اطلاعات دارویی؛ «دگزامتازون» دشمن استخوان‌ها

دگزامتازون در یک نگاه

دگزامتازون دارویی از دسته کورتیکواستروئیدها است و در بازار دارویی ایران به شکل قرص، آمپول و قطره عرضه می‌شود. کورتیکواستروئیدهایی مثل دگزامتازون، پردینوزولون و بتامتازون داروهایی هستند که مثل هورمون‌های غده فوق کلیه عمل می‌کنند. دگزامتازون و به طور کلی خانواده کورتیکواستروئیدها برای درمان بیماری‌های مختلفی تجویز می‌شوند که التهاب (تورم، قرمزی، درد)، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های خونی، بیماری‌های چشمی، بیماری‌های تیروئید، آلرژی و آسم، بیماری‌های خود ایمنی مثل لوپوس و پمفیگوس، بیماری‌های غده فوق کلیوی، شوک آنافیلاکتیک (شوک ناشی از حساسیت)، روماتیسم مفصلی و بعضی از انواع سرطان‌ها از آن جمله است.

موارد سوءمصرف

در سال‌های اخیر مصرف دگزامتازون به طور بی‌رویه در ایران افزایش داشته است. براساس آمارهای ارائه شده در سال گذشته دگزامتازون درصدر داروهـــای تجــــویز شده در کشور قرار داشته است. شاید دلیل پرطرفدار بودن این دارو این باشد که در سال‌های گذشته، دگزامتازون به یکی از انواع داروهای دوپینگ رایج در باشگاه‌های بدنسازی تبدیل شده است و باعث افزایش وزن کاذب می‌شود، هر چند این افزایش وزن ایجاد شده حاصل از تجمع آب و مایعات در بدن است و هیچ تاثیری در افزایش حجم عضلات و توان ورزشکار ندارد و حتی مصرف منظم آن به کاهش توده عضلانی شخص منجر می‌شود. از دیگر موارد سوءمصرف داروی دگزامتازون می‌توان به استفاده از آن برای رفع علائم سرماخوردگی و حساسیت‌های ساده و کاهش دردهای عضلانی اشاره کرد که تاثیری موقت در درمان آنها دارد. توصیه می‌شود برای رفع علائم سرماخوردگی از دگزامتازون استفاده نکنید، چراکه این دارو با تضعیف سیستم ایمنی بدن زمینه را برای تشدید بیماری‌های عفونی فراهم کرده و طول مدت بیماری را افزایش می‌دهد.

عوارض جانبی

دگزامتازون هم مثل هر داروی دیگری اثرات و عوارض جانبی خود را دارد و این عوارض جدی است. باید دگزامتازون را قاتل استخوان‌ها دانست، چرا که بزرگ‌ترین عارضه آن پیشگیری از رسوب کلسیم در استخوان و ایجاد پوکی استخوان است.

همچنین دگزامتازون روی سیستم گوارشی تاثیر می‌گذارد و باعث بروز مشکلاتی از قبیل نفخ، زخم‌های مری و معده می‌شود. افزایش فشار چشم، آب مروارید و گلوکوم (آب سیاه) از عوارض دیگر مصرف زیاد این داروست. مصرف بالای این دارو با تاثیر بر سیستم قلبی ـ عروقی، به افزایش قند خون منجر می‌شود و در نتایج آزمایشی اختلال ایجاد می‌کند.

توجه داشته باشید که این دارو و هم‌خانواده‌های آن باعث چاقی، اختلالات قاعدگی و پرمویی در خانم‌ها هم می‌شود. بهتر است در صورت مشاهده مشکلاتی مثل تورم در صورت و قوزک پا و همچنین مدفوع سیاه، قیری رنگ و عفونی که بیش از چند روز طول می‌کشد، پزشکتان را در جریان قرار دهید.

