هاجر نادعلی/کارشناس ارشد معارف نهج البلاغه - بخش نهج البلاغه تبیان
علم نجوم یا اخترشناسی در زبان یونانی به معنای قانون ستارگان است. نجوم علم اشیاء سماوی است مانند ستارگان، سیارات، ستاره های دنباله دار ، کهکشان ها و پدیده هایی که منشاء آنها در خارج از جو زمین است (مانند پدیده شفق قطبی و تشعشعات پس زمینه ای فضا). این رشته با رشته هایی مانند فیزیک، شیمی و فیزیک حرکت ارتباط تنگاتنگ دارد و همچنین با رشته فضاشناسی فیزیکی (پیدایش و تکامل جهان) ارتباط نزدیکی دارد. اخترشناسی یکی از قدیمی ترین علوم است. در روزگاران گذشته یکی از اقسام علم نجوم و ستاره شناسی بود که در غیب گوئی کاربُرد داشت. که زندگی و مرگ و تولّدِ اشخاص و حوادث و تحوّلات اجتماعی و به قدرت رسیدن و شکست قدرت ها و حکومت ها را تا حدودی بازگو می کردند. البته بسیاری هم دکّان باز کرده از این راه روزی می خوردند که غالباً پیشگوئی های آنان دروغ بود.
علم نجوم از قدیم ترین ایّام در میان بشر وجود داشته است. شاید کسانى که قبل از تاریخ نیز زندگى مى کردند اطّلاعات و آگاهى هایى از نجوم داشتند ولى بعد از تاریخ و ظهور خطّ که علوم «سابقین» از طریق نوشته ها به «لاحقین» رسید و دامنه علم گسترده شد، علم نجوم مانند سایر علوم، به سرعت پیشرفت کرد و نظامات خاصّى که در میان ستارگان آسمان و حرکت سیّارات منظومه شمسى و حرکت گروهى و جمعى ستارگان ثوابت، وجود داشت یکى بعد از دیگرى کشف شد و «تقویم» بر اساس حرکت نجوم و ماه و خورشید به وجود آمد.
این که در روایات پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم اهل بیت عصمت به «نجوم» تشبیه شده اند، نیز به خاطر همین است که مردم به برکت آنها راه مستقیم حق را پیدا مى کنند، و از بیراهه ها در امان خواهند بود.
تقارن پاره اى از حرکات نجومى، با بعضى از حوادث زمینى، کم کم سبب شد که گروهى از منجّمان اعتقاد پیدا کنند که حرکات ستارگان در سرنوشت زمینیان موثّر است. این پندار به قدرى گسترده شد که تدریجا براى هر انسانى ستاره اى در آسمان قایل شدند و سرنوشت او را به حرکات آن ستاره گره زدند و کم کم علم تازه اى به عنوان علم «احکام نجوم» در کنار علم «احوال نجوم» شکل گرفت.
«احوال نجوم» تنها بر اساس مشاهدات و محاسباتى بود که درباره حرکات ستارگان و طلوع و غروب و اوج و حضیض آنها صورت مى گرفت، ولى «احکام نجوم» مجموعه پندارهایى بود که حوادث روى زمین و سرنوشت ساکنان این کره خاکى را، به ستارگان آسمان پیوند مى داد.
چیزى نگذشت که بر اساس همین پندارها، گروهى به پرستش ستارگان پرداختند و حلّ مشکلات خود را از آنها مى خواستند و براى ستارگان الوهیّت قایل شدند، حتّى زمانى که اسلام ظهور کرد و برق توحید درخشید و پرده هاى ظلمت شرک را شکافت، باز بقایاى این افکار در میان گروهى از منجّمان وجود داشت و بر اساس حرکات نجوم، پیشگویى هایى از حوادث آینده مى کردند که یک نمونه آن، همان چیزى است که در خطبه مورد بحث آمده که منجّمى در محضر امیرمومنان على علیه السّلام بر اساس مطالعه کواکب آسمان، پیش بینى کرد که اگر آن حضرت در فلان ساعت مخصوص، به سوى میدان جنگ «نهروان» حرکت کند شکست خواهد خورد. [١]
عبداللَّه بن عوف نقل کرده است، در راه جنگ نهروان، شخص به امام علی علیه السلام عرض کرد: یا امیرالمومنین، اگر در این وقت حرکت کنى، از راه علم نجوم هراسناکم که مبادا به مقصودت ظفر نیابى، آن حضرت فرمود: تو گمان و ادّعا مى کنى به ساعتى رهنمون مى شوى که هر کس در آن ساعت سیر کند بدى از او باز گردد؟ و از ساعتى بیم مى دهى که هر کس در آن حرکت کند ضرر او را فرا گیرد؟ پس هر کس در این ادعا ترا تصدیق کند قرآن را تکذیب کرده است، و از یارى جستن به خداوند براى دست یافتن به مطلوب و بر طرف کردن مکروه خود را بى نیاز دانسته است،
«احوال نجوم» تنها بر اساس مشاهدات و محاسباتى بود که درباره حرکات ستارگان و طلوع و غروب و اوج و حضیض آنها صورت مى گرفت، ولى «احکام نجوم» مجموعه پندارهایى بود که حوادث روى زمین و سرنوشت ساکنان این کره خاکى را، به ستارگان آسمان پیوند مى داد.
و بنا به گفته تو هر کسى که به فرمان تو به کار مى پردازد، مى سزد ترا ولىّ ستایش خود داند نه پروردگارش را، چه به ادّعاى خودت همین تو هستى که او را به ساعتى هدایت کرده اى که به سود نایل شد و از زیان امنیت یافت. آن گاه آن حضرت به سوى مردم روى کرد و فرمود: مردم، بپرهیزید از فراگرفتن علم نجوم، مگر آن اندازه از این علم که در بیابان یا دریا شخص را هدایت مى کند، چه این علم شما را به کهانت (ادعاى غیب و دانستن سعد و نحس) وا مى دارد، منجم چون کاهن غیبگو است، و کاهن چون ساحر، و ساحر مانند کافر، و کافر جایگاهش در آتش است، به راه بیفتید و حرکت کنید به نام خدا... حضرت امیرالمومنین علیه السلام و لشگریانش به نبرد خوارج رفتند و با پیروزی بازگشتند.[٢]
فواید علم نجوم و بررسی طلوع و غروب ستارگان بر کسى پوشیده نیست، چرا که تنظیم اوقات، و پیدا کردن راه به سوى مقصود در دریاها و صحراها، به وسیله ستارگان حاصل مى شود همان گونه که در سوره انعام مى خوانیم: وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها فِی ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ، «او کسى است که ستارگان را براى شما قرار داد تا در تاریکى هاى بیابان و دریا به وسیله آنها راه را بیابید»«انعام /97». و در جاى دیگر مى فرماید: وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ،«نحل/16» آنها به وسیله ستارگان هدایت مى شوند.
«مردم، بپرهیزید از فراگرفتن علم نجوم،مگر آن اندازه از این علم که در بیابان یا دریا شخص را هدایت مى کند، چه این علم شما را به کهانت (ادعاى غیب و دانستن سعد و نحس) وا مى دارد، منجم چون کاهن غیبگو است، و کاهن چون ساحر، و ساحر مانند کافر، و کافر جایگاهش در آتش است»
آرى در روزگار قدیم که وسایل راهیابى کنونى اختراع نشده بود، مطمئن ترین وسیله براى کسانى که از بیابانهاى بى نشانه و دریاها عبور مى کردند، در روزها طلوع و غروب آفتاب بود، و در شبها ستارگان؛ و به همین دلیل راهیان برّ و بحر، فرد یا افراد آگاهى را از وضع نجوم همراه با خود داشتند، تا در بیابان و دریا راه را گم نکنند و این که در روایات پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم اهل بیت عصمت به «نجوم» تشبیه شده اند[٣]، نیز به خاطر همین است که مردم به برکت آنها راه مستقیم حق را پیدا مى کنند، و از بیراهه ها در امان خواهند بود.[٤]
یونس بن عبد الرحمن می گوید: به امام صادق علیه السلام عرضه داشتم: «جعلت فداک خبرنی عن علم النجوم ما هو؟ فقال علیه السلام: هو علم من علوم الانبیاء. قال قلت: کان علی بن ابی طالب یعلمه؟ فقال علیه السلام کان اعلم الناس به؛ قربانت گردم از علم نجوم مرا آگاه فرما که چیست؟ فرمود: دانشی است از دانش های پیامبران. عرضه داشتم: علی بن ابی طالب آن را می دانست؟ فرمود: از همه مردم به علم نجوم داناتر بود.» [٥]
منابع:
[١] پرتوی از نهج البلاغه، محمود طالقانی، ص699.
[٢] نهج البلاغه، خطبه 79 .
[٣] بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 55، ص 235.
