کاخ تچر اولین کاخی است که از مجموعه تخت جمشید کشف شد. این کاخ خانه زمستانی داریوش هخامنشی بوده است که در جنوب غربی کاخ آپادانا قرار دارد.
مجموعه تخت جمشید دارای چندین کاخ به نامهای ملکه، شورا، آپادانا و تچر و غیره است. هرکدام از این کاخها در نوع خود بینظیر هستند و ویژگیهای خاص خود را دارند. در این مطلب میخواهیم به معرفی یکی از این کاخها بپردازیم که در کتیبههای تخت جمشید از آن با نام تچر یاد شده است.
کاخ تچر یا تچرا قسمتی از مجموعه تخت جمشید است که در جنوب غربی آپادانا و رو به جنوب قرار دارد. این کاخ از نخستین کاخهایی است که داریوش بزرگ دستور ساختش را داده است و اولین بنایی است که در مجموعه تخت جمشید کشف شد. البته باید گفت که قسمت اصلی این کاخ توسط داریوش بزرگ و ایوان و پلکان سنگی جنوبی توسط خشایار شاه و پلکان سنگی غربی به دستور اردشیر دوم بنا شده است.
در کتیبهها از این کاخ به عنوان خانه زمستانی شاه یاد شده که البته چیزی که ویژگیهای یک خانه زمستانی را از این کاخ برساند دیده نمیشود. کاخ تچر سنگهای خاکستری رنگ و پاک تراشی داشته به طوری که میشود عکس خود را در آن دید به همین دلیل در این اواخر به آن آینه خانه و یا تالار آینه نیز میگفتند.
کاخ تچر روی سکویی بنا شده که ۲.۲۰ تا ۳ متر از کف آپادانا و حیاط مجاورش بلندتر است. طرحی مستطیل شکل دارد و شامل یک تالار مرکزی ۱۲ ستونی (۳ ردیف ۴ تایی﴾ با اتاقهای کوچک جانبی، دو اتاق مربع شکل در شمال که هر یک چهار ستون داشتهاند و اتاقهای باریک و بلند جانبی و یک ایوان ۸ ستونی (دو ردیف چهارتایی﴾ در جنوب که به دو اتاق کناری چسبیده بوده میشود.
در کاخ تچر از دالانهای پرپیچ و خم خبری نیست و همه چیز به اندازه ساخته شده است. این کاخ محل زندگی داریوش بوده و پس از او نیز شاهان دیگر از آن استفاده کردهاند. دیوارهای کاخ از خشت خام بودند. از درگاههای زیاد کاخ تنها چهار درگاه در داشتند. چون این درگاهها و قاب پنجرهها از سنگ ساخته شده بودند، با وجود فرسایشهای بادی و آبی در منطقه آسیب جدی به آنها وارد نشده است.
ستونهای کاخ تچر احتمالا از جنس چوب بوده چون چیزی هم از آنها باقی نمانده است. کف اتاقها را با فرش قرمز رنگ ویژه دوره داریوش پوشانده بودند که آثار آن در اتاقهای شمالی یافت میشود. بر درگاههای اتاقهای غربی سربازهای نیزهدار و سپرکش پارسی و بر درگاههای تالار مرکزی، داریوش بزرگ با خدمهاش حجاری شدهاند.
در این حجاری میبینیم که تاج داریوش کنگرهدار بوده است و رویه آن ورقهای از طلا داشته است. علاوه بر این گفته میشود که زیورآلات این شاه هخامنشی مثل دستبند، یاره، طوق، گوشوار و نیز تزیینات لباسش نیز با فلزات گرانبها در دل سنگ حجاری شده بود که سالها بعد توسط اسکندر و همراهانش ربوده شد. طبق بررسی که محققان انجام دادهاند لباس داریوش و سربازانش رنگ آمیزیهای زیبایی داشته است و روی آن باهنر سوزنگری تزیین شده بود.
