فرآوری: آمنه اسفندیاری ـ بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
ریا به معنای نشان دادن و وانمود کردن چیزی از اعمال حسنه یا اخلاق پسندیده به مردم برای قدر و منزلت یافتن پیش آنهاست. ریا ممکن است در اعمال و عبادات واجب و یا اعمال مستحب باشد، در تمامی موارد ریا نکوهیده و مذموم شناخته شده و امام صادق علیه السّلام می فرماید: (وسایل الشیعه، ج 1، ص 67) هر ریایی شرک است. برای جلوگیری از ریا لازم است به درون خود مراجعه کرده و با شناسایی ریشه های ریا، راه را بر بروز ریاکاری ببندیم.
کسی که ریا می کند دنبال عزت می گردد و با نمایاندن کارهای خوب به این و آن می خواهد که بفهماند آدم خوبی است تا به او احترام کنند، دوستش بدارند و بر عزت و سر افرازیش افزوده گردد؛ در حالیکه عزت تنها از آن خداوند است که به هر کس که بخواهد عطا می نماید و از هر کس که بخواهد می گیرد.
١ـ تقویت ایمان
یکی از راه های اصلی جلوگیری از ریا، تقویت ایمان و باورهای مذهبی است. هر اندازه نیروی ایمان در افراد قوی تر شود، انجام اعمال ریاکارانه در آنها ضعیف تر می شود.
٢ـ اخلاص
دومین عامل جلوگیری از ریا، اخلاص است. اخلاص در واقع نقطة مقابل ریا است. اخلاص به معنای آن است که انسان، عبادات، اعمال و رفتارش را برای رضای خدا انجام دهد. علی علیه السّلام می فرماید: اخلاص در عمل، از نشانه های سعادت است» (محمدی ری شهری، ج 3، ص 59) و نیز فرمود: «خوشا به حال کسی که عبادت و دعایش را فقط برای خدا انجام دهد و قلبش را به آنچه چشمش می بیند مشغول نسازد (حر عاملی، بحار الانوار، بیروت، ج70، ص 229) تا وقتی انسان اخلاص نداشته باشد، نمی تواند خود را از ریا مصون نگه دارد.
از آن جا که هدف از عبادات، جلب رضایت خداوند و تقرب به درگاه الهی می باشد، هر نوع انگیزة دیگری برای انجام عبادات نکوهیده و ناپسند است؛ لذا خداوند در قرآن می فرماید: «فویلٌ للمصلّین، الذین هم عن صلاتهم ساهون، الذین هم یُرائون و یمنعون الماعون»؛[2] وای بر نمازگزاران! آن کسانی که نسبت به نماز خود مسامحه کارند، آنان که اعمال و عبادات خود را از روی ریا و خودنمایی انجام می دهند و از احسان به دیگران خودداری می کنند.
علی علیه السّلام نیز می فرماید: «آفةُ العبادةِ الرّیا»[3] آفت عبادت ریا است. ریا در عبادت ممکن است انواع مختلف داشته باشد. آن که می خواهد از ریا مصون بماند و در نماز حضور قلب داشته باشد، توجه به این نکات مفید است:
مثلاً فردی که در خلوت و تنهایی اهل نماز نیست، امّا در حضور دیگران علاقه دارد نماز بخواند یا فردی که در حضور دیگران با والدین خود رفتار شایسته و برخورد مناسب از خود نشان می دهد، امّا در غیاب دیگران و در منزل با ایشان بی ادبی و بی احترامی می کند، از مصادیق ریا در اعمال واجب محسوب می شود و حرام است.
یعنی هدفش رضای خدا باشد، امّا در عبادات مستحب خود مرتکب ریا شود، مثل این که در حضور مردم نماز مستحبی بخواند، تسبیح و صلوات بگوید؛ امّا در مواقعی که تنها است و کسی او را نمی بیند، علاقه به این اعمال نداشته باشد. یا رکوع و سجود و سایر افعال نماز را در حضور دیگران با کیفیت بهتر انجام دهد تا در نظر دیگران مذهبی جلوه کند. امّا در تنهایی نمازش را سطحی و بدون کیفیت بخواند. تمامی این موارد از مصادیق ریا است و می تواند اعمال و رفتار فرد را دچار مشکل کند.