[٤] پیام امام (شرح نهج البلاغه) ،آیت الله مکارم شیرازی، ج 2، ص 537 ؛ ج 3،ص 274.
[٥] اصول کافی، ج 8، ص 272.
ریحان که به آن «شاهسپرغم» و «تازبو» هم میگویند، اصالتاً بومی ایران و افغانستان اســت و در حدود 500 سال پیش از هند به اروپا برده شد. ریحان گیاهی بهاره و یک ساله اســت که در آب و هوای معتدل و گرم و مرطوب میروید و به سرما و یخبندان حساس اســت. طول آن به 20 تا 60 سانتی متر و گاهی تا یک متر هم میرسد. گلهای ریحان در ماههای مرداد یا شهریور به رنگ سفید، قرمز یا صورتی به شکل خوشه در انتهای ساقهی ریحان میشوند و پس از چندی از همین گلهای تخم ریحان به دست میآید. این تخم، سیاه و ریز اســت.
علاوه بر توصیههای پزشکی در خصوص مصرف ریحان و خواص دارویی این سبزی خوشبو و احادیثی نیز از ائمه(ع) در رابطه با خواص ریحان ذکر شده که نشان از اهمیت این سبزی در رژیم غذایی ما دارد. امام صادق (ع) دربارهی ریحان فرموده: «ریحان سبزی انبیاست و در آن هشت خاصیت وجود داد: هضم کننده اســت، رگها را باز میکند، بازدم را خوشبو میکند، به بدن بوی خوش میبخشد، اشتهاآور اســت، درد را از بدن بیرون میبرد، بدن را از جذام در امان نگه می دارد و چون وارد معده شود در معده را به کلی از بین میبرد.» امام کاظم(ع) نیز فرمود: «ریحان مرض سل را از بین میبرد»
اگر چه همهی ما به طور معمول ریحان را در دو نوع سبز و بنفش میشناسیم اما ریحان گونههای مختلفی در دنیا دارد که به 60 گونه میرسد معروفترین آنها ریحانی اســت که خود ما مورد استفاده قرار میدهیم ریحان مدیترانهای معمولا به عنوان ریحان شیرین شناخته میشود و برگهایش سبز روشن اســت، ریحان آسیایی ساقههای کرکی بنفش یا قرمز دارد و طعم آن شبیه میخک اســت ریحان لیمویی طعم لیمو میدهد و ریحان تایلندی که شبیه ریحان آسیایی اســت اما برگهای آن باریکتر، تیزتر و به رنگ سبز روشن بوده و عطری شیرین شبیه شیرین بیان دارد.
*محبوبیت در دنیا
ریحان گیاه خوش طعمی اســت که عطر و بوی آن شهرت جهانی دارد و از پرطرفدارترین سبزیها در تمام دنیاست. بسیاری از مردم کشورهای مختلف دنیا از این گیاه به صورت خام و پخته استفاده میکنند تا تغذیهی مطبوعتری داشته باشد. این گیاه هیچ گونه اثر زیان آوری ندارد و تمام بخشهای آن مثل برگ، گل و حتی ساقهی آن قابل استفاده اســت. البته در گذشته، پزشکان به سختی اثر درمانی ریحان را قبول میکردند و بیشتر آنها عقیده داشتند ریحان گیاهی سمی و خطرناک اســت.
*خداحافظی با نفخ و سوزش معده
اگر دچار مشکلات گوارشی مانند نفخ، گاز معده، سوزش و ترش کردن معده هستید میتوانید به افشرهی خوراکی ریحان اعتماد کنید چرا که خوردن آن باعث ترشخ بیشتر شیرهی معده شده و مشکلات مربوط به عدم هضم غذا را رفع میکند. این گیاه معطر حاوی ترکیباتی اســت که برای کبد مفید اســت و باعث ترشح صفرا شده و به هضم بهتر چربیها کمک میکند. کافی اســت دو قطره افشرهی خوراکی ریحان را با مقدار کمی عسل یا روغن زیتون مخلوط کنید. آن را در دهان بگذارید و بلافاصله قورت ندهید. البته حواستان باشد که مصرف افشرهی خوراکی ریحان نباید روزانه بیش از چهار قطره باشد. مصرف افشرههای خوراکی برای خانمهای باردار، شیرده و همچنین کودکان خوب نیست. کارشناسان طب سنتی معتقدند اگر افشره ی خوراکی ریحان را روی عضلات دردناک بمالید، به دلیل اینکه جریان خون را تنظیم میکند بدن تقویت شده و خستگی و درد عضلاتی را کاهش میدهد.
ریحان و ویتامینها و املاح معدنی زیادی را در خود جا داده که هر یک از آنها در بدن نقش مهمی ایفا میکنند و کمبود آن زمینهی بیمارهای مختلفی را فراهم میکند. بنابراین خوب اســت به جای اینکه از داروهای مکمل و تقویتی استفاده کنید این سبزی را در سبد مواد غذایی خود قرار دهید.
*کم کاری و بدون کلسترول
ریحان بدون کلسترول بوده و کالری بسیار کمی دارد اما در عین حال منبع بسیار غنی از بسیاری از مواد غذایی، املاح و ویتامینهای ضروری اســت که برای سلامتی لازمند.
*روغنهای مفید و ضد التهابی
برگهای ریحان حاوی روغنهای اساسی مفیدی همچون اوژنول، سیترونلول، لینالول، سیترال، لیمونن و ترپینئول اســت که این ترکیبات تأثیرات ضد التهابی و آنتی باکتریال دارند.
این ویتامین خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و برای بینایی ضروری اســت و برای سلامت غشاء مخاطی و پوست لازم اســت. مصرف غذاهای طبیعی سرشار از ویتامین A از ابتلا به سرطان ریه و دهان جلوگیری میکند.
*ویتامین K
ویتامین کای موجود در ریحان برای فاکتورهای انعقادی خون ضروری اســت و با کمک به فرایند استخوان سازی، نقش مهمی را در استحکام استخوانها ایفا میکند.
*املاح ضروری بدن
ریحان حاوی مقادیر مناسبی از املاح همچون پتاسیم، منگنز، مس و منیزیم اســت. پتاسیم یکی از اجزای مهم مایعات سلولی بدن اســت که به کنترل ضربان قلب و فشار خون کمک میکند. منگنز نیز به عنوان یک کوفاکتور برای آنزیم آنتی اکسیدانی سوپر اکسید دیسموتاز در بدن استفاده میشود.
*سرشار از آهن
برگهای ریحان منبع بسیار خوبی از آهن هستند. در هر 100 گرم ریحان تازه 17 میلی گرم آهن وجود دارد. حواسمان باشد آهن که یکی از اجزای تشکیل دهندهی هموگلوبین اســت ظرفیت حمل اکسیژن خون را مشخص میکند.
*جلوگیری از پیری و بیماری
ریحان حاوی مقادیر بسیار بالایی از بتاکاروتن، ویتامین A، کریپتوزانتین، لوتئین و زاگزانتین اســت. این ترکیبات به عنوان جاذب محافظ در برابر رادیکالهای آزاد مشتق از اکسیژن و گونههای فعال اکسیژن، نقش مهمی در جلوگیری از پیری و بیماریهای مختلف دارند.
*محافظت از چشم
زاگزانتین ترکیب زرد رنگی اســت که به شکل انتخابی جذب لکهی زرد شبکیهی چشم و مانع رسیدن اشعهی مضر ماوراء بنفش به شبکیه میشود. طبق تحقیقات، گیاهان، میوهها و سبزیجاتی مثل ریحان سرشار از آنتی اکسیدان زاگزانتین هستند، از بیماریهای چشمی که بیشتر در سالمندان دیده میشود جلوگیری میکنند.
*جلوگیری از آفات
ریحان دچارآفات کمی میشود اما گاهی آفتی عمومی مثل شته، سوسک ککی و سوسک ژاپنی به آن میزند که میتوانید با استفاده از شیلنگ باغبانی، شتهها را از روی ریحان بشویید. برای اینکه اجازه ندهید ریحانهایتان را سوسک ککی بخورد، آن را با پارچهای نازک بپوشانید. اگر هم حلزونها مشکل جوانههای جدیدتان هستند، استفاده از تکهای مس میتوانید مفید باشد.
زمان کاشت ریحان بعد از فصل سرما و یخبندان اســت تکثیر این سبزی به روشهای بذر، انتقال نشا و قلمه صورت میگیرد و میتوانید ریحان را در باغچه یا گلدانی مناسب کشت کنید. دانهی ریحان باید از منبع معتبر فراهم شود تا از کیفیت لازم برخوردار بوده و به خوبی به ثمر بنشیند. ابتدا باید زمین را به خوبی مسطح، کلوخها را خرد کرده و محیطی یکنواخت ایجاد کنید. سپس دانهها را در عمق چند سانتیمتری خاک بکارید و هر روز آن را آبیاری کنید. خاک ریحان باید همواره در شرایطی گرم و مرطوب قرار داشته باشد. چند هفتهای برای به ثمر رسیدن ریجان زمان لازم دارید. وقتی ریحانهایتان به رشد مورد نظر رسیدند، میتوانید برداشت را انجام دهید. ریحان را در انتهای روز برداشت کنید تا مدت طولانیتری تازه بماند.
