جام جم سرا: معمولا رفتارهای منفی گرایانه و لجبازی بهشکل یکدندگی مستمر، مقاومت در برابر دستورالعملها و تمایل نداشتن به صلح و سلطهپذیری یا جر و بحث با بزرگسالان و همسالان ظاهر میشود.
این اختلال بین دو تا 16 درصد کودکان دیده میشود و تا قبل از بلوغ در پسران شایعتر است و از قبل از هشت سالگی و معمولا تا اوایل نوجوانی دیده میشود. برای تشخیص لازم است چهار یا بیش از چهار مورد از نشانههای زیر حداقل به مدت شش ماه دوام داشته باشد:
براحتی از کوره در میرود، با بزرگسالان مشاجره میکند، به طور فعال از انجام خواستهها سرپیچی میکند، قواعد و مقرراتی را که بزرگسالان اعلام میکنند، نادیده میگیرد، از روی عمد موجب ناراحتی دیگران میشود، دیگران را به خاطر اشتباهات یا بدرفتاری خودش سرزنش میکند، حساس و زودرنج است، خشمگین و اوقات تلخ است، کینهتوز و انتقامجو است .
عوامل مختلفی از قبیل فضای خانواده؛ تعارضات و مشاجراتی که بین پدر و مادر وجود دارد؛ نوع ارتباط والد ـ فرزند؛ عدم برخورداری از نظم و برنامههای تفریحی و قوانین سختگیرانه والدین از جمله عوامل موثر در بروز این اختلال است.
برای درمان لازم است در گام اول به شناسایی علل بروز رفتار لجبازی پرداخت. همچنین لازم است تعداد دفعات و مدت زمانی که فرد لجبازی میکند، ثبت شود. برای درمان لازم است این مهارتها در کودک تقویت شود:
ـ آموزش رفتار قاطعانه و نه لجبازانه به کودک.
ـ کمک به استقلال کودک و نظرسنجی از او برای انجام اموری از قبیل انتخاب لباس و نوع بازی
ـ تمرین صبور بودن و جلوگیری از شتاب دادن به کارهای کودک (مثلا برای انجام هر کاری از قبیل حاضرشدن، استحمام و مسواک کودک را شتابزده نکنیم.)
ـ نادیده گرفتن لجبازیهای کودک
ـ تسلیم نشدن در مقابل خواستههای نامعقول و رشوه ندادن به کودک (گاهی والدین به خستگی میرسند و برای اینکه کودک داد و بیداد خود را متوقف کند، به او رشوه میدهند.)
ـ استفاده از خانواده درمانی برای بهبود شرایط و روابط خانوادگی در صورت لزوم
ـ بیان دلایل منطقی برای درخواستهایی که از کودک دارید (اجتناب از اینکه بدون ارائه دلیل منطقی فقط به کودک گفته شود چون من میگویم باید اطاعت کنی.)
ـ اجتناب از تهدید کودک
ـ آموزش فواید رعایت قوانین
ـ آموزش سیستم برنده ـ برنده به کودک (لازم است به کودک بگویید خود او راهحلی ارائه دهد که هم خود او را راضی کند و هم والدینش از راه حل پیشنهادی راضی باشند) در این شرایط خود کودک معمولا راههایی را پیشنهاد میدهد که میتواند کمک کند تا از لجبازی او کاسته شود.
ـ به روانپزشک مراجعه و در صورت تجویز از مداخلات دارویی همراه رفتار درمانی استفاده شود.(دکتر مهرنوش دارینی - روانشناس و مشاور)
جام جم سرا: نوجوانی مرحلهای است که فرد تلاش میکند از وابستگیهای کودکانه به والدین و دیگر بزرگسالان دور شود و به استقلال و خودکفایی در جنبههای مختلف زندگی دست پیدا کند.
وقتی که فرزندان به نوجوانی میرسند، از سپری کردن اوقات با خانواده خودداری میکنند و بیشتر اهل جر و بحث میشوند. هرچه فاصله بین نگرش والدین و نوجوانان درباره آمادگی نوجوانان برای پذیرفتن مسئولیتهای جدید بیشتر باشد، مناقشه آنها بیشتر خواهد بود.
