با دلگرم همراه باشید تا با داروی انسولین بیشتر آشنا شوید.
انسولین یک ماده شیمیایی پروتئینی است که توسط سلولهایی به نام سلول ( بتا) که در جزایر لانگراس در لوزالمعده قرار دارند، تولید می شود و وظیفه کنترل قند خون در بدن را به عهده دارد.با ورود غذا به لوله گوارش و تجزیه آن، قند موجود در غذا از طریق پرزهای جدار دستگاه گوارش وارد خون می شود. ورود قند به خون علامتی به لوزالمعده فرستاده و با تحریک سلولهای بتا؛ انسولین تولید و ترشح می شود.
انسولین نیز ورود گلوکز یا قند خون را به داخل سلولهای بدن تسهیل می کند و در آنجاست که این قند یا می سوزد و انرژی تولید می کند و یا ذخیره می شود.حال اگر به نحوی سلولهای بتای لوزالمعده توان تولید کافی انسولین را نداشته باشند و یا بدن نسبت به انسولین مقاومت نشان دهد، قند در خون باقی مانده و به داخل سلول هدایت نمی شود.
اگر سلولهای بتا تخریب شده باشند و یا نتوانند انسولین تولید کنند در واقع فرد مبتلا به دیابت نوع یک بوده و برای ادامه حیات لازمست که حتما انسولین تزریق کند. اما اگر مقدار انسولینی که توسط سلول های بتا ساخته می شود،کافی نباشد و یا سلولهای بدن درجاتی از مقاومت نسبت به انسولین را نشان دهند، شخص مبتلا به دیابت نوع دو بوده و یا نیاز به قرصهای پایین آورنده قند خون دارد.
و یا در مواردی مانند فشارهای عصبی( استرس) ، بیماریهای حاد و مواردی که به قرصهای خوراکی پایین آورنده قند خون پاسخ مناسب ندهند،باید انسولین مصرف کند. باید دانست از آنجایی که انسولین یک پروتئین است، مصرف خوراکی آن سبب می شود تا در شیره معده مورد حمله آنزیم های قوی هضم کننده پروتئین قرار گیرد و منهدم شود. لذا انسولین را نمی توان به صورت قرص یا کپسول تهیه نمود و باید از طریق زیر جلدی تزریق نمود.
امروزه پژوهشگران در صدد یافتن راهی برای حفاظت انسولین در برابر آنزیم های گوارشی می باشند و گمان می کنند با قرار دادن آن در پوششی از مواد مقاوم در برابر آنزیمهای گوارشی قادر به این کار خواهند بود.
نخستین باوری که درباره انسولین هست، اعتیادآور بودن آن است. آیا این حرف، مبنای علمی دارد؟
به هیچ وجه این حرف صحیح نیست! مثل این است که بگویید یک ماده حیاتی مثل خون، اعتیادآور است!
بعضی ها می گویند انسولین ممکن است باعث نابینایی شود. این چطور؟
این خود بیماری دیابت است که باعث نابینایی می شود، نه انسولین. برعکس، تجویز به موقع و مصرف منظم انسولین می تواند از آسیب های چشمی جلوگیری کند. دیابتی هایی که انسولین لازم دارند، ولی از مصرف آن خودداری می کنند، متاسفانه در معرض خطر عوارض چشمی و حتی نابینایی هستند.
اگر انسولین به طور اصولی و با دوز صحیح مصرف شود، موجب چاقی نمی شود. بعضی بیماران انسولین را بیش از حد مصرف می کنند یا بعد از تزریق انسولین، ورزش های سنگین و فعالیت بدنی شدید می کنند، خوب در این حالت، قند خون افت می کند و مکانیسم های دفاعی برای افزایش قند خون فعال می شوند و اشتها زیاد می گردد. اگر این پدیده خیلی تکرار شود، بالاخره به افزایش وزن یا چاقی منجر می شود.
زیاد می شنویم که می گویند فلانی انسولین زد و غش کرد و کارش به بیمارستان کشید. این حرف صحیح است؟
یکی از عوارض مصرف زیاد انسولین، "هیپوگلیسمی" یا افت قند خون است. هیپوگلیسمی پدیدهای خطرناک و یکی از اورژانسهای پزشکی است و البته علل مختلفی دارد، مثلا یکی از علل آن، مصرف دوز زیاد انسولین یا نخوردن غذا یا انجام فعالیت شدید بدنی به دنبال تزریق انسولین است.
علایم و نشانههایش هم عبارتاند از: عرق سرد، تپش قلب، اضطراب، لرزش، عصبانیت، احساس گرسنگی، سردرد، اختلال دید، رخوت، لکنت زبان، اختلال حواس، دوبینی، احساس سرما و بالاخره تشنج و اغماء. تمام این تظاهرات بالینی با مصرف مواد قندی یا تزریق گلوکز، به سرعت برطرف می شوند. بنابراین مصرف صحیح انسولین زیر نظر پزشک، چنین خطری ندارد.