یکی از اقسام ریا این است که شخص شهادتین را به زبان می آورد ولی در دل آن را انکار می کند که این قسم داخل در کفر و نفاق است. چنین اشخاصی از کافر ظاهری بدتر و پر عقبوت ترند؛ زیرا هر صفت نفاق را دارد و هم صفت کفر را.
کسی که در اصل عبادات ریا نکند؛ ولی در اجزای عبادات سعی در ریا نماید. مثلا رکوع، سجده، قرائت و... نماز را در حضور دیگران با آب و تاب بجا آورد تا جلب نظر دیگران را بنماید. یا در مراسم عزاداری گریه خود را پاک نکند یا به هیبتی بخصوص عزاداری کند تا دیگران جذب و جلب او شوند.
حضرت علی علیه السّلام می فرماید: «بر تو باد به اخلاص، در نیت و عمل، به راستی که پاکی نیت و عمل خالص، سبب قبولی اعمال و ارزشمند شدن عبادت و بندگی خدا است.»
مثل نظافت لباس به قصد خود نمایی یا پوشاندن عیبی از خود تا مردم او را پی عیب بدانند و یا در پنهان داشتن گناهان خود این قسم از ریا جایز است و از جهانی اگر انجام نشود انجام ندادنش حرام خواهد بود. مثل اینکه گناهان را از دید دیگران مخفی نکند و آنها را اظهار نماید. این کار قطعاً حرام است و خود یکی از گناهان کبیره به شمار می رود.
پس از آن که مفهوم ریا و مصادیق آن را در مورد عبادات شناختیم، برای این که عبادات به ریا آمیخته نشود، باید مواظب بود که نیت ما محض رضای خدا باشد و جز رضای خداوند هیچ هدف و نیت دیگری را در اعمال و رفتار خود مدّ نظر نداشته باشیم.
ملا مهدی نراقی در کتاب ارزشمند« معراج السعادة» می نویسد: «شیطان برای افساد کار بندگان و آمیخته نمودن عبادات آنان به ریا، افراد را در مورد نیت، قرائت یا طهارت به وسواس می اندازد. اگر چند دفعه کسی اعتنا نکند و به آن چه از شرع رسیده اکتفا کند، دست از او بر می دارد و موفق نمی شود که اعمال و عبادات او را به ریا آلوده کند؛ امّا اگر به وسوسه های شیطان گوش فرا دهد و در هر عملی شک کند، کارش به جایی می رسد که از عبادت بازماند و اعمالش به ریا آمیخته شود.»[4]
خلاصه برای رهایی از ریا باید نفس خود را به پنهان داشتن عبادات عادت داد و همان گونه که درها را بر روی اعمال زشت خویش بسته ایم باید بر فاش شدن عبادات و اعمال خویش نیز بسته نگهداریم و تا حدّ ممکن سعی کنیم که اعمال خود را فقط برای خدا انجام دهیم. و هیچ گاه هدف این نباشد که دیگران اعمال را ببینند و تعریف و تمجید کنند، توجه داشته باشید که اگر تصمیم قطعی بگیریم و هدف رضای خدا باشد، خداوند ما را در این زمینه یاری می کند؛ زیرا خداوند فرموده است: «و الذین جاهدوا فینا لنهدیّنهم سُبلَنا»[5]؛ و کسانی که در راه ما تلاش و کوشش می کنند، ما آنها را بر راه های خویش هدایت می کنیم. نکته ای که بیان آن بسیار مهم است این است که از آن جا که اسلام دینی اجتماعی است و بسیاری ار عبادات ما اجتماعی است با ید با «تمرین» تلاش کنیم که این عبادات با ریا از بین نرد.
علی علیه السّلام نیز می فرماید: «بر تو باد به اخلاص، در نیت و عمل، به راستی که پاکی نیت و عمل خالص، سبب قبولی اعمال و ارزشمند شدن عبادت و بندگی خدا است.»[6]
کسی که ریا می کند دنبال عزت می گردد و با نمایاندن کارهای خوب به این و آن می خواهد که بفهماند آدم خوبی است تا به او احترام کنند، دوستش بدارند و بر عزت و سر افرازیش افزوده گردد؛ در حالیکه عزت تنها از آن خداوند است که به هر کس که بخواهد عطا می نماید و از هر کس که بخواهد می گیرد.
تذکر: برای خودسازی فردا دیر است امروز اقدام کنیم که راحت تر به نتیجه مطلوب برسیم.
