تخت جمشید، اگرچه همچنان در معرض خدشه عناصر مختلف طبیعی و غیرطبیعی قرار دارد و فرسایشی محسوس و نامحسوس را با تمام اجزایش تجربه میکند، اما در خود رمز و رازهای بسیاری دارد.
این بنای عظیم یکی از بناهای مهم تاریخی جهان بشمار میرود، بنایی با چند هزارسال قدمت که نشانی اولین تمدن جهان بر کره خاکی را در ایران به مخاطبان میدهد. پیشینه تختجمشید یا پرسپولیس، بارها و بارها نقل شده اســت و افراد در خصوص تعداد کاخها و ستونها و دیگر خصوصیتهای عمومی این بنا اطلاعاتی دارند، اما کمتر در خصوص ابعاد هندسی، علت طراحیهای بهکار رفته در پلهها، عرصهها، تالارها و سمت قرارگرفتن بنا سخن گفتهاند و شنیدهایم.
یکی از سئوالاتی که ممکن اســت برای هر بیننده ایجاد شود، محل استقرار این بنا، علت عرض زیاد پلهها، چرایی طراحی ستونها و سرستونها، نمادهایی که در این بنا به تکرار استفاده شده و دلیل پیشبینی کاخها و سرسراهای مختلف اســت.
اینکه اشکال طراحی و حجاری شده بر سنگها نماد چه بوده و چرا سمت و سوی شکلها به جهتهای مختلف اســت، کدامیک ایرانی و کدامیک غیرایرانی بودهاند و چرا در اشکال زنان کمتر دیده میشوند و آنچه که بهلحاظ معماری این سازه عظیم میتواند سئوال باشد.
پایهگذاری تخت جمشید حدود 517 سال پیش از میلاد مسیح
مسعود رضایی منفرد، مدیر مجموعه جهانی تختجمشید به بخشی از سئوالات متعدد در خصوص این بنای عظیم تاریخی پاسخ گفت:
تکمیل ساخت تخت جمشید توسط هفت پادشاه
وی بیان کرد: تخت جمشید حدود 517 سال پیش از میلاد مسیح پایهگذاری شده اســت. البته نمیتوان تاریخ دقیقی در مورد ایجاد هر یک از بناهای آن داد چرا که برخی از بناها در گذر زمان و توسط پادشاهان مختلف پایه گذاری شده اســت.
البته این احتمال نیز وجود دارد که بنای تخت جمشید یک نقشه بوده که به مرور زمان تکمیل شده زیرا تکمیل ساخت کل بنا توسط هفت پادشاه انجام شده اســت. این بناها در زمینی به مساحت 128 هزار مترمربع بنا شده که مجموعه تخت جشید شامل 20 نقطه اســت و همه آنها کاخ نیست.
رضاییمنفرد ادامه داد: اولین نکته مربوط به پلههای ورودی اســت که تعداد آنها زیاد و فاصله آنها 10 سانتیمتر اســت. با توجه به اینکه در آن زمان، بسیاری از کشورها تحت سلطه پادشاهی ایران بودهاند، زمانی که قرار بوده برای مراسمهای مختلف حضور یابند باید بهگونهای ضمن تاکید بر ابهت پادشاهی، زمینه حفظ نظم و ترتیب را هم فراهم میکردند.
مدیر مجموعه جهانی تخت جمشید گفت: پس از آن دروازه ملل قرار گرفته اســت که درگاه غربی و شرقی دارد. فرشتههای نگهبانی در آن قسمت وجود دارد که خاص هستند. درگاه شرقی بخش امنیتی اســت که شامل خیابان 92 متری اســت.
کاخ آپادانا از قدیمیترین کاخهای تخت جمشید
وی اضافه کرد: درگاه جنوبی به کاخ آپادانا میرسد. این کاخ بیشتر تشریفاتی اســت و جهت مراسمها از آن استفاده میشده اســت. ارتفاع ستونها در این کاخ زیاد اســت به حدی که به 25 متر میرسد.
این ویژگی این کاخ آن را منحصر به فرد کرده و با اینکه یک طبقه بیشتر نیست ارتفاع زیادی را به خود اختصاص داده اســت. 72 ستون در این کاخ کار شده و همچنین سه ایوان دارد که هر یک دارای 12 ستون اســت. کاخ آپادانا از قدیمیترین کاخهای تخت جمشید بشمار میرود که به فرمان داریوش بزرگ بنا شده اســت.
او اضافه کرد: این کاخ با هدف برگزاری جشنهای نوروزی و پذیرش نمایندگان کشورهای وابسته به حضور پادشاه استفاده میشده و ته ستونهای ایوان کاخ، گرد ولی ته ستونهای داخل کاخ مربع شکل اســت و ایوانها نقش نورپردازی برای کاخ را ایفا میکرده.
رمز و رازهای تخت جمشید
رضایی منفرد اظهار کرد: کاخهایی که در جنوب تخت جمشید ساخته شده در واقع اندرونی و اختصاصی بوده و کاخهای شمالی به عنوان مکانهای عمومی مورد استفاده قرار گرفته لذا کاخهای اختصاصی دارای سقف و ستونهای چوبی بوده اســت.