از مهمترین ویژگیهای کاخ تچر، تناسب و هماهنگی جالب و ستودنی اجزای آن است که نشان از هنرمندی و در عین حال دقت و ظرافت مثالزدنی طراحان، معماران و سازندگان این بنای خارقالعاده دارد؛ کاخی به دور از دالانهای پرپیچ و خم، زیبا و درخشان به دلیل وجود سنگهای صیقلخورده، استوار به علت داشتن ستونهای محکم که امروز از سالمترین عمارات برجایمانده از مجموعه کاخهای تخت جمشیداست.
کاخ تچر مثل یک موزه خطی بزرگ و بینظیر است که از پارسی باستان گرفته تا خطوط پهلوی را در کتیبهها و نقوش خود جای داده است.
بر روی دیوارههای پلکان این کاخ نقشهای گوناگونی دیده میشود. از کتیبههای مربوط به شاهان هخامنشی داریوش اول، خشایارشا و اردشیر سوم گرفته تا نقشهای مربوط به شاهان پس از هخامنشیان. مثل شاپور دوم، عضدالدوله دیلمی، بهاءالدوله دیلمی، علی آققویونلو و سلطان ابراهیم میرزا تیموری که همه از خود کتیبههایی در این کاخ بر جای گذاشتهاند.
یک پلکان دو طرفه در جنوب بنا وجود دارد که از دو طرف به ایوان جنوبی میرسد. بر روی بدنه این قسمت نقش افرادی که بره، خوراکی یا ظروف آشپزخانه در دست دارند حکاکی شده است. این افراد یک در میان لباس پارسی و مادی پوشیدهاند.
پارسیها شالی به دور سر و گردن پیچیدهاند که چانههایشان را میپوشاند. بعضی با ریش و سبیل و تعدادی هم بدون ریش و سبیل هستند. بعضی از کارشناسان میگویند این نقشها مربوط به خدمتگزاران دربار است. بعضی هم معتقدند به دلیل داشتن بره و حیوانات دیگری که در دست دارند، احتمالا باید تصویر مغانهایی باشند که بره قربانی را حمل میکنند.
در کاخ تچر کتیبههایی وجود دارد که متعلق به خشایارشا است و در آن اهورامزدا را ستایش میکند و از خودش و پهناوری کشورش میگوید. متن بعضی از کتیبهها بیانگر این موضوع است که قسمت جنوبی کاخ تچر در زمان خشایارشا به اتمام رسیده است.
علاوه بر این دو سنگ نبشته دیگری نیز در تالار مرکزی وجود دارد که متعلق به اردشیر سوم است. آنچه از نوشتهها و نقوش این کتیبه بر میآید این است که کاخ تچر در دوره اردشیر سوم که از ۳۵۸ تا ۳۳۸ قبل از میلاد پادشاهی بر ایران حکومت میکرد تکمیل شده است.
تصویر زیر نمایی از سنگ نگاره فروهر را در کاخ تچر نشان میدهد.
گردآوری: مجله اینترنتی ستاره
کاوش در «مشهد مرغاب» به کشف دیوار هخامنشی به طول بیش از ۲۰ کیلومتر، شناسایی ۳۰۰ گور دوران تاریخی و همچنین شناسایی و مطالعه ساختارهای آبی دوران هخامنشی منجر شد.
به گزارش آلامتو به نقل از ایسنا، به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، حمیدرضا کرمی، سرپرست هیأت بررسی و شناسایی باستانشناختی بخش مشهد مرغاب شهرستان خرمبید با اعلام این خبر گفت: دیوار هخامنشی به طول بیش از ۲۰ کیلومتر میان تنگه بلاغی و کوههای جنوبی سرپنیران، شناسایی نزدیک به ۳۰۰ گور دوران تاریخی در مناطق مورد مطالعه، شناسایی و مطالعه ساختارهای آبی دوران هخامنشی شامل چندین سد و نزدیک به ۸۰ کیلومتر کانال آبرسانی در منطقه تنگ حنا، دشت علفی قادرآباد، پاکوه پاسارگاد، سرپنیران و دشت کمین از موارد شناسایی شده در این طرح هستند.
