قاعده کلی و فلسفه حلال بودن در اسلام تابع پاکی و خیر و منفعت و حرام بودن در گرو ناپاکی و زیان و ضرر است.
در آیه ۱۴۵ سوره انعام می خوانیم:
«قُل لاَّ أَجِدُ فِی مَا أُوْحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاَّ أَن یَکُونَ مَیْتَهً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ.»
«بگو: در میان آنچه بر من وحی شده است چیزی را که خوردن آن حرام باشد، نمی یابم ، جز مردار یا خون ریخته یا گوشت خوک که پلید است یا حیوانی که در کشتنش مرتکب نافرمانی شوند و جز با گفتن نام الله ذبحش کنند هرگاه کسی ناچار به خوردن گردد بی آنکه سرکشی کند و از حد بگذرد، بداند که خدا آمرزنده و مهربان است.»
***
سه نکته:
* تاکید چهارگانه قرآن بر حرمت مردار
قاعده کلی حلال و حرام در خصوص گوشت حیوانات این است که تمام گوشت ها حلال است مگر آنهایی که دلیل شرعی برای آن وجود دارد مانند گوشت مردار. در قرآن کریم ۴ بار به حرمت مردار و خون اشاره شده است. البته مطابق احکام اسلامی “میته” تنها به حیوان مرده گفته نمی شود و اگر حیوانی مطابق دستور شرع ذبح نشود نیز در حکم مردار خواهد بود.
** آیا فقط چهار نوع گوشت حرامند؟
سوالی که مطرح است اینکه چرا در این آیه و آیات قبلی همه حرام ها در زمینه غذاها منحصر به چهار چیز شمرده شده است حال آنکه غذاهای حرام دیگری نیز وجود دارند؟
آنچه به نظر می رسد این است که این آیات تنها ناظر به بیان خرافات مشرکان و نفی آنهاست. یعنی آیه می خواهد بگوید حرام های الهی اینها هستند نه آن مواردی که شما تحریف کرده اید.
*** دو نوع دلیل برای تحریم گوشت حیوانات
یکی از موارد حرام در آیه که مورد چهارم محسوب می شود حیواناتى است که هنگام ذبح، نام غیر خدا بر آنها برده شده است. زیرا مشرکان هنگام ذبح نام بتها را می گفتند. نکته مهم این است که در آیه بجای حیوان می فرماید فسق؛ فسق یعنی خروج از راه بندگی لذا هر گناهی فسق محسوب می شود. در سه مورد قبلی قرآن از واژه رجس استفاده می نماید.
این مطالب در کنار هم نشان چیست؟ گویا آیه فوق می فرماید گوشت های حرام دو دسته اند. یک دسته که فلسفه تحریمشان زیان جسمی و پلیدی آنهاست. دسته دوم اما گوشت هایی اند که نه زیان بهداشتی دارند و نه پلیدند لکن از حیث معنوی و اخلاق نشانگر دوری از خدا و عدم بندگی هستند و علت تحریمشان نیز همین امر است.
از اینجا روشن مى شود که شرائط ذبح اسلامى نیز بر دو گونه است:
۱- بعضى مانند بریدن رگهاى چهارگانه و بیرون ریختن خون حیوان که جنبه بهداشتى دارد.
۲- بعضى مانند رو به قبله بودن و گفتن بسم الله و ذبح به وسیله مسلمان که جنبه معنوى دارند.