احساس پر بودن بینی و ناراحتی فرد می تواند مربوط به پولیپ بینی باشد که غذه های متورم در مجرای بینی هستند. شایعترین تودههای حفرههای بینی ، پولیپهای التهابی بینی هستند که با تورم و بیرون زدگی مخاط سینوسی به درون حفره بینی، تظاهر مییابند
شایعترین تودههای حفرههای بینی ، پولیپهای التهابی بینی هستند که با تورم و بیرون زدگی مخاط سینوسی به درون حفره بینی، تظاهر مییابند. پولیپهای بینی با مسدود کردن مجرای بینی موجب مشکلات تنفسی، اختلال بویایی، صدای تودماغی و ترشحات مزاحم بینی و پشت حلق ناشی از سینوزیت ثانوی به مسدود شدن مجرای بینی به علت پولیپ میشوند.
علت اصلی ایجاد پولیپها در اغلب موارد هنوز ناشناخته باقی مانده است. در ابتدا پولیپکوچک است و با افزایش تورم زیر مخاطی بزرگتر میشود تا به صورت یک توده صاف و رنگ پریده درآید. پولیپها پایهدار، متحرک و اغلب متعدد و دوطرفه هستند. در لمس معمولا حساسیت ندارند و به راحتی قابل حرکت دادن هستند.
در مقابل، شاخکهای بینی قابل حرکت نیستند و موقع دستکاری حساسیت زیادی دارند. پولیپها معمولا زرد کم رنگ یا خاکستری ـ آبی هستند، ولی ممکن است بهعلت التهاب قرمز باشند. اکثر پولیپها در زیر شاخک میانی دیده میشوند، زیرا منشأ آنها از سینوسهای بین دو چشم است.
بنابراین آنچه از پولیپ که در داخل بینی قابل مشاهده است، تنها بخش کوچکی از پولیپ را تشکیل میدهد و قسمت اعظم پولیپها در سینوسهای اطراف بینی پنهان است.گاهی پولیپهای بسیار بزرگ میتوانند کل حفره بینی را پرکنند و از سوراخ پشتی بینی به طرف گلو گسترش یابند.
پس از رد احتمال تومور و سایر ضایعات داخل بینی، میتوان به درمان پولیپ اقدام کرد. بنابراین انجام آندوسکوپی تشخیصی بینی جهت تعیین منشاء پولیپ و رد سایر علل انسداد بینی، ضروری است. همچنین سی تی اسکن سینوسها وسعت درگیری سینوسها را نشان میدهد.
خارج کردن پولیپ ها
پولیپهای وسیع و انسداد دهنده را میتوان از طریق جراحی آندوسکوپیک خارج کرد. خارج کردن کامل پولیپها مستلزم پاکسازی سینوسهای منشاء آنها به ویژه سینوسهای بین دو چشم است. از این رو یک جراحی آندوسکوپیک سینوس، همان گونه که در درمان سینوزیت مزمن به کار میرود، روش جراحی استاندارد در درمان پولیپهای بینی نیز محسوب میشود.
اگر پاکسازی سینوسها به طور موثر انجام نگیرد و یا عوامل تشدید کننده پولیپها (آلرژی، عفونت و التهاب) مهار نشده باشد، احتمال عود پولیپها افزایش مییابد. پولیپهای درمان نشده که به مدت طولانی باقی باشند موجب پهنشدن استخوانهای بینی میگردند. بعضی از پولیپها با آسم و حساسیت به آسپرین همراه هستند. بیماران مبتلا بهاین همراهیها، پیشآگهی بدتری از نظر بهبودی دارند.
گاهی نیز پولیپهای بینی در زمینه واکنشهای حساسیتی نسبت به قارچها ایجاد میشوند. در این حالتعلاوه بر جراحی، استفاده از کورتیکواستروئیدها در متوقفکردن روندهای حساسیتی نسبت به آنتیژنهای قارچی، مؤثر است. در کودکانی که دچار پولیپ بینی هستند، باید بیماریهای عمومیمورد بررسی قرار گیرد.
جراحی درمان قطعی نیست!
برخلاف تصور بسیاری از مردم، جراحی به عنوان درمان قطعی نیست بلکه فقط یکی از اقدامات در روند درمانی محسوب میشود. درمان پولیپها بسیار وابسته به درمانهای نگهدارنده دارویی است و اقدام جراحی به عنوان یک مرحله مقدماتی است که میتواند درمانهای دارویی بعدی را موثر کند زیرا انسداد بینی ناشی از پولیپ مانع تاثیرگذاری درمانهای دارویی میشود.
بنابراین پس از درمان جراحی پولیپها، درمانهای دارویی آغاز میشود و این درمانها به مدت نامحدودی ادامه دارند. درمان پولیپ به مانند درمان فشارخون نیازمند کنترل مداوم و پیگیریهای درمانی است. به طوری که آندوسکوپیهای مکرر بینی پس از جراحی این امکان رافراهم میکند که در صورت عود پولیپ، در همان مراحل اولیه تشخیص داده شده و احتمال جراحی دوباره به حداقل برسد.
در چند ماهه اول معاینات آندوسکوپی در فواصل منظم هفتگی جای خود را به معاینات ماهانه و در نهایت حتی در حالتی که بیمار در بهترین وضعیت است سالانه چند نوبت مورد معاینه بینی و سینوسها با استفاده از آندوسکوپ قرار میگیرد تا قبل از این که بیماری عود کند با تغییر داروها کنترل شود.
درمان
در اشکال خفیف ممکن است درصدی از بیماران با استروئید موضعی درمان شوند ولی درمان اصلی در اکثر بیماران با جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس آغاز میشود. تمام سینوسها باید به این روش درمان شوند زیرا منشا پولیپ از خود سینوسها است. در صورت پیگیری دقیق پس از عمل و انجام جراحی توسط جراح مجرب، 90 درصد بیماران برای مدت طولانی از علائم آزار دهنده پولیپهای بینی نجات مییابند.
در جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس تمام بافتهای سالم بینی دست نخورده باقی میماند و فقط راه سینوسها باز و تهویه طبیعی برقرار میشود.عصب بینایی با سینوس اسفنوئید مجاورت دارد و باید هنگام عمل مورد توجه بسیار قرار گیرد. اختلافات آناتومیک بیشمار سینوسها
و دشواریهای زیاد این جراحی ایجاب میکند که جراحانی که این نوع عمل را انجام میدهند از تبحر، تجربه و دانش کافی برخوردار باشند تا احتمال عوارض ناگواری چون صدمه مغز و عصب بینایی به حداقل ممکن برسد.عمل جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس برای پولیپهای وسیع ممکن است تا چند ساعت به طول انجامد و از ظرافت و حساسیت زیادی برخوردار است.
نکات پس از خاتمه جراحی
توجه به نکات زیر در پیشگیری از عود پولیپ پس از خاتمه جراحی آندوسکوپیک سینوس موثر است:
1.رفع غفونتها و عوامل حساسیتی قبل از عمل
2.کامل بودن جراحی و پاکسازی تمام سینوسهای منشا پولیپ
3.حفظ کامل مخاطهای سالم در حین جراحی
4.پیگیری دقیق پس از جراحی به کمک آندوسکوپیهای تشخیصی مکرر که در کلینیک انجام میشود. حتی در بهترین شرایط، کنترلهای آندوسکوپیک پس از عمل، هر سه ماه یکبار توصیه میشود.
5.استراتژی درمانی در این بیماران مبتنی بر تشخیص زود هنگام احتمال عود از طریق آندوسکوپیهای تشخیصی است تا از این راه پیش از اینکه پولیپها به مرحلهای برسند که محتاج جراحی آندوسکوپیک دوباره شوند، با مداخلات غیرجراحی کنترل شوند.
6.شستشوی مکرر با سرمهای نمکی مهمترین نکتهای است که بیماران باید پس از جراحی به آن توجه کنند. این شستشوها موجب کمک به عملکرد سینوسها پس از جراحی میشود. سینوسها معمولا در بیماران مبتلا به سینوزیت مزمن و پولیپهای بینی، عملکرد طبیعی خود را از دست میدهند.
در صورتی که جراحی به نحو مطلوب و با تبحر کامل در باز کردن تمام سینوسها انجام شده باشد، مدت زمان طولانی لازم است تا این سینوسها عملکرد طبیعی خود که خارج کردن ترشحات با حرکات مژکهای سلولهای لایه سطحی سینوس است بدست آورند.
این زمان یک دوره بحرانی و حساس به حساب میآید چرا که تجمع ترشحات در داخل سینوس و خارج نشدن آن موجب پیدایش محیط مناسبی برای رشد و نمو باکتریها و به دنبال آن ایجاد التهاب و زمینه عود پولیپ میشود. شستشوی مکرر و مرطوب کردن ترشحات داخل بینی با استفاده از بخور ساده موجب روان تر شدن خروج ترشحات سینوسها و در نتیجه از بین رفتن تجمعات باکتریایی میشود.
7. اسپریهای بینی از داروهای رایج مورد استفاده در دوران پس از جراحی هستند. میزات و مدت تجویز براساس آندوسکوپیهای پس از عمل تعیین میگردد.
8. بیماران مبتلا به پولیپهای منتشر بینی و یا سینوزیت مزمن باید توجه داشته باشند که جراحی آندوسکوپیک سینوس تنها یک مرحله از درمان آنها به شمار میرود و قسمت اصلی درمان درگروی پیگیری دائمی براساس معاینات دورهای آندوسکوپیک است.
به گزارش جام جم آنلاین به نقل از چاردیواری، استفاده از سیگار و قلیان، جزو جداییناپذیر زندگی برخی از افراد شده است. نشستنهای طولانی مدت و عدم تحرک برای خیلی از افراد، مسالهای عادی به حساب میآید. اگر استرس و فشارهای عصبی هم به عنوان چاشنی به این موارد اضافه شود، حتما باید انتظار ابتلا به انواع و اقسام بیماریها را داشت. ابتلا به بیماریهای التهابی روده مانند کولیت اولسروز و کرون، ارتباط مستقیمی با سبک زندگی ما دارند، البته عوامل دیگری هم در این زمینه میتوانند نقش داشته باشند. «دکتر ناصر ابراهیمی دریانی»، فوقتخصص گوارش و کبد، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، شما را با بیماریهای التهابی روده آشنا میکند.
وقتی رودهها درگیرند
کولیت السروز و کرون، بهعنوان بیماریهای التهابی روده شناخته میشوند. کولیت اولسروز به کرون، شباهتهای زیادی دارد ولی تفاوت اصلی کولیت اولسروز با کرون در این است که کولیت اولسروز، روده بزرگ بویژه مخاط آن را درگیر میکند، در حالیکه کرون در دیواره روده بزرگ و کوچک، مشکل ایجاد میکند. علاوه بر این، کرون مشکلات زیادی را در دستگاه گوارش از دهان تا مقعد فرد، به وجود میآورد.
چقدر شایع است؟
بیماریهای التهابی روده، در گذشته چندان شیوع نداشتند ولی در حال حاضر ابتلا به این بیماریها روندی رو به رشد دارند. ابتلا به کولیت اولسروز و کرون، در ایران روندی رو به رشد دارد و افراد زیادی به بیماریهای التهابی روده، مبتلا میشوند. معمولا شدت بیماریهای التهابی که افراد به آن در حال حاضر دچار هستند، شدید است. برای مثال، برخی از افراد مبتلا به بیماریهای التهابی روده، با مشکلاتی چون خروج مدفوع از واژن و وجود هوا در ادرار، به پزشک مراجعه میکنند.
درست زندگی کنید
عوامل زیادی در ابتلا به بیماریهای التهابی روده نقش دارند که مهمترین آن، سبک زندگی محسوب میشود.