او اظهار کرد: شناسایی آثاری از دوران میان سنگی و نوسنگی و محوطههای استقراری مربوط به دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی، دوران اسلامی، کشف معادن تاریخی سنگ در ارتباط با بناهای محوطه پاسارگاد، تنها بخشی از آثار و نشانههای فرهنگی است که تاکنون در جریان انجام این پژوهش شناسایی شده است.
وی افزود: علاوه بر «دشت کمین» و «دشت سرپنیران دشت مرغاب» نیز که در شهرستان خرمبید قرار دارد، ازنظر طبیعی و موقعیت جغرافیایی در پیوند با پاسارگاد است.
این باستان شناس با بیان اینکه این مناطق را میتوان از مهمترین قسمتهایی دانست که به طور دائم در دورههای مختلف مورد توجه انسانها بوده و در جریان فعالیتهای پایگاه میراث جهانی پاسارگاد مورد مطالعه قرار گرفتهاند، اظهار کرد: با توجه به اهداف جامعی که در حوزه برنامههای باستانشناسی این پایگاه قرار گرفته، بررسی میدانی محدوده مورد نظر توسط گروه باستان شناسی پایگاه میراث جهانی پاسارگاد با همکاری کارشناسان و متخصصان کارآزموده در حال انجام است.
به گفته او، در این پروژه که همهی بخشهای این منطقه را شامل میشود، تیم پژوهشی با بررسی جزییات آثار شناسایی شده و با هدف کلان که شامل مرجع مناسب برای فعالیتهای پژوهشی مطالعاتی، دستیابی به بهترین روش حفاظتی از آثار با در نظر گرفتن موقعیتهای خاص جغرافیایی، مسیرهای دسترسی و روش حفاظت از آنها است اقدام به بررسی، تحلیل و تکمیل مطالعات و تدوین و مستندنگاری آنها میکند.
کرمی افزود: جمعآوری دادهها از جمله برداشت پلان، موقعیتیابی جهانی مکان، برداشت سفال، دورهبندی، مستندنگاری آثار معماری و مشخص کردن وضعیت مالکیت در برنامهای هدفمند برای ترسیم نقشه پراکنش آثار تاریخی این منطقه به تفکیک دوره بندی پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی و نقشه ارتباطی مکانی آثار تاریخی مهم دوره ها، بخشهایی از این پروژه است.
وی با بیان اینکه تاکنون از شهر هخامنشی پاسارگاد تنها بخشهای از محوطه حکومتی کشف شده و در دورههای گذشته بیشتر به آن پرداخته شده است، ادامه داد: از زیر ساختهای حکومتی و زندگی مردم عادی پیرامون بخش شاه نشین اطلاعات کمی در اختیار است.
سرپرست هیأت بررسی و شناسایی باستانشناختی بخش مشهد مرغاب گفت: پراکندگی آثار هخامنشی مانند سدها، کانالها و معادن هخامنشی که دارای ارتباط مستقیم با شهر پاسارگاد است و گستره آن از چمیان (شهید آباد) درشهرستان خرمبید آغاز و تا دره سیوند در جنوب دشت پاسارگاد و دشت کمین ادامه یافته است.
به گفته این باستانشناس، درگستره مورد مطالعه، قطعاً آثار مهم دیگری نیز از این دوران و دورههای پیش و پس از آن وجود دارد که بخشهایی از این آثار و محوطه های تاریخی فرهنگی ارزشمند تاکنون شناسایی شده است.
سرپرست هیأت بررسی و شناسایی باستان شناختی بخش مشهد مرغاب افزود : با توجه به گستردگی مناطق مورد مطالعه پیش بینی می شود این برنامه تا پایان زمستان سال جاری ادامه یابد.
