طبایع چهارگانه اساس طب سنتی میباشد که بر اساس آن در بدن انسان چهار مایع اصلی خون، بلغم، صفرا و سودا مزاجهای مختلف را به وجود میآورند.
طبایع چهارگانه در طب سنتی بسیار مورد توجه میباشد. شناخت مزاج و طبیعت بدن در این طب روشی مهم برای بررسی علل بیماریها و حتی خصوصیات رفتاری افراد است. از نظر طب سنتی اگر هر انسانی بر طبق طبع و مزاج خویش عمل کرده و غذای متناسب با طبع خود را در طول زندگی مصرف کند، کمتر بیماری به سراغ او خواهد آمد. از این رو شناخت طبایع چهارگانه برای افراد ضروری است. طبع هر فردی ممکن است گرم، خشک، سرد، تر و یا ترکیبی از آنها باشد اما مردم به طور عمومی افراد را به داشتن طبع سرد و گرم تقسیم میکنند.
در طب سنتی طبع یا مزاج، کیفیتی است که از مخلوط شدن عناصر چهارگانه در بدن پیدا میشود. براساس طبیعیات قدیم، جهان نظام طبیعت بر پایه 4 عنصر اصلی آفریده شده است که عبارتند از: آتش، هوا، آب و خاک. بقراط و دیگران به این چهار عنصر و چهار خاصیت این عناصر (گرمی، سردی، تری و خشکی) معتقد بودند. همچنین قایل بودند که در بدن انسان و حیوان چهار مایع اصلی وجود دارد که عبارتند از: خون یا دم (گرم و تر)، بلغم (سرد و تر)، صفرا (گرم و خشک) و سودا (سرد و خشک). از نظر این قدما دخالت این چهار مایع در کلیه حالات بدنی اعم از تغییرات فیزیولوژیک و پیدایش بیماریها و بهبود حال بیماران موثر است. مقدار و نسبت ترکیب این اخلاط در بدن هر شخصی و در اندامهای هر فردی، یکی از طبایع چهارگانه یا مزاج گرم، سرد، تر و خشک را به وجود میآورد و زمانی انسان در سلامت است که این چهار مایع به نسبت طبیعی و متعادل با یکدیگر در بدن وجود داشته باشد.
قدما معتقد بودند هر کدام از طبایع چهارگانه مثال جهان بیرون و نماینده فصلها و عناصر چهارگانه موجود در طبیعت هستند.
نظریه عناصر و طبایع چهارگانه ریشه و اساس پزشکی سنتی ایران را تشکیل میدهد. بدین معنی ساده که اگر کسی سوخت و ساز بدنش بالا باشد مزاجش گرم است. اگر شخصی رطوبت بدنش زیاد باشد مزاجش مرطوب است و افرادی هم دارای مزاج سرد و یا مزاج گرم هستند، البته مزاج افراد معمولاً ترکیبی از دو مزاج است. بر اساس طب سنتی از واکنش چهار عنصر، 9 نوع مزاج کلی به وجود میاید که عبارتند از:
اگر مقادیر عناصر متضاد، در ترکیب برابر باشد، مزاج حاصل به اعتدال خواهد رسید؛ ولی اگر نتیجه به دست آمده از ترکیب مقادیر عناصر متضاد، در حد وسط نباشد، مزاج حاصل نامعتدل خواهد بود. افراد با طبایع مختلف دارای ویژگیهای متفاوتی هستند که در ادامه با برخی از آنها اشاره میکنیم.
طبع گرم و خشک (صفراوی)
خصوصیات جسمانی:
خصوصیات روانی:
طبع گرم و تر (دموی)
خصوصیات جسمانی:
خصوصیات روانی:
طبع سرد و تر (بلغمی)
خصوصیات جسمانی:
خصوصیات روانی:
طبع سرد و خشک (سوداوی)
خصوصیات جسمانی:
خصوصیات روانی:
علائم سایر مزاجها ترکیبی از علائم بالاست. مثلا علائم مزاج سرد برآیندی از علائم مزاج سرد و خشک و مزاج سرد و تر است.
طبع سرد و گرم افراد حاصل ژنتیک است اما میتواند در طول عمر تغییر کند و در سنین مختلف طبع افراد متفاوت میشود. قدما نیز معتقد بودند ارتباط تنگاتنگی مابین سالهای عمر انسان و مزاج او وجود دارد.
در بهترین حالت رساندن بدن به حالتی از تعادل میان طبایع مختلف است.
گردآوری: مجله اینترنتی ستاره
درمان سنگ کلیه با خارشتر از مهمترین خواص دارویی گیاه خارشتر است. در این مطلب با شیوه و چگونگی درمان سنگ کلیه با خارشتر و طب سنتی آشنا شوید.