موارد منع مصرف

در صورتی که مبتلا به بیماری‌هایی مثل بیماری‌های زمینه‌ای مثل آبله مرغان، سرخک، بیماری‌های قارچی، صرع، دیابت،سل،عفونت‌های چشمی، اختلالات تیروئیدی، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های کلیوی، فشار داخل چشم، بیماری‌های قلبی و فشارخون بالا،بیماری‌های گوارشی مثل زخم معده و اثنی‌عشر هستید، حتما پزشکتان را در جریان قرار دهید تا در تجویز این دارو تجدیدنظر کند. توجه داشته باشید در صورت داشتن برنامه یا تصمیم برای عمل جراحی و حتی جراحی‌های دندانپزشکی هم لازم است به پزشک اطلاع دهید. در دوران بارداری و شیردهی با توجه به عبور این دارو از جفت و ترشح آن در شیر، مصرف دگزامتازون باید با نظر پزشک باشد.

اختلال دارویی با داروهای دیگر

اگر داروهای رقیق‌کننده‌ خون مثل آسپرین و وارفارین، داروهای قلبی مثل دیگوگسین، قرص‌های ضدبارداری، ریفامپین، داروهای ضدتشنج مثل فنوباربیتال و فنی‌تویین مصرف می‌کنید، نباید از دگزامتازون استفاده کنید.

مصرف دگزامتازون و رژیم غذایی مناسب

اگر پزشک برایتان دگزامتازون تجویز کرده است باید تغییراتی در رژیم غذایی ایجاد کنید. همزمان با مصرف داروی دگزامتازون لازم است مصرف نمک را کم کنید.

در عین حال توصیه می‌شود مصرف شیر و مواد غذایی حاوی پروتئین را افزایش دهید. از آنجا که این دارو باعث بروز ناراحتی‌های معده می‌شود، بهتر است بعد از غذا یا همراه با شیر مصرف شود.

در صورت فراموش کردن مصرف دارو

در صورت فراموش کردن مصرف یک نوبت دارو، به محض یادآوری، دارو را مصرف کنید البته به شرط این‌که فاصله زیادی تا زمان مصرف نوبت بعدی وجود نداشته باشد. در غیر این صورت از مصرف نوبت فراموش شده صرف‌نظر کرده و تنها داروی نوبت بعدی را مصرف کنید تا دوز آن دوبرابر نشود.

شیوه مصرف

نکته مهم دیگری که باید در مورد مصرف دگزامتازون در نظر بگیرید مصرف دقیق دوز آن است. هرگز مقدار تجویز شده توسط پزشک را کم یا زیاد نکنید و به هیچ عنوان مصرف دارو را به صورت ناگهانی قطع نکنید.

اگر مدت زمان طولانی از این دارو استفاده می‌کنید، با نظر پزشک مقدار تجویزی را بتدریج کم کنید. توجه داشته باشید قطع ناگهانی دارو، عوارضی مثل تب، دردهای عضلانی،سردرد، بی‌اشتهایی و کاهش وزن را به دنبال دارد.

مریم بهاری ساروی، پزشک داروساز / سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)

سلامت استخوان‌ها و بدن با مصرف این ماده

مجید کاراندیش اظهار کرد: کلسیم یکی از املاح ضروری برای بدن محسوب می‌شود که در گذشته مهم​ترین نقش آن را استحکام دندان و استخوان می​دانستند، اما امروز نقش​های بیشتری از نظر متابولیسم بدنی و پیشگیری از بعضی بیماری‌ها به آن نسبت می‌دهند.

وی افزود: کلسیم به همراه فسفر، تعدادی از املاح معدنی و مقداری پروتئین، بافت استخوان را می‌سازند و دندان​ها و استخوان​ها مستحکم​ترین بافت​های بدن هستند.

کاراندیش عنوان کرد: کلسیم یکی مهم​ترین منابع در پیشگیری از پوکی استخوان است. دریافت کلسیم بویژه در دوره کودکی و نوجوانی که بافت استخوان در حال شکل​گیری است، بسیار ضروری است و در صورت شکل​گیری حداکثر استحکام استخوانی، احتمال ابتلا به بیماری پوکی استخوان کاهش خواهد یافت.