تغذیه، که جزئی از سبک زندگی است، در ابتلا به بیماریهای التهابی روده میتواند نقش داشته باشد. مصرف غذاهای آماده و انواع و اقسام فستفود (Fast food)، میتواند احتمال ابتلا به بیماریهای التهابی روده را افزایش بدهد. افرادی که به برخی از عفونتهای ویروسی مانند سرخک مبتلا میشوند، احتمال ابتلا به بیماریهای التهابی روده، در آنها بالاتر است. علاوه بر این، تجویز خودسرانه آنتیبیوتیک برای نوزاد یا کودک، میتواند شانس ابتلا به بیماریهای التهابی را افزایش بدهد. آن دسته از کودکانی که والدین وسواسی دارند و در محیطهای بیش از اندازه پاکیزه بازی میکنند، بیش از سایر کودکان مستعد ابتلا به بیماری کرون در بزرگسالی هستند.
بهدنبال چه علائمی باشیم؟
بهطور کلی، بیماریهای التهابی روده میتوانند تمام یا قسمتی از روده را درگیر کنند. فردی که به کولیت اولسروز دچار میشود، دائم احساس نیاز به دفع دارد. اسهال همراه با خونریزی، از مهمترین علائم ابتلا به کولیت اولسروز، به حساب میآید. این دسته از افراد، اسهال شبانه را نیز تجربه میکنند. زورپیچ هنگام دفع، درد شدید شکمی، تب و بیاشتهایی، برخی از علائم کولیت اولسروز هستند. ضعف، بیحالی و کمخونی، از دیگر علائم کولیت اولسروز، محسوب میشود. افراد مبتلا به کولیت اولسروز، میتوانند دچار زخمهای باز بزرگ شوند. ابتلا به کرون نیز با علائمی همراه است برای مثال، ابتلا به کرون، میتواند باعث سوءجذب شود. اختلال در انعقاد، کمبود کلسیم، سنگ کلیه و پوست خشک، برخی دیگر از علائم کرون به حساب میآید. کودکانی که به کرون مبتلا هستند، دچار اختلال در رشد جنسی و جسمی، میشوند. افراد مبتلا به بیماریهای التهابی روده، میتوانند به رماتیسم مبتلا شوند و به دلیل بیماری رودهای خود، درد و ورم را در مفاصل، احساس کنند. علاوه بر این، ابتلا به مشکلات چشم و پوست، از سایر علائم ابتلا به بیماریهای التهابی روده است.
وقتی درمان قطعی نیست
برای تشخیص بیماریهای التهابی روده، پزشک متخصص گوارش، یک شرح حال کامل و دقیق از بیمار میگیرد. علاوه بر این، آزمایشهای تشخیصی خاصی برای بیمار انجام میشود. کولیت السروز و کرون، هر دو بیماریهای التهابی روده، از نوع مزمن به شمار میآیند و درمان قطعی برای آنها وجود ندارد و تنها میتوان بیماری را کنترل کرد. برای کنترل بیماری و عوارض جانبی آن، داروهای خاصی وجود دارد که بیماران با مصرف این داروها، میتوانند زندگی نسبتا باکیفیتی داشته باشند. افراد مبتلا به بیماریهای التهابی روده، باید زیر نظر پزشک باشند و در صورت ابتلا به تب و اسهال شدید، به مراکز درمانی مراجعه کنند تا مشکل جدی برای آنها به وجود نیاید.
کولیت اولسراتیو به شکل گیری التهاب و زخم هایی که به نام اولسر شناخته می شوند، در پوشش داخلی روده بزرگ و راست روده منجر می شود.
برخی دانشمندان بر این باورند کولیت اولسراتیو، یک بیماری التهابی روده، یک اختلال خودایمنی است.
اختلال خودایمنی زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن انسان واکنش نامناسب از خود نشان داده و به بافت های سالم بدن حمله می کند.
افزون بر شکل گیری نشانه هایی مشابه با بیماری کرون، بیماری دیورتیکولی، و سرطان، کولیت اولسراتیو می تواند موجب عوارضی در دیگر بخش های بدن شود و برخی از آنها به صورت بالقوه تهدیدی برای زندگی فرد باشند.
از دست دادن اشتها، تب، و کاهش وزن همگی از نشانه های هشدار دهنده ای هستند که به بروز مشکل در دستگاه گوارش اشاره دارند.
با این وجود، عوارض دیگری که خارج از روده رخ می دهند، اغلب تحت الشعاع نشانه های موجود در روده قرار می گیرند و از این رو تشخیص کولیت اولسراتیو می تواند دشوار شود.
این مساله به طور ویژه درباره کودکان صادق است. در ادامه با برخی از شرایط که به دلایل مختلف با کولیت اولسراتیو پیوند خورده اند، بیشتر آشنا می شویم.
آرتریت
آرتریت یا التهاب مفاصل شایعترین عارضه کولیت اولسراتیو است که خارج از روده شکل می گیرد.
حدود ۲۵ درصد از افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو تحت تاثیر آرتریت نیز قرار می گیرند که هم بیماران جوان و هم بیماران مسن را شامل می شود.
شدت آرتریت متغیر است و از درد و تورم مفاصل خفیف با کاهش انعطاف پذیری تا اسپوندیلیت آنکیلوزان، شکلی ناتوان کننده از آرتریت که کاهش چشمگیر انعطاف پذیری در کمر را موجب می شود را شامل می شود.
تمرینات حرکتی و استفاده از داروهای ضد التهاب می توانند به بهبود این شرایط کمک کنند.
حدود پنج درصد از افراد مبتلا به بیماری التهابی روده نوعی از اختلال پوستی را نیز تجربه می کنند.
زخم های دهانی، جوش های قرمز رنگ روی پاها و دست ها، و ضایعاتی که به زخم های عمیق و مزمن منجر می شوند از جمله موارد شایع پوستی مرتبط با کولیت اولسراتیو هستند.
روند درمان می تواند شامل استفاده از آنتی بیوتیک ها، پمادها، حمام گرم و عمل جراحی شود.
اختلالات چشمی
یووئیت، یک نوع التهاب در بخش رنگدانه چشم است که از عوارض کولیت اولسراتیو محسوب می شود و در صورت عدم رسیدگی و درمان مناسب می تواند به آب سیاه و از دست دادن کامل بینایی نیز منجر شود.
خشکی و حساسیت چشم ها نیز از جمله مشکلات شایع در میان افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو هستند.
به طور کلی مکمل های ویتامین A و قطره های چشم برای درمان این عوارض تجویز می شوند،
در شرایطی که مدیریت موثر کولیت اولسراتیو به کاهش التهاب در چشم ها کمک می کند.
از دست دادن استخوان
پوکی استخوان و استئوپنی (کاهش تراکم استخوان) از جمله عوارض کولیت اولسراتیو هستند که می توانند به دلایل مختلف شکل بگیرند که از آن جمله می توان به التهاب در بدن، عارضه جانبی داروهای خاص مورد استفاده در درمان (به ویژه استروئیدها)، و کمبود ویتامین ها اشاره کرد.
اقدامات سبک زندگی از جمله تمرینات ورزشی منظم و دریافت کلسیم و ویتامین D به میزان کافی و همچنین مصرف داروهای تجویزی برای تقویت استحکام و تراکم استخوان می توانند به پیشگیری و درمان این شرایط کمک کنند.
ایجاد تغییر در برنامه درمانی کولیت اولسراتیو نیز می تواند به محافظت از استخوان ها کمک کند. به عنوان مثال، کاهش دوز استروئیدها ممکن است برای شما مفید باشد.
بیماری کبد
مشکلات کبدی خفیف مانند سنگ کیسه صفرا، زخم در مجاری صفراوی، پانکراتیت، و کبد چرب نیز با کولیت اولسراتیو مرتبط هستند.
مصرف دارو و عمل جراحی موثرترین روش های درمانی برای این عوارض هستند.
رسیدگی زود هنگام کلید کاهش عوارض و کسب نتیجه بهتر برای افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو است.
تغذیه مناسب و پرهیز از استرس عاطفی اهمیت دارند، اما نه استرس و نه مواد غذایی خاص موجب بیماری نمی شوند.
در صورت درمان درست کولیت اولسراتیو برخی از عوارض آن نیز ممکن است به طور کامل از بین بروند.
منبع:asriran.com
یعنی در دوران ابتلا، بیماری زمانی عود می کند یا به اصطلاح شعله ور می شود و زمانی دیگر پس رفت کرده و فروکش می نماید، در حالی که برخی دیگر از بیماران به صورت دائم بیماری را دارا می باشند. خوشبختانه با پیشرفت شیوه های درمانی، میزان بیمارانی که دارای علائم دائمی هستند به طور چشم گیری کاهش یافته است.
شدت بیماری از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. بعضی مبتلایان تنها علائم خفیفی دارند در حالی که بعضی دیگر دارای علائم شدید و ناتوان کننده می باشند. در بعضی شروع علائم تدریجی است و در بعضی دیگر این علائم خود را به صورت ناگهانی نشان می دهند. حدود نیمی از بیماران دارای علائم خفیف می باشند و نیم دیگر از عود های مکرر بیماری رنج می برند.
بیماری های التهابی روده به دو صورت کلی در بیماران مبتلا دیده می شود:
1. کولیت زخمی (کولیت اولسراتیو یا کولیت اولسروز)
2. بیماری کرون
بیماری کولیت زخمی در آقایان و بیماری کرون در خانم ها شایعتر است ولی فراوانی کلی بیماری التهابی روده در دو جنس یکسان است. مشخصه اصلی هر دوی این بیماری ها التهاب روده هاست. در بیماری کولیت زخمی، قسمت مبتلا روده بزرگ (کولون) بیماران می باشد. در این بیماران داخلی ترین لایه روده بزرگ یعنی لایه پوشانده حفره روده دچار التهاب و زخم می شود.
در 50 درصد بیماران مبتلا به کولیت زخمی انتهایی ترین قسمت روده بزرگ یعنی ناحیه رکتوسیگموئید می باشد.در بعضی از بیماران نیمه چپ روده بزرگ گرفتار است که به آن کولیت سمت چپ می گویند و در تعدادی از بیماران تمام روده بزرگ درگیر است که به این حالت کولیت سر تا سری یا پان کولیت گفته می شود. در بیماران مبتلا به کرون، تمامی قسمت های دستگاه گوارش بیماران از دهان تا مقعد ممکن است مبتلا شود اما درگیری به طور عمده در روده کوچک و بزرگ می باشد.
در حدود 50 درصد بیماران مبتلا به بیماری کرون، روده بزرگ و کوچک به طور همزمان مبتلا می باشد. در این بیماری همچنین تمامی لایه های روده (بزرگ و کوچک) درگیر می شود. یعنی تمام ضخامت روده ممکن است درگیر باشد. درگیری مقعد نیز در این بیماران شایع است.
در بیماری کولیت زخمی، بیماری یک ناحیه از روده را به صورت یکنواخت درگیر می کند و در فاصله نواحی دیگر، ناحیه سالم وجود ندارد اما در بیماری کرون در فاصله بین نواحی مبتلا ناحیه سالم نیز وجود دارد و درگیری به صورت پراکنده و غیر یکنواخت می باشد. علایم این دو بیماری تا حد زیادی به هم شبیه است. در کشور ما بیماری کولیت زخمی از بیماری کرون شایع تر می باشد اما در کشور های غربی بیماری کرون شایع تر است.
