هموفیلی؛ خونریزی بدون توقف

شعار امسال فدراسیون جهانی هموفیلی «خانوده‌ای برای حمایت» است تا نقش مهم خانواده بیماران برای بهبود کیفیت زندگی آنها بیش از پیش معلوم شود.

هموفیلی یک اختلال خونریزی‌دهنده ارثی و وابسته به جنس است و افراد مبتلا به این بیماری به علت سطح پایین یا فقدان پروتئین‌هایی به نام فاکتورهای انعقادی در خون قادر به متوقف کردن روند خونریزی نیستند. انواع مختلفی از هموفیلی وجود دارد، اما شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنها هموفیلی A، هموفیلی B، هموفیلی هاگمن و بیماری «ون ویلبراند» است که به ترتیب به علت کمبود فاکتور ۸، ۹، ۱۲ و نبود فاکتور ۸ بروز می‌کند. دکتر جهانبخش اصفهانی، فوق‌متخصص خون و آنکولوژی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: هموفیلی از طریق ژن موجود روی کروموزوم X منتقل می‌شود. در واقع خانم‌ها دارای دو کروموزوم X هستند در حالی که آقایان یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند. زن ناقل هموفیلی، ژن بیماری را روی یکی از کروموزوم‌های خود دارد و به احتمال 50 درصد این ژن معیوب را به فرزندان پسر خود منتقل می‌کند. همچنین مردهایی که ژن معیوب را به ارث می‌برند، مبتلا به هموفیلی می‌شوند، اما ژن را به فرزندان پسر خود منتقل نمی‌کنند، ولی ژن بیماری به دخترانشان منتقل خواهد شد. در عین حال، زنانی که ژن معیوب را به ارث می‌برند، اغلب دارای مشکل حادی نیستند، اما برخی اختلالات مرتبط با خونریزی مثل خونریزی بیش از حد ماهانه، خونریزی‌های مکرر بینی و خونریزی بعد از اعمال جراحی و دندانپزشکی در این افراد رخ می‌دهد.

با این حساب هموفیلی، بیماری مخصوص مردان است و زنان کمتر به آن مبتلا می‌شوند و فقط ناقل هستند و ژن بیماری را منتقل می‌کنند. البته باید بدانید درصدی از بیماران مبتلا به هموفیلی، سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را ندارند. در این موارد، بیماری می‌تواند بر اثر جهش ژنتیکی ایجاد شود.

خونریزی در بیماران هموفیلی

به گفته دکتر اصفهانی در هموفیلی شدید، خونریزی‌ها خود به خودی است یا به دنبال ترومای جزئی در پوست، مخاط، مفاصل، عضلات و اعضای داخلی اتفاق می‌افتد. در واقع، خونریزی به دنبال ختنه در پسران یا تجمع خون زیر پوست سر نوزاد، خونریزی خود به خودی و بروز خشکی در مفاصل و تحلیل رفتن عضلات (مفصل زانو که یکی از بزرگ‌ترین مفاصل بدن است، بیشتر در معرض آسیب و عوارض ناشی از خونریزی هموفیلی قرار دارد)، خونریزی دهان و حلق و بینی و سیستم عصبی و ادراری و گوارشی، هماتوم (تجمع خون در زیر پوست که منجر به تورم می‌شود) و ایجاد توده‌های نرم در هر قسمت از بدن به دلیل خونریزی از علائم این درجه از هموفیلی است. در هموفیلی متوسط، بیماران معمولا تا پیش از راه رفتن و حرکت کردن دچار خونریزی نمی‌شوند و خونریزی به دنبال ضربه و ترومای متوسط شروع می‌شود. در هموفیلی خفیف نیز خونریزی به ندرت، آن هم بعد از ترومای شدید یا جراحی ایجاد می‌شود و حتی ممکن است تا قبل از نوجوانی یا جوانی تشخیص داده نشود. از طرفی، کبودشدگی و کوفتگی بدن از تظاهرات شایع هموفیلی است که این عوارض می‌تواند با ضربه‌های بسیار کوچک و ساده روی دهد و متعاقب آن می‌تواند هماتوم‌های بزرگ ایجاد شود.

تشخیص بیماری هموفیلی

علاوه بر شرح حال پزشکی کامل و معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است آزمایشات خونی نظیر سطح فاکتورهای انعقادی، شمارش کامل سلول‌های خونی، ارزیابی زمان خونریزی و تست DNA را درخواست کند. این در حالی است که امروزه با کمک بیوپسی از پرزهای کوریونی یا آمینوسنتز در اوایل حاملگی، می‌توان هموفیلی را قبل از تولد تشخیص داد.

به گفته دکتر اصفهانی، هموفیلی مانع ازدواج نیست، اما مخفی‌کاری می‌تواند زندگی مشترک فرد را به خطر بیندازد. متاسفانه بسیاری از افراد ناقل بیماری بر این باورند چون احتمال سالم بودن بچه هم وجود دارد، پس نیازی به افشاگری نخواهد بود، اما توصیه ما به همه خانم‌های ناقل بیماری این است که به مراکز تشخیص ژنتیکی که در کانون هموفیلی هم وجود دارد، بروند و همه آزمایشات را انجام دهند. به این ترتیب وقتی موتاسیون فرد ـ یعنی شکل آن ژن معیوب ـ شناسایی شد، کارت خاصی برای فرد صادر می‌شود که حاوی اطلاعات ژنتیکی است و بعد از این‌که آن خانم باردار شد، می‌تواند تا قبل از چهار ماهگی متوجه شود آیا جنینی که در شکم دارد دارای آن ژن معیوب است یا خیر. اگر چنین بود اجازه سقط پزشکی صادر می‌شود.

