از هیولای ابولا تا بیماری ای‌ال‌اس

روزهای پایانی سال بهانه‌ای شد برای مرور یافته‌ها و حوادث تلخ و شیرین دنیای سلامت در سالی که گذشت.

هیولای ابولا در غرب آفریقا

در سالی که گذشت، اپیدمی ابولا که مانند هیولایی از کشورهای غرب آفریقا بخصوص سیرالئون، گینه و لیبریا سر برآورد، تیتر یک بخش سلامت و پزشکی تمامی رسانه‌ها را به خود اختصاص داد. ویروس ابولا به بیماری و مرگ هزاران آفریقایی منجر شد و وحشت جمعی از گسترش و انتشار این بیماری در نقاط دیگر جهان باعث شد ‌مردم از کشورهای دور و نزدیک با ولع هر چه بیشتر اخبار این هیولای ترسناک را خط‌ به ‌خط دنبال کنند. هر چند متخصصان ‌بارها اعلام کردند و اطمینان خاطر دادند که این ویروس صرفا از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن شخص آلوده انتقال می‌یابد، ولی خشم عمومی علیه کارمندان حوزه سلامت و درخواست‌های پیاپی برای ممنوعیت ورود مسافران خارجی بخصوص در کشورهای آمریکای شمالی نشان می‌داد ‌وحشت از ابولا فراتر از ترسی ساده از تهدید یک ویروس واقعی است. هر چه بود، در سالی که گذشت ابولا هزاران نفر را به کام مرگ کشاند و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را وحشت‌زده و نگران کرد.

شیوع آنتروویروس در بین کودکان آمریکایی

پاییز امسال، 48 ایالت آمریکا شاهد شیوع ویروس نادری به نام آنتروویروس 68 در بین حدود 149/1 کودک بودند. این بیماری تنفسی سخت و مرموز با علائمی مانند سرفه، تب، آبریزش بینی و ضعف عضلانی همراه است و در موارد شدید باعث بروز خس‌خس سینه، نفس‌نفس‌زدن و تشنج بین بیماران مبتلا به آسم یا بیماران ریوی می‌شود. شیوع این بیماری نیز در صدر اخبار سلامت و پزشکی رسانه‌های جهان جای گرفت و نگرانی زیادی بین والدین آمریکایی ایجاد کرد.

بهت و غم جهانی در مرگ یک هنرمند معروف

در سالی که گذشت رابین ویلیامز، بازیگر معروف آمریکایی، به زندگی خود پایان داد و آمریکا و جامعه جهانی سینما و هنر را در غم و اندوه فرو برد. بعد از مرگ این هنرمند، همسر وی اعلام کرد که ویلیامز در این چند سال به افسردگی مبتلا بود و در سال‌های آخر نیز به بیماری پارکینسون مبتلا شده بود. مرگ ویلیامز در صدر اخبار جای گرفت و جامعه جهانی را بیش از پیش متوجه بیماری‌های روحی و اختلالات افسردگی کرد.

بازگشت سرخک به ایالات متحده آمریکا

در ماه می سال 2014، سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا از بازگشت سرخک به این کشور خبر داد. این ویروس تنفسی 24 ایالت آمریکا را آلوده کرد که در 20سال گذشته بی‌سابقه اعلام شده است. محققان آمریکایی احتمال می‌دهند شیوع این بیماری به‌دلیل ورود مسافر خارجی آلوده به این ویروس به خاک آمریکا بوده است و سپس بیماری بین افراد غیرواکسینه پخش شده است.

ژنتیک و خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان

در ماه‌های آخر سال 2013، وقتی یکی از هنرپیشه‌های زن هالیوود (آنجلینا جولی) در یک اقدام پیشگیرانه اقدام به برداشتن سینه کرد، غربالگری ژنتیکی سرطان سینه نیز به یکی از اخبار سلامت آمریکا تبدیل شد. هر چند این اقدام او برای سال قبل بود، مساله ژنتیکی بودن سرطان سینه در سال 2014 در صدر اخبار سلامت دنیا قرار گرفت. در مرداد امسال، محققان انجمن سرطان کانادا مشاهده کردند احتمال پیشرفت سرطان سینه یا تخمدان بین خانم‌هایی که سابقه ژنتیکی این بیماری را بین والدین درجه ‌یک خود دارند یا دارای جهش در ژن BRCA1 هستند، بیشتر است.