او تهیه و راهاندازی پایگاه اطلاعات مکانی(GIS) آثار و پدیدههای باستان شناختی شهرستان پاسارگاد را یکی از مهمترین اهداف مورد نظر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد دانست که پس از انجام بررسی و مطالعه میدانی در مناطق یاد شده، انجام خواهد شد.
وی با بیان اینکه شهرستان پاسارگاد و بخش مشهد مرغاب در شمال استان فارس، در منطقه کوهستانی قرار گرفته ، این منطقه را شامل چندین دشت میان کوهی دانست که از راه چند دره و تنگ کوهستانی به یکدیگر مرتبط می شوندو میانگین ارتفاع این مناطق ۱۸۵۰ متر از سطح دریا است.
براساس این گزارش؛ بررسی و شناسایی باستان شناختی بخش مشهد مرغاب شهرستان خرمبید استان فارس ،با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام میشود
پارسه یا تخت جمشید نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که سالیان سال پایتخت هخامنشیان بوده است و جزو مهمترین آثار ملی ایران محسوب میگردد.
معرفی تخت جمشید یا پارسه
تخت جمشید در نزدیکی شهر مرودشت و در فاصله حدود 65 کیلومتری شمال شرق شیراز واقع است. تخت جمشید بدون شک یکی از معتبرترین بناهای تاریخی ایران است. ساختمان تخت جمشید در زمان داریوش اول حدود سال 518 پیش از میلاد شروع شد و تا زمان اردشیر سوم (359- 338 ق.م) ساخت و ساز تکمیل بناهای روی صُفّه (شاهنشین) تخت جمشید ادامه داشت. به دستور داریوش تختگاه آماده شد و روی آن تختگاه تالار آپادانا و پلههای اصلی و تِچِر را ساختند و تالارهای حرم شاه را پیریزی کردند. در زمان پسر داریوش، خشایارشاه اول، سر در ورودی تخت جمشید و تالار هدیش برپا شد و طرح بنای تالار صدستون ریخته شد و ضمن آن ساختمانهایی را که داریوش بنای آن را شروع کرده بود، او به پایان رسانید و طرح ساختمان حرم را تغییر داد. اردشیر سوم نیز ساختمان کاخی را شروع کرد که ناتمام ماند و در واقع ساختمان تخت جمشید هیچوقت تمام نشد.
پادشاهان هخامنشی، فرمان برپایی کاخها و عمارتهای تخت جمشید را صادر و انجام کار را حمایت کردند و این کارگران، معماران، هنرمندان، و طراحان و سنگ تراشان و اداره کنندگان کارگاه ساختمان بودهاند که با بهرهگیری از هنر و تواناییهای خود یک اثر بدیع هنر و معماری را برپا ساختند و به یادگار گذاشتند. خوشبختانه امروزه در جای جای تخت جمشید علائم حجاران و بنایان برجای مانده است تا خاطره آنها را زنده نگهدارد. از جمله امتیازات مهم تخت جمشید این است که بر اساس هزاران لوح گلی به زبان ایلامی که در تخت جمشید پیدا شده است، همه کارگرانی که آنجا کار میکردند، مزد میگرفتند و از وجود بردگان برای ساختمان آن استفاده نشده است. این کارگران طبقهبندی و سازمان مشخصی داشتهاند. اگر بخواهیم با اندازههای امروزی بسنجیم، مزد هر مردی در ماه با اندکی بیش از بهای دو گوسفند برابر بوده است. در لوحهای تخت جمشید، کارگر و متصدی گنجینه شاهی، کاگر، اسلحه ساز، زرگر، مسگر، مامور مالیاتی، شراب انداز، چوپان و آبجو پرداز بیشههایی است که برای زنان و دختران و پسران یاد شده است. اما پسران را بیشتر به چوپانی و گلهداری میگماردند. در حال حاضر از مجموعه لوحهای گلی کوچک یافته شده در تخت جمشید، هزاران لوح در گنجینه موزه ملی ایران نگهداری میشود که هنوز خوانده نشده است و در صورت خوانده شدن افقهای تازهای بر هنر و معماری و تمدن هخامنشی و تخت جمشید خواهد گشود. هرچند هنوز ماهیت اصلی تخت جمشید روشن نشده است و محققان از آن به عنوان «ارگ شاهی برای توقفهای طولانی» تا «اقامتگاه اختصاصی شاهان هخامنشی» تا معبد و رصدخانه نام بردهاند.