از مهمترین خواص خارشتر پیشگیری از ایجاد و دفع سنگهای کلیه و مثانه است، سنگهای کلیه به چهار نوع سنگهای کلسیمی، اوریکی، عفونی و سیستئینی تقسیم میشوند و شایعترین آنها سنگهای کلسیمی است که بیش از 60 درصد سنگهای ایجاد شده را تشکیل میدهد. از جمله عوامل موثر در تشکیل این نوع سنگ هم میتوان به بالا بودن میزان کلسیم و اسیداوریک در ادرار اشاره کرد.
همچنین بعضی از بیماریها مثلا پرکاری غده پاراتیروئید، بیماریهای التهابی روده، نقرس، عفونت ادراری، کم آبی بدن و... نیز میتوانند به تولید سنگ در کلیه منجر شوند.
در بعضی از موارد با تشخیص نادرست نوع سنگ، رژیمهای غذایی نادرستی به بیماران تجویز میشود، مثل این که شیر و لبنیات نخورند. متاسفانه این افراد پس از چند سال دچار پوکی استخوان شدید خواهند شد که علت اصلی بروز آن تغذیه نامناسب است.
در طب سنتی با توجه به تشخیص نوع سنگ کلیه و مزاج فرد دارای سنگ کلیه و مثانه، درمان هم فرق میکند. به این منظور افراد مبتلا به سنگهای اسید اوریکی باید جوش شیرین مصرف کنند تا ادرار آنها قلیایی شود. در مبتلایان به سنگهای عفونی عمل جراحی تنها راه درمان است تا همه سنگها برداشته شود. همچنین این افراد پس از عمل باید تا مدتی آنتیبیوتیک مصرف کنند. البته سنگهایی که در قسمت تحتانی کلیه هستند یا سنگهایی که عرض کمتر از شش تا هفت میلیمتر دارند، نیاز به عمل جراحی ندارند.
نحوه تشکیل سنگ کلیه
سنـگ کلیه به علت جذب بیش از حد کلسیم از طریق روده تشکیل میشود. رژیم غذایی دارای کلسیم زیاد یا سایر مواد معـدنی بیش ازحد، مشکلات رودهای، عفـونت ادراری یا اختلال ژنتیکی نیز می تواند مجر به تشکیل سنگهای کلیوی گردد. بروز سنگ کلیه درآقایان ۴ برابر خـانم هاست و جنس این سنگهـا بیشتر از کلسیـم اسید اوریک اگسالات، استراوایتی و تینی است.
عرقیات گیاهی که برای دفع و پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه تجویز میشوند بسته به مزاج فرد بیمار و ترکیب شیمیایی سنگ متفاوت هستند. استفاده از عرق خارشتر از گذشته برای پیشگیری و دفع سنگهای کلیوی تجویز میشده است. عرق خارشتر باعث دفع سنگهـای کلیـه و مجاری ادرار با منشاء اگزالات کلسیم میشود، همچنین عرق خارشتر ضد اسپاسم کلیوی، ضد قولنجهای کلیوی و ضد عفونتهای کلیوی میباشد.
اگر جزو افراد گرم مزاج هستید و میخواهید از شر سنگ کلیه خلاص شوید یا از بروز آن بویژه در فصل تابستان پیشگیری کنید، باید مقدار مساوی از عرق خارشتر، عرق خارخسک یا عرق کاسنی و عرق بابونه (یک استکان از هر کدام) را با هم مخلوط کرده و روزی دو تا سه فنجان و به مدت یک تا دو ماه از آن بنوشید.
برای افراد با مزاج سرد، باید مقدار مساوی از عرق خارشتر، عرق بابونه و عرق بادرنجبویه یا اسطوخدوس را با هم مخلوط کرد و روزی دو تا سه فنجان و به مدت یک تا دو ماه از این عرق گیاهی مصرف شود.
مقدار مصرف عرق خارشتر برای بزرگسالان: روزی سه بار یک لیوان عرق خارشتر قبل از غذا میل شود.
مقدار مصرف عرق خارشتر برای کودکان: روزی سه بار نصف لیوان عرق خارشتر قبل از غذا میل شود.
به طور کلی نوشیدن روزی 2 لیوان عرق خارشتر برای افرادی که مستعد سنگ کلیه هستند موجب رفع رسوبات کلیه و پیشگیری از ایجاد سنگ میشود.