نیاز بشر به سم‌زدایی دیجیتالی

اگر تصور می‌کنید جزو خیل عظیم معتادان به شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند نیستید، همین فردا تلفن همراه خود را در منزل بگذارید و یک روز را بدون آن سپری کنید. اگر می‌گویید این کار ناممکن است، باید بدانید ‌ تنها نیستید و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان حتی قادر نیستند یک ساعت را بدون تلفن همراه و اینترنت سپری کنند. نتایج بررسی‌های انجام‌ شده از سوی روان‌شناسان دپارتمان خدمات کودکان و خانواده لس‌آنجلس نشان می‌دهد فناوری‌های فردی و رسانه‌های جمعی تهدیدی جدی برای سلامت انسان مدرن هستند. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهند شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر، اینستاگرام، فیسبوک و... بستری برای انتشار عکس‌های گوناگون، تبادل عقاید، روابط اجتماعی و شخصی ناسالم، کاذب و غیرواقعی محسوب شده‌اند و باعث افزایش رفتارهای خودشیفته در افراد می‌شود. در نتیجه محققان بر این عقیده هستند که برای افزایش میزان سلامت و همچنین پیشگیری از خطر ابتلا به اعتیاد اینترنتی لازم است هرازگاهی سم‌زدایی دیجیتالی انجام شود؛ به این معنی که به خودتان استراحتی بدهید و برای مدتی کاملا ارتباط‌ خود را با دنیای مجازی قطع کنید.

چالش سطل آب یخ

حتما شما نیز تصاویر افراد مشهوری را که به چالش سطل آب یخ پیوستند، دیده‌اید؛ چالشی که نه برای تفریح بلکه برای جلب‌توجه جامعه جهانی به بیماری اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ای‌ال‌اس) و کمک مالی به موسسه خیریه کمک به مبتلایان به این بیماری بوده است. در واقع قبل از همه‌گیری این چالش بیشتر مردم هیچ‌گونه شناختی از این بیماری نداشتند، اما با پخش ویدئوهایی از افراد مشهور با سطل آب یخ، نام این بیماری بر سر زبان‌ها افتاد و باعث جمع‌آوری بیش از صد میلیون دلار برای موسسه خیریه مذکور شد. ای‌ال‌اس یک بیماری نرودژنراتیو، یعنی تخریب‌کننده سلسله اعصاب رابط مغز و ماهیچه‌هاست که باعث از بین رفتن قدرت ماهیچه‌ها می‌شود و بتدریج آنها را کاملا از کار می‌اندازد.

زیاده‌روی در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و مقاومت باکتری‌ها

نتایج بررسی‌های سازمان کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC) نشان می‌دهد تمام افرادی که با مشاهده اولین علائم سرماخوردگی نزد پزشک می‌روند دو برابر بیشتر آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند و در معرض عوارض جدی آن قرار می‌گیرند. محققان اعلام کردند ‌آنتی‌بیوتیک‌ها حتی در مواقعی که ضرورتی برای مصرف‌ آنها نیست نیز تجویز می‌شوند و عوارض زیاده‌روی در مصرف آنها کاملا جدی است؛ زیرا باعث مقاومت باکتری‌ها در برابر دارو می‌شود.