علل بیماری های التهابی روده:
یکی از سوالاتی که بیماران مبتلا به بیماری های التهاب روده در بسیاری از موارد از پزشکان معالج خود می پرسند این است که:
چرا من به این بیماری مبتلا شده ام؟
در جواب باید گفت که متاسفانه تاکنون علم پزشکی نتوانسته است پاسخ قانع کننده ای به این سوال بدهد و علت یا علل این دسته از بیماری ها را به طور دقیق مشخص کند. هم اکنون در کشور ما و در کشور های دیگر تحقیقات متعددی در این زمینه در دست انجام می باشد و امید است که نتیجه این تحقیقات بتواند با مشخص کردن علل بیماری، پزشکان را دریافتن روش های بهتر و موثرتر درمان یاری دهد. در بررسی های انجام شده تاکنون علل و عوامل متعددی که با ایجاد این بیماری در ارتباط هستند، مشخص شده اند اما نمی توان هیچ یک از این عوامل را به عنوان عامل قطعی ایجاد کننده این بیماری ها در نظر گرفت. برای تشریح اینکه چه عواملی در ایجاد این بیماری ها نقش دارند، بهتر است ابتدا با نحوه ایجاد آن ها آشنا شویم.
بدن انسان همواره در معرض عوامل مهاجم و بیگانه بسیاری از جمله باکتری ها، ویروس ها، سموم و مواد خارجی قرار دارد. برای اینکه این عوامل مهاجم به بدن آسیب نرسانند، سیستم دفاعی بدن انسان با مکانیسم های متعدد اقدام به مقابله با این عوامل می نماید. عمده ترین نقش را برای مقابله با این عوامل در سیستم دفاعی بدن انسان، که دستگاه ایمنی نام دارد، سلول های ایمنی به عهده دارند.
اما همان گونه که در هر جنگی به هر حال نیروهای خودی و تاسیسات خودی نیز تا حدی تخریب می گردد و آسیب می بیند، در جنگ بین سلول های ایمنی خودی و عوامل بیگانه آسیب های جزئی به محل برخورد وارد می شود و تغییراتی در این محل به وجود می آید که به آن التهاب می گویند.
در بعضی از موارد و به دلایلی که تاکنون چندان شناخته نیست، سیستم ایمنی بدن سلول های قسمت های مختلف بدن را با عوامل بیگانه اشتباه می گیرد و شروع به واکنش نشان دادن بر علیه آن ها و تخریب آن ها می کند. این واکنش، خود ایمنی نامیده می شود و در این ضمن واکنش التهابی نیز در قسمت های درگیر به وجود می آید. در بیماری های التهابی روده محل این جنگ در قسمت های مختلف روده کوچک و بزرگ می باشد. در این شرایط واکنش خود ایمنی بر ضد سلول های نواحی مختلف روده ایجاد می شود و باعث تخریب آن ها و بروز التهاب در این قسمت می گردد.
چرا در افراد مبتلا به بیماری های التهابی روده سلول های ایمنی برعلیه سلول های خودی واکنش نشان می دهند؟
پاسخ به این سوال در حقیقت همان نکته ای است که دانشمندان و محققین برای پی بردن به علت آن سالیان دراز است مشغول بررسی هستند. اگر دلیل این امر مشخص شود، گام عمده ای در جهت روشن کردن علت بیماری های التهابی روده و سایر بیماری هایی که از آن ها به عنوان بیماری های خود ایمنی نام برده می شود، برداشته خواهد شد. در حال حاضر دانشمندان علل احتمالی زیر را برای این مساله مطرح می کنند (توجه داشته باشید که این علل تنها به عنوان احتمال مطرح هستند و هنوز ارتباط هیچ یک از آن ها با بیماری های التهابی روده به طور قطع مشخص نشده است!):
دسته عمده ای از عواملی که از آن ها به عنوان عوامل مستعد کننده بیماری های التهابی روده نام برده می شود را می توان عوامل محیطی نامید. از جمله عوامل محیطی مربوط به این مساله وضعیت اقتصادی، عوامل شغلی، وضعیت تغذیه و سایر عوامل می باشند. در تحقیقات انجام شده مشخص گردیده است که این بیماری بیشتر در طبقات مرفه جامعه و گروه هایی که وضعیت اقتصادی بهتری دارند دیده می شود. حتی دیده شده است که در کشورهایی که وضعیت اقتصادی بهتری دارند، این بیماری از کشورهای فقیر شایع تر است. همچنین این بیماری در افرادی که زندگی کم تحرک و مشاغل نشسته دارند بیشتر از افرادی که زندگی پر تحرک دارند دیده می شود.
در بررسی های انجام شده مشخص شده است که بیماری کرون در افراد سیگاری بیشتر از افراد غیر سیگاری و بیماری کولیت زخمی در افراد سیگاری کمتر از افراد غیر سیگاری دیده می شود البته باید توجه داشت که این مسئله به این معنا نیست که مبتلایان به کولیت زخمی باید سیگار بکشند! چون مصرف سیگار تبعات و عوارض بسیار زیادی بر دستگاه های مختلف بدن از جمله دستگاه گوارش دارد و باعث افزایش خطر ابتلا به بسیاری از سرطان ها می شود و در مبتلایان به کولیت زخمی نیز احتمال بروز تمامی این مشکلات با مصرف سیگار وجود خواهد داشت.
در اخبار و برنامه های علمی تلویزیون و رادیو و نیز خبرهای علمی روزنامه ها، چندین بار به این مسئله بر خورده ایم که عامل ایجاد کننده زخم معده یک میکروب می باشد. آیا ممکن است که عامل به وجود آورنده بیماری های التهابی روده نیز یک میکروب باشد؟
بررسی های متعددی در زمینه ارتباط باکتری ها، قارچ ها، ویروس ها و سایر عوامل عفونی با این بیماری انجام شده است اما تاکنون دلیل محکمی به دست نیامده است که نشانگر وجود نقش یک باکتری یا انگل باشد. گاهی اوقات یک عفونت روده ای می تواند زمینه تشدید بیماری را فراهم کند. به همین دلیل بعضا در درمان موارد عود بیماری، از آنتی بیوتیک استفاده می شود.
در اوایل ابتلا به این بیماری با یکی از دوستانم در این زمینه صحبت می کردم اعتقاد او بر این بود که گروه خاصی از مواد غذایی عامل ایجاد کننده این بیماری هستند و در صورت رعایت رژیم خاص غذایی بهبود فراهم یافت. آیا این مسئله صحت دارد؟
باید گفت یکی از مسائلی که اخیرا در زمینه نحوه ایجاد این بیماری، توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است نقش تغذیه در ایجاد این بیماری است ولی با وجود مطالعات انجام شده هنوز تاثیر مواد غذایی و نحوه تغذیه در ایجاد این بیماری مشخص نشده است و لذا نمی توان گفت که نوعی خاصی از غذا در ایجاد این بیماری دخالت دارد تا با مصرف نکردن آن بیماری بهبود یابد.
از زمان ابتلای من به این بیماری این نگرانی در همکاران نزدیک من در محیط کار ایجاد شده است که ممکن است این بیماری به آنان نیز سرایت کند آیا این امکان وجود دارد؟
خیر، با قاطعیت می توان گفت که در این بیماری عامل عفونی که بخواهد از فردی به فرد دیگر منتقل شود و او را مبتلا کند وجود ندارد و در این زمینه نگرانی بی مورد است.
آیا در نهایت می توان گفت که نقش عامل وراثت و استعداد ژنتیکی در مورد ابتلا به بیماری های التهابی مهمتر است یا نقش عوامل محیطی؟
پاسخی که دانشمندان به این سوال می دهند این است که در فردی که از لحاظ ژنتیکی زمینه های ابتلا به این بیماری را دارد، اگر بعضی از عوامل محیطی موثر وجود داشته باشند یا تاثیر بگذارند، بیماری به وجود می آید. لذا چون پیشگیری یا از بین بردن زمینه های ارثی ابتلا به این بیماری کار مشکلی است دانشمندان در صددند با شناسایی دقیق عوامل محیطی زمینه ساز راه را برای پیشگیری از ایجاد این بیماری ها و درمان قطعی آن ها باز کنند.
در این دسته از بیماری ها علائم متعدد و متفاوتی ممکن است بروز کند. دسته ای از این علائم که ناشی از تاثیرات این بیماری بر روی دستگاه گوارش فرد (بخصوص روده ها) می باشد، علائم روده ای و دسته ای از علائم که ناشی از اثرات و عوارض این بیماری ها در خارج از دستگاه گوارش می باشد، علائم خارج روده ای نامیده می شوند در بسیاری از موارد این بیماری دارای عوارض و علائمی می باشد که اختصاصی به اندام و ارگان خاصی ندارد و ناشی از ماهیت بیماری و علائم آن است. (مثل خستگی و ضعف، تب و کم خونی) که به آنها علایم عمومی بیماری گفته می شود.
الف) علائم روده ای
اسهال:
شایع ترین علامت این دسته از بیماری ها است که به مدفوع آبکی یا مدفوع نسبتا شل که به صورت مکرر دفع گردد اشاره دارد. اسهال در این بیماران گاهی آنقدر شدی است که بیمار مجبور می گردد به دفعات مکرر جهت اجابت مزاج مراجعه نماید (گاهی 20 بار در طول یک روز) البته ممکن است بسته به فعال بودن یا نبودن بیماری و نوع غذای مصرفی، دفعات اسهال تغییر نماید.
دل پیچه:
در بعضی از موارد انقباضات مکرر شکم ممکن است وجود داشته باشد که فرد را نیازمند اجابت مزاج های مکرر با مقدار کمی مدفوع شل می کند. این انقباضات به دلیل تحریک جداره روده ناشی از التهاب رخ می دهند.
وجود خون در مدفوع و خونریزی از معقد:
به دلیل وجود التهاب و آسیب مخاط روده ها در بیماران مبتلا به کولیت زخمی و کرون، خونریزی، بخصوص در مواقعی که بیماری فعال است، دیده می شود در این حالت مدفوع بیمار ممکن است آغشته به خون باشد یا خون روشن از مقعد دفع شود.
یبوست:
بعضی از مبتلایان به بیماری کولیت زخمی و یا کرون از یبوست های دوره ای شکایت دارند. بیماری کرون این مساله می تواند ناشی از انسداد نسبی روده کوچک باشد و در بیماری کولیت زخمی یبوست غالبا در نتیجه وجود التهاب در قسمت انتهایی روده بزرگ یعنی رکتوم می باشد که در این حالت واکنش عصبی روده بزرگ باعث عدم دفع مدفوع و در نتیجه یبوست می گردد.
درد شکمی:
معمولا نتیجه انقباضات روده و یا التهاب است. التهاب باعث تحریک پذیری اعصاب و عضلاتی می گردد که انقباضات روده ای را تحت کنترل دارند. درد بیماران مبتلا به کولیت زخمی بیشتر در قسمت پایین شکم احساس می شود و بیشتر در ارتباط با دفع است و با دفع مدفوع، بهتر می شود در بیماری کرون درد شکمی معمولا در ناحیه راست و پایین شکم احساس می شود، یعنی جایی که ناحیه انتهایی روده کوچک واقع شده است و احساس درد نشان دهنده وجود التهاب در این قسمت روده کوچک می باشد. در بعضی از موارد ممکن است درگیری در یک قسمت از روده باشد اما درد شکمی در قسمت دیگری احساس شود. در بعضی موارد درد در این بیماران نشان دهنده عوارض بیماری مانند آبسه است به طور کلی دردی که به صورت ناگهانی شروع شود و یا در کیفیت و چگونگی آن تغییر قابل ملاحظه ای پدید آید، باید حتما به اطلاع پزشک رسانده شود.
عدم توانایی در نگه داشتن مدفوع:
این مسئله از شکایت های است که بخصوص در موقع فعال بودن بیماری مشاهده می شود. نکته: توجه به این مسئله بسیار مهم است چون در صورتی که در زمان مناسب به پزشک اطلاع داده شود، با استفاده از داروهای موضعی بهبود پذیر می باشد.