گردآوری: مجله اینترنتی ستاره
«خبرگزاری آریا» یک خبرگزارى رسمی و مستقل ایرانى است با شعار «حرکت شفاف، صادقانه و حرفه اى در اطلاع رسانی»
اشتراک در:
امروز: یکشنبه ۱۲ دی ۱۳۹۵
وی در خصوص دمنوش هایی که می توانند برای بدن مفید واقع شوند و از تجمع چربی و بروز اضافه وزن در افراد جلوگیری کنند، اظهار داشت: دمنوش بارهنگ بهترین دارو برای دستگاه گوارش محسوب می شود که سبب رسوب زدایی از لوله گوارش می شود.
این متخصص طب سنتی با بیان اینکه افراد دچار اضافه وزن و چاقی می توانند هفته ای سه تا چهار مرتبه از دمنوش بارهنگ استفاده کنند، عنوان کرد: میزان استفاده از این دمنوش در اشخاص لاغر به یک تا 2 بار در هفته کاهش پیدا می کند.
وی گفت: خاکشیر نیز یکی دیگر از گیاهانی است که در برقراری تعادل ماده غذایی و جذب آن نقش موثری ایفا می کند، بنابراین در صورتی که افراد دمنوش بارهنگ و خاکشیر را به صورت منظم در رژیم غذایی خود مصرف کنند هرگز دچار اضافه وزن نمی شوند.
مینایی تاکید کرد: نوشیدن دمنوش چای سیاه همراه با لیمو عمانی سیاه نیز سبب تعادل وزن بدن، تسکین سیستم اعصاب مرکزی و تقویت کبد و قلب می شود.
وی تصریح کرد: نوشیدن دمنوش به لیمو همراه با بادرنجبویه و عناب نیز با برقراری تعادل بین سه عضو رئیسه بدن( قلب، مغز و کبد) تاثیر چشمگیری در تعادل وزن بدن ایفا می کند که برای تهیه این دمنوش به ازای هر یک نفر باید سه قاشق غذا خوری به لیمو را با نصف قاشق غذاخوری بادرنجبویه به همراه پنج تا هفت عدد عناب را در قوری محتوی 2 لیوان آب دم کنند و پس از تبخیر شدن نصف این محلول آن را صاف کنند و سپس بنوشند.
این متخصص طب سنتی با بیان اینکه نوشیدن دمنوش سیب( چای سیب) نیز سبب رسوب زدایی مجاری عروقی بدن می شود، افزود: مصرف دمنوش گلابی( چای گلابی) نیز از افزایش جذب اسیدهای چرب حاصل از جذب اول جلوگیری می کند و تنها به اسید های چرب مفید اجازه جذب می دهد که استفاده از دمنوش سیب و گلابی در مبتلایان به کبد چرب توصیه می شود.
وی اظهار داشت: مصرف دمنوش نعناع وحشی نیز سبب بهبود التهابات لوله گوارش می شود، بنابراین مبتلایان به مشکلات گوارشی(کولیت، التهاب معده و زخم معده) باید 30 دقیقه پیش از غذا این دمکرده را بنوشند.
مینایی با اشاره به مصرف گل بابونه شیرازی به خصوص در افراد میانسال و سالمند مبتلا به دیابت بیان کرد: این دمنوش ضددرد و التهاب استخوان است و روند تسریع طبع و مزاج انسان به سمت سردی را کاهش می دهد.
به گزارش جام جم آنلاین، حیدر کوثری پژوهشگر طب سنتی در گفتوگو با باشگاه خبرنگاران با بیان اینکه یکی از مهم ترین دستگاه های گوارش بدن، کلیه است، گفت: از مهمترین علایم بیماری کلیوی عفونت و تشکیل سنگ در این عضو حیاتی بدن است.
این پژوهشگر طب سنتی تکرر و سوزش ادرار را یکی دیگر از نشانه های بیماری کلیوی خواند و اظهار داشت: کلیه ها هر یک ساعت 40 لیتر خون را تصفیه می کنند.
وی با بیان اینکه جداسازی مواد مفید و مضر از وظایف این دستگاه گوارشی است، تاکید کرد: مصرف مواد غذایی شور، تند، ترش، چرب و سرخ کردنی، نوشابه، پیتزا، ساندویچ و شیرینیجات کلیهها را تحریک می کند.
کوثری با بیان اینکه میوه زغال اخته کلیه ها را ضدعفونی می کند، افزود: آنزیم موجود در آناناس باعث بهبود التهاب کلیه ها می شود.
به گفته وی، مبتلایان به نارسایی کلیوی میتوانند با انجام نرمش های روزانه، استفاده از پتوی ضخیم و نوشیدنی های گرم بیماری خود را کاهش دهند.
به گفته این پژوهشگر طب سنتی، مصرف مواد غذایی همچون عسل، گندم، سبزیجات، برگه زردآلو، لیموشیرین و روزانه 7 لیوان آب باعث سلامت کلیه می شود.