شکوفایی هنر و معماری در دوره هخامنشی
کارهای بزرگ عصر هخامنشی در تخت جمشید از نطر اندیشه و آرمان و به کارگیری هنر و فنون معماری، در قالب همکاری اساسی ایرانیان، سومریان، بابلیان، آشوریان، هیتها، مصریان، و یونانیان و با بهرهبرداری از عناصر تزئینی و هنرهایی از قبیل حجاری و مجسمه سازی برای ساخت و پرداخت حیوانات افسانهای و ردیف نظامیان، ملیّتهای تحت حکومت هخامنشیان و نمایندگان ملل مختلف، شکل گرفته و نمایان شده است. سایر اشکال معماری عصر هخامنشی نیز به صورت معماری دخمهای یا صخرهای چون «نقش رستم»، «دآو دختر» و «دکان داود» باقی مانده است که همگی دارای ویژگیهای هنری و معماری این دوره هستند. در این دوره، هنر فلزکاری و جواهرسازی به شکوفایی و قابلیتهای بارزی رسیده است. زیور آلات، بشقابهای نقرهای، جامهای شبیه به شاخ حیوان از طلا که غالباً از درون قبور و در شرق خزانه جیحون و کاوشهای تخت جمشید به دست آمده، نمونههای این شکوفایی است. آنچه که در یک کلام میشود گفت این است که هنر ایرانی در دوره هخامنشی ترکیبی عالی و استثنایی از بسیاری عناصر مربوط به فرهنگهای ایرانی، یونانی، آشوری، مصری، ایونی و سکایی است.
مجموعه کاخهای مهم تخت جمشید
کاخ هدیش
کاخ هدیش سالها کاخ خشایارشاه نامیده میشد ولی در سال 1979 علیرضا شاپور شهبازی در طی کاوشهای باستان شناسی بر بالای چتر خشایارشاه در جِرزی در گوشه شمال شرقی نوشتهای پیدا کرد که نام داریوش در آن درج شده بود و این ثابت کرد این کاخ در دوران فرمانروایی داریوش شروع به ساخت شده و خشایارشاه آن را به اتمام رسانده است. این کاخ 55 * 40 متر وسعت دارد. پلکان غربی سالم مانده و پلکان شرقی در سال 1357 بازسازی شده است. تالار مرکزی کاخ با 36 ستون در جنوب حیاط بزرگ آن قرار دارد. این حیاط توسط ایوان 12 ستونی به تالار راه دارد. در شرق و غرب تالار اتاقهایی قرار دارد و رو به جنوب یک ایوان دیگر نیز دیده میشود که به سمت حرمسرا دید دارد. سنگهای این کاخ زیاد استوار نبوده و در آتشبازیِ شاه مقدونی از بین رفته است. از شمال به جنوب راه آب بزرگی درون کاخ قرار دارد. این راه آب سر پوشیده است و در نقطهای درون تالار اصلی روی آن گشوده شده است. از آنجا که باد همیشه از جنوب به شمال میوزد و جنوب کاخ هدیش باز است و از کاخهای جنوبیتر بالاتر است بادی که از حفره وسط تالار بیرون میآمده باد خنک بوده و این سیستم نقش یک کولر طبیعی را انجام میداده است. مانند اکثر کاخهای دیگر تخت جمشید نقوش و کتیبههای زیادی در درگاههای این کاخ وجود دارد و آنها به خشایارشاه تعلق دارند.