وی با اشاره به منابع کلسیم گفت: کلسیم در موادغذایی مختلف وجود دارد، اما مهم​ترین و غنی​ترین منبع آن گروه شیر و لبنیات بویژه شیر، ماست و دوغ است. برای جذب و مورد استفاده قرار گرفتن کلسیم در بدن به ویتامین D نیاز است که متاسفانه امروز در سطح کشور و بویژه استان خوزستان شاهد کمبود این ویتامین هستیم.

ایسنا نوشت، کاراندیش با اشاره به فرایند استخوان​سازی بیان کرد: شکل​گیری بافت استخوانی در سنین کودکی و نوجوانی بیشتر از تحلیل آن است. این دو فرآیند در بزرگسالی با هم برابر می‌شوند ولی در میانسالی به تدریج، تحلیل استخوان از ساخت آن پیشی می‌گیرد. کلسیم فراوان​ترین مینرال موجود در بدن است.

وی گفت: بدن ما تقریبا یک کیلوگرم کلسیم دارد. البته این میزان در افراد مختلف با استخوان​بندی متفاوت، فرق می​کند.

ویتامینی که کمبود آن استخوان‌ها را نابود می سازد!

دکتر منوچهر وحید متخصص ارتوپد در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان درباره استخوان گفت: یک پنجم وزن بدن را استخوا‌ن ها تشکیل می دهند اگرچه سبک‌اند و به راحتی خم و راست می‌شوند اما بسیار قوی و محکم هستند و عناصری از قبیل کلسیم، فسفر،‌ آب و پروتئین در آنها وجود دارد که عناصر مهم تشکیل استخوان هستند.

وی افزود: استخوان از دو لایه تشکیل شده یکی قسمت بیرونی که بافتی فشرده و محکم و مسئولیت نگهداری عضلات را دارد و لایه بعدی که همان لایه درونی است از بافتی اسفنجی و شبیه شبکه‌های پیچ در پیچ ساخته شده است .

وی بیان کرد: این شبکه‌ استخوان‌ها از فولاد محکمتر هستند. در طول قسمت اسفنجی کانالهایی وجود دارد که سرخرگ‌ها، سیاه‌رگ‌ها،‌سلول ها و مایعاتی که باعث استحکام و سلامت استخوان ها می شود از داخل آنها عبور می‌کند.

دکتر وحید اظهار داشت: در قسمت میانی بافت اسفنجی، مغز استخوان قرار دارد که از گلبول‌های قرمز خون ساخته شده و ذخیره انرژی بدن به حساب می‌آید.

این متخصص ارتوپد خاطر نشان کرد: پوکی استخوان به دلیل کمبود ویتامین B3 است و در سن‌های بالای 15 تا 16 سال ، اگر این کمبود ویتامین اتفاق افتد باعث می شود که پوکی استخوان رخ دهد.

کمبود این ویتامین B در کودکانی که هنوز راه نمی‌روند به پرانتزی شدن پاها و در کودکانی که راه افتاده‌اند به ضرب‌دری شدن پاها (پاها به حالت ایکس می شود) منجر گردد. همچنین معمولا در خانم‌ها بعد از قطع تغییرات هورمونی پوکی استخوان شدید‌تر می شود و سریعتر اتفاق می‌افتد.

مهر پوکی بر استخوان‌ها

به گزارش جام جم سرا، اما به بهانه امروز خوب است بدانید چرا، چه کسانی و تحت چه شرایطی مبتلا به پوکی استخوان می‌شوند‌؟

دکتر پرهام پارسانژاد، فیزیوتراپیست و عضو هیات مدیره انجمن فیزیوتراپی استان تهران در گفت‌وگو با جام‌جم پاسخ می‌دهد: وراثت، بی‌حرکتی، تغییرات هورمونی در دوران یائسگی خانم‌ها، استفاده طولانی‌مدت از استروئیدها از قبیل کورتون، کمبود ویتامین D و کلسیم و طولانی‌مدت در معرض نور خورشید نبودن از عوامل ابتلا به بیماری پوکی استخوان است. به بیان دیگر، ژنتیک و رژیم‌های غذایی خالی از کلسیم، به‌خصوص در سال‌های اولیه رشد می‌تواند زمینه‌ساز بروز پوکی استخوان باشد.