وی درباره گرم نگه داشتن کلیه ها در فصل سرد زمستان گفت: مصرف آب یخ و در معرض قرار گرفتن باد سرد بیماریهای کلیوی را تشدید میکند.
وی بیان کرد: بیماری کلیوی در زنان روستایی که کمر خود را با چادر می بندند و گرم نگه می دارند نسبت به سایر زنان کمتر است.
این پژوهشگر طب سنتی با بیان اینکه یکی از مهمترین بیماریهای کلیه کم خونی است، تاکید کرد: مصرف دمنوش بابونه و دارچین در فصل سرد زمستان باعث گرم شدن و بهبود کلیه ها می شود.
خبرگزاری آریا-لکهای صورت یکی از دغدغههای مهم خانمهاست.
به گزارش خبرگزاری آریا ،لکهای صورت یکی از دغدغههای مهم خانمهاست. دغدغهای که باعث میشود برای هر مهمانی پوست را زیر لایههای کرمپودر و پنکیک بپوشانند و مرتب دنبال راهحلهای جدید برای از بین بردن این مشکل باشند. سایتهای مختلف در اینترنت پر از راهحلهای متنوع گیاهی برای این مشکل است اما واقعیت این است که بسیاری از این راهحلها جواب نمیدهند یا چندان مطلوب نیستند. حتی ممکن است مشکلاتی برای پوست شما ایجاد کنند که از لک های ساده ای که در صورتتان داشتید خیلی بیشتر و نمایان تر باشد. برای اینکه راهحلهای درست از بین بردن لکهای صورت را با استفاده از گیاهان دارویی و روشهای طبیعی پیدا کنیم، با دکتر علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی مشورت کردیم. پس با ما باشید؛ از الف تا ی از بین بردن لکهای صورت را برای شما آوردهایم.
سوداویها بیشتر لک میزنند
طب سنتی بر طبعهای چهارگانه تاکید زیادی دارد. این مساله درباره پوست هم صدق میکند. به گفته دکتر عباسیان و به نظر متخصصان طب سنتی، افرادی که طبع آنها به سمت سردی و خشکی میرود، پوستهای پر لکتری خواهند داشت. درواقع سوداوی مزاجها بیشتر در معرض این مشکل هستند؛ به همین دلیل باید از خوردن بادمجان، عدس، گوشت گوساله، ترشیجات، سرکه، غذاهای کنسروی، غذاهای مانده و درهم و برهم پرهیز کنند. پوست یکی از ارگانهای بدن است و اگر بدن خوب کار کند، پوست هم شفاف میشود. تعادل طبع به خوب کار کردن اعضای بدن کمک میکند.
غذای شفاف
غذا در شفافیت پوست یا پرلک شدن آن بسیار موثر است. براساس طب سنتی انسان چهار غذای اصلی دارد: 1-نان گندم از آرد سبوسدار2- گوشت حیوانات جوان مانند جوجه، بره و بزغاله 3- شیرینیهای ساده که قند و چربی مضر کمتری دارند مانند شیرینی آرد نخودچی یا آرد برنجی 4- بعضی میوهها مانند انگور، انجیر، سیب و خرما برای کسانی که در مناطق کشت خرما زندگی میکنند. بیشتر غذاهای مصرفی انسان باید از این چهار نوع باشد و بقیه مواد غذایی را به صورت گاهگاهی و نه ثابت، مصرف کند. شیوه تغذیه هم در شکل ظاهری پوست نقش مهمی دارد. درواقع درست غذا خوردن میتواند صورت شما را از لک پاک کند. برای این کار باید غذا سر وقت و منظم خورده شده و خوب جویده شود. اگر گاهی ناهار میخورید و گاهی نه یا ساعت مشخصی برای غذا خوردنتان ندارید، باید منتظر لکهها باشید.
بهتر است ساعت مشخصی برای غذا خوردن در سه وعده غذایی صبحانه و ناهار و شام در نظر بگیرید. مثلا اگر ساعت 8 صبح از خواب بیدار می شوید صبحانه را بین 10 تا 20 دقیقه بعد از بیدار شدن میل کنید و نگذارید 1 یا 2 ساعت دیگر.این برنامه زمانی را برای ناهار و شام هم داشته باشید؛ حتی در روزهای تعطیل و مسافرت ها.
بهتر است سر سفره به یک غذا اکتفا کنید و چند نوع غذا را با هم نخورید، مسالهای که این روزها در مهمانیها رعایت نمیشود. از خوردن ماست، نوشابه و سالاد با غذا پرهیز کنید؛ چون به کیفیت غذا لطمه میزنند. میتوانید این مواد غذایی را بهعنوان میانوعده و با فاصله یکی، دو ساعت از غذای اصلی بخورید. تنها سبزیجاتی مثل ریحان و جعفری که به هضم غذا کمک میکنند مجازند کنار غذا قرار بگیرند.