*در یخچال نگذارید
اگر ریحان را در کیسهای منفذدار و در دمای حدود 15.5 درجهی سانتیگراد نگه دارید، بین 10 تا 14 روز سالم و تازه باقی میماند. درست برعکس ریحانهایی که در یخچال نگه داشته میشوند و تنها دو تا سه روز دوام میآورند.
*ابراز علاقه
در مصر، زنان گلهای ریحان را در استراحتگاه افراد مورد علاقهشان میریزند تا با این نماد شناخته شده، علاقه خود را بیشتر به فرد مورد نظر خود نشان دهند.
*نسخهای یک خطی
خبرگزاری آریا - مشرق نیوز: امام صادق (ع) دربارهی ریحان فرموده: «ریحان سبزی انبیاست و در آن هشت خاصیت وجود داد: هضم کننده است، رگها را باز میکند، بازدم را خوشبو میکند، به بدن بوی خوش میبخشد، اشتهاآور است، درد را از بدن بیرون میبرد، بدن را از جذام در امان نگه می دارد و چون وارد معده شود در معده را به کلی از بین میبرد.» امام کاظم(ع) نیز فرمود: «ریحان مرض سل را از بین میبرد»
ریحان که به آن «شاهسپرغم» و «تازبو» هم میگویند، اصالتاً بومی ایران و افغانستان است و در حدود 500 سال پیش از هند به اروپا برده شد. ریحان گیاهی بهاره و یک ساله است که در آب و هوای معتدل و گرم و مرطوب میروید و به سرما و یخبندان حساس است. طول آن به 20 تا 60 سانتی متر و گاهی تا یک متر هم میرسد. گلهای ریحان در ماههای مرداد یا شهریور به رنگ سفید، قرمز یا صورتی به شکل خوشه در انتهای ساقهی ریحان میشوند و پس از چندی از همین گلهای تخم ریحان به دست میآید. این تخم، سیاه و ریز است.
*ائمه معصومین (ع) چه دیدگاهی دارند؟
علاوه بر توصیههای پزشکی در خصوص مصرف ریحان و خواص دارویی این سبزی خوشبو و احادیثی نیز از ائمه(ع) در رابطه با خواص ریحان ذکر شده که نشان از اهمیت این سبزی در رژیم غذایی ما دارد. امام صادق (ع) دربارهی ریحان فرموده: «ریحان سبزی انبیاست و در آن هشت خاصیت وجود داد: هضم کننده است، رگها را باز میکند، بازدم را خوشبو میکند، به بدن بوی خوش میبخشد، اشتهاآور است، درد را از بدن بیرون میبرد، بدن را از جذام در امان نگه می دارد و چون وارد معده شود در معده را به کلی از بین میبرد.» امام کاظم(ع) نیز فرمود: «ریحان مرض سل را از بین میبرد»
*60 گونهی معطر
اگر چه همهی ما به طور معمول ریحان را در دو نوع سبز و بنفش میشناسیم اما ریحان گونههای مختلفی در دنیا دارد که به 60 گونه میرسد معروفترین آنها ریحانی است که خود ما مورد استفاده قرار میدهیم ریحان مدیترانهای معمولا به عنوان ریحان شیرین شناخته میشود و برگهایش سبز روشن است، ریحان آسیایی ساقههای کرکی بنفش یا قرمز دارد و طعم آن شبیه میخک است ریحان لیمویی طعم لیمو میدهد و ریحان تایلندی که شبیه ریحان آسیایی است اما برگهای آن باریکتر، تیزتر و به رنگ سبز روشن بوده و عطری شیرین شبیه شیرین بیان دارد.
*محبوبیت در دنیا
ریحان گیاه خوش طعمی است که عطر و بوی آن شهرت جهانی دارد و از پرطرفدارترین سبزیها در تمام دنیاست. بسیاری از مردم کشورهای مختلف دنیا از این گیاه به صورت خام و پخته استفاده میکنند تا تغذیهی مطبوعتری داشته باشد. این گیاه هیچ گونه اثر زیان آوری ندارد و تمام بخشهای آن مثل برگ، گل و حتی ساقهی آن قابل استفاده است. البته در گذشته، پزشکان به سختی اثر درمانی ریحان را قبول میکردند و بیشتر آنها عقیده داشتند ریحان گیاهی سمی و خطرناک است.
*خداحافظی با نفخ و سوزش معده
اگر دچار مشکلات گوارشی مانند نفخ، گاز معده، سوزش و ترش کردن معده هستید میتوانید به افشرهی خوراکی ریحان اعتماد کنید چرا که خوردن آن باعث ترشخ بیشتر شیرهی معده شده و مشکلات مربوط به عدم هضم غذا را رفع میکند. این گیاه معطر حاوی ترکیباتی است که برای کبد مفید است و باعث ترشح صفرا شده و به هضم بهتر چربیها کمک میکند. کافی است دو قطره افشرهی خوراکی ریحان را با مقدار کمی عسل یا روغن زیتون مخلوط کنید. آن را در دهان بگذارید و بلافاصله قورت ندهید. البته حواستان باشد که مصرف افشرهی خوراکی ریحان نباید روزانه بیش از چهار قطره باشد. مصرف افشرههای خوراکی برای خانمهای باردار، شیرده و همچنین کودکان خوب نیست. کارشناسان طب سنتی معتقدند اگر افشره ی خوراکی ریحان را روی عضلات دردناک بمالید، به دلیل اینکه جریان خون را تنظیم میکند بدن تقویت شده و خستگی و درد عضلاتی را کاهش میدهد.
*داروخانهی ویتامینها و مواد معدنی
ریحان و ویتامینها و املاح معدنی زیادی را در خود جا داده که هر یک از آنها در بدن نقش مهمی ایفا میکنند و کمبود آن زمینهی بیمارهای مختلفی را فراهم میکند. بنابراین خوب است به جای اینکه از داروهای مکمل و تقویتی استفاده کنید این سبزی را در سبد مواد غذایی خود قرار دهید.
*کم کاری و بدون کلسترول
ریحان بدون کلسترول بوده و کالری بسیار کمی دارد اما در عین حال منبع بسیار غنی از بسیاری از مواد غذایی، املاح و ویتامینهای ضروری است که برای سلامتی لازمند.
*روغنهای مفید و ضد التهابی
برگهای ریحان حاوی روغنهای اساسی مفیدی همچون اوژنول، سیترونلول، لینالول، سیترال، لیمونن و ترپینئول است که این ترکیبات تأثیرات ضد التهابی و آنتی باکتریال دارند.
*ویتامین a
این ویتامین خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و برای بینایی ضروری است و برای سلامت غشاء مخاطی و پوست لازم است. مصرف غذاهای طبیعی سرشار از ویتامین a از ابتلا به سرطان ریه و دهان جلوگیری میکند.
*ویتامین k
ویتامین کای موجود در ریحان برای فاکتورهای انعقادی خون ضروری است و با کمک به فرایند استخوان سازی، نقش مهمی را در استحکام استخوانها ایفا میکند.
*املاح ضروری بدن
ریحان حاوی مقادیر مناسبی از املاح همچون پتاسیم، منگنز، مس و منیزیم است. پتاسیم یکی از اجزای مهم مایعات سلولی بدن است که به کنترل ضربان قلب و فشار خون کمک میکند. منگنز نیز به عنوان یک کوفاکتور برای آنزیم آنتی اکسیدانی سوپر اکسید دیسموتاز در بدن استفاده میشود.
*سرشار از آهن
برگهای ریحان منبع بسیار خوبی از آهن هستند. در هر 100 گرم ریحان تازه 17 میلی گرم آهن وجود دارد. حواسمان باشد آهن که یکی از اجزای تشکیل دهندهی هموگلوبین است ظرفیت حمل اکسیژن خون را مشخص میکند.
*جلوگیری از پیری و بیماری
ریحان حاوی مقادیر بسیار بالایی از بتاکاروتن، ویتامین a، کریپتوزانتین، لوتئین و زاگزانتین است. این ترکیبات به عنوان جاذب محافظ در برابر رادیکالهای آزاد مشتق از اکسیژن و گونههای فعال اکسیژن، نقش مهمی در جلوگیری از پیری و بیماریهای مختلف دارند.