سدی در برابر پوک شدن

این که هرگز در طول زندگی مبتلا به پوکی استخوان نشویم، اتفاقی غیر‌ممکن نیست‌؛ اما به گفته این متخصص اگر بخواهیم الگویی مناسب برای جلوگیری از این بیماران در نظر بگیریم باید تحرکی مداوم و آرام مانند و دویدن آرام و پیاده‌روی روزانه و نرمش‌های سبک صبحگاهی را جزو برنامه‌های ثابت روزانه خود تلقی کنیم.

وی می‌افزاید: از سوی دیگر، داشتن رژیم غذایی سرشار از کلسیم شامل لبنیات، میوه‌جات و سبزیجات تازه، حذف نوشابه‌های گازدار با قند بالا و غذاهای آماده و نیز در معرض نور آفتاب قرار گرفتن به مدت نیم ساعت روزانه از ضرورت‌های پیشگیری از پوکی استخوان تلقی می‌شود. فراموش نکنید فقر کلسیم یکی از عوامل پوکی استخوان است و میان عوامل موثر در بروز این بیماری نباید کم اهمیت شمرده شود.

این فیزیوتراپیست تاکید می‌کند: پیاده‌روی و ورزش‌های ساده و بدون فشار، اما مداوم که استخوان‌ ها در آن تحمل وزن دارند، ورزش مناسبی برای پیشگیری از پوکی استخوان تلقی می‌شود، اما شنا به علت آن که طی آن وزن زیادی بر استخوان‌ها اعمال نمی‌شود ورزش مناسبی برای پیشگیری از پوکی استخوان نیست.

آسیب‌پذیری بیشتر خانم‌ها

اما چرا خانم‌ها بیش از آقایان در معرض پوکی استخوان قرار دارند‌؟

به نظر می‌رسد گذراندن مقاطعی خاص از زندگی خانم‌ها چون بارداری، شیردهی و یائسگی که با تغییرات هورمونی زیادی همراه است منجر به آسیب‌پذیری بیشتر خانم‌ها نسبت به آقایان از این نظر می‌شود.

دکتر پارسا‌نژاد در این باره توضیح می‌دهد: بی‌شک یکی از عوارض بارداری مانند هر تحول هورمونی در بدن خانم‌ها می‌تواند پوکی استخوان باشد که در همه بارداری‌ها دیده نمی‌شود و شیردهی عامل آن نیست. در دوران یائسگی نیز فعالیت سلول‌های استخوان‌خوار نسبت به سلول‌های استخوان‌ساز بیشتر می‌شود و جذب کلسیم در استخوان کاهش می‌یابد البته مشاوره با پزشک متخصص زنان برای تنظیم هورمونی و مشاوره با فیزیوتراپیست‌ها با هدف دریافت برنامه ورزشی روزانه و مناسب می‌تواند از بروز پوکی استخوان طی این دوره از زندگی جلوگیری کند .

ایستگاه بعدی پوکی همیشه آرتروز نیست

وقتی تراکم استخوان کم می‌شود مفاصل آسیب‌پذیرتر می‌شوند و احتمال بروز آرتروز و التهاب مفاصل بیشتر است؛ اما اصولا آرتروز به ضعف غضروف مفصلی مربوط می‌شودکه روی سطوح استخوانی قرار دارند و لزوما به پوکی استخوان ربط ندارد.

این متخصص با بیان این مطالب می‌افزاید: البته کم بودن تراکم استخوان و افزایش فشار داخل استخوانی به علت وزن زیاد یا نشستن و ایستادن طولانی می‌تواند سبب بروز دردهای استخوانی شود که با التهاب مفصلی و آرتروز متفاوت است.