فرآوری: آمنه اسفندیاری ـ بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
ریا به معنای نشان دادن و وانمود کردن چیزی از اعمال حسنه یا اخلاق پسندیده به مردم برای قدر و منزلت یافتن پیش آنهاست. ریا ممکن است در اعمال و عبادات واجب و یا اعمال مستحب باشد، در تمامی موارد ریا نکوهیده و مذموم شناخته شده و امام صادق علیه السّلام می فرماید: (وسایل الشیعه، ج 1، ص 67) هر ریایی شرک است. برای جلوگیری از ریا لازم است به درون خود مراجعه کرده و با شناسایی ریشه های ریا، راه را بر بروز ریاکاری ببندیم.
کسی که ریا می کند دنبال عزت می گردد و با نمایاندن کارهای خوب به این و آن می خواهد که بفهماند آدم خوبی است تا به او احترام کنند، دوستش بدارند و بر عزت و سر افرازیش افزوده گردد؛ در حالیکه عزت تنها از آن خداوند است که به هر کس که بخواهد عطا می نماید و از هر کس که بخواهد می گیرد.
١ـ تقویت ایمان
یکی از راه های اصلی جلوگیری از ریا، تقویت ایمان و باورهای مذهبی است. هر اندازه نیروی ایمان در افراد قوی تر شود، انجام اعمال ریاکارانه در آنها ضعیف تر می شود.
٢ـ اخلاص
دومین عامل جلوگیری از ریا، اخلاص است. اخلاص در واقع نقطة مقابل ریا است. اخلاص به معنای آن است که انسان، عبادات، اعمال و رفتارش را برای رضای خدا انجام دهد. علی علیه السّلام می فرماید: اخلاص در عمل، از نشانه های سعادت است» (محمدی ری شهری، ج 3، ص 59) و نیز فرمود: «خوشا به حال کسی که عبادت و دعایش را فقط برای خدا انجام دهد و قلبش را به آنچه چشمش می بیند مشغول نسازد (حر عاملی، بحار الانوار، بیروت، ج70، ص 229) تا وقتی انسان اخلاص نداشته باشد، نمی تواند خود را از ریا مصون نگه دارد.
از آن جا که هدف از عبادات، جلب رضایت خداوند و تقرب به درگاه الهی می باشد، هر نوع انگیزة دیگری برای انجام عبادات نکوهیده و ناپسند است؛ لذا خداوند در قرآن می فرماید: «فویلٌ للمصلّین، الذین هم عن صلاتهم ساهون، الذین هم یُرائون و یمنعون الماعون»؛[2] وای بر نمازگزاران! آن کسانی که نسبت به نماز خود مسامحه کارند، آنان که اعمال و عبادات خود را از روی ریا و خودنمایی انجام می دهند و از احسان به دیگران خودداری می کنند.
علی علیه السّلام نیز می فرماید: «آفةُ العبادةِ الرّیا»[3] آفت عبادت ریا است. ریا در عبادت ممکن است انواع مختلف داشته باشد. آن که می خواهد از ریا مصون بماند و در نماز حضور قلب داشته باشد، توجه به این نکات مفید است:
مثلاً فردی که در خلوت و تنهایی اهل نماز نیست، امّا در حضور دیگران علاقه دارد نماز بخواند یا فردی که در حضور دیگران با والدین خود رفتار شایسته و برخورد مناسب از خود نشان می دهد، امّا در غیاب دیگران و در منزل با ایشان بی ادبی و بی احترامی می کند، از مصادیق ریا در اعمال واجب محسوب می شود و حرام است.
یعنی هدفش رضای خدا باشد، امّا در عبادات مستحب خود مرتکب ریا شود، مثل این که در حضور مردم نماز مستحبی بخواند، تسبیح و صلوات بگوید؛ امّا در مواقعی که تنها است و کسی او را نمی بیند، علاقه به این اعمال نداشته باشد. یا رکوع و سجود و سایر افعال نماز را در حضور دیگران با کیفیت بهتر انجام دهد تا در نظر دیگران مذهبی جلوه کند. امّا در تنهایی نمازش را سطحی و بدون کیفیت بخواند. تمامی این موارد از مصادیق ریا است و می تواند اعمال و رفتار فرد را دچار مشکل کند.