درمان دستگاه گوارش
شرایط مزاجی شما هم بسیار مهم است. یبوست یا نگه داشتن ادرار هم باعث باقی ماندن سموم در بدن میشوند. هرچه این سموم در بدن بیشتر بمانند احتمال بازجذب آنها در بدن بیشتر وجود دارد. بدن این مواد اضافی را در نقاطی که خطر کمتری دارند مانند پوست، بافتهای عضلانی و مفاصل نگه میدارد و مثلا در پوست باعث ایجاد لک میشود. پس یبوستتان را درمان کنید و ادرارتان را نگه ندارید.
خوب بخوابید
خواب را فراموش نکنید چون یکی از مهمترین فاکتورهای تاثیرگذار بر شفافیت پوست، زمان خواب و بیداری است. افرادی که خواب مناسب دارند پوست بهتری هم دارند. بهترین زمان خواب بین ساعت 10 شب تا دو بامداد است که به زیبایی پوست کمک زیادی میکند اما برعکس خواب روز باعث کدر شدن پوست میشود. درواقع اگر سیکل طبیعی خواب و بیداری به هم بریزد، سیستم بدن به هم میخورد و پوست هم تحت تاثیر قرار میگیرد. اگر عادت دارید شبها تا دیروقت بیدار باشید و صبح هم زودتر از 10 و 11 بیدار نمیشوید، نباید انتظار یک پوست بدون لک و شفاف داشته باشید. برای اینکه سیکل خوابتان طبیعی و درست باشد، باید از ساعت 10 شب تا دو بامداد حتما خواب باشید و در طول روز هم اگر میخواهید چرتی بزنید، کمی قبل از ظهر این کار را انجام دهید تا پوستتان کدر و لکدار نشود. خواب ساعت 9 صبح به بعد اصلا برای پوست خوب نیست.
از حرکت و سکون نباید گذشت که فاکتور مهم و تاثیرگذار بعدی بر پوست و لکهای آن است. ورزش کردن و عرقریزی باعث خروج سموم بدن میشود و نمیگذارد پوست لک پیدا کند. اگر تحرک و ورزش کمی داشته باشید یا در روزهای گرم سال مدام جلوی کولر بنشینید و عرق نریزید، مواد اضافی که باید دفع شوند در پوست باقی میمانند و باعث کدر شدن آن و ایجاد لک میشوند.
زندگیزناشویی
نظم در روابط جنسی زوجها هم موردی است که به دفع سموم بدن و شفافیت پوست کمک میکند. افرادی که به دلیل تجرد روابط جنسی ندارند یا افراد متاهلی که روابطشان با همسرشان روابط نامنظم و کم دارند، بهتدریج دچار تیرگی پوست میشوند. به زندگی زناشویی با همسرتان نظم دهید و مشکلاتی که در روابط جنسی دارید برطرف کنید تا به مرور پوستتان هم بهتر و شفافتر شود.
ماسک گیاهی برای لکهای صورت
دکتر عباسیان یک ماسک گیاهی برای از بین بردن لکهای صورت به شما پیشنهاد میکند؛ ماسک آرد باقالی.
مواد لازم:
- پودر باقالی دو قاشق غذاخوری (میتوانید باقالی خشک را آسیاب کنید)
- سرکه یک قاشق مرباخوری
- آب پنج قاشق غذاخوری
روش تهیه و استفاده:
این مواد را با هم مخلوط کنید و روی لکها و قسمتهایی از پوست که کدر هستند، بگذارید. از یک ربع تا نیم ساعت میتوانید ماسک را روی صورت بگذارید. درواقع این ماسک هرچه بیشتر روی پوست بماند اثر سفیدکنندگی بیشتری دارد. بعد از این مدت با استفاده از یک پنبه آغشته به گلاب، به آرامی ماسک را از روی صورت پاک کنید.
نکته: اگر پوستتان چرب است، میتوانید از این ماسک بهعنوان اسکراپ یا لایهبردار هم استفاده کنید؛ یعنی بعد از یک ربع تا نیم ساعت، با سابیدن پوست به کمک انگشتان، ماسک را از روی صورت پاک کنید و همزمان لایهبرداری کنید. بعد از لایه برداری پوست را با آب ولرم بشویید و با حوله نرم خشک کنید. یک مرطوب کننده مناسب هم به صورت بزنید.