سازمان غذا و داروی آمریکا و محدودیت برای استعمال سیگارهای الکترونیکی

بر طبق طرح محدودیت مصرف سیگارهای الکترونیکی، سازمان غذا و داروی آمریکا از سپتامبر 2014 فروش سیگارهای الکترونیکی را به افراد زیر 18 سال ممنوع اعلام کرد. از دیگر بندهای این طرح می‌توان به ضرورت درج ترکیبات شیمیایی محصول روی بسته‌بندی‌ها و هشدار نسبت به خطرات ناشی از مصرف این نوع سیگارها اشاره کرد. (جام جم سرا/منبع: active beat+Lanutrition/ ترجمه: فاطمه مهدی‌پور/ سیب، ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)

هیولای سرطان در خاک امید و اراده

وقتی از سرطان می‌نویسیم، آمار چه اهمیتی می‌تواند داشته باشد. خیلی نمی‌تواند مهم باشد که سالانه حدود 90هزار ایرانی به سرطان مبتلا می‌شوند و بی‌تردید بسیار دردناک است که بنا به پیش‌بینی سازمان‌های جهانی، تعداد مبتلایان به سرطان تا سال 2020 بناست به بیش از 18میلیون نفر برسد و چه حجم دردناکی است 500هزار ایرانی که همین روزها با سرطان دست و پنجه نرم می‌کنند.

نوشتن این اعداد تنها اندکی حجم درد را کم می‌کند؛ ولی حتی اگر روزی باشد که تنها یک نفر به سرطان مبتلا باشد، باز هم دردناک است.

مرضیه امروز یک نجات یافته از سرطان است. پژوهشگر است، تدریس و زندگی می‌کند. وقتی با من صحبت می‌کند، دیگر بغض ندارد؛ از روزی که در حوالی تولد 30 سالگی‌اش تن صدای پزشکش عوض شد و گفت متاسفانه بدخیم است روزها می‌گذرد.

او یک مبارز است، یک مبارز پیروز. به تنهایی به جنگ سرطان رفته، تمام اقدامات پزشکی و آمادگی‌های جراحی را خودش به تنهایی انجام داده، حتی بدون آخ گفتن و پزشک ناغافل وقتی از اتاق عمل بیرون آمده در پاسخ خانواده گفته است من یک سرطان پیشرفته را جراحی کردم و بهت بر تمام زیبایی‌های صورت مادر مرضیه نشست. از آن روز مرضیه تنها مبارزه نکرد، مادرش و خواهرانش در کنارش بودند؛ اما خط مقدم خود او بود.

امید، محور مقاومت

در شیوه‌های مبارزه با سرطان یکی‌از روش‌ها، مثبت درمانی ذکر شده است؛ روشی پرمناقشه که دیدگاه پزشکان نسبت به آن از باور مطلق تا ناباوری مطلق را شامل می‌شود. این درست همان چیزی است که بنیانگذار اسطوره‌ای اپل، استیو جابز را به محاق مرگ برد. او پس از تشخیص نوع نادر سرطان لوزالمعده‌اش از جراحی سر باز زد و به روش‌های جایگزین روی آورد.

در میان تمام این مناقشه‌ها اما یک اشتراک وجود دارد: امید. این که امید، محور زندگی برای بیماران سرطانی است. حتی توسط انجمن سرطان آمریکا که کاملا به رویکردهای پزشکی اعتقاد دارد نیز تایید شده است.

به عبارت دیگر، رشته‌ای باید برای پیوند با دنیا. ژیلا تقی‌زاده نویسنده است، نقاش، طراح لباس و البته بازیگر. اما سرطان برای این که در دامان کسی چنگ بیندازد توجهی به کارنامه هنری ندارد. او سال هاست با سرطان زندگی کرده است، آن قدر زندگی کرده که برایش اسم گذاشته و بدخیم صدایش می‌کند.

کتاب «به اندازه یک نقطه» او که بتازگی روانه بازار شده است، داستان زندگی اوست با سرطان. او خود تاکید می‌کند که باید امید داشت، باید دل بست و قدرتمندانه مبارزه کرد. از او در مورد روش‌های عملیاتی‌‌تر در هنگامه‌های سخت می‌پرسم. به عنوان مثال وقتی بر اثر شیمی‌درمانی، دسته دسته، خرمن موهای یک زن زیبا می‌ریزد یا هنگامی که چشم‌ها حتی شاید سوی دیدنش را از دست می‌دهد.