مدیر مجموعه جهانی تخت جمشید گفت: کاخ تچر یا تچرا دیگر کاخ این مجموعه اســت که به دستور داریوش اول ساخته شده و کاخ اختصاصی وی بوده اســت. البته کاخها را یک پادشاه کامل نمیکرده و ممکن اســت یک کاخ توسط چند پادشاه تکمیل شده باشد.
اهمیت ساخت ساختمانهای محکم از سوی داریوش
او ادامه داد: داریوش به استحکام ساختمان بسیار اهمیت میداده به همین دلیل سعی کرده در ساخت این کاخ همواره از سنگ و فلز استفاده کند، به همین دلیل نیز این کاخ نسبت به سایر کاخهای تخت جمشید مقاوت بیشتری داشته و سالمتر مانده اســت.
اهمیت زیباسازی کاخهای تخت جمشید از سوی خشایارشاه
وی افزود: کاخ دیگر کاخ هدیش اســت که کاخ اختصاصی خشایارشاه بوده و او بیشتر از هر چیز به زیبایی کاخ اهمیت میداده و استحکام برای وی چندان مورد اهمیت نبوده اســت، به همین دلیل این کاخ بیشتر توسط چوب ساخته شده و بسیاری از قسمتهای آن از بین رفته اســت.
همچنین نحوه استخراج سنگ این بنا با کاخ تچر متفاوت بوده اســت. نصب سنگ هم صحیح نبوده و استحکام قسمت سنگی هم کم بوده اســت.
تخریب حدود دو سوم بنای تختجمشید
رضایی منفرد اظهار کرد: بیشترین قسمت بناهای تخت جمشید که سالم مانده قسمتهای سنگی اســت، حال آنکه اگر بناهای تخت جمشید سالم بود متوجه میشدیم که بخش اعظمی از این شهر، خشتی بوده و نه سنگی، بهطوریکه بررسیها نشان میدهد حدود دو سوم بنای تختجمشید تخریب شده و آنچه دیده میشود، بخش بسیار کوچکی از این بنای بزرگ اســت.
تختجمشید از بزرگترین بناهای سنگی جهان
وی با تاکید براینکه تختجمشید یکی از بزرگترین بناهای سنگی جهان بشمار میرود و از این نظر کمنظیر اســت، گفت: ساختمان خرانه تختجمشید در پایینترین قسمت بنا قرار داشته و بیشتر سازه آن نیز چوب و خشت بوده اســت که بههمین دلیل اثر اندکی از آن باقی اســت، یعنی تنها پایه ستونها دیده میشود.
کاخ ملکه از آرامگاهها اقتباس شده اســت
رضاییمنفرد خاطرنشان کرد: کاخ ملکه نیز در سال 1335 توسط باستان شناسان بازسازی شد که در ساخت آن از آرامگاهها اقتباس شده اســت.
مدیر مجموعه جهانی تخت جمشید گفت: در گذر زمان تعدادی از ستونهای دروازه کاخ صد ستون در تخت جمشید، حوادثی مثل زلزله را پشت سر گذاشته و سر پا ماندهاند. آنها در نگاه اول یکپارچه به نظر میرسند اما در حقیقت تکهتکه هستند و روی هم سوار شدهاند.
راز پایداری آنها مقابل زمین لرزه در محل اتصال این تکههاست، جایی که دو تکه ستون به وسیله سرب مذاب به هم متصل شدهاند. این سرب علاوه بر محکم کردن اتصال دو تکه ستون، نقش مهمی برای مقاومت سازه در مقابل زمین لرزه داشته اســت.
پلههای هر یک از کاخها، زیباترین اجزای آنها بهشمار میروند و از طرفی هر کاخ سرستونهای متفاوتی داشته که به واسطه آنکه بنا در دورههای مختلف ساخته و تکمیل شده اســت، متناسب با سلیقه پادشاهان طراحی و ساخته شده اســت.
یکی از زیباترین قسمتهای کاخ آپادانا، دو ردیف پلکان بزرگ در ضلع شمالی و شرقی اســت و چون پلکان شرقی مدتها زیر خاک بوده، کمتر صدمه دیده و پلکان شمالی آسیب زیادی متحمل شده اســت.
نقش برجستهها نمایشدهنده اقتدار توان پادشاهی آن دوران
نقش برجستههای متعدد در قسمتهای مختلف تختجمشید، ضمن کاربرد تزئینی این بنا، بهگونهای نمایشدهنده اقتدار و توان پادشاهی آن دوران بوده اســت.
در نقشبرجستهها خصوصا نقش برجستههای پلکان کاخ آپادانا که زیباترین نقوش را دارد، نمایندگان 23 کشور و استان تحت قلمروی پادشاهی ایران دیده میشوند، نمایندگانی که برای اهدای هدایایی به حضور شاه میرسیدند.
نوع هدایا، لباس نمایندگان چهره افراد و تصاویر دیگر در این نقش برجستهها به زیبای هرچه تمامتر نمایان شده اســت.
از طرفی سرستونها در ایوان شرقی کاخ آپادانا همگی با مجسمههای شیر دوسر و سر ستونهای ایوان غربی گاوهای دوسر اســت. همچنین ایوانهای شمالی و جنوبی کاخ مرکزی با سرستونهایی به شکل سر انسان و تنه حیوان تزئین شده اســت./خبر گزاری دانا
+ 0 - 1