کاخ آپادانا
کاخ آپادانا یا کاخ بار داریوش و خشایارشاه یکی از کاخهای اندرونی تخت جمشید است. کاخ آپادانا یکی از قدیمیترین کاخهای تخت جمشید است که به فرمان داریوش کبیر ساخت آن آغاز شد و در زمان خشایارشاه تکمیل شد و برای برگزاری جشنهای نوروزی و پذیرش نمایندگان کشورهای وابسته به حضور پادشاه استفاده میشده است. واژه آپادانا در زبان پارسی باستان خود به معنی کاخ است، (یا جایی که در آن همگان به خدمت شاه شرفیاب میشوند). کاخ آپادانا که از نظر حفار تخت جمشید اریک اشمیت عالیترین، باشکوهترین و وسیعترین ساختمانهای تختجمشید است شامل یک تالار چهارگوش مرکزی با ۳۶ ستون و سه ایوان، در جهتهای شمال، شرق و غرب (هر یک با ۱۲ ستون) و چهار برج در چهار گوشه بیرونی تالار و یک رشته اتاق نگهبانی که در جنوب آن قرار دارند. این کاخ توسط پلکانی در قسمت جنوب غربی آن به «کاخ تچرا» یا «کاخ آینه» ارتباط مییابد. کاخ آپادانا از ۷۲ ستون تشکیل شده است که در حال حاضر ۱۴ ستون آن پابرجاست که یکی از آنها در شمال شرقی ایوان شرق بازسازی شده است. بنابر روایات گردشگران اروپایی و نگارههایی که از تختجمشید کشیدهاند میتوان دریافت که در سال ۱۶۱۹ میلادی تعداد این ستونها ۲۰ عدد بوده است و از آن سال تا ۱۸۴۱ میلادی ۶ عدد از آنها افتاده و از آن موقع به بعد ستونها پا برجا ماندهاند.
کاخ تچر
تچر یا تچرا به معنای خانه زمستانی میباشد. این کاخ نیز به فرمان داریوشکبیر بنا شده و کاخ اختصاصی وی بوده است. روی کتیبهای آمده: «من داریوش این تچر را ساختم». این کاخ یک موزه خط به شمار میرود از پارسی باستان گرفته در این کاخ کتیبه وجود دارد تا خطوط پهلوی بالای ستونها از نمای جلوییهای مصری استفاده شده است. قسمت اصلی کاخ توسط داریوش بزرگ و ایوان و پلکان سنگی جنوبی توسط خشایارشاه و پلکان سنگی غربی توسط اردشیر دوم بنا شده است.
کاخ ملکه
کاخ ملکه که در بخش پلکانهای جنوبی کاخ هدیش قرار دارد، به دلیل وجود اتاقها و حیاطهای اختصاصی کاخ ملکه یا حرمسرای پادشاه نام دارد. بر درگاههای این کاخ که بخش اعظمش در آتش اسکندر مقدونی سوخت، نقشهایی از ورود پادشاه به همراه خدمه خواجه به تالار مرکزی و نیز صحنه نبرد پادشاه یا هیولایی افسانهای حک شده است. این کاخ اکنون به موزه تخت جمشید تبدیل شده است. دو کتیبه جانشینی و دیوان خشایارشاه که از این کاخ کشف شده بود، در موزه ایران باستان قرار دارد.
خزانه شاهی (کاخ خزانه)
خزانه شاهی یا کاخ خزانه، ساختمان بزرگی با دیوارهای ضخیم است که در شرق کاخ ملکه (حرمسرا) در تخت جمشید قرار دارد. قسمت عمده آن توسط اسکندر مقدونی به غارت رفت و آثار بقایای گنجینه تخت جمشید را در اینجا میتوان دید. خزانه تخت جمشید، از چند اتاق نگهبانی و چند تالار بزرگ برای نگهداری از گنجینه شاهی تشکیل شده بود و از آثار حفاریهای آن، میتوان به دو نقش برجسته بزرگ از صحنه بار عام شاهی اشاره کرد که نمونه سالم آن در موزه ایران باستان میباشد. نقش آسیب دیده در گوشهای از کاخ خزانه نگهداری میشود.