نوجوانان به آزادی نیاز دارند. با این حال آنها نیاز به راهنمایی نیز دارند. صمیمیت و پذیرش والدین همراه با کنترل دقیق (اما نه محدود کننده) به نوجوانان کمک میکند تا این دوره را به خوبی پشت سر بگذارند.
نوجوان نیاز دارد تا از جانب خانواده به او اعتماد شود لذا پدر و مادر میتوانند با ایجاد فضایی صمیمی و مشارکت دادن نوجوان در امور مربوط به خانه و خانواده به او نشان دهند که برای آنها فردی مهم و قابل اعتماد است.
اگر چنین فضایی فراهم شود احتمالا نوجوان احساس نزدیکی بیشتری به پدر و مادر خود خواهد کرد و بیشتر در مورد مسائل و دغدغههای خود با آنها صحبت خواهد کرد.
والدین باید سعی کنند آمادگی پذیرش نظرات و خواستههای متفاوت نوجوان را در خود ایجاد کنند و واکنش تند و شدیدی در مقابل رفتارهای نوجوان از خود نشان ندهند. نوجوان در عین حال که نوعی بینیازی از هم صحبتی با والدین را نشان میدهد، نیازمند یک گفتوگوی آرام و صمیمانه با آن هاست؛ اینکه والدین شنونده ایدئولوژی او باشند و به آن احترام بگذارند.
دیگر ویژگیهای دوران نوجوانی
برخی از دیگر ویژگیهای نوجوانی برای آگاهی بیشتر و ارتباط موثرتر با آنان در ادامه ذکر میشود.
انتقاد از افراد صاحب قدرت:
والدین، معلمان و افراد صاحب قدرتی که در گذشته مورد تحسین وی بودهاند، در نوجوانی دیگر بیعیب و نقص به شمار نمیآیند.
تمایل به مجادله:
شرکت کردن در بحثهای مذهبی، فلسفی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... یکی از ویژگیهای دوران نوجوانی است.
توجه به خود:
نوجوانان همیشه تصور میکنند که دیگران آنها را زیر ذره بین نگاه میکنند، لذا همیشه درباره ظاهر، پوشش، رفتار اجتماعی، موفقیتها، شکستهای تحصیلی و دیگر فعالیتهای خود نگرانند.
خود محوری:
خود را منحصر به فرد میدانند. به طور مثال بسیاری از نوجوانان معتقدند که هرگز معتاد نخواهند شد، هرگز تصادف نخواهند کرد و...
بلاتکلیفی:
نوجوانان در برخورد با انتخابهای متعدد دچار دوگانگیهای شدید میشوند مثلا انتخاب همسر، شغل و...
هویت یابی:
نوجوان در پی کسب شناخت خود برمی آید. شناخت هویت یعنی پاسخ دادن به سوال من کیستم؟ آنها در این مرحله نگاهی منتقدانه به مسائل اطراف خود دارند و در پی این هستند که هویت و شخصیتی مستقل پیدا کنند.
میل پیوستن به گروه همسالان:
نوجوان علاقه زیادی به ارتباط با همسالان و دوستان خود دارد و ترجیح میدهد بیشتر اوقات خود را با آنها سپری کند تا با خانواده.
بلوغ:
بلوغ جسمانی نیز با افزایش تعارض والد-فرزند ارتباط دارد. عوامل موقعیتی با تاثیرات هورمونی ترکیب میشوند و بر دمدمی بودن نوجوان تاثیر میگذارند. (آسیه امیدوار طهرانی - کارشناس ارشد روانشناسی/خراسان)
جام جم سرا: دکتر مهدی بیاتی تصریح کرد: دانستن مراحل رشد کودک توسط والدین از مهمترین عواملی است که در تربیت مناسب کودک نقش بسیار موثری دارد. کودکان در گروه سنی یک تا سه سال به خودباوری میرسند و «من» در آنها شکل میگیرد و میخواهند با انجام راهکارهای مختلف مانند انجام دادن کارهای روزمره، انتخاب لباس و غیره این استقلال را به والدین خود اثبات کنند.
وی افزود: متاسفانه عوام از این مراحل رشدی کودک که رشد استقلال و منیت آن است به عنوان «لجبازی» یاد میکنند. اگر تصور ما از استقلال کودک، لجبازی کردن وی باشد، متناسب با همین طرز فکر رفتارهای نامناسبی را در مقابل کودک انجام میدهیم تا لجبازی وی کمتر شود و این رفتارها کاملا نتیجه عکس دارد.