*محافظت از چشم
زاگزانتین ترکیب زرد رنگی است که به شکل انتخابی جذب لکهی زرد شبکیهی چشم و مانع رسیدن اشعهی مضر ماوراء بنفش به شبکیه میشود. طبق تحقیقات، گیاهان، میوهها و سبزیجاتی مثل ریحان سرشار از آنتی اکسیدان زاگزانتین هستند، از بیماریهای چشمی که بیشتر در سالمندان دیده میشود جلوگیری میکنند.
*جلوگیری از آفات
ریحان دچارآفات کمی میشود اما گاهی آفتی عمومی مثل شته، سوسک ککی و سوسک ژاپنی به آن میزند که میتوانید با استفاده از شیلنگ باغبانی، شتهها را از روی ریحان بشویید. برای اینکه اجازه ندهید ریحانهایتان را سوسک ککی بخورد، آن را با پارچهای نازک بپوشانید. اگر هم حلزونها مشکل جوانههای جدیدتان هستند، استفاده از تکهای مس میتوانید مفید باشد.
*کاشت و پرورش آسان در خانه
زمان کاشت ریحان بعد از فصل سرما و یخبندان است تکثیر این سبزی به روشهای بذر، انتقال نشا و قلمه صورت میگیرد و میتوانید ریحان را در باغچه یا گلدانی مناسب کشت کنید. دانهی ریحان باید از منبع معتبر فراهم شود تا از کیفیت لازم برخوردار بوده و به خوبی به ثمر بنشیند. ابتدا باید زمین را به خوبی مسطح، کلوخها را خرد کرده و محیطی یکنواخت ایجاد کنید. سپس دانهها را در عمق چند سانتیمتری خاک بکارید و هر روز آن را آبیاری کنید. خاک ریحان باید همواره در شرایطی گرم و مرطوب قرار داشته باشد. چند هفتهای برای به ثمر رسیدن ریجان زمان لازم دارید. وقتی ریحانهایتان به رشد مورد نظر رسیدند، میتوانید برداشت را انجام دهید. ریحان را در انتهای روز برداشت کنید تا مدت طولانیتری تازه بماند.
*در یخچال نگذارید
اگر ریحان را در کیسهای منفذدار و در دمای حدود 15.5 درجهی سانتیگراد نگه دارید، بین 10 تا 14 روز سالم و تازه باقی میماند. درست برعکس ریحانهایی که در یخچال نگه داشته میشوند و تنها دو تا سه روز دوام میآورند.
*ابراز علاقه
در مصر، زنان گلهای ریحان را در استراحتگاه افراد مورد علاقهشان میریزند تا با این نماد شناخته شده، علاقه خود را بیشتر به فرد مورد نظر خود نشان دهند.
*نسخهای یک خطی
ریحان که به خاطر عطر و بوی منحصر به فرد آن به پرطرفردارترین سبزی در سر سفرههای ایرانی تبدیل شده، خواص درمانی زیادی دارد که به همین سبب، بیش از پیش نزد مردم به محبوبیت رسیده.اگر تخم ریحان را بکوبید و با صمغ عربی مخلوط کنید داروی خوبی برای درمان اسهال است.خوردن برگ ریحان دستگاه هاضمه را تقویت میکند.دمکردهی دانهی ریحان برای درمان ورم کلیه و عفونتهای ادراری کاربرد دارد.برگ ریحان اثر زیاد کنندگی شیر را دارد و مادران شیرده حتما باید از این گیاه استفاده کنند.اگر گلدان ریحان را جلوی پنجره بگذارید، حشرات و مگس را فراری میدهد و مانع ورود آنها به داخل خانه میشود.دمکردهی برگ ریحان ضد تشنج، ضد درد، تب بر، مقوی و مدر استجویدن برگ ریحان برای زخمهای دهان مفید است.اگر برگ ریحان را دم کنید و بخورید مانند مسکن عمل میکند. همچنین برای سر دردهای میگرنی و عصبی مفید است.برگ ریحان درمان کنندهِ ناراحتیهای حاصل از نیش حشرات است. کافی است محل گزش حشرات را با برگ ریحان ماساژ دهید تا خارش و دردتان برطرف شود.نوشیدن یک فنجان دمکردهی ریحان، نفخ و گاز معده را از بین میبرد.دمکردهی برگ ریحان سرگیجه را برطرف میکند.تخم ریحان برای رفع دل درد مفید است.
هاجر نادعلی/کارشناس ارشد معارف نهج البلاغه - بخش نهج البلاغه تبیان
علم نجوم یا اخترشناسی در زبان یونانی به معنای قانون ستارگان است. نجوم علم اشیاء سماوی است مانند ستارگان، سیارات، ستاره های دنباله دار ، کهکشان ها و پدیده هایی که منشاء آنها در خارج از جو زمین است (مانند پدیده شفق قطبی و تشعشعات پس زمینه ای فضا). این رشته با رشته هایی مانند فیزیک، شیمی و فیزیک حرکت ارتباط تنگاتنگ دارد و همچنین با رشته فضاشناسی فیزیکی (پیدایش و تکامل جهان) ارتباط نزدیکی دارد. اخترشناسی یکی از قدیمی ترین علوم است. در روزگاران گذشته یکی از اقسام علم نجوم و ستاره شناسی بود که در غیب گوئی کاربُرد داشت. که زندگی و مرگ و تولّدِ اشخاص و حوادث و تحوّلات اجتماعی و به قدرت رسیدن و شکست قدرت ها و حکومت ها را تا حدودی بازگو می کردند. البته بسیاری هم دکّان باز کرده از این راه روزی می خوردند که غالباً پیشگوئی های آنان دروغ بود.
علم نجوم از قدیم ترین ایّام در میان بشر وجود داشته است. شاید کسانى که قبل از تاریخ نیز زندگى مى کردند اطّلاعات و آگاهى هایى از نجوم داشتند ولى بعد از تاریخ و ظهور خطّ که علوم «سابقین» از طریق نوشته ها به «لاحقین» رسید و دامنه علم گسترده شد، علم نجوم مانند سایر علوم، به سرعت پیشرفت کرد و نظامات خاصّى که در میان ستارگان آسمان و حرکت سیّارات منظومه شمسى و حرکت گروهى و جمعى ستارگان ثوابت، وجود داشت یکى بعد از دیگرى کشف شد و «تقویم» بر اساس حرکت نجوم و ماه و خورشید به وجود آمد.
این که در روایات پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم اهل بیت عصمت به «نجوم» تشبیه شده اند، نیز به خاطر همین است که مردم به برکت آنها راه مستقیم حق را پیدا مى کنند، و از بیراهه ها در امان خواهند بود.
تقارن پاره اى از حرکات نجومى، با بعضى از حوادث زمینى، کم کم سبب شد که گروهى از منجّمان اعتقاد پیدا کنند که حرکات ستارگان در سرنوشت زمینیان موثّر است. این پندار به قدرى گسترده شد که تدریجا براى هر انسانى ستاره اى در آسمان قایل شدند و سرنوشت او را به حرکات آن ستاره گره زدند و کم کم علم تازه اى به عنوان علم «احکام نجوم» در کنار علم «احوال نجوم» شکل گرفت.
«احوال نجوم» تنها بر اساس مشاهدات و محاسباتى بود که درباره حرکات ستارگان و طلوع و غروب و اوج و حضیض آنها صورت مى گرفت، ولى «احکام نجوم» مجموعه پندارهایى بود که حوادث روى زمین و سرنوشت ساکنان این کره خاکى را، به ستارگان آسمان پیوند مى داد.
چیزى نگذشت که بر اساس همین پندارها، گروهى به پرستش ستارگان پرداختند و حلّ مشکلات خود را از آنها مى خواستند و براى ستارگان الوهیّت قایل شدند، حتّى زمانى که اسلام ظهور کرد و برق توحید درخشید و پرده هاى ظلمت شرک را شکافت، باز بقایاى این افکار در میان گروهى از منجّمان وجود داشت و بر اساس حرکات نجوم، پیشگویى هایى از حوادث آینده مى کردند که یک نمونه آن، همان چیزى است که در خطبه مورد بحث آمده که منجّمى در محضر امیرمومنان على علیه السّلام بر اساس مطالعه کواکب آسمان، پیش بینى کرد که اگر آن حضرت در فلان ساعت مخصوص، به سوى میدان جنگ «نهروان» حرکت کند شکست خواهد خورد. [١]
عبداللَّه بن عوف نقل کرده است، در راه جنگ نهروان، شخص به امام علی علیه السلام عرض کرد: یا امیرالمومنین، اگر در این وقت حرکت کنى، از راه علم نجوم هراسناکم که مبادا به مقصودت ظفر نیابى، آن حضرت فرمود: تو گمان و ادّعا مى کنى به ساعتى رهنمون مى شوى که هر کس در آن ساعت سیر کند بدى از او باز گردد؟ و از ساعتى بیم مى دهى که هر کس در آن حرکت کند ضرر او را فرا گیرد؟ پس هر کس در این ادعا ترا تصدیق کند قرآن را تکذیب کرده است، و از یارى جستن به خداوند براى دست یافتن به مطلوب و بر طرف کردن مکروه خود را بى نیاز دانسته است،
«احوال نجوم» تنها بر اساس مشاهدات و محاسباتى بود که درباره حرکات ستارگان و طلوع و غروب و اوج و حضیض آنها صورت مى گرفت، ولى «احکام نجوم» مجموعه پندارهایى بود که حوادث روى زمین و سرنوشت ساکنان این کره خاکى را، به ستارگان آسمان پیوند مى داد.