با ضد لکهای طبیعیآشنا شوید
حتما شنیده و خواندهاید که گیاه آلوئهورا معجزهگر پوست است و لکهای آن را از بین میبرد اما بین تبلیغات تا واقعیت فاصله زیاد است. هنوز در مطالعات طب سنتی و گیاهان دارویی اثر قطعی آلوئهورا بر لکهای پوست ثابت نشده است. بعضی مطالعهها تایید کردهاند ژل آلوئهورا ضد نور خورشید است و اثرات منفی اشعه ماوراءبنفش را از بین میبرد. شاید هم با این مکانیسم آلوئهورا بتواند تیره شدن پوست براثر نور خورشید را از بین ببرد اما در مقابل روی روغنهای گیاهی مثل روغن بادام شیرین و تلخ میتوانید بهعنوان ضدلک حساب کنید. البته استفاده از کرمهای ضد آفتاب نباید فراموش شود. طب سنتی به هیچ وجه توصیه نمیکند که با ماسکهای گیاهی میتوان همان کار کرمها را انجام داد؛ فقط میتوان به از بین بردن لکها کمک کرد.
یک کارشناس طب سنتی عوامل بروز سردرد از منظر طب سنتی را تشریح کرد.
با دلگرم همراه باشید تا با فواید بارهنگ بیشتر آشنا شوید.
این گیاه در جاهای مختلفی می روید و انواع مختلفی دارد. معمولاً از دانه های این گیاه استفاده می شود. از این گیاه برای ناراحتیهای تنفسی استفاده می شود و یکی از گیاه های لعاب دار و دارای ماده سافورین است.دانه های آن را در آب خیس می کنند. این گیاه عوارض جانبی ندارد. از برگ این گیاه به وفور استفاده می شود و برگ آن خاصیت ضد عفونی کننده دارد و همچنین دانه این گیاه هم خاصیت ضد عفونی کننده و خلط آوری خوبی برای دستگاه تنفسی دارد.
به فارسی گیاه و تخم آن را «بارهنگ » و در برخی مناطق ایران « بار تنگ» و در تبریز « تخم بیزوشا» گویند . در کتب طب سنتی با نامهای « بار تنگ» و یا عربی آن « لسان الحمل کبیر» نامبرده می شود. به فرانسوی آن را Plantain ، Plantain majeur و Grand plantain و به انگلیسی Plantain و plantain Larger نامند . در هند در ایالت بمبئی نیز آن را « بار تنگ» می نامند. گیاهی است از خانوادۀ Plantaginaceae نام علمی آن Plantago major L. است. گونۀ دیگری به نام Plantago asiatice L. در برخی مدارک به عنوان مترادف بارهنگ یا لسان الحمل کبیر ذکر شده است .
بارهنگ از دیر باز در دسترس بشر بوده و در کشاورزی مصرف می شده است. رویش گونه های خاصی از بارهنگ، همراه با سکنی گزیدن انسان در مناطق مختلف (به ویژه در مستعمرات اروپایی) افزایش یافته است.سرخپوشان آمریکای شمالی و مائوری های نیوزلند، بارهنگ را رد پای مرد انگلیسی " English Mans Foot " می نامند؛ زیرا رویش آن از نواحی مربوط به مستعمره های انگلیسی آغاز شد.
دانه بارهنگ در تفاله مالت (که قبلا به عنوان کود مصرف می شد) و پشم صادر شده به انگلیس دیده شده و کاربرد آن در خوراک طیور متداول است. مخلوطی از دانه آسیاب شده بارهنگ و روغن را به طور موضعی برای رفع التهاب به کار می برند. همچنین مخلوط جوشانده آن را با عسل برای درمان گلو درد مصرف می کنند. کاربرد دانه و کلوئید تصفیه شده بارهنگ در محصولات مسهل تجاری و عرضه شده به صورت فله ای متداول است.
این ترکیبات عبارت هستند از: ایریدوئید گلوکزید از جمله آکوبین(رینانتین). موسیلاژ به میزان حدود 5/6 درصد که حاوی دست کم چهار پلی ساکارید می باشد.تانن ها، کومارین از جمله آسکولتین، فلاونوئید از جمله آپی ژنین، اسید سیلی سیک به میزان دست کم یک درصد و املاح روی و پتاسیم.
در ترکیبات شیمیایی گیاه بارهنگ، گلیکوزیدی به نام اوکوبین و موادی همچون پلانتاژین و ساپونین وجود دارد همچنین در تخم بارهنگ، مقدار زیادی مواد گلوتینی، اسید پلانتئونولیک، اسید سوکسینیک، آدنین، کولین، اکوبین و هولوزید پلانتئوز وجود دارد و نیز تخم بارهنگ حدود 10 درصد مواد روغنی دارد، روغن بارهنگ زردرنگ است و بویی مطبوع و طعمی شبیه روغن گردو دارد.