یکی از اقسام ریا این است که شخص شهادتین را به زبان می آورد ولی در دل آن را انکار می کند که این قسم داخل در کفر و نفاق است. چنین اشخاصی از کافر ظاهری بدتر و پر عقبوت ترند؛ زیرا هر صفت نفاق را دارد و هم صفت کفر را.
کسی که در اصل عبادات ریا نکند؛ ولی در اجزای عبادات سعی در ریا نماید. مثلا رکوع، سجده، قرائت و... نماز را در حضور دیگران با آب و تاب بجا آورد تا جلب نظر دیگران را بنماید. یا در مراسم عزاداری گریه خود را پاک نکند یا به هیبتی بخصوص عزاداری کند تا دیگران جذب و جلب او شوند.
حضرت علی علیه السّلام می فرماید: «بر تو باد به اخلاص، در نیت و عمل، به راستی که پاکی نیت و عمل خالص، سبب قبولی اعمال و ارزشمند شدن عبادت و بندگی خدا است.»
مثل نظافت لباس به قصد خود نمایی یا پوشاندن عیبی از خود تا مردم او را پی عیب بدانند و یا در پنهان داشتن گناهان خود این قسم از ریا جایز است و از جهانی اگر انجام نشود انجام ندادنش حرام خواهد بود. مثل اینکه گناهان را از دید دیگران مخفی نکند و آنها را اظهار نماید. این کار قطعاً حرام است و خود یکی از گناهان کبیره به شمار می رود.
پس از آن که مفهوم ریا و مصادیق آن را در مورد عبادات شناختیم، برای این که عبادات به ریا آمیخته نشود، باید مواظب بود که نیت ما محض رضای خدا باشد و جز رضای خداوند هیچ هدف و نیت دیگری را در اعمال و رفتار خود مدّ نظر نداشته باشیم.
ملا مهدی نراقی در کتاب ارزشمند« معراج السعادة» می نویسد: «شیطان برای افساد کار بندگان و آمیخته نمودن عبادات آنان به ریا، افراد را در مورد نیت، قرائت یا طهارت به وسواس می اندازد. اگر چند دفعه کسی اعتنا نکند و به آن چه از شرع رسیده اکتفا کند، دست از او بر می دارد و موفق نمی شود که اعمال و عبادات او را به ریا آلوده کند؛ امّا اگر به وسوسه های شیطان گوش فرا دهد و در هر عملی شک کند، کارش به جایی می رسد که از عبادت بازماند و اعمالش به ریا آمیخته شود.»[4]
خلاصه برای رهایی از ریا باید نفس خود را به پنهان داشتن عبادات عادت داد و همان گونه که درها را بر روی اعمال زشت خویش بسته ایم باید بر فاش شدن عبادات و اعمال خویش نیز بسته نگهداریم و تا حدّ ممکن سعی کنیم که اعمال خود را فقط برای خدا انجام دهیم. و هیچ گاه هدف این نباشد که دیگران اعمال را ببینند و تعریف و تمجید کنند، توجه داشته باشید که اگر تصمیم قطعی بگیریم و هدف رضای خدا باشد، خداوند ما را در این زمینه یاری می کند؛ زیرا خداوند فرموده است: «و الذین جاهدوا فینا لنهدیّنهم سُبلَنا»[5]؛ و کسانی که در راه ما تلاش و کوشش می کنند، ما آنها را بر راه های خویش هدایت می کنیم. نکته ای که بیان آن بسیار مهم است این است که از آن جا که اسلام دینی اجتماعی است و بسیاری ار عبادات ما اجتماعی است با ید با «تمرین» تلاش کنیم که این عبادات با ریا از بین نرد.
علی علیه السّلام نیز می فرماید: «بر تو باد به اخلاص، در نیت و عمل، به راستی که پاکی نیت و عمل خالص، سبب قبولی اعمال و ارزشمند شدن عبادت و بندگی خدا است.»[6]
کسی که ریا می کند دنبال عزت می گردد و با نمایاندن کارهای خوب به این و آن می خواهد که بفهماند آدم خوبی است تا به او احترام کنند، دوستش بدارند و بر عزت و سر افرازیش افزوده گردد؛ در حالیکه عزت تنها از آن خداوند است که به هر کس که بخواهد عطا می نماید و از هر کس که بخواهد می گیرد.
تذکر: برای خودسازی فردا دیر است امروز اقدام کنیم که راحت تر به نتیجه مطلوب برسیم.