ب) علائم خارج روده ای:
تعدادی از بیماران مبتلا به بیماری های التهابی روده علائم خارج روده ای را تجربه می کنند. شایع ترین این درگیری ها، درد مفاصل به علت التهاب می باشد (آرتریت) در حال حاضر توضیح رضایت بخشی برای علت وقوع عوارض خارج روده ای بیماری وجود ندارد. بعضی از پزشکان این عوارض را ثانویه به بیماری التهابی روده می دانند در حالی که عده ای دیگر آن ها را مانند بیماری التهابی موجود روده التهابی که کل بدن را درگیر کرده است فرض می کنند، مشخص شدن علت قطعی این عوارض به یافتن علت اصلی بیماری های التهابی روده بستگی دارد.
نژاد:
این بیماری در سفید پوستان شایع تر از سیاه پوستان است. از طرفی در سیاه پوستانی که در آمریکا و یا سایر کشور های غیر آفریقایی زندگی می کنند، فراوانی این بیماری با افراد بومی ساکن آن کشور (مثلا سفید پوستان) تفاوتی ندارد که این مساله نشانگر این حقیقت است که با وجود نقش مسائل ارثی و نژادی، محیط زیست نیز تاثیر عمده ای در ایجاد این بیماری دارد. از طرفی شایع تر بودن این بیماری در برخی از جمعیت های خاص (مانند یهودیان) نشان دهنده اهمیت نقش وراثت در این بیماری است. چون یهودیان ساکن در کشورهای مخالف، میزان ابتلای بالاتری نسبت به ساکنان بومی آن کشور ها دارند.
در حدود 25 درصد بیماران مبتلا به بیماری های التهابی روده یک فرد مبتلا به این بیماری در خانواده هایشان دارند. بررسی های متعدد نشان دهنده این مساله است که وجود ویژگی های ژنتیکی خاصی در مبتلایان به این بیماری ها آن ها را مستعد ابتلا به این بیماری می کند.
من یک بیمار مبتلا به بیماری کولیت زخمی روده هستم و در حال حاضر قصد ازدواج دارم. نگرانی من از این مساله است که بعد از ازدواج فرزند من نیز دچار این بیماری گردد. آیا این احتمال وجود دارد؟
با وجود نقش وراثت در ایجاد این بیماری، احتمال ابتلای فرزندان مبتلایان به بیماری های التهابی روده به این بیماری وجود دارد. نکته قابل توجه در این زمینه این است که در صورت ابتلای فرزندان افراد مبتلا به بیماری های التهابی روده به این بیماری نوع بیماری، در درصد بالایی از موارد، مشابه والدین می باشد مثلا فرزند فرد مبتلا به کولیت زخمی در صورت ابتلا به این بیماری مبتلا به کولیت زخمی خواهد شد. ضمنا به نظر می رسد که انتقال ارثی در بیماری کرون بیشتر از کولیت زخمی دیده می شود و شایع ترین حالت انتقال از مادر به فرزند نادرترین حالت آن از پدر به فرزند است.
التهاب و درد مفاصل:
از هر 5 بیمار مبتلا به بیماری های التهابی روده حدودا یک نفر دچار عوارض مفصلی بیماری می گردد. این عارضه بیشتر در بیمارانی که روده بزرگ شان درگیر است دیده می شود به همین علت التهاب مفاصل در افراد مبتلا به کولیت زخمی شایع تر از مبتلایان به بیماری کرون است که تنها روده کوچکشان درگیر می باشد. از آنجایی که مشکلات مفصلی وابسته به وجود التهاب در روده است علائم درگیری مفصلی می گردند نباید از داروهای مسکنی همچون آسپرین، دیکلوفنانک، ایبوبروفن و... استفاده نمایند زیرا اگر چه این داروها در کاهش التهاب مفصلی موثر هستند؛ اما استفاده مداوم از آن ها می تواند باعث تشدید بیماری اصلی شود.
پوکی استخوان:
ابتدا تصور می شد که کاهش قطر استخوان در این بیماران به دلیل استفاده طولانی مدت و یا دورهای بالای داروهای کورتونی است اما تاکنون مشخص شده است که این واکنش های التهابی هستند که باعث تغییرات استخوانی می گردند. به همین دلیل توصیه می شود که مبتلایان به این بیماری های در فواصل زمانی مشخص آزمایش اندازه گیری تراکم استخوان انجام دهند تا در صورت وجود چنین تغییراتی پزشک معالج به سرعت مطلع گردد.
چشم:
شایع ترین شکایت چشمی در این بیماری قرمزی چشم بدون وجود درد می باشد. این مشکل نیز همزمان با عود بیماری ایجاد شده هنگامی که بیماری فروکش می نماید بهبود پیدا می کند در قسمت های دیگری چشم نیز درگیری هایی ممکن است به وجود بیاید که بعضی از این درگیری ها در صورت عدم توجه به ضایعات پایدار مانند آب مروارید یا آب سیاه (گلوکوم) تبدیل می گردد. به همین دلیل انجام معاینات مکرر چشمی در بیماران مبتلا به بیماری ها التهابی روده توصیه می شود. در بیشتر موارد بهبود علائم گوارشی باعث بهبود ضایعات چشمی می شود.
پوست:
شایعترین تغییر پوستی در این بیماری ضایعه ای به نام ارتم ندوزوم است که معمولا در مراحل اولیه بیماری التهابی روده ایجاد گردیده و در 80درصد موارد همراه با درگیری های مفصلی می باشد این ضایعه غالبا به صورت نقاط بر جسته و حساس اغلب روی هر دو پاست که گاهی می تواند قبل از بروز علائم گوارشی نیز پدید آید. ضایعه دیگر پیودرما گانگرنوزوم است که حتی می تواند بدون ارتباط با فعالیت بیماری نیز دیده شود و معمولا روی قفسه سینه و شکم دیده می شود و در اثر آسیب به عروق خونی کوچک زیر پوست و لایه پوشاننده آن هاست.
ترک خوردگی گوشه دهان، ترک روی لب ها و یا حتی قرمزی پوست اطراف لب ها می تواند نشانه ای از وقایع گوارشی زمینه ای باشد.
یعنی در دوران ابتلا، بیماری زمانی عود می کند یا به اصطلاح شعله ور می شود و زمانی دیگر پس رفت کرده و فروکش می نماید، در حالی که برخی دیگر از بیماران به صورت دائم بیماری را دارا می باشند. خوشبختانه با پیشرفت شیوه های درمانی، میزان بیمارانی که دارای علائم دائمی هستند به طور چشم گیری کاهش یافته است.
شدت بیماری از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. بعضی مبتلایان تنها علائم خفیفی دارند در حالی که بعضی دیگر دارای علائم شدید و ناتوان کننده می باشند. در بعضی شروع علائم تدریجی است و در بعضی دیگر این علائم خود را به صورت ناگهانی نشان می دهند. حدود نیمی از بیماران دارای علائم خفیف می باشند و نیم دیگر از عود های مکرر بیماری رنج می برند.
بیماری های التهابی روده به دو صورت کلی در بیماران مبتلا دیده می شود:
1. کولیت زخمی (کولیت اولسراتیو یا کولیت اولسروز)
2. بیماری کرون
بیماری کولیت زخمی در آقایان و بیماری کرون در خانم ها شایعتر است ولی فراوانی کلی بیماری التهابی روده در دو جنس یکسان است. مشخصه اصلی هر دوی این بیماری ها التهاب روده هاست. در بیماری کولیت زخمی، قسمت مبتلا روده بزرگ (کولون) بیماران می باشد. در این بیماران داخلی ترین لایه روده بزرگ یعنی لایه پوشانده حفره روده دچار التهاب و زخم می شود.
در 50 درصد بیماران مبتلا به کولیت زخمی انتهایی ترین قسمت روده بزرگ یعنی ناحیه رکتوسیگموئید می باشد.در بعضی از بیماران نیمه چپ روده بزرگ گرفتار است که به آن کولیت سمت چپ می گویند و در تعدادی از بیماران تمام روده بزرگ درگیر است که به این حالت کولیت سر تا سری یا پان کولیت گفته می شود. در بیماران مبتلا به کرون، تمامی قسمت های دستگاه گوارش بیماران از دهان تا مقعد ممکن است مبتلا شود اما درگیری به طور عمده در روده کوچک و بزرگ می باشد.
در حدود 50 درصد بیماران مبتلا به بیماری کرون، روده بزرگ و کوچک به طور همزمان مبتلا می باشد. در این بیماری همچنین تمامی لایه های روده (بزرگ و کوچک) درگیر می شود. یعنی تمام ضخامت روده ممکن است درگیر باشد. درگیری مقعد نیز در این بیماران شایع است.
در بیماری کولیت زخمی، بیماری یک ناحیه از روده را به صورت یکنواخت درگیر می کند و در فاصله نواحی دیگر، ناحیه سالم وجود ندارد اما در بیماری کرون در فاصله بین نواحی مبتلا ناحیه سالم نیز وجود دارد و درگیری به صورت پراکنده و غیر یکنواخت می باشد. علایم این دو بیماری تا حد زیادی به هم شبیه است. در کشور ما بیماری کولیت زخمی از بیماری کرون شایع تر می باشد اما در کشور های غربی بیماری کرون شایع تر است.
علل بیماری های التهابی روده:
یکی از سوالاتی که بیماران مبتلا به بیماری های التهاب روده در بسیاری از موارد از پزشکان معالج خود می پرسند این است که:
چرا من به این بیماری مبتلا شده ام؟
در جواب باید گفت که متاسفانه تاکنون علم پزشکی نتوانسته است پاسخ قانع کننده ای به این سوال بدهد و علت یا علل این دسته از بیماری ها را به طور دقیق مشخص کند. هم اکنون در کشور ما و در کشور های دیگر تحقیقات متعددی در این زمینه در دست انجام می باشد و امید است که نتیجه این تحقیقات بتواند با مشخص کردن علل بیماری، پزشکان را دریافتن روش های بهتر و موثرتر درمان یاری دهد. در بررسی های انجام شده تاکنون علل و عوامل متعددی که با ایجاد این بیماری در ارتباط هستند، مشخص شده اند اما نمی توان هیچ یک از این عوامل را به عنوان عامل قطعی ایجاد کننده این بیماری ها در نظر گرفت. برای تشریح اینکه چه عواملی در ایجاد این بیماری ها نقش دارند، بهتر است ابتدا با نحوه ایجاد آن ها آشنا شویم.
بدن انسان همواره در معرض عوامل مهاجم و بیگانه بسیاری از جمله باکتری ها، ویروس ها، سموم و مواد خارجی قرار دارد. برای اینکه این عوامل مهاجم به بدن آسیب نرسانند، سیستم دفاعی بدن انسان با مکانیسم های متعدد اقدام به مقابله با این عوامل می نماید. عمده ترین نقش را برای مقابله با این عوامل در سیستم دفاعی بدن انسان، که دستگاه ایمنی نام دارد، سلول های ایمنی به عهده دارند.
اما همان گونه که در هر جنگی به هر حال نیروهای خودی و تاسیسات خودی نیز تا حدی تخریب می گردد و آسیب می بیند، در جنگ بین سلول های ایمنی خودی و عوامل بیگانه آسیب های جزئی به محل برخورد وارد می شود و تغییراتی در این محل به وجود می آید که به آن التهاب می گویند.
در بعضی از موارد و به دلایلی که تاکنون چندان شناخته نیست، سیستم ایمنی بدن سلول های قسمت های مختلف بدن را با عوامل بیگانه اشتباه می گیرد و شروع به واکنش نشان دادن بر علیه آن ها و تخریب آن ها می کند. این واکنش، خود ایمنی نامیده می شود و در این ضمن واکنش التهابی نیز در قسمت های درگیر به وجود می آید. در بیماری های التهابی روده محل این جنگ در قسمت های مختلف روده کوچک و بزرگ می باشد. در این شرایط واکنش خود ایمنی بر ضد سلول های نواحی مختلف روده ایجاد می شود و باعث تخریب آن ها و بروز التهاب در این قسمت می گردد.