و بنا به گفته تو هر کسى که به فرمان تو به کار مى پردازد، مى سزد ترا ولىّ ستایش خود داند نه پروردگارش را، چه به ادّعاى خودت همین تو هستى که او را به ساعتى هدایت کرده اى که به سود نایل شد و از زیان امنیت یافت. آن گاه آن حضرت به سوى مردم روى کرد و فرمود: مردم، بپرهیزید از فراگرفتن علم نجوم، مگر آن اندازه از این علم که در بیابان یا دریا شخص را هدایت مى کند، چه این علم شما را به کهانت (ادعاى غیب و دانستن سعد و نحس) وا مى دارد، منجم چون کاهن غیبگو است، و کاهن چون ساحر، و ساحر مانند کافر، و کافر جایگاهش در آتش است، به راه بیفتید و حرکت کنید به نام خدا... حضرت امیرالمومنین علیه السلام و لشگریانش به نبرد خوارج رفتند و با پیروزی بازگشتند.[٢]
فواید علم نجوم و بررسی طلوع و غروب ستارگان بر کسى پوشیده نیست، چرا که تنظیم اوقات، و پیدا کردن راه به سوى مقصود در دریاها و صحراها، به وسیله ستارگان حاصل مى شود همان گونه که در سوره انعام مى خوانیم: وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها فِی ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ، «او کسى است که ستارگان را براى شما قرار داد تا در تاریکى هاى بیابان و دریا به وسیله آنها راه را بیابید»«انعام /97». و در جاى دیگر مى فرماید: وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ،«نحل/16» آنها به وسیله ستارگان هدایت مى شوند.
«مردم، بپرهیزید از فراگرفتن علم نجوم،مگر آن اندازه از این علم که در بیابان یا دریا شخص را هدایت مى کند، چه این علم شما را به کهانت (ادعاى غیب و دانستن سعد و نحس) وا مى دارد، منجم چون کاهن غیبگو است، و کاهن چون ساحر، و ساحر مانند کافر، و کافر جایگاهش در آتش است»
آرى در روزگار قدیم که وسایل راهیابى کنونى اختراع نشده بود، مطمئن ترین وسیله براى کسانى که از بیابانهاى بى نشانه و دریاها عبور مى کردند، در روزها طلوع و غروب آفتاب بود، و در شبها ستارگان؛ و به همین دلیل راهیان برّ و بحر، فرد یا افراد آگاهى را از وضع نجوم همراه با خود داشتند، تا در بیابان و دریا راه را گم نکنند و این که در روایات پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم اهل بیت عصمت به «نجوم» تشبیه شده اند[٣]، نیز به خاطر همین است که مردم به برکت آنها راه مستقیم حق را پیدا مى کنند، و از بیراهه ها در امان خواهند بود.[٤]
یونس بن عبد الرحمن می گوید: به امام صادق علیه السلام عرضه داشتم: «جعلت فداک خبرنی عن علم النجوم ما هو؟ فقال علیه السلام: هو علم من علوم الانبیاء. قال قلت: کان علی بن ابی طالب یعلمه؟ فقال علیه السلام کان اعلم الناس به؛ قربانت گردم از علم نجوم مرا آگاه فرما که چیست؟ فرمود: دانشی است از دانش های پیامبران. عرضه داشتم: علی بن ابی طالب آن را می دانست؟ فرمود: از همه مردم به علم نجوم داناتر بود.» [٥]
منابع:
[١] پرتوی از نهج البلاغه، محمود طالقانی، ص699.
[٢] نهج البلاغه، خطبه 79 .
[٣] بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 55، ص 235.
[٤] پیام امام (شرح نهج البلاغه) ،آیت الله مکارم شیرازی، ج 2، ص 537 ؛ ج 3،ص 274.
[٥] اصول کافی، ج 8، ص 272.
هاجر نادعلی/کارشناس ارشد معارف نهج البلاغه - بخش نهج البلاغه تبیان
علم نجوم یا اخترشناسی در زبان یونانی به معنای قانون ستارگان اســت. نجوم علم اشیاء سماوی اســت مانند ستارگان، سیارات، ستاره های دنباله دار ، کهکشان ها و پدیده هایی که منشاء آنها در خارج از جو زمین اســت (مانند پدیده شفق قطبی و تشعشعات پس زمینه ای فضا). این رشته با رشته هایی مانند فیزیک، شیمی و فیزیک حرکت ارتباط تنگاتنگ دارد و همچنین با رشته فضاشناسی فیزیکی (پیدایش و تکامل جهان) ارتباط نزدیکی دارد. اخترشناسی یکی از قدیمی ترین علوم اســت. در روزگاران گذشته یکی از اقسام علم نجوم و ستاره شناسی بود که در غیب گوئی کاربُرد داشت. که زندگی و مرگ و تولّدِ اشخاص و حوادث و تحوّلات اجتماعی و به قدرت رسیدن و شکست قدرت ها و حکومت ها را تا حدودی بازگو می کردند. البته بسیاری هم دکّان باز کرده از این راه روزی می خوردند که غالباً پیشگوئی های آنان دروغ بود.
علم نجوم از قدیم ترین ایّام در میان بشر وجود داشته اســت. شاید کسانى که قبل از تاریخ نیز زندگى مى کردند اطّلاعات و آگاهى هایى از نجوم داشتند ولى بعد از تاریخ و ظهور خطّ که علوم «سابقین» از طریق نوشته ها به «لاحقین» رسید و دامنه علم گسترده شد، علم نجوم مانند سایر علوم، به سرعت پیشرفت کرد و نظامات خاصّى که در میان ستارگان آسمان و حرکت سیّارات منظومه شمسى و حرکت گروهى و جمعى ستارگان ثوابت، وجود داشت یکى بعد از دیگرى کشف شد و «تقویم» بر اساس حرکت نجوم و ماه و خورشید به وجود آمد.
این که در روایات پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم اهل بیت عصمت به «نجوم» تشبیه شده اند، نیز به خاطر همین اســت که مردم به برکت آنها راه مستقیم حق را پیدا مى کنند، و از بیراهه ها در امان خواهند بود.
تقارن پاره اى از حرکات نجومى، با بعضى از حوادث زمینى، کم کم سبب شد که گروهى از منجّمان اعتقاد پیدا کنند که حرکات ستارگان در سرنوشت زمینیان موثّر اســت. این پندار به قدرى گسترده شد که تدریجا براى هر انسانى ستاره اى در آسمان قایل شدند و سرنوشت او را به حرکات آن ستاره گره زدند و کم کم علم تازه اى به عنوان علم «احکام نجوم» در کنار علم «احوال نجوم» شکل گرفت.
«احوال نجوم» تنها بر اساس مشاهدات و محاسباتى بود که درباره حرکات ستارگان و طلوع و غروب و اوج و حضیض آنها صورت مى گرفت، ولى «احکام نجوم» مجموعه پندارهایى بود که حوادث روى زمین و سرنوشت ساکنان این کره خاکى را، به ستارگان آسمان پیوند مى داد.
چیزى نگذشت که بر اساس همین پندارها، گروهى به پرستش ستارگان پرداختند و حلّ مشکلات خود را از آنها مى خواستند و براى ستارگان الوهیّت قایل شدند، حتّى زمانى که اسلام ظهور کرد و برق توحید درخشید و پرده هاى ظلمت شرک را شکافت، باز بقایاى این افکار در میان گروهى از منجّمان وجود داشت و بر اساس حرکات نجوم، پیشگویى هایى از حوادث آینده مى کردند که یک نمونه آن، همان چیزى اســت که در خطبه مورد بحث آمده که منجّمى در محضر امیرمومنان على علیه السّلام بر اساس مطالعه کواکب آسمان، پیش بینى کرد که اگر آن حضرت در فلان ساعت مخصوص، به سوى میدان جنگ «نهروان» حرکت کند شکست خواهد خورد. [١]
عبداللَّه بن عوف نقل کرده اســت، در راه جنگ نهروان، شخص به امام علی علیه السلام عرض کرد: یا امیرالمومنین، اگر در این وقت حرکت کنى، از راه علم نجوم هراسناکم که مبادا به مقصودت ظفر نیابى، آن حضرت فرمود: تو گمان و ادّعا مى کنى به ساعتى رهنمون مى شوى که هر کس در آن ساعت سیر کند بدى از او باز گردد؟ و از ساعتى بیم مى دهى که هر کس در آن حرکت کند ضرر او را فرا گیرد؟ پس هر کس در این ادعا ترا تصدیق کند قرآن را تکذیب کرده اســت، و از یارى جستن به خداوند براى دست یافتن به مطلوب و بر طرف کردن مکروه خود را بى نیاز دانسته اســت،
«احوال نجوم» تنها بر اساس مشاهدات و محاسباتى بود که درباره حرکات ستارگان و طلوع و غروب و اوج و حضیض آنها صورت مى گرفت، ولى «احکام نجوم» مجموعه پندارهایى بود که حوادث روى زمین و سرنوشت ساکنان این کره خاکى را، به ستارگان آسمان پیوند مى داد.