کاخ شورا
کاخ شورا یا تالار مرکزی که احتمالاً شاه در اینجا با بزرگان به بحث و مشورت میپرداخته است. با توجه به نقوش حجاری شده، از یکی از دروازهها شاه وارد میشده و از دو دروازه دیگر خارج میشده است. به این دلیل به این کاخ، کاخ شورا میگویند که در دو سرستون انسان وجود داشته که جاهای دیگری نیست و سر انسان سمبل تفکر است.
کاخ صد ستون
وسعت این کاخ در حدود ۴۶۰۰۰ فوت مربع (حدود ۴۳۰۰ متر مربع) است و سقف آن به وسیله صد ستون که هر کدام ۱۴ متر ارتفاع داشتهاند، بالا نگه داشته میشده است.
منبع: ویکیپدیا
کاخ تچر اولین کاخی است که از مجموعه تخت جمشید کشف شد. این کاخ خانه زمستانی داریوش هخامنشی بوده است که در جنوب غربی کاخ آپادانا قرار دارد.
مجموعه تخت جمشید دارای چندین کاخ به نامهای ملکه، شورا، آپادانا و تچر و غیره است. هرکدام از این کاخها در نوع خود بینظیر هستند و ویژگیهای خاص خود را دارند. در این مطلب میخواهیم به معرفی یکی از این کاخها بپردازیم که در کتیبههای تخت جمشید از آن با نام تچر یاد شده است.
کاخ تچر یا تچرا قسمتی از مجموعه تخت جمشید است که در جنوب غربی آپادانا و رو به جنوب قرار دارد. این کاخ از نخستین کاخهایی است که داریوش بزرگ دستور ساختش را داده است و اولین بنایی است که در مجموعه تخت جمشید کشف شد. البته باید گفت که قسمت اصلی این کاخ توسط داریوش بزرگ و ایوان و پلکان سنگی جنوبی توسط خشایار شاه و پلکان سنگی غربی به دستور اردشیر دوم بنا شده است.
در کتیبهها از این کاخ به عنوان خانه زمستانی شاه یاد شده که البته چیزی که ویژگیهای یک خانه زمستانی را از این کاخ برساند دیده نمیشود. کاخ تچر سنگهای خاکستری رنگ و پاک تراشی داشته به طوری که میشود عکس خود را در آن دید به همین دلیل در این اواخر به آن آینه خانه و یا تالار آینه نیز میگفتند.
کاخ تچر روی سکویی بنا شده که ۲.۲۰ تا ۳ متر از کف آپادانا و حیاط مجاورش بلندتر است. طرحی مستطیل شکل دارد و شامل یک تالار مرکزی ۱۲ ستونی (۳ ردیف ۴ تایی﴾ با اتاقهای کوچک جانبی، دو اتاق مربع شکل در شمال که هر یک چهار ستون داشتهاند و اتاقهای باریک و بلند جانبی و یک ایوان ۸ ستونی (دو ردیف چهارتایی﴾ در جنوب که به دو اتاق کناری چسبیده بوده میشود.
در کاخ تچر از دالانهای پرپیچ و خم خبری نیست و همه چیز به اندازه ساخته شده است. این کاخ محل زندگی داریوش بوده و پس از او نیز شاهان دیگر از آن استفاده کردهاند. دیوارهای کاخ از خشت خام بودند. از درگاههای زیاد کاخ تنها چهار درگاه در داشتند. چون این درگاهها و قاب پنجرهها از سنگ ساخته شده بودند، با وجود فرسایشهای بادی و آبی در منطقه آسیب جدی به آنها وارد نشده است.
