اقدامات اورژانسی برای آشفتگی‌های رفتاری

جام جم سرا:
در علم روان پزشکی نیز مانند بسیاری دیگر از رشته‌های پزشکی، برای کاهش عوارض و خطرهای ناشی از وضعیت‌های پرخطر، ایجاد اورژانس‌های روان پزشکی و تفکیک فضا و فرآیندهای آن، به عنوان یک ضرورت مهم مطرح می‌شود. هفته نامه سلامت برای آشنایی بیشتر با این شرایط، با دکتر محمدرضا خدایی (روان پزشک) گفت‌و‌گویی کرده که در ادامه می‌خوانید:

▪ آقای دکتر! منظور از «اورژانس‌های روان پزشکی» چیست؟

به هر نوع آشفتگی رفتاری و فکری فرد که باعث ایجاد خطر برای خود فرد یا دیگر افراد جامعه می‌شود، «اورژانس روان پزشکی» می‌گویند. این اتفاق ممکن است در مدت زمانی کوتاه بیفتد و تبعات آن بیش از حد انتظار و خطرناک باشد.

▪ در چه مواردی باید بیماران روانپزشکی را به طور اورژانسی به مراکز مربوطه رساند؟

اورژانس‌های روان پزشکی دلایل متعددی دارند و خودکشی مهم‌ترین علت آن است. دیگرکشی، خشونت یا پرخاشگری‌های ناشی از بیماری روانی، خودزنی، دیگرآزاری، مسمومیت و تداخلات داروهای روان پزشکی، تجاوز به عنف و سوءرفتارهای جسمی و جنسی و کودک آزاری از دیگر مواردی است که باعث ارجاع فرد به این مراکز می‌شود.

▪ به خودکشی اشاره کردید، درچه صورتی باید آن را اورژانس روانپزشکی فرض کرد؟

در خودکشی دو مساله «تهدید به خودکشی» و «اقدام به خودکشی» که می‌تواند به صورت «موفق» یا «ناموفق» باشد، مطرح است. معمولا تهدید به خودکشی در زنان بیشتر از مردان است اما اقدام به خودکشی منجر به مرگ در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود. زنان بیشتر با خوردن قرص، دارو یا سم‌های خوراکی اقدام به خودکشی می‌کنند ولی خودکشی در مردان بیشتر با روش‌های حلق آویزکردن، پرت کردن خود از بلندی، استفاده از سلاح و خوردن داروست.

▪ آیا اقدام به خودکشی با بیماری زمینه‌ای همراه است؟

افسردگی شدید، جنون به خصوص همراه با افسردگی در افراد سالمند یا جوان، اختلالات دوقطبی، اختلافات خانوادگی شدید به خصوص در مواردی که تعصب غالب است، اختلالات شخصیتی و مصرف موادمخدر به خصوص موادمحرک جدید نیز از علت‌های مهم دیگر اقدام به خودکشی هستند.

▪ آیا خشونت هم یک اورژانس روان پزشکی است؟

بله، معمولا علت خشونت و پرخاشگری ناکامی، ناامیدی، سوءتفاهم و سوءبرداشت، اعتمادبه نفس پایین، تحریک پذیری، هذیان، توهم و... است. معمولا پرخاشگری در بیماران مبتلا به اختلالات روانی مانند اختلال شخصیت ضداجتماعی، اسکیزوفرنی، عقب ماندگی ذهنی شدید، اختلال دوقطبی و مصرف کنندگان موادمخدر، بیشتر دیده می‌شود. اختلال شخصیت ضداجتماعی، توهمات و هذیان‌های شدید در اثر بیماری روانی یا مصرف موادمخدر به خصوص شیشه و کراک در دیگرآزاری و دیگرکشی تاثیر دارد.