و بنا به گفته تو هر کسى که به فرمان تو به کار مى پردازد، مى سزد ترا ولىّ ستایش خود داند نه پروردگارش را، چه به ادّعاى خودت همین تو هستى که او را به ساعتى هدایت کرده اى که به سود نایل شد و از زیان امنیت یافت. آن گاه آن حضرت به سوى مردم روى کرد و فرمود: مردم، بپرهیزید از فراگرفتن علم نجوم، مگر آن اندازه از این علم که در بیابان یا دریا شخص را هدایت مى کند، چه این علم شما را به کهانت (ادعاى غیب و دانستن سعد و نحس) وا مى دارد، منجم چون کاهن غیبگو اســت، و کاهن چون ساحر، و ساحر مانند کافر، و کافر جایگاهش در آتش اســت، به راه بیفتید و حرکت کنید به نام خدا... حضرت امیرالمومنین علیه السلام و لشگریانش به نبرد خوارج رفتند و با پیروزی بازگشتند.[٢]
فواید علم نجوم و بررسی طلوع و غروب ستارگان بر کسى پوشیده نیست، چرا که تنظیم اوقات، و پیدا کردن راه به سوى مقصود در دریاها و صحراها، به وسیله ستارگان حاصل مى شود همان گونه که در سوره انعام مى خوانیم: وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها فِی ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ، «او کسى اســت که ستارگان را براى شما قرار داد تا در تاریکى هاى بیابان و دریا به وسیله آنها راه را بیابید»«انعام /97». و در جاى دیگر مى فرماید: وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ،«نحل/16» آنها به وسیله ستارگان هدایت مى شوند.
«مردم، بپرهیزید از فراگرفتن علم نجوم،مگر آن اندازه از این علم که در بیابان یا دریا شخص را هدایت مى کند، چه این علم شما را به کهانت (ادعاى غیب و دانستن سعد و نحس) وا مى دارد، منجم چون کاهن غیبگو اســت، و کاهن چون ساحر، و ساحر مانند کافر، و کافر جایگاهش در آتش اســت»
آرى در روزگار قدیم که وسایل راهیابى کنونى اختراع نشده بود، مطمئن ترین وسیله براى کسانى که از بیابانهاى بى نشانه و دریاها عبور مى کردند، در روزها طلوع و غروب آفتاب بود، و در شبها ستارگان؛ و به همین دلیل راهیان برّ و بحر، فرد یا افراد آگاهى را از وضع نجوم همراه با خود داشتند، تا در بیابان و دریا راه را گم نکنند و این که در روایات پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم اهل بیت عصمت به «نجوم» تشبیه شده اند[٣]، نیز به خاطر همین اســت که مردم به برکت آنها راه مستقیم حق را پیدا مى کنند، و از بیراهه ها در امان خواهند بود.[٤]
یونس بن عبد الرحمن می گوید: به امام صادق علیه السلام عرضه داشتم: «جعلت فداک خبرنی عن علم النجوم ما هو؟ فقال علیه السلام: هو علم من علوم الانبیاء. قال قلت: کان علی بن ابی طالب یعلمه؟ فقال علیه السلام کان اعلم الناس به؛ قربانت گردم از علم نجوم مرا آگاه فرما که چیست؟ فرمود: دانشی اســت از دانش های پیامبران. عرضه داشتم: علی بن ابی طالب آن را می دانست؟ فرمود: از همه مردم به علم نجوم داناتر بود.» [٥]
منابع:
[١] پرتوی از نهج البلاغه، محمود طالقانی، ص699.
[٢] نهج البلاغه، خطبه 79 .
[٣] بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 55، ص 235.
[٤] پیام امام (شرح نهج البلاغه) ،آیت الله مکارم شیرازی، ج 2، ص 537 ؛ ج 3،ص 274.
[٥] اصول کافی، ج 8، ص 272.
خبرگزاری آریا - مشرق نیوز: امام صادق (ع) دربارهی ریحان فرموده: «ریحان سبزی انبیاست و در آن هشت خاصیت وجود داد: هضم کننده است، رگها را باز میکند، بازدم را خوشبو میکند، به بدن بوی خوش میبخشد، اشتهاآور است، درد را از بدن بیرون میبرد، بدن را از جذام در امان نگه می دارد و چون وارد معده شود در معده را به کلی از بین میبرد.» امام کاظم(ع) نیز فرمود: «ریحان مرض سل را از بین میبرد»
ریحان که به آن «شاهسپرغم» و «تازبو» هم میگویند، اصالتاً بومی ایران و افغانستان است و در حدود 500 سال پیش از هند به اروپا برده شد. ریحان گیاهی بهاره و یک ساله است که در آب و هوای معتدل و گرم و مرطوب میروید و به سرما و یخبندان حساس است. طول آن به 20 تا 60 سانتی متر و گاهی تا یک متر هم میرسد. گلهای ریحان در ماههای مرداد یا شهریور به رنگ سفید، قرمز یا صورتی به شکل خوشه در انتهای ساقهی ریحان میشوند و پس از چندی از همین گلهای تخم ریحان به دست میآید. این تخم، سیاه و ریز است.
*ائمه معصومین (ع) چه دیدگاهی دارند؟
علاوه بر توصیههای پزشکی در خصوص مصرف ریحان و خواص دارویی این سبزی خوشبو و احادیثی نیز از ائمه(ع) در رابطه با خواص ریحان ذکر شده که نشان از اهمیت این سبزی در رژیم غذایی ما دارد. امام صادق (ع) دربارهی ریحان فرموده: «ریحان سبزی انبیاست و در آن هشت خاصیت وجود داد: هضم کننده است، رگها را باز میکند، بازدم را خوشبو میکند، به بدن بوی خوش میبخشد، اشتهاآور است، درد را از بدن بیرون میبرد، بدن را از جذام در امان نگه می دارد و چون وارد معده شود در معده را به کلی از بین میبرد.» امام کاظم(ع) نیز فرمود: «ریحان مرض سل را از بین میبرد»
*60 گونهی معطر
اگر چه همهی ما به طور معمول ریحان را در دو نوع سبز و بنفش میشناسیم اما ریحان گونههای مختلفی در دنیا دارد که به 60 گونه میرسد معروفترین آنها ریحانی است که خود ما مورد استفاده قرار میدهیم ریحان مدیترانهای معمولا به عنوان ریحان شیرین شناخته میشود و برگهایش سبز روشن است، ریحان آسیایی ساقههای کرکی بنفش یا قرمز دارد و طعم آن شبیه میخک است ریحان لیمویی طعم لیمو میدهد و ریحان تایلندی که شبیه ریحان آسیایی است اما برگهای آن باریکتر، تیزتر و به رنگ سبز روشن بوده و عطری شیرین شبیه شیرین بیان دارد.
*محبوبیت در دنیا
ریحان گیاه خوش طعمی است که عطر و بوی آن شهرت جهانی دارد و از پرطرفدارترین سبزیها در تمام دنیاست. بسیاری از مردم کشورهای مختلف دنیا از این گیاه به صورت خام و پخته استفاده میکنند تا تغذیهی مطبوعتری داشته باشد. این گیاه هیچ گونه اثر زیان آوری ندارد و تمام بخشهای آن مثل برگ، گل و حتی ساقهی آن قابل استفاده است. البته در گذشته، پزشکان به سختی اثر درمانی ریحان را قبول میکردند و بیشتر آنها عقیده داشتند ریحان گیاهی سمی و خطرناک است.