او در پاسخ می‌گوید: برای مدیریت ذهن راه‌های مختلفی وجود دارد و بسته به روان‌شناسی افراد متفاوت است. من روی ذهن خودم این‌گونه کار کرده‌ام که هنوز دوست داشتنی‌های زیادی در زندگی وجود دارد. فرزندانم کوچک بودند و به مادر احتیاج داشتند. از آن سو دوست داشتم زحمات مادرم را جبران کنم. همچنین فکر کردم هنوز داستان‌های نانوشته زیادی دارم که باید زنده بمانم و بنویسم. با خدای خودم حرف زدم در خلوت. به او گفتم آماده رفتن نیستم. گفتم علاوه بر دختر و خانواده ام، حالا وقتش نیست دوستان و هنرجویانم را تنها بگذارم.

مرضیه نیز یک نجات یافته دیگر از سرطان است. با او نیز صحبت کردم. مرضیه و ژیلا هیچ‌گاه یکدیگر را ندیده‌اند و بالطبع یکدیگر را نمی‌شناسند، اما جنس تجربه‌های‌شان مشترک است و به همین دلیل نیز حرف‌های‌شان خیلی شبیه هم است. مرضیه به من گفت: شیمی‌درمانی بسیار مشکل است. گاهی اوقات احساس می‌کنی سوی چشمانت رفته است. تویی که همیشه پرنشاط و پرانرژی بوده‌ای در شرایطی قرار می‌گیری که حتی شاید نتوانی درخواست کنی لیوان آبی به دستت بدهند، چه برسد به این که آن را بنوشی. وقتی شیمی‌درمانی می‌کنی، زنده‌ای ولی گویی خودت متوجه می‌شوی که بدنت دارد می‌میرد. این را احساس می‌کنی.فقط یک چیز وجود دارد که تو را نگه می‌دارد: امید. این که بپذیری می‌توانی بر شرایط سخت غلبه کنی.

هجای امید از زبان مادر

در این میان، مادر بودن خیلی حس خاصی است، وقتی مادر بیمار سرطانی می‌شوی. می‌خواهم از نقش خانواده بنویسم در ایجاد امید و درمان، ولی همه یک سو و مادر یک سو. همه حزن دارند، اما مادر حسش جنس دیگری است.

مرضیه می‌گوید: مادرم با من پا به پا آمد. وقتی پشت در اتاق عمل متوجه شده بود بیماری من سرطان است شب را تا صبح استغاثه کرد. از خدا خواسته بود فرزندش را به او بازگرداند و در تمام مدت بیماری پا به پای من آمد. نذر کرد، مناجات کرد، اشک ریخت، اما در مواجهه با من امید بود و مقاومت.

ژیلا در مراسم رونمایی کتابش با تمام مقاومت‌هایش تنها یک جا بغض می‌کند وقتی سخن از خانواده می‌شود، از همه تقدیر می‌کند. از همسر مهربان و صبورش، از فرزندانش و در جای جای کتابش از خواهرانش یاد و تشکر می‌کند. اما فقط وقتی سخن از مادرش می‌گوید بغض می‌کند، مادری که بر سر تهیه داروهای شیمی‌درمانی حتی زمین خورده و کارش به دکتر و بیمارستان کشیده است.

او درباره نقش خانواده می‌گوید: بزرگ‌ترین نقش را خانواده دارد. ترس و وحشت آنها و گریه و سوگواری‌شان وقتی بیمار هنوز زنده است، تمام رمق و قدرت او را می‌گیرد. بیمار در این مبارزه تنهاست و به تشویق و دلجویی خانواده نیاز دارد. نام سرطان اغلب افراد را می‌ترساند. سراغ دارم خانواده‌ای را که وقتی جواب آزمایش پدر خانواده را گرفتند و دیدند سرطان دارد، نشستند دور تختش و زار زدند. روزها فقط گریه کردند به جای این که برای مداوا اقدام کنند و بیمار زیر شیمی‌درمانی دوم از دنیا رفت. بر عکس سراغ دارم کسی را که پزشک‌ها از او امید بریده بودند، ولی خودش می‌گفت باورم نمی‌شود می‌میرم و هنوز عمرش به دنیاست. خود من 17 سال پیش دکتر فقط شش ماه فرصت برایم تعیین کرد. دخترم خیلی کوچک بود. همسرم غمگین و خانواده‌ام دست تنها. هیچ‌کدامشان باور نکردند این پایان راه است. همگی متحد شدیم تا من از پس این مبارزه بر آمدم، البته به سختی و افتان و خیزان. خیلی سخت.