ستونهای کاخ تچر احتمالا از جنس چوب بوده چون چیزی هم از آنها باقی نمانده است. کف اتاقها را با فرش قرمز رنگ ویژه دوره داریوش پوشانده بودند که آثار آن در اتاقهای شمالی یافت میشود. بر درگاههای اتاقهای غربی سربازهای نیزهدار و سپرکش پارسی و بر درگاههای تالار مرکزی، داریوش بزرگ با خدمهاش حجاری شدهاند.
در این حجاری میبینیم که تاج داریوش کنگرهدار بوده است و رویه آن ورقهای از طلا داشته است. علاوه بر این گفته میشود که زیورآلات این شاه هخامنشی مثل دستبند، یاره، طوق، گوشوار و نیز تزیینات لباسش نیز با فلزات گرانبها در دل سنگ حجاری شده بود که سالها بعد توسط اسکندر و همراهانش ربوده شد. طبق بررسی که محققان انجام دادهاند لباس داریوش و سربازانش رنگ آمیزیهای زیبایی داشته است و روی آن باهنر سوزنگری تزیین شده بود.
از مهمترین ویژگیهای کاخ تچر، تناسب و هماهنگی جالب و ستودنی اجزای آن است که نشان از هنرمندی و در عین حال دقت و ظرافت مثالزدنی طراحان، معماران و سازندگان این بنای خارقالعاده دارد؛ کاخی به دور از دالانهای پرپیچ و خم، زیبا و درخشان به دلیل وجود سنگهای صیقلخورده، استوار به علت داشتن ستونهای محکم که امروز از سالمترین عمارات برجایمانده از مجموعه کاخهای تخت جمشیداست.
کاخ تچر مثل یک موزه خطی بزرگ و بینظیر است که از پارسی باستان گرفته تا خطوط پهلوی را در کتیبهها و نقوش خود جای داده است.
بر روی دیوارههای پلکان این کاخ نقشهای گوناگونی دیده میشود. از کتیبههای مربوط به شاهان هخامنشی داریوش اول، خشایارشا و اردشیر سوم گرفته تا نقشهای مربوط به شاهان پس از هخامنشیان. مثل شاپور دوم، عضدالدوله دیلمی، بهاءالدوله دیلمی، علی آققویونلو و سلطان ابراهیم میرزا تیموری که همه از خود کتیبههایی در این کاخ بر جای گذاشتهاند.
یک پلکان دو طرفه در جنوب بنا وجود دارد که از دو طرف به ایوان جنوبی میرسد. بر روی بدنه این قسمت نقش افرادی که بره، خوراکی یا ظروف آشپزخانه در دست دارند حکاکی شده است. این افراد یک در میان لباس پارسی و مادی پوشیدهاند.
پارسیها شالی به دور سر و گردن پیچیدهاند که چانههایشان را میپوشاند. بعضی با ریش و سبیل و تعدادی هم بدون ریش و سبیل هستند. بعضی از کارشناسان میگویند این نقشها مربوط به خدمتگزاران دربار است. بعضی هم معتقدند به دلیل داشتن بره و حیوانات دیگری که در دست دارند، احتمالا باید تصویر مغانهایی باشند که بره قربانی را حمل میکنند.
در کاخ تچر کتیبههایی وجود دارد که متعلق به خشایارشا است و در آن اهورامزدا را ستایش میکند و از خودش و پهناوری کشورش میگوید. متن بعضی از کتیبهها بیانگر این موضوع است که قسمت جنوبی کاخ تچر در زمان خشایارشا به اتمام رسیده است.
علاوه بر این دو سنگ نبشته دیگری نیز در تالار مرکزی وجود دارد که متعلق به اردشیر سوم است. آنچه از نوشتهها و نقوش این کتیبه بر میآید این است که کاخ تچر در دوره اردشیر سوم که از ۳۵۸ تا ۳۳۸ قبل از میلاد پادشاهی بر ایران حکومت میکرد تکمیل شده است.
تصویر زیر نمایی از سنگ نگاره فروهر را در کاخ تچر نشان میدهد.
گردآوری: مجله اینترنتی ستاره