*خداحافظی با نفخ و سوزش معده
اگر دچار مشکلات گوارشی مانند نفخ، گاز معده، سوزش و ترش کردن معده هستید میتوانید به افشرهی خوراکی ریحان اعتماد کنید چرا که خوردن آن باعث ترشخ بیشتر شیرهی معده شده و مشکلات مربوط به عدم هضم غذا را رفع میکند. این گیاه معطر حاوی ترکیباتی است که برای کبد مفید است و باعث ترشح صفرا شده و به هضم بهتر چربیها کمک میکند. کافی است دو قطره افشرهی خوراکی ریحان را با مقدار کمی عسل یا روغن زیتون مخلوط کنید. آن را در دهان بگذارید و بلافاصله قورت ندهید. البته حواستان باشد که مصرف افشرهی خوراکی ریحان نباید روزانه بیش از چهار قطره باشد. مصرف افشرههای خوراکی برای خانمهای باردار، شیرده و همچنین کودکان خوب نیست. کارشناسان طب سنتی معتقدند اگر افشره ی خوراکی ریحان را روی عضلات دردناک بمالید، به دلیل اینکه جریان خون را تنظیم میکند بدن تقویت شده و خستگی و درد عضلاتی را کاهش میدهد.
*داروخانهی ویتامینها و مواد معدنی
ریحان و ویتامینها و املاح معدنی زیادی را در خود جا داده که هر یک از آنها در بدن نقش مهمی ایفا میکنند و کمبود آن زمینهی بیمارهای مختلفی را فراهم میکند. بنابراین خوب است به جای اینکه از داروهای مکمل و تقویتی استفاده کنید این سبزی را در سبد مواد غذایی خود قرار دهید.
*کم کاری و بدون کلسترول
ریحان بدون کلسترول بوده و کالری بسیار کمی دارد اما در عین حال منبع بسیار غنی از بسیاری از مواد غذایی، املاح و ویتامینهای ضروری است که برای سلامتی لازمند.
*روغنهای مفید و ضد التهابی
برگهای ریحان حاوی روغنهای اساسی مفیدی همچون اوژنول، سیترونلول، لینالول، سیترال، لیمونن و ترپینئول است که این ترکیبات تأثیرات ضد التهابی و آنتی باکتریال دارند.
*ویتامین a
این ویتامین خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و برای بینایی ضروری است و برای سلامت غشاء مخاطی و پوست لازم است. مصرف غذاهای طبیعی سرشار از ویتامین a از ابتلا به سرطان ریه و دهان جلوگیری میکند.
*ویتامین k
ویتامین کای موجود در ریحان برای فاکتورهای انعقادی خون ضروری است و با کمک به فرایند استخوان سازی، نقش مهمی را در استحکام استخوانها ایفا میکند.
*املاح ضروری بدن
ریحان حاوی مقادیر مناسبی از املاح همچون پتاسیم، منگنز، مس و منیزیم است. پتاسیم یکی از اجزای مهم مایعات سلولی بدن است که به کنترل ضربان قلب و فشار خون کمک میکند. منگنز نیز به عنوان یک کوفاکتور برای آنزیم آنتی اکسیدانی سوپر اکسید دیسموتاز در بدن استفاده میشود.
*سرشار از آهن
برگهای ریحان منبع بسیار خوبی از آهن هستند. در هر 100 گرم ریحان تازه 17 میلی گرم آهن وجود دارد. حواسمان باشد آهن که یکی از اجزای تشکیل دهندهی هموگلوبین است ظرفیت حمل اکسیژن خون را مشخص میکند.
*جلوگیری از پیری و بیماری
ریحان حاوی مقادیر بسیار بالایی از بتاکاروتن، ویتامین a، کریپتوزانتین، لوتئین و زاگزانتین است. این ترکیبات به عنوان جاذب محافظ در برابر رادیکالهای آزاد مشتق از اکسیژن و گونههای فعال اکسیژن، نقش مهمی در جلوگیری از پیری و بیماریهای مختلف دارند.
*محافظت از چشم
زاگزانتین ترکیب زرد رنگی است که به شکل انتخابی جذب لکهی زرد شبکیهی چشم و مانع رسیدن اشعهی مضر ماوراء بنفش به شبکیه میشود. طبق تحقیقات، گیاهان، میوهها و سبزیجاتی مثل ریحان سرشار از آنتی اکسیدان زاگزانتین هستند، از بیماریهای چشمی که بیشتر در سالمندان دیده میشود جلوگیری میکنند.
*جلوگیری از آفات
ریحان دچارآفات کمی میشود اما گاهی آفتی عمومی مثل شته، سوسک ککی و سوسک ژاپنی به آن میزند که میتوانید با استفاده از شیلنگ باغبانی، شتهها را از روی ریحان بشویید. برای اینکه اجازه ندهید ریحانهایتان را سوسک ککی بخورد، آن را با پارچهای نازک بپوشانید. اگر هم حلزونها مشکل جوانههای جدیدتان هستند، استفاده از تکهای مس میتوانید مفید باشد.
*کاشت و پرورش آسان در خانه
زمان کاشت ریحان بعد از فصل سرما و یخبندان است تکثیر این سبزی به روشهای بذر، انتقال نشا و قلمه صورت میگیرد و میتوانید ریحان را در باغچه یا گلدانی مناسب کشت کنید. دانهی ریحان باید از منبع معتبر فراهم شود تا از کیفیت لازم برخوردار بوده و به خوبی به ثمر بنشیند. ابتدا باید زمین را به خوبی مسطح، کلوخها را خرد کرده و محیطی یکنواخت ایجاد کنید. سپس دانهها را در عمق چند سانتیمتری خاک بکارید و هر روز آن را آبیاری کنید. خاک ریحان باید همواره در شرایطی گرم و مرطوب قرار داشته باشد. چند هفتهای برای به ثمر رسیدن ریجان زمان لازم دارید. وقتی ریحانهایتان به رشد مورد نظر رسیدند، میتوانید برداشت را انجام دهید. ریحان را در انتهای روز برداشت کنید تا مدت طولانیتری تازه بماند.
*در یخچال نگذارید
اگر ریحان را در کیسهای منفذدار و در دمای حدود 15.5 درجهی سانتیگراد نگه دارید، بین 10 تا 14 روز سالم و تازه باقی میماند. درست برعکس ریحانهایی که در یخچال نگه داشته میشوند و تنها دو تا سه روز دوام میآورند.
*ابراز علاقه
در مصر، زنان گلهای ریحان را در استراحتگاه افراد مورد علاقهشان میریزند تا با این نماد شناخته شده، علاقه خود را بیشتر به فرد مورد نظر خود نشان دهند.
*نسخهای یک خطی
ریحان که به خاطر عطر و بوی منحصر به فرد آن به پرطرفردارترین سبزی در سر سفرههای ایرانی تبدیل شده، خواص درمانی زیادی دارد که به همین سبب، بیش از پیش نزد مردم به محبوبیت رسیده.اگر تخم ریحان را بکوبید و با صمغ عربی مخلوط کنید داروی خوبی برای درمان اسهال است.خوردن برگ ریحان دستگاه هاضمه را تقویت میکند.دمکردهی دانهی ریحان برای درمان ورم کلیه و عفونتهای ادراری کاربرد دارد.برگ ریحان اثر زیاد کنندگی شیر را دارد و مادران شیرده حتما باید از این گیاه استفاده کنند.اگر گلدان ریحان را جلوی پنجره بگذارید، حشرات و مگس را فراری میدهد و مانع ورود آنها به داخل خانه میشود.دمکردهی برگ ریحان ضد تشنج، ضد درد، تب بر، مقوی و مدر استجویدن برگ ریحان برای زخمهای دهان مفید است.اگر برگ ریحان را دم کنید و بخورید مانند مسکن عمل میکند. همچنین برای سر دردهای میگرنی و عصبی مفید است.برگ ریحان درمان کنندهِ ناراحتیهای حاصل از نیش حشرات است. کافی است محل گزش حشرات را با برگ ریحان ماساژ دهید تا خارش و دردتان برطرف شود.نوشیدن یک فنجان دمکردهی ریحان، نفخ و گاز معده را از بین میبرد.دمکردهی برگ ریحان سرگیجه را برطرف میکند.تخم ریحان برای رفع دل درد مفید است.
ریحان که به آن «شاهسپرغم» و «تازبو» هم میگویند، اصالتاً بومی ایران و افغانستان اســت و در حدود 500 سال پیش از هند به اروپا برده شد. ریحان گیاهی بهاره و یک ساله اســت که در آب و هوای معتدل و گرم و مرطوب میروید و به سرما و یخبندان حساس اســت. طول آن به 20 تا 60 سانتی متر و گاهی تا یک متر هم میرسد. گلهای ریحان در ماههای مرداد یا شهریور به رنگ سفید، قرمز یا صورتی به شکل خوشه در انتهای ساقهی ریحان میشوند و پس از چندی از همین گلهای تخم ریحان به دست میآید. این تخم، سیاه و ریز اســت.