انتظار از جامعه پزشکی: باز هم مهربان‌‌تر باشیم

بیمار سرطانی در یک سیکل سه‌گانه است: بیماری، خانواده و پزشک. اگر نگاه‌های افراطی برخی را که معتقدند داروهای رایج سرطان فقط تجارت است، کنار بگذاریم و به صورت واقعی بپذیریم که سرطان یک بیماری سخت است، آن گاه انتظارمان از جامعه پزشکی واقع‌بینانه‌‌تر می‌شود.

مرضیه و ژیلا دو تجربه متفاوت دارند. مرضیه سیکل درمانی‌اش به بهترین شکل سپری شده و راضی است، بسیار راضی. می‌گوید: شب‌های اول جراحی برای این که زنده بمانی، خیلی نمی‌گذارند بخوابی. به بهانه‌های مختلف، نیمه شب بیدارت می‌کنند و در این روزهای سخت بیمارستان، صبح‌ها فقط یک نقطه امید وجود کرد: صدای پای پزشک، درست هفت صبح. وقتی می‌آمد انرژی بود و امید و پیوند من با دنیای جاری.

اما ژیلا دو تجربه متفاوت دارد. بیشتر خوب و از لحاظ زمانی کمتر بد، ولی از لحاظ تاثیرگذاری، تجربه بد به اندازه سال‌های سال تاثیر داشته است. نخستین پزشک او باور داشته او شش ماه بیشتر زنده نمی‌ماند و به همین دلیل سیکل درمان را کامل نمی‌کند و ژیلا می‌گوید هیچ‌گاه او را نمی‌بخشد و چه بسیار حق دارد نبخشدش.

ژیلا علاوه بر این می‌گوید: بسیاری از واقعیت‌ها برای بیماران بیان نمی‌شود و همین خطرناک است. بیماران سرطانی در بیمارستان‌ها دائم در مواجهه با سایر بیماران قرار دارند و به عنوان مثال فوت یک بیمار تاثیر مستقیم بر دیگر بیماران دارد.

وی همچنین اضافه می‌کند: خیلی چیزها مثل مصرف مواد قندی و گوشت‌های سنگین باید در دوران شیمی‌درمانی محدود و بیشتر آبمیوه و سبزیجات تازه استفاده شود و اینها نکاتی است که دیده‌ام بسیاری از پزشکان به بیماران‌شان نمی‌گویند.

هم‌افزایی امید

با یک نجات‌یافته دیگر سرطان صحبت کرده‌ام. دوست ندارد از او اسم ببرم. او بیش از سه دهه پیش به سرطان مبتلا شده بوده؛ وقتی فقط بیست و اندی ساله بوده. بسیار بدخیم. دوران جنگ و قبل از پیشرفت‌های پزشکی که امروز حاصل آمده است.

او حدود یک دهه است سازمانی غیردولتی تاسیس کرده و می‌گوید: من به عنوان یک نجات‌یافته کارم تکثیر هم‌افزایی امید است. بخش مهمی از زندگی‌ام را وقف این سازمان کرده‌ام تا به دیگرانی که مانند آن روزهای من بین امید و بیمارستان تقلا می‌کنند بگویم هستند مبارزان پیروز و شما نیز پیروز می‌شوید.

این سه نفر هیچ‌گاه همدیگر را ندیده‌اند، ولی داستان و حرف‌های‌شان مشترک است؛ مرضیه و ژیلا نیز همین را می‌گویند: به امید دنیای بدون سرطان.

مریم چهاربالش