چرا در افراد مبتلا به بیماری های التهابی روده سلول های ایمنی برعلیه سلول های خودی واکنش نشان می دهند؟
پاسخ به این سوال در حقیقت همان نکته ای است که دانشمندان و محققین برای پی بردن به علت آن سالیان دراز است مشغول بررسی هستند. اگر دلیل این امر مشخص شود، گام عمده ای در جهت روشن کردن علت بیماری های التهابی روده و سایر بیماری هایی که از آن ها به عنوان بیماری های خود ایمنی نام برده می شود، برداشته خواهد شد. در حال حاضر دانشمندان علل احتمالی زیر را برای این مساله مطرح می کنند (توجه داشته باشید که این علل تنها به عنوان احتمال مطرح هستند و هنوز ارتباط هیچ یک از آن ها با بیماری های التهابی روده به طور قطع مشخص نشده است!):
دسته عمده ای از عواملی که از آن ها به عنوان عوامل مستعد کننده بیماری های التهابی روده نام برده می شود را می توان عوامل محیطی نامید. از جمله عوامل محیطی مربوط به این مساله وضعیت اقتصادی، عوامل شغلی، وضعیت تغذیه و سایر عوامل می باشند. در تحقیقات انجام شده مشخص گردیده است که این بیماری بیشتر در طبقات مرفه جامعه و گروه هایی که وضعیت اقتصادی بهتری دارند دیده می شود. حتی دیده شده است که در کشورهایی که وضعیت اقتصادی بهتری دارند، این بیماری از کشورهای فقیر شایع تر است. همچنین این بیماری در افرادی که زندگی کم تحرک و مشاغل نشسته دارند بیشتر از افرادی که زندگی پر تحرک دارند دیده می شود.
در بررسی های انجام شده مشخص شده است که بیماری کرون در افراد سیگاری بیشتر از افراد غیر سیگاری و بیماری کولیت زخمی در افراد سیگاری کمتر از افراد غیر سیگاری دیده می شود البته باید توجه داشت که این مسئله به این معنا نیست که مبتلایان به کولیت زخمی باید سیگار بکشند! چون مصرف سیگار تبعات و عوارض بسیار زیادی بر دستگاه های مختلف بدن از جمله دستگاه گوارش دارد و باعث افزایش خطر ابتلا به بسیاری از سرطان ها می شود و در مبتلایان به کولیت زخمی نیز احتمال بروز تمامی این مشکلات با مصرف سیگار وجود خواهد داشت.
در اخبار و برنامه های علمی تلویزیون و رادیو و نیز خبرهای علمی روزنامه ها، چندین بار به این مسئله بر خورده ایم که عامل ایجاد کننده زخم معده یک میکروب می باشد. آیا ممکن است که عامل به وجود آورنده بیماری های التهابی روده نیز یک میکروب باشد؟
بررسی های متعددی در زمینه ارتباط باکتری ها، قارچ ها، ویروس ها و سایر عوامل عفونی با این بیماری انجام شده است اما تاکنون دلیل محکمی به دست نیامده است که نشانگر وجود نقش یک باکتری یا انگل باشد. گاهی اوقات یک عفونت روده ای می تواند زمینه تشدید بیماری را فراهم کند. به همین دلیل بعضا در درمان موارد عود بیماری، از آنتی بیوتیک استفاده می شود.
در اوایل ابتلا به این بیماری با یکی از دوستانم در این زمینه صحبت می کردم اعتقاد او بر این بود که گروه خاصی از مواد غذایی عامل ایجاد کننده این بیماری هستند و در صورت رعایت رژیم خاص غذایی بهبود فراهم یافت. آیا این مسئله صحت دارد؟
باید گفت یکی از مسائلی که اخیرا در زمینه نحوه ایجاد این بیماری، توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است نقش تغذیه در ایجاد این بیماری است ولی با وجود مطالعات انجام شده هنوز تاثیر مواد غذایی و نحوه تغذیه در ایجاد این بیماری مشخص نشده است و لذا نمی توان گفت که نوعی خاصی از غذا در ایجاد این بیماری دخالت دارد تا با مصرف نکردن آن بیماری بهبود یابد.
از زمان ابتلای من به این بیماری این نگرانی در همکاران نزدیک من در محیط کار ایجاد شده است که ممکن است این بیماری به آنان نیز سرایت کند آیا این امکان وجود دارد؟
خیر، با قاطعیت می توان گفت که در این بیماری عامل عفونی که بخواهد از فردی به فرد دیگر منتقل شود و او را مبتلا کند وجود ندارد و در این زمینه نگرانی بی مورد است.
آیا در نهایت می توان گفت که نقش عامل وراثت و استعداد ژنتیکی در مورد ابتلا به بیماری های التهابی مهمتر است یا نقش عوامل محیطی؟
پاسخی که دانشمندان به این سوال می دهند این است که در فردی که از لحاظ ژنتیکی زمینه های ابتلا به این بیماری را دارد، اگر بعضی از عوامل محیطی موثر وجود داشته باشند یا تاثیر بگذارند، بیماری به وجود می آید. لذا چون پیشگیری یا از بین بردن زمینه های ارثی ابتلا به این بیماری کار مشکلی است دانشمندان در صددند با شناسایی دقیق عوامل محیطی زمینه ساز راه را برای پیشگیری از ایجاد این بیماری ها و درمان قطعی آن ها باز کنند.
در این دسته از بیماری ها علائم متعدد و متفاوتی ممکن است بروز کند. دسته ای از این علائم که ناشی از تاثیرات این بیماری بر روی دستگاه گوارش فرد (بخصوص روده ها) می باشد، علائم روده ای و دسته ای از علائم که ناشی از اثرات و عوارض این بیماری ها در خارج از دستگاه گوارش می باشد، علائم خارج روده ای نامیده می شوند در بسیاری از موارد این بیماری دارای عوارض و علائمی می باشد که اختصاصی به اندام و ارگان خاصی ندارد و ناشی از ماهیت بیماری و علائم آن است. (مثل خستگی و ضعف، تب و کم خونی) که به آنها علایم عمومی بیماری گفته می شود.
الف) علائم روده ای
اسهال:
شایع ترین علامت این دسته از بیماری ها است که به مدفوع آبکی یا مدفوع نسبتا شل که به صورت مکرر دفع گردد اشاره دارد. اسهال در این بیماران گاهی آنقدر شدی است که بیمار مجبور می گردد به دفعات مکرر جهت اجابت مزاج مراجعه نماید (گاهی 20 بار در طول یک روز) البته ممکن است بسته به فعال بودن یا نبودن بیماری و نوع غذای مصرفی، دفعات اسهال تغییر نماید.
دل پیچه:
در بعضی از موارد انقباضات مکرر شکم ممکن است وجود داشته باشد که فرد را نیازمند اجابت مزاج های مکرر با مقدار کمی مدفوع شل می کند. این انقباضات به دلیل تحریک جداره روده ناشی از التهاب رخ می دهند.
وجود خون در مدفوع و خونریزی از معقد:
به دلیل وجود التهاب و آسیب مخاط روده ها در بیماران مبتلا به کولیت زخمی و کرون، خونریزی، بخصوص در مواقعی که بیماری فعال است، دیده می شود در این حالت مدفوع بیمار ممکن است آغشته به خون باشد یا خون روشن از مقعد دفع شود.
یبوست:
بعضی از مبتلایان به بیماری کولیت زخمی و یا کرون از یبوست های دوره ای شکایت دارند. بیماری کرون این مساله می تواند ناشی از انسداد نسبی روده کوچک باشد و در بیماری کولیت زخمی یبوست غالبا در نتیجه وجود التهاب در قسمت انتهایی روده بزرگ یعنی رکتوم می باشد که در این حالت واکنش عصبی روده بزرگ باعث عدم دفع مدفوع و در نتیجه یبوست می گردد.
درد شکمی:
معمولا نتیجه انقباضات روده و یا التهاب است. التهاب باعث تحریک پذیری اعصاب و عضلاتی می گردد که انقباضات روده ای را تحت کنترل دارند. درد بیماران مبتلا به کولیت زخمی بیشتر در قسمت پایین شکم احساس می شود و بیشتر در ارتباط با دفع است و با دفع مدفوع، بهتر می شود در بیماری کرون درد شکمی معمولا در ناحیه راست و پایین شکم احساس می شود، یعنی جایی که ناحیه انتهایی روده کوچک واقع شده است و احساس درد نشان دهنده وجود التهاب در این قسمت روده کوچک می باشد. در بعضی از موارد ممکن است درگیری در یک قسمت از روده باشد اما درد شکمی در قسمت دیگری احساس شود. در بعضی موارد درد در این بیماران نشان دهنده عوارض بیماری مانند آبسه است به طور کلی دردی که به صورت ناگهانی شروع شود و یا در کیفیت و چگونگی آن تغییر قابل ملاحظه ای پدید آید، باید حتما به اطلاع پزشک رسانده شود.
عدم توانایی در نگه داشتن مدفوع:
این مسئله از شکایت های است که بخصوص در موقع فعال بودن بیماری مشاهده می شود. نکته: توجه به این مسئله بسیار مهم است چون در صورتی که در زمان مناسب به پزشک اطلاع داده شود، با استفاده از داروهای موضعی بهبود پذیر می باشد.
ب) علائم خارج روده ای:
تعدادی از بیماران مبتلا به بیماری های التهابی روده علائم خارج روده ای را تجربه می کنند. شایع ترین این درگیری ها، درد مفاصل به علت التهاب می باشد (آرتریت) در حال حاضر توضیح رضایت بخشی برای علت وقوع عوارض خارج روده ای بیماری وجود ندارد. بعضی از پزشکان این عوارض را ثانویه به بیماری التهابی روده می دانند در حالی که عده ای دیگر آن ها را مانند بیماری التهابی موجود روده التهابی که کل بدن را درگیر کرده است فرض می کنند، مشخص شدن علت قطعی این عوارض به یافتن علت اصلی بیماری های التهابی روده بستگی دارد.
نژاد:
این بیماری در سفید پوستان شایع تر از سیاه پوستان است. از طرفی در سیاه پوستانی که در آمریکا و یا سایر کشور های غیر آفریقایی زندگی می کنند، فراوانی این بیماری با افراد بومی ساکن آن کشور (مثلا سفید پوستان) تفاوتی ندارد که این مساله نشانگر این حقیقت است که با وجود نقش مسائل ارثی و نژادی، محیط زیست نیز تاثیر عمده ای در ایجاد این بیماری دارد. از طرفی شایع تر بودن این بیماری در برخی از جمعیت های خاص (مانند یهودیان) نشان دهنده اهمیت نقش وراثت در این بیماری است. چون یهودیان ساکن در کشورهای مخالف، میزان ابتلای بالاتری نسبت به ساکنان بومی آن کشور ها دارند.
در حدود 25 درصد بیماران مبتلا به بیماری های التهابی روده یک فرد مبتلا به این بیماری در خانواده هایشان دارند. بررسی های متعدد نشان دهنده این مساله است که وجود ویژگی های ژنتیکی خاصی در مبتلایان به این بیماری ها آن ها را مستعد ابتلا به این بیماری می کند.
من یک بیمار مبتلا به بیماری کولیت زخمی روده هستم و در حال حاضر قصد ازدواج دارم. نگرانی من از این مساله است که بعد از ازدواج فرزند من نیز دچار این بیماری گردد. آیا این احتمال وجود دارد؟
با وجود نقش وراثت در ایجاد این بیماری، احتمال ابتلای فرزندان مبتلایان به بیماری های التهابی روده به این بیماری وجود دارد. نکته قابل توجه در این زمینه این است که در صورت ابتلای فرزندان افراد مبتلا به بیماری های التهابی روده به این بیماری نوع بیماری، در درصد بالایی از موارد، مشابه والدین می باشد مثلا فرزند فرد مبتلا به کولیت زخمی در صورت ابتلا به این بیماری مبتلا به کولیت زخمی خواهد شد. ضمنا به نظر می رسد که انتقال ارثی در بیماری کرون بیشتر از کولیت زخمی دیده می شود و شایع ترین حالت انتقال از مادر به فرزند نادرترین حالت آن از پدر به فرزند است.