آیا درست است که می گویند مصرف انسولین باعث برجسته شدن و برآمدگی پوست بدن در محل تزریق می شود؟
برجستگی یا فرورفتگی پوست بدن در محل تزریق انسولین، یکی از عوارض شناخته شده انسولین های حیوانی بود. سابقا از انسولین های گاو و خوک استفاده می شد و به علت واکنش بافت چربی نسبت به این نوع انسولین های حیوانی، پوست برجسته یا فرورفته می شد و این پدیده باعث می شد انسولین در این نقاط درست جذب بدن نشود.
امروزه، انسولین های انسانی، جای انسولین حیوانی را گرفته و چنین پدیدهای اصلا دیده نمی شود. بهترین روش برای تزریق انسولین این است که محل تزریق، مرتبا عوض شود و هرگز دو روز پی در پی، در یک نقطه تزریق نشود.
انسولینهای رگولار را باید 20 تا 30 دقیقه قبل از صرف غذا تزریق کرد و انسولینهای مشابه انسولین و قلمی، همزمان با شروع غذا باید استفاده شوند.
بهتر است در هر وعده، انسولین در قسمت خاصی از بدن تزریق شود، مثلا اگر بیمار صبح، روی بازوی راست تزریق میکند و شب روی بازوی چپ، تا مدتی همین روند را ادامه دهد و بعد از سه تا شش ماه محل آن را عوض کند، چون میزان جذب از هر طرف بدن فرق میکند و اگر این قاعده رعایت نشود، امکان دارد نوسانات قندخون را در پی داشته باشد.
از طرفی انسولین به مرور باعث از بین بردن بافت چربی و سفت شدن محل تزریق میشود، بنابراین بهتر است هر چند ماه، محل تزریق را تغییر داد.بیماران دیابتی حتما باید پس از تزریق انسولین، غذا بخورند و آن را مثلا به یک ساعت بعد موکول نکنند، چون باعث افت قندخون میشود و خطرناک خواهد بود.
نگهداری انسولین بسیار مهم است. انسولینهای رگولار تا زمانی که مصرف نشده است حتما باید در یخچال نگه داشته شود، ولی بعد از شروع استفاده، در دمای محیط تا یک ماه قابل استفاده است و نیازی به یخچال ندارد. البته اگر آنها را در یخچال قرار دهید، مشکلی پیش نمیآید. انسولینهای قلمی را هم تا زمانی که مصرف نشده است، حتما باید در یخچال گذاشت و بعد از استفاده تا وقتی تمام شود که معمولا یک هفته تا ده روز طول میکشد، میتوان در دمای محیط قرار داد.
اگر قلم انسولین را که از آن استفاده شده، در معرض نور آفتاب قرار نگرفته و در دمای محیط نگهداری شده باشد، تا یک ماه میتوان مورد استفاده قرار داد، ولی اگر هنوز مصرف نشده و قرار است حمل شود، باید در کیف حاوی یخ نگهداری شود.
روش تزریق انسولین
برخی از بیمارانی که انسولین می زنند، می گویند تزریق انسولین کار پر دردسری است. مثلا می گویند ما مجبور می شویم انسولین شیری را با انسولین آبی مخلوط کنیم و این کار، دقت زیادی می طلبد. همین طور است؟
خوشبختانه تکنولوژی تزریق انسولین در سال های اخیر پیشرفت کرده و وسایل تزریق انسولین متحول شده اند. انسولین های جدید به صورت ویال مخلوط از انسولین شیری(ان پی اچ) و انسولین آبی(رگولار) تهیه شده و احتیاجی نیست شما دو نوع انسولین را مخلوط کنید.
قلم های یک بار مصرف، انسولین های یک نوبت در روز، ساعت های مچی مخصوص انسولین که قند خون را هم اندازه گیری می کنند، سرنگ های بدون سوزن که انسولین را با فشار هوا به زیر جلد تزریق می کند، قلم های انسولین که انسولین داخل یک فشنگ در قلم انسولین تعبیه شده، قلم های مخصوص بیماران نابینا، سوزن های مخفی در سرنگ برای بیمارانی که از سوزن می ترسند، سوزن های بسیار نازک(میکرونیدل) و بسیاری از وسایل و تکنولوژی های جدید دیگر برای راحتی کار بیماران دیابتی ابداع شده است.
1- عوارض جانبی انسولین شامل مشکلات جزیی تا مشکلات جدی تر مانند افزایش وزن می باشد. البته بسیار مهم است که بدانید انسولین به خودی خود سبب افزایش وزن نمی گردد، بلکه به موازات تنظیم قند خون توسط این هورمون، چربی اضافه در بدن به علت مصرف غذای اضافی و یا دریافت مقادیر ناکافی انسولین خوراکی یا تزریقی، می تواند منجر به افزایش وزن گردد. خبر خوب آن است که با یک رژیم غذایی متعادل به همراه فعالیت بدنی منظم، می توان از این عارضه جانبی یعنی افزایش وزن، جلوگیری نمود.