درمان بیماری هموفیلی

دکتر اصفهانی با بیان این‌ که بیماری هموفیلی دو نوع درمان دارد، اضافه می‌کند: درمان اول در مواقع خونریزی انجام می‌شود و معمولا با تزریق خون و فاکتورهایی که کمبود آنها وجود دارد، صورت می‌گیرد و درمان دوم پیشگیرانه است و برای جلوگیری از ایجاد خونریزی در بعضی بیماران تزریق فاکتور انجام می‌شود. البته 95 درصد بیماران هموفیلی از درمان نوع اول که تزریق بلافاصله بعد از خونریزی است، استفاده می‌کنند. به عبارتی، اگر درمان پیشگیرانه در مورد بیماران هموفیلی صورت بگیرد، فقط 50 درصد آنها می‌توانند فاکتورها را دریافت کنند که این مقدار فاکتور برای بیماران هموفیلی کافی نیست.

پریسا اصولی ‌/‌ جام‌جم

هموفیلی؛ پیشگیری و درمان

بیماری هموفیلی از اختلالات خونریزی دهنده است که از کمبود فاکتور 8 یا 9 ناشی می‌شود. از کمبود فاکتور 8 هموفیلی نوع A و از کمبود فاکتور 9 هموفیلی نوع B حاصل می‌شود. ژن فاکتورهای انعقادی روی کروموزوم X قرار دارد. بنابراین هموفیلی صفت وابسته به جنس است. خانم‌ها بیماری را به صورت نهفته دارند و ناقل بیماری‌اند؛ ولی آقایان بیماری را بروز می‌دهند؛ زیرا کروموزوم آنها X Y است و کروموزوم Y نمی‌تواند کروموزوم X مریض را بپوشاند.

بیماری خون ویلبراند چه نشانه‌هایی دارد؟

شایع‌ترین اختلال خونریزی‌دهنده، بیماری خون ویلبراند است که یک درصد کل افراد جامعه را در گیر می‌کند.

این بیماری در خانم‌ها، علامت‌دارتر است. ممکن است دچار هایپر منوره شوند و خونریزی‌های قاعدگی‌شان طولانی شود. کمبود آهن و حتی ریزش مو داشته باشند و به پزشک متخصص پوست مراجعه کنند. بنابراین پزشکان باید این مشکل را مد نظر قرار دهند و تست‌های مورد نیاز برای تشخیص بیماری را انجام دهند.

مهم‌ترین علامت بیماری هموفیلی چیست؟

مهم‌ترین علامت، خونریزی است. خونریزی معمولا از شش ماهگی خودش را نشان می‌دهد موقع ختنه کردن نوزاد پسر؛ گاه با ختنه شدن نوزاد هم بیماری مشخص نمی‌شود و از زمان دو تا شش ماهگی که کودک چهار دست و پا راه می‌رود با خونریزی داخلی مفصل آشکار شود. خونریزی ممکن است داخل مفصل پا، زانو، آرنج ایجاد شود. شاید خونریزی عمیق عضلانی ایجاد کند. البته افراد مبتلا باید مراقب خونریزی داخل مفصل باشند، چرا که در صورت بی‌توجهی به درمان این نوع خونریزی ممکن است منجر به تخریب مفصل شود. با ادامه خونریزی حتی خشکی و چسبندگی مفصل و گاه فلج اندام ایجاد می‌شود؛ بنابراین افرادی که احساس می‌کنند خونریزی داخل مفصل اتفاق افتاده باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کرده تا درمان‌های لازم را دریافت کنند.

چه افرادی شانس ناقل بودن بیماری هموفیلی را بیشتر از دیگران دارند؟

خانمی که برادر یا پدر مبتلا به هموفیلی دارد شانس ناقل بودنش بالاست.

چه توصیه‌ای به خانواده‌هایی که کودک مبتلا به هموفیلی دارند، دارید؟

خانواه‌ها باید بیماری را جدی بگیرند و داروهای مربوط به بیماری را که بیشتر به صورت پودر در بازار موجود است، تهیه کنند و درمان با فاکتورهای انعقادی را به صورت پیشگیرانه انجام دهند.

درمان پیشگیرانه به چه معنی است؟

این درمان در کودکان انجام می‌شود و فاکتورهای انعقادی را هفته‌ای دوبار به کودک تزریق می‌کنند تا در آنها اصلا خونریزی به وجود نیاید، چراکه خونریزی داخل مفصل اگر به وجود آید مفصل را تخریب می‌کند که در این حالت، اعصاب و عضلات مریض مشکل ندارند، اما به علت مشکل مفصل حتی ممکن است فرد فلج و زمینگیر شود. با درمان پیشگیرانه سطح فاکتورها در حدی نگهداری می‌شوند که در مفصل خونریزی ایجاد نشوند و درگیری مفصل هم ایجاد نشود.

درمان بیماری هموفیلی در بزرگسالان چگونه است؟

در بالغان هر زمانی که خونریزی ایجاد شود درمان صورت می‌گیرد مثلا فرد اگر قرار است جراحی کند یا دندان بکشد قبل از انجام این درمان‌ها به بیمارستان می‌رودو فاکتورهای انعقادی را تزریق می‌کند .

چه توصیه‌ای به افراد مبتلا به هموفیلی دارید؟

افرادی که کودک مبتلا به هموفیلی دارند هفته‌ای دوبار باید دارو را به کودک تزریق کنند که انجام این کار نیاز به مهارت دارد و توسط پرستار انجام می‌شود. دارو باید در جای خنک نگهداری شود و هنگام تزریق، پودر با آب مخلوط شود.

دکتر آزیتا آذرکیوان

فوق‌تخصص خون و سرطان کودکان