التهاب و درد مفاصل:
از هر 5 بیمار مبتلا به بیماری های التهابی روده حدودا یک نفر دچار عوارض مفصلی بیماری می گردد. این عارضه بیشتر در بیمارانی که روده بزرگ شان درگیر است دیده می شود به همین علت التهاب مفاصل در افراد مبتلا به کولیت زخمی شایع تر از مبتلایان به بیماری کرون است که تنها روده کوچکشان درگیر می باشد. از آنجایی که مشکلات مفصلی وابسته به وجود التهاب در روده است علائم درگیری مفصلی می گردند نباید از داروهای مسکنی همچون آسپرین، دیکلوفنانک، ایبوبروفن و... استفاده نمایند زیرا اگر چه این داروها در کاهش التهاب مفصلی موثر هستند؛ اما استفاده مداوم از آن ها می تواند باعث تشدید بیماری اصلی شود.
پوکی استخوان:
ابتدا تصور می شد که کاهش قطر استخوان در این بیماران به دلیل استفاده طولانی مدت و یا دورهای بالای داروهای کورتونی است اما تاکنون مشخص شده است که این واکنش های التهابی هستند که باعث تغییرات استخوانی می گردند. به همین دلیل توصیه می شود که مبتلایان به این بیماری های در فواصل زمانی مشخص آزمایش اندازه گیری تراکم استخوان انجام دهند تا در صورت وجود چنین تغییراتی پزشک معالج به سرعت مطلع گردد.
چشم:
شایع ترین شکایت چشمی در این بیماری قرمزی چشم بدون وجود درد می باشد. این مشکل نیز همزمان با عود بیماری ایجاد شده هنگامی که بیماری فروکش می نماید بهبود پیدا می کند در قسمت های دیگری چشم نیز درگیری هایی ممکن است به وجود بیاید که بعضی از این درگیری ها در صورت عدم توجه به ضایعات پایدار مانند آب مروارید یا آب سیاه (گلوکوم) تبدیل می گردد. به همین دلیل انجام معاینات مکرر چشمی در بیماران مبتلا به بیماری ها التهابی روده توصیه می شود. در بیشتر موارد بهبود علائم گوارشی باعث بهبود ضایعات چشمی می شود.
پوست:
شایعترین تغییر پوستی در این بیماری ضایعه ای به نام ارتم ندوزوم است که معمولا در مراحل اولیه بیماری التهابی روده ایجاد گردیده و در 80درصد موارد همراه با درگیری های مفصلی می باشد این ضایعه غالبا به صورت نقاط بر جسته و حساس اغلب روی هر دو پاست که گاهی می تواند قبل از بروز علائم گوارشی نیز پدید آید. ضایعه دیگر پیودرما گانگرنوزوم است که حتی می تواند بدون ارتباط با فعالیت بیماری نیز دیده شود و معمولا روی قفسه سینه و شکم دیده می شود و در اثر آسیب به عروق خونی کوچک زیر پوست و لایه پوشاننده آن هاست.
ترک خوردگی گوشه دهان، ترک روی لب ها و یا حتی قرمزی پوست اطراف لب ها می تواند نشانه ای از وقایع گوارشی زمینه ای باشد.
انگار همه گمان میکنند که همیشه خون «سرخ»
مایه حیات جانهاست، اما نمیدانند که گاهی نبودن «خون طلایی» چه
حکایتهایی را در هر نقطه از دنیا راه میاندازد. حکایتهایی که به یکباره
از سوی دختر جوان بوشهری آغاز میشود و آرامآرام همه جهان را برای نجات
جان یک انسان به تکاپو میاندازد. دختری که چهار سال با بیماری کمخونی
پنجه در پنجه بوده و حالا در دوران سقوطش تعاملی بینالمللی را خارج از حد و
حدود سیاسی ایجاد میکند.
آزمایشگاه خونهای نادر سازمان انتقال خون ایران در نگاه اول آنقدرها با شکوه نیست که فکر کنی میتواند چه کارهای بزرگی انجام دهد؛ کارهایی که از این آزمایشگاه کوچک اما مجهز آغاز شود و بتواند همه جهان اعم از اروپا، آمریکا، آفریقا و... را بسیج کند.
مصطفی مقدم، مسئول طرح ملی خونهای نادر و رئیس آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی سازمان انتقال خون ایران، از دختری میگوید که توانست تلاش و تکاپویی بینالمللی را راه بیندازد. دختری که خیلیها به امید بهبودش از پول و حتی سرمایههای کشورشان گذشتند.
حکایت این دختر را اینگونه آغاز میکند: «در آذرماه امسال دختری را به ما معرفی کردند که به دلیل بیماری کمخونی در یکی از بیمارستانهای بوشهر بستری شده بود و هیچ گروه خونی برایش سازگار نبود. در عین حال بیماری او به دلیل استرس یا شوک وارد بحران شده بود و پزشکان هم نمیتوانستند به او خون تزریق کنند. بنابراین وقتی میدیدند که با تزریق خون دچار تشنج میشود، پیش از تماس با سازمان انتقال خون، خون را با حجم کم و با فاصله به او تزریق میکردند. در صورتیکه با مشاهده چنین شرایطی نیاز بوده که با سازمان انتقال خون تماس بگیرند؛ چرا که تزریق خون ناسازگار به این دختر مانند این بود که سمی را به صورت آرام آرام به کسی بدهیم.»
"طلایی" که در ایران نبود
او در ادامه میگوید که بعد از مدتی بیماری این دختر جوان به مرحله حادی میرسد. بهطوریکه سطح هموگلوبین خونش در مدت یک تا دو هفته از هفت به دو تنزل پیدا میکند که شرایط بسیار خطرناکی است. بر این اساس با مشاهده این شرایط از بیمارستان با انتقال خون استان بوشهر تماس گرفته و انتقال خون بوشهر هم آزمایشهای لازم را روی این دختر انجام میدهند و متوجه میشوند که ناسازگاری خون او زیاد است و در زمره گروههای خونی نادر است. بعد از آن نمونه خونی این دختر سریعا به سازمان انتقال خون ستاد ارسال و در آزمایشگاه ما بررسی شد و پی بردیم که این خانم دارای یک گروه خونی بسیار نادر به نام ORH null است که یکی از نادرترین خونهایی است که در دنیا وجود دارد و به گروه خون «طلایی» مشهور است.
بسیج فضای مجازی برای یافتن مایه حیات دختر بوشهری
مقدم میگوید: بعد از شناسایی گروه خونی این دختر باید فکر میکردیم که چه خونی به این فرد تزریق کنیم و از کجا این گروه خونی را فراهم کنیم. بر همین اساس بلافاصله با خانوادهاش تماس گرفته و خانواده و اقوام درجه یک را فراخوان کردیم تا گروههای خونی آنها را آزمایش کنیم. به این ترتیب همه اقوام را در بوشهر تست کردیم، اما هیچ کدامشان گروه خونی مشابه با این دختر را نداشتند. سپس از آنجایی که این دختر بوشهری اصالتا اهل اهواز بود، اقوام درجه دوم هم از آنجا برای انجام آزمایش آمدند. بهطوریکه چیزی حدود 54 نفر از اقوامشان را تست کردیم، اما باز هم هیچ کدامشان این گروه خونی را نداشتند.
او میافزاید: در عین حال همه آشنایان این دختر، در سایتهای مجازی اطلاعرسانی کردند و بعد از آن دیدیم که انتقال خونهای سایر استانهای کشور هم نام این بیمار را میشنوند و مردم برای دادن خون، بهویژه گروه «O منفی» اقدام میکنند؛ بهطوریکه حجم کاری در برخی مناطق افزایش یافت و ما اعلام کردیم که این گروه خونی نادر و بسیار منحصر به فرد است و در دنیا تعداد افرادی که دارای این نوع گروه خونی هستند، کمتر از انگشتان یک دست است. حال در ایران هم از 1400 نفری که بهعنوان دارندگان گروه خونی نادر در بانک اطلاعاتی ما وجود دارند، هیچ کس این گروه منحصربه فرد را نداشت.
آغاز تکاپویی بینالمللی
رئیس آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی سازمان انتقال خون ایران در این قسمت از صحبتهایش به عضویت آزمایشگاه خونهای نادر ایران، در انجمن بینالمللی خونهای نادر دنیا اشاره و عنوان میکند که آزمایشگاه خونهای نادر ایران در دنیا شناخته شده و معتبر است. بر همین اساس هم ما برای نجات جان این دختر، بلافاصله با 23 کشور عضو این انجمن تماس گرفتیم و درباره این بیمار اطلاعرسانی کرده و شرایطش را توضیح دادیم تا اگر آنها این گروه خونی را در کشورشان دارند، برای ما ارسال کنند. 19 کشور به تماس ما پاسخ دادند که از بین آنها کشور استرالیا اعلام کرد که یک نفر را با این گروه خونی و دو کیسه خون دارد، اما اعلام کردند که سن این فرد 65 سال به بالاست. با این حال حاضریم این خون را بفرستیم، اما دو مسئله وجود دارد؛ اول اینکه این فرد پیر شده و ممکن است خودش نیازمند خون شود و دوم مشکلاتی در ارسال خون وجود دارد که البته این مشکلات درست بود. در عین حال برخی کشورها هم با ما همدردی و اعلام کردند که این گروه خونی را ندارند. در این بین رییس انجمن خونهای نادر در آمریکا حمایت زیادی از ما انجام داد.
اعتماد بینالمللی به اعتبار ایران در حوزه خونهای نادر
او از اهمیت بسیار زیاد تشخیص درست گروههای خونی نادر صحبت و تاکید میکند که در این حوزه بحث تشخیص بسیار مهم بوده و موضوعی ساده نیست. یعنی این طور نیست که آزمایشگاهی ادعا کند که من چنین گروه خونی را تشخیص دادم و بعد تمام دنیا بسیج شوند و برایش خون ارسال کنند، اما آزمایشگاه انتقال خون ایران بهدلیل مقالات و فعالیتهایی که از قبل داشته، معتبر است. بنابراین کشورها به تشخیص ما اعتماد و از آن حمایت کردند.
شرایط بحرانی..
مقدم ادامه میدهد: نهایتا مرکز جهانی ذخیره خون نادر که در بریستول انگلیس بوده و اطلاعات اهداکنندگان بالای 5 تا 6 هزار خون نادر در آن ثبت شده است، به ما اعلام کرد که در ایرلند شمالی و هلند نیز دو مورد از این گروه خونی وجود دارد که البته در ایرلند شمالی اهداکننده آن بیمار است، اما در هلند این خون وجود دارد و میتوانید با آنها تماس بگیرید. در همین حین اسپانیا نیز به ما اعلام کرد که در ایالت باسک این کشور هم این گروه خونی موجود است و یک اهداکننده و یک کیسه خون منجمد دارند. آنها به ما اعلام کردند که میتوانند از اهداکننده بخواهند تا برای اهدای خون اقدام کند و دو کیسه خون برای نجات جان این دختر ارسال کنند. این اقدامات از سوی این کشورها دلگرم کننده بود، در عین حال خانواده بیمار با ما تماس میگرفتند و این دختر هم هر روز شرایطش بدتر میشد و نیاز به تزریق خون داشت.
همبستگی بینالمللی برای نجات جان انسانی که کسی او را نمیشناخت!
وی میگوید: باید توجه کرد که تبادل و جابجایی خون در دنیا کار متدوالی نیست و خیلی کم اتفاق میافتد که کشورها چنین اقدامی انجام دهند. بنابراین اقدام به تبادل خون تنها در شرایطی مانند این موضوع که فقط پنج نفر در دنیا با یک گروه خونی وجود دارند، رخ میدهد.