2- موقع تزریق انسولین ممکن است قرمزی و خارش خفیفی در محل تزریق ایجاد گردد. اگر خارش و التهاب گسترش یابد و یا پوست بیش از حد خارش دار شود، باید به پزشک مراجعه کرد. وسایل تزریق کننده جدید ( مدل مدادی یا قلم انسولین) به کاهش این عوارض پوستی کمک می کنند (تصویر روبرو).
3- یکی دیگر از عوارض احتمالی تزریق انسولین ضخیم شدن پوستی است که تزریق ها معمولا در آن ناحیه صورت می گیرند، البته این عارضه تقریبا نادر است.
4- دیگر عوارض جانبی مصرف انسولین عبارتند از: تورم صورت، لب ها و یا زبان و یا مشکل در تنفس. این عوارض جانبی می توانند نشانه ای از حساسیت جدی به انسولین باشند و هر شخصی که آنها را مشاهده می کند، باید سریعا به پزشک مراجعه کند.
تجویز و تعیین دوز مصرف این دارو بایستی زیر نظر پزشک متخصص انجام شود تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری گردد.
5- احساس خواب آلودگی، ضعف، گیجی و یا احساس ناخوشی کلی ممکن است نشان دهد که قند خونتان در حد نامطلوبی افزایش یا کاهش یافته است. راه حل این است که قند خون تان بررسی شود و سپس غذا و انسولین دریافتی طبق نظر پزشک تان تنظیم گردد.
6- در مصرف استنشاقی انسولین، افت قند خون رایج ترین عارضه جانبی می باشد. همچنین تنگی نفس ، درد قفسه سینه، عفونت های تنفسی، سرفه، خشک شدن دهان و زخم گلو نیز ممکن است در اثر مصرف استنشاقی این دارو از طریق دهان و بینی ایجاد شوند.
7- برخی مواقع ممکن است داروهای دیگری که فرد دیابتی مصرف می کند، با انسولین واکنش نشان دهند و عوارض جانبی نامطلوبی را ایجاد کنند. بسیاری از داروها از جمله داروهای ضد فشار خون و حتی برخی از مکمل های ویتامینی ممکن است حساسیت یا مقاومت بدن فرد نسبت به انسولین را افزایش دهند. برای اجتناب از بروز این عوارض جانبی، پزشک می بایست از تمام داروها و مکمل هایی که بیمار مصرف می کند مطلع باشد، صرف نظر از این که بیمار انسولین را به صورت استنشاقی دریافت کند یا تزریقی .
برخی بیماران تصور می کنند قرص های دیابت موجود در بازار، قرصهای انسولینی هستند. در این خصوص هم توضیح می دهید؟
قرصهای موجود در بازار، معروف به قرص های ضددیابت، منحصرا در دیابت نوع 2 تجویز می شوند و قرص انسولین نیستند، بلکه موجب تحریک ترشح انسولین یا تقویت اثر انسولین در بافت های محیطی بدن شده و مقاومت سلول ها را در مقابل انسولین، کاهش می دهند. بعضی قرص های جدید ضد دیابت هم مقلد انسولین هستند، اما هیچ یک از این قرص ها، انسولین نیستند و از انسولین تهیه نشدهاند.
آیا شیاف انسولین هم وجود دارد؟
بله، شیاف انسولین هم در اروپا تهیه شده و مرحله کارآزمایی را با موفقیت پشت سر گذاشته است و احتمالا به زودی وارد بازار خواهد شد.در بعضی منابع خارجی خوانده ام که حتی واکسن دیابت هم کشف شده است. آیا این خبر، صحت دارد؟
بله، صحت دارد. 10 درصد از کودکان در اروپا مورد آزمایش این واکسن قرار گرفته اند و گفته می شود که نتایج آزمایش هم رضایت بخش بوده است.
دکتر ضیایی به مبتلایان به دیابت که انسولین تزریق میکنند، توصیه میکند که مراقب افت قندخونشان باشند و در تزریق انسولین دقت داشته باشند، بخصوص بیماران دیابتی که عارضه چشمی دارند.
این فوقتخصص غدد تاکید میکند: این بیماران حتما باید پس از تزریق، غذا بخورند و آن را مثلا به یک ساعت بعد موکول نکنند، چون باعث افت قندخون میشود و خطرناک خواهد بود.
گاهی زندگی بیماران دیابتی نظم چندانی ندارد، مثلا بیمار قرار است با هر وعده غذایی انسولین تزریق کند، ولی آنقدر دیر از خواب بیدار میشود که ظهر و هنگام صرف وعده ناهار است. در این صورت نباید وعده صبح و ظهر را یکجا تزریق کند، بلکه باید قندخونش را اندازه بگیرد و اگر در حد قابل قبول بود، فقط دوز ظهر را تزریق کند.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که انسولین به عنوان یک داروی اساسی برای درمان بیماران دیابتی نوع یک و نوع دو که به درمان های دیگر جواب نداده اند، تجویز می گردد. مهم این است که تجویز و تعیین دوز مصرف این دارو بایستی زیر نظر پزشک متخصص انجام شود تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری گردد.
گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم
مرجان امینی