طبق آنچه در منابع مختلف ازجمله ذخیرهی خوارزمشاهی، صیدنه ابوریحان بیرونی، قانون ابوعلی سینا، الابینه عن حقایقالادویه ابومنصور هروی و تحفه حکیم مۆمن در خصوص خواص و کاربردهای این گیاه آمده است، باید گفت طبع بارهنگ، سرد و خشک در درجهی دوم است همهی بخشهای گیاه بارهنگ شامل برگ و ریشه و دانهی آن، مصارف دارویی دارد؛ اما، برگ و ریشه آن را بیشتر به صورت استعمال خارجی و تخم بارهنگ را بیشتر به صورت مصارف داخلی استفاده میکنند.
بارهنگ، اثر قابض و نرم کنندگی دارد و به عنوان تببر، تصفیه کنندهی خون، آرامکننده و رافع تحریکات مجاری تنفسی و ادراری مطرح است همچنین بارهنگ در رفع ناراحتیهای آسم آمفیزم، اسهالهای ساده و صفراوی، خونریزیهای دستگاه گوارش، ورم مخاط دهان، درد دندان و حتی درد گوش، مۆثر است.
برگهای تازهی بارهنگ، خواص ضدباکتریایی قوی دارد؛ به همین جهت، برای التیام زخمها، جراحتها و سطوح ملتهب و آزردهی بدن مورد استفاده قرار میگیرد. مالیدن له شدهی برگ تازه و تمیز بارهنگ بر روی زخمها ضمن این که آنها را از چرکی شدن محافظت میکند، باعث التیام آنها نیز میشود همچنین کاربرد این گیاه برای زخمهای کهنه و چرکی شدید نیز سبب باز شدن سر زخم و خروج چرک و در نهایت، بهبود زخم میشود.
برای قطع خونریزی و رفع درد ناخن (عقربک)، ناراحتیهای پوستی و جوشهای صورت و نیز فروکش کردن ورم صورت ناشی از آبسه (پیله) دندان، توصیه شده است.تخم بارهنگ، قابض، محرک، تببر، معرق، مدر و معالج اسهال خونی است،همچنین آن را برای رفع اختلالات کلیوی و معالجهی کولیک، مالاریا، سرفه، آسم برونشیتی و قطع خونریزی و معالجهی امراض مثانه و سوزاک، توصیه کردهاند.
پانسمان زخمها با پخته برگ تازه بارهنگ نیز در بهبود آنها اثر تسریعکنندگی دارد.جوشانده برگ بارهنگ همراه با گُلهای اکلیل الملک (یونجه باغی زرد) و گل گندم، به صورت مایع شستشوی چشم، در رفع ورم ملتحمه بسیار مۆثر است، برای تهیهی این محلول، 10 گرم برگ بارهنگ را به همراه مقدار کمی از دو گُل یادشده در 150 گرم آب جوش، دم میکنند.
برای درمان بیماریهای ریوی، برگ تمیز و شسته شدهی بارهنگ را روی پارچهی تمیزی پهن میکنند تا خشک شود سپس آن را خرد میکنند و شیره آن را میگیرند و هموزن آن، عسل اضافه کرده به مدت 20 دقیقه، دم میکنند. مصرف این دمکرده برای بیماریهای ریوی بسیار مفید است.از مخلوط 10 درصد پودر برگ بارهنگ با وازلین، پمادی به دست میآید که مالیدن آن روی زخمهای چرکین و دردناک، سبب بهبود آنها میشود و به سرعت، چرک را میخشکاند.
کمپرس برگهای تازه و خردشدهی بارهنگ برای فرونشاندن ورمها، نقاط ضربدیده و کوفتگیها و التیام زخمهای عفونی، سوختگیهای ناشی از آتش و جای نیش حشرات، مفید است.
خوردن یا تنقیه ی عصاره تخم یا لعاب بارهنگ برای التیام زخمهای رودهای و قطع خونریزی بواسیر، سودمند است همچنین تخم بارهنگ برای رفع خونرویها و زخمهای ریوی و وجود خون در اخلاط بدن، سل، تنگی نفس، بیماریهای کبدی، زردی و برگشت غذا از معده به مری (ریفلکس)، مفید است.
جوشانده تخم بارهنگ در رفع التهابات دستگاه ادراری به ویژه در صورت وجود خون در ادرار، مۆثر است و نیز غرغره عصاره بارهنگ در بهبود ورم لوزهها و خونریزی لثه، موثر است، مضمضه کردن دم کرده ریشه یا آب برگ بارهنگ برای کاهش ورم مخاط دهان و تسکین درد دندان، توصیه میشود. برای تهیه جوشانده ریشه یا برگ بارهنگ، 80 تا 100 گرم تمیز شده آن را در یک لیتر آب میجوشانند و پس از صاف کردن، روزی 3 تا 4 فنجان میل میکنند.