مقدم از مشاورههایی میگوید که پزشکان این کشورها برای درمان دخترک بوشهری ارائه دادند و معتقد است که در این موضوع یک همبستگی و تعامل بینالمللی، خارج از مرزهای سیاسی اتفاق افتاد و یک همکاری علمی برای نجات جان انسانی شکل گرفت که هیچ کس او را نمیشناخت و فقط میدانستند که او یک دختر 23 ساله و دانشجوی سال آخر دانشگاه است و میخواهند نجاتش دهند.
او میگوید: ما هم به صورت شبانه روزی برای نجات جان او درگیر بودیم و یک امیدواری برایمان ایجاد شد. در عین حال باید توجه کرد که خونهای نادر سرمایه ملی یک کشور است و اگر آن خون را به کشور دیگری بدهند، برای شهروند خودشان چیزی ندارند. با این حال این کشورها اعلام کردند که خون را برای شما ارسال میکنیم، اما این کار هم نیاز به هواپیما و استفاده از حملونقل هوایی داشت و باید توجه کرد که شرکتهای هواپیمایی مستقیما خون را نمیآورند، بلکه باید یک شرکت حرفهای که با حمل و نقل خون آشناست و میداند که اگر خون نشت کرد چه اقدامی را باید انجام دهد، باشد تا از طریق آن شرکت خون ارسال شود.
دو امید و یک هدف
رئیس آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی سازمان انتقال خون ایران ادامه میدهد: بنابراین ما دو امید داشتیم یکی هلند و دیگری اسپانیا. در این زمان از بزرگترین بیمارستان آموزشی-دانشگاهی دانمارک با من تماس گرفتند و اعلام کردند که خونهایی که در هلند قرار دارد برای ماست و انتقال خون دانمارک آنها را در هلند ذخیره کرده است. بنابراین برای استفاده از آنها باید از انتقال خون دانمارک مجوز بگیرید. در آن شرایط من هر چه تلاش کردم نتوانستم با انتقال خون دانمارک تماس برقرار کنم، اما یکی از اساتید دانشگاه این کشور به ما کمک کرد و به ما امید میداد تا کار را ادامه دهیم. بالاخره آن استاد دانشگاه با انتقال خون دانمارک تماس گرفت و آنها به ما اعلام کردند که هفت کیسه خون از این گروه خونی ذخیره داریم، اما آنها در تانکهای نیتروژن مایع و در دمای منهای 200 درجه ذخیره شدند و اگر بخواهیم آنها را آماده کنیم، باید ابتدا مایع شوند و بعد آن را ارسال کنیم. اگر مایع شوند، تاریخ انقضایشان بین 12 تا 24 ساعت است. در این زمان من با پزشک تماس گرفتم و او گفت که بدن بیمار نمیتواند در این مدت این حجم خون را قبول کند و ما مجبوریم خون را کم کم به او تزریق کنیم تا ورم ریه ایجاد نشود و با این تاریخ انقضا نمیتوان این کار را انجام داد. از طرفی در آفریقای جنوبی هم این خون وجود داشت، اما همین مشکلات در آنجا هم بود.
تصمیم نهایی؛ به سوی باسک اسپانیا...
او میگوید: بنابراین تصمیم گرفتم که شاید بهترین جایی که میتوانم خون را تأمین کنم، اسپانیا باشد. با اسپانیا تماس گرفتم و آنها هم اعلام آمادگی کردند. با اهداکننده تماس گرفتند تا برای اهدای خون اقدام کند و آن اهدا کننده 100 کیلومتر راه تا ایالت باسک آمد و بدون هیچ چشمداشتی خونش را اهدا کرد و هیچکس هم در مرکز انتقال خون باسک به خاطر خون از ما درخواست پول نکرد. بنابراین یک خون فریز شده و یک خون مایع داشتند و گفتند خونها را آماده میکنیم و شما هم امکان ارسال را فراهم کنید.
اما حکایت ارسال خون طلایی
مقدم میافزاید: بر این اساس من با سفارت ایران در مادرید تماس گرفتم و شرایط را توضیح دادم و آنها هم با من همکاری کردند. بهطوریکه بلافاصله یکی از کارمندان سفارت با من تماس گرفت و اعلام کرد که هرکاری از دستش برآید، انجام میدهد. پس تلفن مرکز انتقال خون ایالت باسک را به او دادم تا مستقیما کارها را هماهنگ کنند. بعد از چند ساعت یک شرکت خصوصی که کارش در حوزه ارسال خون بود این کار را قبول کرد، اما اعلام کردند که ما در ایران دفتر نداریم و تا دبی این خون را حمل میکنیم. دوباره با همکاری سفارت ایران در مادرید از طریق کنسول ایران در دبی هماهنگیهایی را انجام دادیم تا بسته خون را تحویل بگیرند و به ایرانایر بدهند. در عین حال زمان برایمان بسیار مهم بود، اما هماهنگ کردن پروازها با هم بسیار مشکل بود. از طرفی راه دیگر این بود که یک پرواز از طریق رم اتفاق افتد. یعنی خون را به رم ببریم و ایرانایر در رم خون را تحویل گرفته و مستقیما آن را به ایران بیاورد. در این بین هم یک تعطیلی ملی در اسپانیا اتفاق افتاد و همه تعطیل بودند. بنابراین باید صبر میکردیم. البته متأسفانه پرواز ایرانایر در رم را از دست دادیم و نهایتا تصمیم گرفتیم که خون را ابتدا به هامبورگ برده و از آنجا سریعا از طریق پرواز ایرانایر آن را به ایران برسانیم.
گامهای نهایی..
او ادامه میدهد: بالاخره خون بسته بندی شد و از باسک به مادرید رسید. بعد از آن یکی از کارکنان سفارت خون را تحویل شرکت مربوطه داد و آن شرکت خون را به هامبورگ فرستاد و کنسول ما در هامبورگ این بسته را تحویل گرفت. در اینجا باید هزینهای به شرکت ارسال کننده پرداخت میشد که خوشبختانه وزارت امور خارجه در این زمینه به ما بسیار کمک کرد و هزینه را پرداخت کردند تا ما بعدا جبران کنیم. بنابراین سرعت عمل بسیار خوب بود. بهطوریکه همه این اقدامات در کمتر از یک روز انجام شد. یعنی وقتی همه شنیدند که زندگی دختری 23 ساله وابسته به یک بسته خون است که در دنیا فقط پنج نفر این خون را دارند، دیگر مرزهای بروکراسی، اداری و مالی شکسته و همه با نیت انساندوستانه کمک کردند. این موضوع برای من واقعا یک درس و تجربه بزرگ بود که در زمانهای سختی چطور همه همکاری میکنند.
مقصد نهایی؛ ایران
بالاخره خون طلایی به کنسول ایران در هامبورگ رسید، مقدم در اینجا میگوید: کنسولمان تلفنی با من تماس گرفت و به او توضیح دادم که چگونه کیسه ویژه تهیه کند و خون را در یخ قرار دهد و بستهبندی کند. با دفتر ایران ایر در هامبورگ تماس گرفتیم و آنها هم به طور کامل با ما همکاری کردند. باید توجه کرد که ما در حال حاضر تفاهمنامهای با سازمان ایرانایر امضا کردیم تا در این زمینه به ما کمک کند. در عین حال ایران از معدود کشورهایی است که خدمات خون نادر را ارائه میکند و تنها کشور اسلامی و در حال توسعهای هستیم که این خدمات را داریم.
ساعتی به وقت زندگی..
مقدم میگوید که بالاخره ساعت 9:10 دقیقه روز پنجشنبه 18 آذر ماه پرواز در فرودگاه امام نشست و من با اشتیاق زیاد به پزشک اعلام کردم که خون به دست من رسیده و با اولین هواپیما به سمت بوشهر حرکت میکنم.
مرگ امید!
میگویند
همیشه زود دیر میشود، انگار همه ما این جمله را تجربه کردهایم. اما گاهی
این دیرشدنها درد دارد، تلخی دارد، تجربه دارد و گاهی مزه گسش تا همیشه
همراهمان است.
رییس آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی سازمان انتقال خون
میگوید: قرار شد با اولین پرواز به بوشهر بروم و خون را برسانم، اما ساعت
پنج صبح یک پیامک از سوی پزشک بیمار دریافت کردم، که «نیمه شب دختر فوت
کرد.»
اینجاست که بعد از 9 روز تلاش و همه حمایتهای بینالمللی مرگ یک امید اتفاق میافتد. دکتر مقدم هم دیگر نمیتواند ادامه دهد، صدایش میلرزد و اشک در چشمانش حلقه میزند. بریده بریده حرف میزند و بعد چند ثانیه سکوت... .
تصمیمگیری برای خون طلایی
مقدم در ادامه صحبتش میگوید: دیگر این خون نیاز نبود و واقعاً شرایط برایمان بسیار سخت بود. با این حال این خون یک امانت بینالمللی است و ما تعهد بینالمللی داریم که این خون طلایی را ذخیره کنیم تا اگر کسی آن را نیاز داشت، برایش ارسال کنیم. بنابراین ما این خون را در کشور منجمد و ذخیره میکنیم. زیرا برای آینده قابل استفاده و بسیار ارزشمند است. من هم سرانجام کار را به تمام کشورها اطلاع دادم که بسیار با ما همدردی کردند و ما را دلداری دادند.
او میگوید: رییس انجمن بینالمللی خونهای نادر به
من گفت نکته مثبت اتفاق این بود که شاهد یک همکاری انساندوستانه و بدون
مرز بین کشورها برای کمک به یک انسان بودیم. علاوه بر این اکنون میدانیم
که این خون طلایی در کدام کشورها وجود دارد و میدانیم که الآن هم دو کیسه
در ایران است.
دکتر مصطفی مقدم
مقدم ضمن تشکر از کشور اسپانیا و آن اهدا کننده، میافزاید: در روز 21 دیماه که همزمان با روز جهانی خونهای نادر است، روی این موضوع کار کردیم و باید بدانیم که باز هم مواردی مانند دختر 23 ساله بوشهری با گروه خونی نادر اتفاق میافتد. ما نمیخواهیم این انسانها را از دست بدهیم، بلکه میخواهیم نجاتشان دهیم و از طریق این مصاحبه میخواهیم تأکید کنیم که چنین امکاناتی در دنیا فراهم است و ما افتخار این را داریم که در این تشکیلات انساندوستانه عضو هستیم.
سخنی با پزشکان متخصص
او اظهار میکند: در عین حال به متخصصان میگوییم پیش از اینکه دیر شود، به ما اطلاع دهند و وقتی میبینند که یک بیمار کمخونی دارد، اولین کاری که میکنند با انتقال خون تماس بگیرند.
او همچنین از تولید انبوه کیتهای آزمایش آنتیبادیاسکرین که برای آزمایش ناسازگاری گروههای خونی نسبت به خون بیمار است، خبر داده و میگوید: اکنون ما این کیتها را در اختیار 200 بیمارستان گذاشتیم و انتظار داریم که به تدریج تمام 800 بیمارستانی که تزریق خون میکنند از آنها استفاده کنند؛ زیرا با این آزمایش سریعا خون نادر شناسایی میشود. اکنون خیلیها بهدلیل دریافت خون ناسازگار از بین میروند.
او میگوید: این دختر چهار سال تحت درمان کمخونی بود و نمیدانستند بیماری او چیست و ما یک هفته قبل از بحران مطلع شدیم و در عرض 24 ساعت بیماری را تشخیص دادیم. بنابراین این امکانات در 31 مرکز انتقال خون کشور موجود است و متخصصین ما میتوانند با کمک آزمایشگاه ستاد این اقدامات را انجام دهند. ما هم در این زمینه آموزشها را ارائه میکنیم. اگر این دختر قبلا شناسایی شده بود میتوانستیم بیماریاش را تشخیص دهیم و به سقوط نمیرسیدیم که بعد در دوران سقوطش بخواهیم او را نجات دهیم.