علاوه بر توصیههای پزشکی در خصوص مصرف ریحان و خواص دارویی این سبزی خوشبو و احادیثی نیز از ائمه(ع) در رابطه با خواص ریحان ذکر شده که نشان از اهمیت این سبزی در رژیم غذایی ما دارد. امام صادق (ع) دربارهی ریحان فرموده: «ریحان سبزی انبیاست و در آن هشت خاصیت وجود داد: هضم کننده اســت، رگها را باز میکند، بازدم را خوشبو میکند، به بدن بوی خوش میبخشد، اشتهاآور اســت، درد را از بدن بیرون میبرد، بدن را از جذام در امان نگه می دارد و چون وارد معده شود در معده را به کلی از بین میبرد.» امام کاظم(ع) نیز فرمود: «ریحان مرض سل را از بین میبرد»
اگر چه همهی ما به طور معمول ریحان را در دو نوع سبز و بنفش میشناسیم اما ریحان گونههای مختلفی در دنیا دارد که به 60 گونه میرسد معروفترین آنها ریحانی اســت که خود ما مورد استفاده قرار میدهیم ریحان مدیترانهای معمولا به عنوان ریحان شیرین شناخته میشود و برگهایش سبز روشن اســت، ریحان آسیایی ساقههای کرکی بنفش یا قرمز دارد و طعم آن شبیه میخک اســت ریحان لیمویی طعم لیمو میدهد و ریحان تایلندی که شبیه ریحان آسیایی اســت اما برگهای آن باریکتر، تیزتر و به رنگ سبز روشن بوده و عطری شیرین شبیه شیرین بیان دارد.
*محبوبیت در دنیا
ریحان گیاه خوش طعمی اســت که عطر و بوی آن شهرت جهانی دارد و از پرطرفدارترین سبزیها در تمام دنیاست. بسیاری از مردم کشورهای مختلف دنیا از این گیاه به صورت خام و پخته استفاده میکنند تا تغذیهی مطبوعتری داشته باشد. این گیاه هیچ گونه اثر زیان آوری ندارد و تمام بخشهای آن مثل برگ، گل و حتی ساقهی آن قابل استفاده اســت. البته در گذشته، پزشکان به سختی اثر درمانی ریحان را قبول میکردند و بیشتر آنها عقیده داشتند ریحان گیاهی سمی و خطرناک اســت.
*خداحافظی با نفخ و سوزش معده
اگر دچار مشکلات گوارشی مانند نفخ، گاز معده، سوزش و ترش کردن معده هستید میتوانید به افشرهی خوراکی ریحان اعتماد کنید چرا که خوردن آن باعث ترشخ بیشتر شیرهی معده شده و مشکلات مربوط به عدم هضم غذا را رفع میکند. این گیاه معطر حاوی ترکیباتی اســت که برای کبد مفید اســت و باعث ترشح صفرا شده و به هضم بهتر چربیها کمک میکند. کافی اســت دو قطره افشرهی خوراکی ریحان را با مقدار کمی عسل یا روغن زیتون مخلوط کنید. آن را در دهان بگذارید و بلافاصله قورت ندهید. البته حواستان باشد که مصرف افشرهی خوراکی ریحان نباید روزانه بیش از چهار قطره باشد. مصرف افشرههای خوراکی برای خانمهای باردار، شیرده و همچنین کودکان خوب نیست. کارشناسان طب سنتی معتقدند اگر افشره ی خوراکی ریحان را روی عضلات دردناک بمالید، به دلیل اینکه جریان خون را تنظیم میکند بدن تقویت شده و خستگی و درد عضلاتی را کاهش میدهد.
ریحان و ویتامینها و املاح معدنی زیادی را در خود جا داده که هر یک از آنها در بدن نقش مهمی ایفا میکنند و کمبود آن زمینهی بیمارهای مختلفی را فراهم میکند. بنابراین خوب اســت به جای اینکه از داروهای مکمل و تقویتی استفاده کنید این سبزی را در سبد مواد غذایی خود قرار دهید.
*کم کاری و بدون کلسترول
ریحان بدون کلسترول بوده و کالری بسیار کمی دارد اما در عین حال منبع بسیار غنی از بسیاری از مواد غذایی، املاح و ویتامینهای ضروری اســت که برای سلامتی لازمند.
*روغنهای مفید و ضد التهابی
برگهای ریحان حاوی روغنهای اساسی مفیدی همچون اوژنول، سیترونلول، لینالول، سیترال، لیمونن و ترپینئول اســت که این ترکیبات تأثیرات ضد التهابی و آنتی باکتریال دارند.
این ویتامین خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و برای بینایی ضروری اســت و برای سلامت غشاء مخاطی و پوست لازم اســت. مصرف غذاهای طبیعی سرشار از ویتامین A از ابتلا به سرطان ریه و دهان جلوگیری میکند.
*ویتامین K
ویتامین کای موجود در ریحان برای فاکتورهای انعقادی خون ضروری اســت و با کمک به فرایند استخوان سازی، نقش مهمی را در استحکام استخوانها ایفا میکند.
*املاح ضروری بدن
ریحان حاوی مقادیر مناسبی از املاح همچون پتاسیم، منگنز، مس و منیزیم اســت. پتاسیم یکی از اجزای مهم مایعات سلولی بدن اســت که به کنترل ضربان قلب و فشار خون کمک میکند. منگنز نیز به عنوان یک کوفاکتور برای آنزیم آنتی اکسیدانی سوپر اکسید دیسموتاز در بدن استفاده میشود.
*سرشار از آهن
برگهای ریحان منبع بسیار خوبی از آهن هستند. در هر 100 گرم ریحان تازه 17 میلی گرم آهن وجود دارد. حواسمان باشد آهن که یکی از اجزای تشکیل دهندهی هموگلوبین اســت ظرفیت حمل اکسیژن خون را مشخص میکند.
*جلوگیری از پیری و بیماری
ریحان حاوی مقادیر بسیار بالایی از بتاکاروتن، ویتامین A، کریپتوزانتین، لوتئین و زاگزانتین اســت. این ترکیبات به عنوان جاذب محافظ در برابر رادیکالهای آزاد مشتق از اکسیژن و گونههای فعال اکسیژن، نقش مهمی در جلوگیری از پیری و بیماریهای مختلف دارند.
*محافظت از چشم
زاگزانتین ترکیب زرد رنگی اســت که به شکل انتخابی جذب لکهی زرد شبکیهی چشم و مانع رسیدن اشعهی مضر ماوراء بنفش به شبکیه میشود. طبق تحقیقات، گیاهان، میوهها و سبزیجاتی مثل ریحان سرشار از آنتی اکسیدان زاگزانتین هستند، از بیماریهای چشمی که بیشتر در سالمندان دیده میشود جلوگیری میکنند.
*جلوگیری از آفات
ریحان دچارآفات کمی میشود اما گاهی آفتی عمومی مثل شته، سوسک ککی و سوسک ژاپنی به آن میزند که میتوانید با استفاده از شیلنگ باغبانی، شتهها را از روی ریحان بشویید. برای اینکه اجازه ندهید ریحانهایتان را سوسک ککی بخورد، آن را با پارچهای نازک بپوشانید. اگر هم حلزونها مشکل جوانههای جدیدتان هستند، استفاده از تکهای مس میتوانید مفید باشد.
زمان کاشت ریحان بعد از فصل سرما و یخبندان اســت تکثیر این سبزی به روشهای بذر، انتقال نشا و قلمه صورت میگیرد و میتوانید ریحان را در باغچه یا گلدانی مناسب کشت کنید. دانهی ریحان باید از منبع معتبر فراهم شود تا از کیفیت لازم برخوردار بوده و به خوبی به ثمر بنشیند. ابتدا باید زمین را به خوبی مسطح، کلوخها را خرد کرده و محیطی یکنواخت ایجاد کنید. سپس دانهها را در عمق چند سانتیمتری خاک بکارید و هر روز آن را آبیاری کنید. خاک ریحان باید همواره در شرایطی گرم و مرطوب قرار داشته باشد. چند هفتهای برای به ثمر رسیدن ریجان زمان لازم دارید. وقتی ریحانهایتان به رشد مورد نظر رسیدند، میتوانید برداشت را انجام دهید. ریحان را در انتهای روز برداشت کنید تا مدت طولانیتری تازه بماند.
*در یخچال نگذارید
اگر ریحان را در کیسهای منفذدار و در دمای حدود 15.5 درجهی سانتیگراد نگه دارید، بین 10 تا 14 روز سالم و تازه باقی میماند. درست برعکس ریحانهایی که در یخچال نگه داشته میشوند و تنها دو تا سه روز دوام میآورند.
*ابراز علاقه
در مصر، زنان گلهای ریحان را در استراحتگاه افراد مورد علاقهشان میریزند تا با این نماد شناخته شده، علاقه خود را بیشتر به فرد مورد نظر خود نشان دهند.
*نسخهای یک خطی