بد نیست نظر چند تن از دانشمندان را دربارهی ترجمهی قرآن بدانیم. شافعی میگوید (1): اگر پیش نمازی به هنگام نماز در تلفظ قرآن دچار اشتباه یا لحنی شد یا کلمهای غیرعربی به زبان آورد، اگر منظورش قرائت بوده نماز او و نمازگزاران پشت سر او کافی ولی اگر مقصود کلامی غیرقرائت باشد نمازش باطل میشود.
شاطبی از بزرگان مالکی گوید (2): دلالت کلمات عربی بر معانی خود از دو جهت است. یا دلالت اصلی است و الفاظ و عبارات مطلقه بر معانی مطلقه دلالت میکند، و یا دلالت تبعی است و الفاظ و عبارات مقیده بر معانی خادمه دلالت میکنند. از جهت اول به هیچ وجه اختصاصی به ملت خاصی نیست اما از جهت دوم مختص زبان عرب است. خلاصه اینکه شاطبی ترجمهی قرآن را جایز میشمارد.
حجةالاسلام غزالی میگوید: روایت معنی حدیث برای دانشمندان جایز است زیرا بیان شرع برای غیر عرب به زبان خودشان اجماعاً جایز میباشد، در این مورد تا جائی که مقدور است باید مترادفات عربی را بکار برد. سفرای رسول خدا نیز اوامر او را به زبان آنها ابلاغ میکردند. ما میدانیم که در لفظ تعبدی نیست. منظور فهم معنی و رساندن آن به خلق خداست. این مانند تشهد و تکبیر از موارد تعبد در لفظ نیست. (3) جای دیگر میگوید: به جای فاتحه نمیتوان ترجمه آن را خواند و کسی که نمیتواند عربی را تلفظ کند نمیتواند به ترجمهی تنها کفایت کند. (4)
ابن حجر از ائمهی محدّثین دربارهی وجوب ترجمهی قرآن میگوید: «وحی به زبان عرب و بعثت بر همه مردم اعم از عرب یا غیر عرب بوده و برای اینکه وحی عربی به همه ابلاغ شده باشد باید ترجمه شود.
امام جارالله زمخشری در تفسیر آیهی 4 از سورهی ابراهیم میگوید: حاجتی نبوده که وحی به همهی زبانها نازل شود زیرا ترجمه میتواند جانشین آن شود. پس کافی است که وحی به یک زبان نازل شود و از آن زبان به زبانهای دیگر ترجمه شود.
یکی از مواردی که قرائت سورهای از قرآن واجب است نماز میباشد. حال این پرسش پیش میآید: کسی که نمیتواند عربی را تلفظ کند آیا میتواند نماز را به زبانی جز عربی بگزارد؟
در مذهب شافعی قرائت جز به عربی روا نیست و نماز به غیر از عربی درست نیست. (5) حتی گفتهاند: الفاظ قرآن تعبدی است و کسی که فاتحه را نداند نباید برای او ترجمه شود. (6)
در مذهب مالکی هم قرائت قرآن به غیر عربی جایز نیست. اگر کسی از تلفظ فاتحه عاجز باشد باید به دیگری که خوب میتواند تلفظ کند اقتدا نماید. فاتحه به عربی فرستاده شده و هر مکلفی باید آن را بیاموزد. (7)
در میان حنبلیها هم قرائت به غیرعربی جایز نیست اگر کسی بتواند بیاموزد و کوتاهی کند نمازش درست نیست. (8)
ابن حزم، حنبلی است و میگوید: کسی که فاتحه یا آیاتی از قرآن را عامداً در نمازش به غیرعربی و یا به عربی ولی به الفاظی جز آنچه در کتاب خدا آمده بخواند و یا کلمات را پس و پیش بگوید نمازش باطل است. پس و پیش کردن کلمات هم تحریف کلام خداست. (9)
قول حنفی گرچه کمی درهم نقل شده ولی گفتهاند: پیشوایان فقه همه اجماع دارند که قرائت قرآن به غیرعربی در نماز جایز نیست زیرا تصرفی در قرائت خروج از اعجاز است. در قرائت نماز هم به غیرعربی اجماعاً حرام شده است. گویا ابوحنیفه در اول گفته بود قرائت به غیرعربی هم رواست، ولی بعد گفته بود اگر قادر بر تلفظ عربی باشد باید به عربی بخواند و اگر به غیرعربی باشد نمازش باطل است. (10)
پینوشتها
1.شافعی کتاب الام تحت عنوان امامة الاعجمی1: 147. به نقل از مناهل العرفان 2: 56 به بعد.
2.کتاب الموافقات تحت عنوان: منع ترجمة القرآن2: 44، 45، 63.
3.کتاب المستصفی1: 169.
4.الوجیز: 26، 27، الجامع العوام 14-17.
5.مجموع 3: 379.
6.ترشیح المستفیدین 1: 52.
7.حاشیهی دسوقی بر شرح الدردیرمالکیه 1: 232-236، مدونة 1: 62.
8.مغنی1: 526.
9.ابن حزم: المحلی31: 254.
10.مجلهی الازهر مجلد 3: 32، 33، 66، 67 رجوع کنید مناهل العرفان جلد دوم.
منبع مقاله : رامیار، محمود؛ (1392)، تاریخ قرآن، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ سیزدهم