مقدم ادامه میدهد: از زمانی که به ما شرایط این دختر را خبر دادند تا زمانی که خون را دریافت کردیم، 9 روز طول کشید که ما با همه کمبود امکانات این کار را کردیم و حتی اگر چند روز قبل خون میرسید، نجات مییافت. اما قلب نیاز به خون دارد و نمیتواند بدون آن بتپد.
او همچنین اعلام میکند که تا کنون 36 سیستم گروه خونی در دنیا شناسایی شده است. باید با این تجربه بتوانیم افراد دیگر را نجات دهیم. بر این اساس سازمان انتقال خون کلاسهایی برای متخصصین میگذارد.
هشداری به متخصصان زنان و زایمان
او میگوید: من در اینجا به متخصصان زنان و زایمانمان هشدار میدهم که حتما در دوران سه ماهه اول بارداری آزمایش آنتیبادیاسکرین را بگیرند تا اگر گروه خونی مادر با جنین ناسازگار است، مشخص شود. چون در غیر این صورت منجر به سقط میشود. این آزمایش الآن برای زنان و زایمان الزامی شده است. همچنین باید توجه کرد که درس طب خون در دوران آموزشی پزشکان موجود نیست و از وزارت بهداشت میخواهیم که حتما این دوره اضافه شود و نگذاریم انسانهای دیگری بمیرند. البته ما این کار را هر روز انجام میدهیم و سالانه در سطح ملی عمر دهها و صدها مریض که خون نادر دارند را تأمین میکنیم.
وی با بیان اینکه در انتقال خون ایران 33 گروه خونی بسیار نادر را داریم، میگوید: برایمان ارزشمند بود که برای نجات جان این دختر اقدام کردیم، هرچند که دیر شد. در عین حال باید توجه کرد که تلاش همکاران ما در این حوزه باعث میشود که بهصورت هفتگی حداقل به 15 تا 20 بیمار خون نادر برسانیم. خونهایی که برخیشان یک در هزار، یک در 5 هزار و یک در 10 هزار نفرند.
مقدم از پزشکان هم میخواهد که به هیچ وجه در برخورد با چنین مواردی ابتکارات غیر استاندارد انجام ندهند.
احساس پر بودن بینی و ناراحتی فرد می تواند مربوط به پولیپ بینی باشد که غذه های متورم در مجرای بینی هستند. شایعترین تودههای حفرههای بینی ، پولیپهای التهابی بینی هستند که با تورم و بیرون زدگی مخاط سینوسی به درون حفره بینی، تظاهر مییابند
شایعترین تودههای حفرههای بینی ، پولیپهای التهابی بینی هستند که با تورم و بیرون زدگی مخاط سینوسی به درون حفره بینی، تظاهر مییابند. پولیپهای بینی با مسدود کردن مجرای بینی موجب مشکلات تنفسی، اختلال بویایی، صدای تودماغی و ترشحات مزاحم بینی و پشت حلق ناشی از سینوزیت ثانوی به مسدود شدن مجرای بینی به علت پولیپ میشوند.
علت اصلی ایجاد پولیپها در اغلب موارد هنوز ناشناخته باقی مانده است. در ابتدا پولیپکوچک است و با افزایش تورم زیر مخاطی بزرگتر میشود تا به صورت یک توده صاف و رنگ پریده درآید. پولیپها پایهدار، متحرک و اغلب متعدد و دوطرفه هستند. در لمس معمولا حساسیت ندارند و به راحتی قابل حرکت دادن هستند.
در مقابل، شاخکهای بینی قابل حرکت نیستند و موقع دستکاری حساسیت زیادی دارند. پولیپها معمولا زرد کم رنگ یا خاکستری ـ آبی هستند، ولی ممکن است بهعلت التهاب قرمز باشند. اکثر پولیپها در زیر شاخک میانی دیده میشوند، زیرا منشأ آنها از سینوسهای بین دو چشم است.
بنابراین آنچه از پولیپ که در داخل بینی قابل مشاهده است، تنها بخش کوچکی از پولیپ را تشکیل میدهد و قسمت اعظم پولیپها در سینوسهای اطراف بینی پنهان است.گاهی پولیپهای بسیار بزرگ میتوانند کل حفره بینی را پرکنند و از سوراخ پشتی بینی به طرف گلو گسترش یابند.
پس از رد احتمال تومور و سایر ضایعات داخل بینی، میتوان به درمان پولیپ اقدام کرد. بنابراین انجام آندوسکوپی تشخیصی بینی جهت تعیین منشاء پولیپ و رد سایر علل انسداد بینی، ضروری است. همچنین سی تی اسکن سینوسها وسعت درگیری سینوسها را نشان میدهد.
خارج کردن پولیپ ها
پولیپهای وسیع و انسداد دهنده را میتوان از طریق جراحی آندوسکوپیک خارج کرد. خارج کردن کامل پولیپها مستلزم پاکسازی سینوسهای منشاء آنها به ویژه سینوسهای بین دو چشم است. از این رو یک جراحی آندوسکوپیک سینوس، همان گونه که در درمان سینوزیت مزمن به کار میرود، روش جراحی استاندارد در درمان پولیپهای بینی نیز محسوب میشود.
اگر پاکسازی سینوسها به طور موثر انجام نگیرد و یا عوامل تشدید کننده پولیپها (آلرژی، عفونت و التهاب) مهار نشده باشد، احتمال عود پولیپها افزایش مییابد. پولیپهای درمان نشده که به مدت طولانی باقی باشند موجب پهنشدن استخوانهای بینی میگردند. بعضی از پولیپها با آسم و حساسیت به آسپرین همراه هستند. بیماران مبتلا بهاین همراهیها، پیشآگهی بدتری از نظر بهبودی دارند.
گاهی نیز پولیپهای بینی در زمینه واکنشهای حساسیتی نسبت به قارچها ایجاد میشوند. در این حالتعلاوه بر جراحی، استفاده از کورتیکواستروئیدها در متوقفکردن روندهای حساسیتی نسبت به آنتیژنهای قارچی، مؤثر است. در کودکانی که دچار پولیپ بینی هستند، باید بیماریهای عمومیمورد بررسی قرار گیرد.
جراحی درمان قطعی نیست!
برخلاف تصور بسیاری از مردم، جراحی به عنوان درمان قطعی نیست بلکه فقط یکی از اقدامات در روند درمانی محسوب میشود. درمان پولیپها بسیار وابسته به درمانهای نگهدارنده دارویی است و اقدام جراحی به عنوان یک مرحله مقدماتی است که میتواند درمانهای دارویی بعدی را موثر کند زیرا انسداد بینی ناشی از پولیپ مانع تاثیرگذاری درمانهای دارویی میشود.
بنابراین پس از درمان جراحی پولیپها، درمانهای دارویی آغاز میشود و این درمانها به مدت نامحدودی ادامه دارند. درمان پولیپ به مانند درمان فشارخون نیازمند کنترل مداوم و پیگیریهای درمانی است. به طوری که آندوسکوپیهای مکرر بینی پس از جراحی این امکان رافراهم میکند که در صورت عود پولیپ، در همان مراحل اولیه تشخیص داده شده و احتمال جراحی دوباره به حداقل برسد.
در چند ماهه اول معاینات آندوسکوپی در فواصل منظم هفتگی جای خود را به معاینات ماهانه و در نهایت حتی در حالتی که بیمار در بهترین وضعیت است سالانه چند نوبت مورد معاینه بینی و سینوسها با استفاده از آندوسکوپ قرار میگیرد تا قبل از این که بیماری عود کند با تغییر داروها کنترل شود.
درمان
در اشکال خفیف ممکن است درصدی از بیماران با استروئید موضعی درمان شوند ولی درمان اصلی در اکثر بیماران با جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس آغاز میشود. تمام سینوسها باید به این روش درمان شوند زیرا منشا پولیپ از خود سینوسها است. در صورت پیگیری دقیق پس از عمل و انجام جراحی توسط جراح مجرب، 90 درصد بیماران برای مدت طولانی از علائم آزار دهنده پولیپهای بینی نجات مییابند.
در جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس تمام بافتهای سالم بینی دست نخورده باقی میماند و فقط راه سینوسها باز و تهویه طبیعی برقرار میشود.عصب بینایی با سینوس اسفنوئید مجاورت دارد و باید هنگام عمل مورد توجه بسیار قرار گیرد. اختلافات آناتومیک بیشمار سینوسها
و دشواریهای زیاد این جراحی ایجاب میکند که جراحانی که این نوع عمل را انجام میدهند از تبحر، تجربه و دانش کافی برخوردار باشند تا احتمال عوارض ناگواری چون صدمه مغز و عصب بینایی به حداقل ممکن برسد.عمل جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس برای پولیپهای وسیع ممکن است تا چند ساعت به طول انجامد و از ظرافت و حساسیت زیادی برخوردار است.
نکات پس از خاتمه جراحی
توجه به نکات زیر در پیشگیری از عود پولیپ پس از خاتمه جراحی آندوسکوپیک سینوس موثر است:
1.رفع غفونتها و عوامل حساسیتی قبل از عمل
2.کامل بودن جراحی و پاکسازی تمام سینوسهای منشا پولیپ
3.حفظ کامل مخاطهای سالم در حین جراحی
4.پیگیری دقیق پس از جراحی به کمک آندوسکوپیهای تشخیصی مکرر که در کلینیک انجام میشود. حتی در بهترین شرایط، کنترلهای آندوسکوپیک پس از عمل، هر سه ماه یکبار توصیه میشود.
5.استراتژی درمانی در این بیماران مبتنی بر تشخیص زود هنگام احتمال عود از طریق آندوسکوپیهای تشخیصی است تا از این راه پیش از اینکه پولیپها به مرحلهای برسند که محتاج جراحی آندوسکوپیک دوباره شوند، با مداخلات غیرجراحی کنترل شوند.
6.شستشوی مکرر با سرمهای نمکی مهمترین نکتهای است که بیماران باید پس از جراحی به آن توجه کنند. این شستشوها موجب کمک به عملکرد سینوسها پس از جراحی میشود. سینوسها معمولا در بیماران مبتلا به سینوزیت مزمن و پولیپهای بینی، عملکرد طبیعی خود را از دست میدهند.
در صورتی که جراحی به نحو مطلوب و با تبحر کامل در باز کردن تمام سینوسها انجام شده باشد، مدت زمان طولانی لازم است تا این سینوسها عملکرد طبیعی خود که خارج کردن ترشحات با حرکات مژکهای سلولهای لایه سطحی سینوس است بدست آورند.
این زمان یک دوره بحرانی و حساس به حساب میآید چرا که تجمع ترشحات در داخل سینوس و خارج نشدن آن موجب پیدایش محیط مناسبی برای رشد و نمو باکتریها و به دنبال آن ایجاد التهاب و زمینه عود پولیپ میشود. شستشوی مکرر و مرطوب کردن ترشحات داخل بینی با استفاده از بخور ساده موجب روان تر شدن خروج ترشحات سینوسها و در نتیجه از بین رفتن تجمعات باکتریایی میشود.
7. اسپریهای بینی از داروهای رایج مورد استفاده در دوران پس از جراحی هستند. میزات و مدت تجویز براساس آندوسکوپیهای پس از عمل تعیین میگردد.
8. بیماران مبتلا به پولیپهای منتشر بینی و یا سینوزیت مزمن باید توجه داشته باشند که جراحی آندوسکوپیک سینوس تنها یک مرحله از درمان آنها به شمار میرود و قسمت اصلی درمان درگروی پیگیری دائمی براساس معاینات دورهای آندوسکوپیک است.