دکتر پارسا‌نژاد تاکید می‌کند: البته بیماری‌های روماتیسمی و التهابی دیگر که در آنها از دوز بالا و طولانی‌مدت داروهای استروئیدی استفاده می‌شود می‌توانند زمینه‌ساز پوکی استخوان شوند. همچنین در سرطان‌ها، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی می‌توانند پوکی استخوان را تسهیل کنند. همچنین تومورهای استخوانی نیز در مواضع درگیر بافت استخوانی را دچار تغییر و شکننده می‌کنند.

پونه شیرازی - روزنامه جام جم

استخوان‌ها در چنگال سرطان

درد و سپس تورم استخوان، شایع‌ترین علامت سرطانی شدن بافت استخوانی محسوب می‌شود. البته ابتدا ممکن است درد گهگاهی باشد، در شب‌ها بیشتر شود یا هنگام استفاده از عضو مربوط افزایش یابد، اما وقتی سرطان پیشرفت می‌کند معمولا چنین دردی دائمی می‌شود و شدتش با فعالیت عضو درگیر بیشتر می‌شود.

دکتر محمود جعفر بیگلو، متخصص ارتوپدی با اشاره به این که سرطان استخوان در دهه دوم و سوم زندگی و بیشتر در آقایان شایع است و در اندام تحتانی نیز بیشتر دیده می‌شود به جام‌جم می‌گوید: بر اثر رشد تومور، استخوان با بافتی جایگزین می‌شود که باعث تضعیف استخوان می‌شود و موجبات شکسته شدن استخوان را فراهم می‌کند. البته رشد نا بهنجار استخوان می‌تواند خوش خیم یا بدخیم باشد.

این جراح استخوان و مفاصل درباره این که علت ایجاد سرطان استخوان چیست، می‌افزاید: علل متفاوتی در بروز آن دخالت دارد که می‌تواند شامل قرار گرفتن در معرض اشعه‌ها و مواد شیمیایی یا زمینه‌های ژنتیک و ابتلا به عفونت‌های مزمن شود. گرچه به طور قطعی، نقش عوامل ژنتیک نیز دربروز بعضی تومورهای استخوان اثبات شده است.

معمولا تومورهای استخوانی خوش‌خیم‌ است

جالب اســـت بدانیــد بیشتر تومورهای استخوانی غیرسرطانی هستند که به این تومورها، خوش‌خیم می‌گویند که معمولا کشنده نیستند.

به گفته این جراح ارتوپدی، شایع‌ترین تومورهای خوش‌خیم استخوانی شامل کیست‌های استخوانی می‌شوند که معمولا در ساق پا و اغلب در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود.

وی تاکید می‌کند: با توجه به اینکه علت اصلی ایجاد سرطان استخوان ناشناخته است، به نظر می‌رسد نتوان از ابتلا به آن پیشگیری کرد، ولی اجتناب از اشعه (مثل رادیوتراپی) و برخی مواد شیمیایی خاص که در ایجاد تومور‌های استخوان موثر شناخته شده‌اند (عدم تماس با ترکیبات رادیواکتیو و هسته‌ای) از ابتلا به سرطان استخوان جلوگیری می‌کند.

درد و تورم استخوان را جدی بگیرید

همان گونه که گفتیم شایع‌ترین علامت سرطان استخوان درد است، اما بسته به محل و اندازه تومور ممکن است تومور استخوانی تا مدت‌ها بدون علامت باشد.

با این حال دکتر بیگلو تاکید می‌کند: در صورتی که بیمار با بروز علائمی مثل لمس توده یا درد ناگهانی استخوان به پزشک مراجعه کند، امکان تشخیص زودرس وجود دارد. توجه داشته باشید تورم موضعی نیز از علائم سرطان استخوان به شمار می‌رود. این تورم ممکن است به صورت یک توده موضعی از سوی بیمار لمس شود.