یکی از کاربردهای مهم تخم بارهنگ، استفاده آن در داروی ترکیبی چهار تخم لعابی است، چهار تخم لعابی یکی از داروهای ترکیبی متداول در طب سنتی بوده که در اکثر خانهها وجود دارد. این دارو به عنوان برطرفکننده سرفههای خشک سردردآور و خشکی و خارش گلو، نرمکننده سینه و رفع کننده گرفتگی صدا و به طور کلی برای بهبود انواع سرفهها و به خصوص سیاهسرفه مورد استفاده قرار میگیرد.
در تهیه این دارو، از تخم بارهنگ، قدومه، بهدانه و تخم مرو (مروره یا کنو) یا به جای آن، تخم شربتی یا بالنگ و همراه با اندکی انزروت و صمغ عربی بهره میبردند. معمولاً این مخلوط را در آب جوشیده ولرم، خیس میکنند که این امر باعث ایجاد ماده ژله مانندی میشود که خوردن آن در وعدههای منظم موجب از بین رفتن التهابات گلو و سرفههای شدید میشود. این دارو، اثراتی مفیدتر از شربتهای اکسپکتورانت و دیفن هیدرامین و مانند آنها دارد.
طریقه و میزان مصرف بارهنگ
بر روی 2 تا 4 گرم برگ خرد یا پودر شده، یک لیوان آب سرد ریخته و تا حد جوشیدن، حرارت دهید و بعد از آن حرارت را خاموش کنید. سپس 10 دقیقه صبر کرده و محصول را صاف و میل کنید.فرآوردههای گیاهی برگ بارهنگ، بیشتر به صورت تی بگ حدود یک گرمی عرضه می شود و داروهای گیاهی تهیه شده از برگ، به صورت قطره یا شربت، به عنوان ضد سرفه و خلط آور در بازارهای جهان، در دسترس هستند.
منابع مختلف، مصرف روزانه بین 5 تا 15 گرم دانه را توصیه کرده اند. دانه ها را داخل نصف استکان آب ریخته، مخلوط کرده و میل نمایید.
عوارض جانبی بارهنگ
نکات ضروری
1- در هنگام مصرف بارهنگ، باید مایعات به مقدار زیاد نوشید تا موسیلاژ روی سطح دانه ها، به خوبی بتوانند آب جذب کنند و متورم شوند و از متراکم شدن در معده و روده جلوگیری شود.
2- مصرف بارهنگ در زمان حاملگی و شیردهی توصیه نمی شود؛ چون روغن دانه که شباهتی به روغن خردل دارد، باعث تحریک رحم شده و با حالت مسهلی که ایجاد می کند، ممکن است مشکل ساز شود.
3- ممکن است روغن مذکور دانه باعث آلرژی، التهاب و درماتیت در بعضی افراد حساس گردد.
4- ممکن است دانههای بارهنگ موجود در بازار ایران مربوط به گونه دیگری از بارهنگ به نام Major Plantago (یا بارهنگ کبیر با نامهای مترادف Exaltata Plantago و یا Cemata Plantago)، مربوط باشد.
این گونه بارهنگ دارای برگ های پهن و بزرگ است که بر روی سطح زمین قرار گرفته اند. در پهنگ این برگ ها 3 تا 11 رگبرگ سراسری در طول برگ به خوبی نمایان است. گل ها به صورت سنبله درازی بر روی محوری که از وسط برگ ها می روید ظاهر شده که سپس به میوه و دانه هایی که بر روی همین محور قرار دارند تبدیل می شوند.
5- طبق کتاب " گیاهان دارویی سنتی ایران " آقای دکتر غلامرضا امین، مخلوطی از دانه های بارهنگ، قدومه، تخم مرو و به دانه به نام " چهار تخمه " تهیه می شود که در طب عوام، به عنوان نرم کننده سینه و برطرف کننده سرفه و خارش های گلو، مصرف می شود.
گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم
مرجان امینی
یک دستیار تخصصی طب سنتی ایران گفت: از نگاه طب سنتی یکی از دلایل عمده احتباس مواد در اعضای مختلف، افزایش غلظت و چسبندگی مواد ورودی یا دفعی یا عبورکننده از مجاری و منافذ ریز و درشت آنهاست و به این بیماریها اصطلاحاً «سُده یا گرفتگی» گفته میشود.
یک متخصص طب سنتی گفت: نخستین قدم برای سلامتی در فصل زمستان، پرهیز از مصرف سردیها چه به صورت خوردنی و چه به صورت موضعی است و باید از مصرف خوردنیها و نوشیدنیهای سرد از جمله مصرف لبنیات و میوههای ترش و آبکی پرهیز کرد.