بیاتی در ارتباط با شکل گیری خودباوری در کودک و نقش آن در آینده فرد گفت: کودک برای اینکه بتواند آینده خوبی داشته باشد باید خود باوری در آن شکل بگیرد و تنها راه آن نشان دادن منیت کودک در گروه سنی یک تا سه سال است. این بدان معناست که باید به کودک فرصت دهیم فعالیتهای روزمره از قبیل خوردن غذا، پوشیدن لباس و غیره را خودش انجام دهد. اینکه والدین خود باوری کودک را نپذیرند و از آن با عنوان لجبازی یاد کنند باعث میشود عزت نفس کودک رشد نکند و فرد دچار کمبود اعتماد به نفس در آینده شود و این مسئله در موضوعات مختلف اجتماعی، تحصیلی، کاری و ازدواج و غیره فرد مشکلات جدی را به وجود میآورد.
این روانشناس کودک ادامه داد: والدین باید قبول کنند در گروه سنی زیر شش سال واژهای به نام لجبازی نداریم و رفتارهای کودکان در این دوره تنها تقلید و انعکاس از رفتار والدین است و برای اثبات خود این رفتارها را انجام میدهند. اگر والدین به فرزندان خود اجازه ندهند که خودباوری و استقلال خود را به نمایش بگذارند فرد در آینده در تمام تصمیمات خود دچار شک و دودلی میشود.
بیاتی همچنین درباره رفتارهایی از قبیل ایستادن جلوی تلویزیون، ریختن آب و غذا بر روی فرش و زمین گفت: جلب توجه در این گروه سنی مهمترین هدف است و دلیل آن شکل گیری استقلال و «من» در فرد است. کودک در این سن میخواهد فعالیتهایی را انجام دهد که مورد توجه و دیده شدن واقع شود و اگر والدین به نکات مثبت کودک توجه نکنند، وی از طریق رفتارهای منفی که حساسیت پدر و مادر را بر میانگیزد مانند ایستادن جلوی تلویزیون، ریختن آب و غذا روی زمین، پرت کردن اشیا و غیره اقدام به جلب توجه میکنند.
وی همچنین گفت: او میداند با انجام این کارها والدین سریعاً به آن واکنش نشان داده و اعتراض میکنند و همین باعث میشود کودک مرتبا آن کارها را تکرار کند.
بیاتی هشدار داد: امروزه والدین باید بسیار دقت کنند که نیازهای فرزندانشان چیست و به نیازهای مثبت آنان پاسخ دهند و در مقابل نیازهای منفی آنان رفتارهای صحیح داشته باشند زیرا در غیر این صورت کودک دست به کارهای منفی میزند. (ایسنا)
کودکان لجبازی میکنند، چون میخواهند دیده شوند. وقتی آنها را نمیبینید، زورگویی میکنید، به پرخاشگری متوسل میشوید یا بدون پرسیدن نظر آنها، کار خودتان را میکنید، در واقع دارید فرزندتان را به سمت لجبازی بیشتر سوق میدهید. کودک نیازمند استقلال داشتن اسـت و گاه برای به دست آوردن این استقلال، لجبازی میکند. از سوی دیگر، کودکان گاهی به دلیل خشمهای ابراز نشده، با نافرمانی یا پافشاری روی یک رفتار، سعی در عصبانی کردن شما دارند. این رفتار هم برچسب لجبازی میخورد اما عاملی متفاوت باعث شکلگیری آن شده اسـت.
برای آنکه احتمال بروز رفتار پرخاشگرانه در کودکتان کاهش یابد:
سرخود عمل نکنید؛ نظر کودک را بپرسید و به او استقلال عمل بدهید.
از سیستم تشویق استفاده کنید. در ازای رفتار مناسب، به او پاداش دهید و در ازای رفتار اشتباه، پاداش را حذف کنید.
اگر کودک برای رسیدن به مطلوب خود چه درست و چه نادرست شروع به گریه یا داد کشیدن کند به او بیتوجه باشید تا یاد بگیرد روش رسیدن به خواستههایش لجبازی و داد و قال نیست.