این جراح استخوان با تاکید بر این که سرطان استخوان ممکن است استخوان را ضعیف کند و موجب شکستگی آن شود، اظهار کرد: وقتی یک استخوان مبتلا به سرطان شکسته می‌شود معمولا بیمار اظهار می‌کند مدت‌ها دردی خفیف در اندام داشته است که ناگهان شدت آن زیاد می‌شود. همچنین سرطان استخوان می‌تواند موجب بروز علائم دیگری مانند خستگی و ضعف شدید یا کاهش وزن ناگهانی شود. وقتی سلول‌های سرطانی به احشای داخلی بدن حمله می‌کنند ممکن است علائم مربوط به آن احشاء هم تظاهر پیدا کنند. مثلا وقتی سرطان استخوان به ریه انتشار پیدا می‌کند ممکن است بیمار دچار مشکلات تنفسی شود.

ضرورت داشتن تغذیه سالم و کامل

به دلیل ضعف بدنی و سیستم ایمنی بیماران مبتلا به سرطان استخوان که تحت درمان قرار دارند، متخصصان بر داشتن تغذیه سالم و کامل بسیار تاکید می‌کنند.

به گفته دکتر بیگلو با توجه به بیماری بدخیمی که این بیماران دارند و طی دوره‌های سنگین شیمی‌درمانی که باعث کاهش محسوس اشتها و حالت تهوع و استفراغ می‌شود، این بیماران مقدار زیادی از وزن و انرژی خود را از دست می‌دهند. همچنین انجام عمل‌های جراحی سنگین به همراه مصرف آنتی‌بیوتیک‌های قوی و طولانی‌مدت، به این مشکل تغذیه‌ای بیشتر دامن می‌زند. در نتیجه این بیماران و بخصوص خانواده‌ها، نگرانی شدید از لاغری مفرط دارند و در صدد رفع آن هستند.

به همین دلیل وی توصیه می‌کند: بیماران باید به خوردن غذاهای سالم و طبیعی که براحتی قابل هضم باشند، تشویق شوند‌. همچنین این دسته از بیماران باید از خوردن مواد غذایی سنگین و پرچرب یا انواع ترشیجات و ادویه‌ها منع شوند. بعلاوه بهتر است مقدار هر غذا در هر وعده کم شود، ولی تعداد وعده‌های غذایی افزایش یابد. نوشیدن هر گونه مایعات اعم از آب، چای، دوغ و نوشیدنی‌های بدون گاز نیز توصیه می‌شود.

ناگفته نماند در صورتی که این نوع سرطان زود هنگام و بموقع تشخیص داده شود امکان درمان قطعی آن وجود خواهد داشت.

روش‌های درمان سرطان استخوان

در درمان تومورهای بدخیم استخوانی از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

رادیوتراپی: تاباندن اشعه گاما به بافت سرطانی یکی از روش‌های مؤثر برای از میان بردن سلول‌های سرطانی است. رادیوتراپی نمی‌تواند سلول‌های سرطانی را کاملاً نابود کند، بلکه فقط تعداد آنها را کاهش می‌دهد. با این حال همین کمک کافی است تا بتواند درد استخوانی بیمار را کمتر کند. درد بیمار معمولاً یکی دو هفته بعد از انجام رادیوتراپی کاهش می‌یابد، ولی حداکثر کاهش درد بعد از چند ماه است.

شیمی‌درمانی: در این روش با تزریق داروهای شیمیایی، فعالیت سلول های سرطانی کند و متوقف می‌شود.

جراحی : که طی آن جراح از روش کورتاژ استفاده می‌کند. یعنی بدون برداشتن هیچ بخشی از استخوان، حفره‌ای ایجاد و تومور از استخوان جدا می‌شود. وقتی تومور برداشته شد، پزشک برای اطمینان از تخلیه کامل تومور، با استفاده از روش‌های سرما درمانی و سیمان استخوان، باقیمانده تومور را تخلیه می‌کند.

پونه شیرازی