▪ قربانیان این افراد خشونت طلب معمولا چه کسانی هستند؟

معمولا افراد خشونت طلبی که اقدام به دیگرآزاری یا حتی دیگرکشی می‌کنند، بیشتر افراد ضعیف، مانند زنان یا کودکان و در مواردی هم که بروز خشونت با نقشه و برنامه ریزی شده است، سایر افراد را مورد تهدید قرار می‌دهند. به طور مثال ممکن است فرد مبتلا به هذیان بدبینی، کسی را که فکر می‌کند دشمن اوست، از بین ببرد. به همین دلیل باید تهدید بیماران روانی شدید را جدی گرفت، به خصوص اگر مکرر و توأم با مصرف مواد محرک باشد.

▪ در برخورد با این افراد چه باید کرد؟

هنگامی که فرد پرخاشگر کنترلی بر رفتار خود ندارد، سعی کنید غیرمستقیم او را مهار کنید، ولی این کار را به تنهایی انجام ندهید و از چند نفر کمک بگیرید. وسایل خطرناک و نوک تیز را از دسترسش دور نگه دارید و درصدد بحث یا نصیحت نباشید. در مواردی که احساس می‌کنید خطری تهدیدتان می‌کند، حتما مجریان قانون را در جریان بگذارید.

▪ برای پیشگیری از وقوع چنین اتفاق‌هایی چه توصیه‌ای دارید؟

توصیه‌های ۸گانه زیر می‌تواند موثر باشد:

۱) در مورد تفکرات خودکشی در افراد سالمند یا افسرده‌ای که احساس ناامیدی بیشتری می‌کنند، هوشیار باشید و علت را جویا شوید. توجه بیشتری به تغییر رفتار آن‌ها داشته باشید؛ مثلا آرامش ناگهانی یک سالمند افسرده یا بخشش مالی. همچنین به رفتارهای دختران جوانی که یکباره دچار هیجان‌های عاطفی، به خصوص شکست عاطفی شده‌اند، دقت کنید. اگر کسی فکر خودکشی در سر دارد حتما در مورد او از روان‌شناسان کمک بگیرید، محیط زندگی را برایش امن کنید و وسایل خطرناک یا دارو‌ها را دور از دسترسش قرار دهید.

۲) اگر با خودکشی مواجه شدید، به سرعت هم به اورژانس و هم به نیروی انتظامی اطلاع دهید و کمک بخواهید. اگر از امور پزشکی اطلاع ندارید، سعی نکنید مداخله درمانی انجام دهید. فقط حواستان به بازبودن راه‌های تنفسی او باشد.

۳) با توجه به نوع اقدام به خودکشی؛ خوردن دارو یا سم، خودسوزی، پرت شدن از ارتفاع و... کمک‌های اولیه را انجام دهید. خودسوزی بد‌ترین نوع خودکشی است که متاسفانه در برخی از استان‌های مرزی به کرات مشاهده می‌شود. در صورت وقوع آن به سرعت برای اطفای آتش اقدام کنید.

۴) اگر خودکشی با دارو یا موادمخدر انجام شده است، سعی کنید سر فرد به سمت عقب قرار نگیرد تا محتویات استفراغ درون ریه نریزد.

۵) صحنه خودکشی [منجر به مرگ] را تغییر ندهید تا برای کار‌شناسان تشخیص نوع خودکشی، ماده مصرفی و... امکان پذیر باشد.

۶) اقدام به خودکشی را جدی بگیرید و حتی اگر مطمئن هستید که میزان داروی مصرفی فرد کم بوده است، او را به اورژانس و بیمارستان برسانید چون از میزان مسمومیت دارو اطلاعی ندارید.

۷) در مواردی که فرد پرخاشگر اقدام به حمله به دیگران یا پرتاب وسایل می‌کند، به خصوص اگر موادمخدر یا محرک مصرف کرده است، سعی کنید خود را در معرض هدف او قرار ندهید و با توجه به توانایی بدنیتان، برای مهار او اقدام نکنید و حتما با نیروی انتظامی تماس بگیرید.

۸) شماره تلفن‌های ضروری و بیمارستان‌هایی را که در زمینه خودکشی یا موارد خشونت فعالیت می‌کنند، به یاد بسپارید.