«وجیهه» نخستین کودک لقاح مصنوعی در ایران، مادر شد

دکتر محمدحسین امیرارجمند که به عنوان برگزیده پیشکسوت حوزه تولید مثل معرفی شده، در حاشیه اولین کنگره بین‌المللی تولید مثل گفت: در سال ۱۳۶۹ اولین حاملگی خارج رحمی با روش‌های آزمایشگاهی مثبت شد و در دی ماه ۶۹ نیز اولین فرزند به روش IVF ایران در یزد متولد شد. این فرزند دختر که «وجیهه» نامگذاری شده است، اکنون به سن ۲۵ سالگی رسیده و در حال حاضر ازدواج کرده و صاحب فرزندانی دوقلو شده است.

دکتر امیرارجمند در سال ۱۳۵۵ در رشته علوم آزمایشگاهی از دانشکده پزشکی دانشگاه اصفهان فارغ‌التحصیل شد و در سال ۵۷ در سمت مسؤول آزمایشگاه بیمارستان افشار یزد فعالیت خود را آغاز کرد. در سال ۶۸ مرکز تحقیقاتی و درمان ناباروری دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با همکاری دکتر افلاطونیان و دکتر کریم‌زادگان و مشارکت دکتر ارجمند راه‌اندازی شد و وی به عنوان مسؤول این آزمایشگاه به فعالیت‌های تحقیقاتی پرداخت.
وی با بیان اینکه در حال حاضر به عنوان استاد بازنشسته در بیمارستان تخصصی زنان و نازایی مادران یزد مشغول به انجام تحقیقات در حوزه جنین‌شناسی است ادامه داد: در حال حاضر ۲۰ درصد جمعیت کشور نابارور است، از این رو لازم است تا با استفاده از روش‌های متعدد مانند استفاده از انواع محیط‌های کشت، تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته، تحقیقات ژنتیکی و تشخیص به موقع برای درمان نیازمندان تلاش کنیم تا نتایج درمان ناباروری را انتقال دهیم.

وی همچنین به میزان موفقیت روش‌های درمان ناباروری در کشور اشاره کرد و افزود: در بررسی زوج‌های نابارور آنهایی که در سیکل لقاح خارج رحمی قرار می‌گیرند، میزان موفقیت بین ۳۰ تا ۴۵ درصد است ولی در مواردی موفقیت ۵۰ درصدی نیز کسب شده است.

امیرارجمند در عین حال اضافه کرد: با توجه به استفاده از روش‌های جدید چون فریز و انجماد تخمک و جنین می‌توان میزان موفقیت درمان ناباروری را افزایش داد چرا که اگر زوجی نتوانستند از جنین تازه خود حامله شوند، می‌توان از جنین‌های فریز شده آن‌ها استفاده کرد که در این صورت میزان موفقیت درمان افزایش می‌یابد. بر اساس تحقیقات انجام شده میزان موفقیت هر سیکل IVF حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد است. (ایسنا)

لقاح مصنوعی؛ موفق یا ناموفق؟

دانش پزشکی امروز به روش‌های موثری برای درمان ناباروری دست یافته که مبتنی بر شیوه‌های لقاح آزمایشگاهی (شامل IVF، میکرو اینجکشن و ZIFT) است. در این روش‌ها، تخمک و اسپرم را در آزمایشگاه مجاور هم قرار می‌دهند و پس از تشکیل سلول تخم، آن را در شرایط خاصی در آزمایشگاه نگه می‌دارند و پس از چند روز به رحم مادر منتقل می‌کنند.

اما این تمام ماجرا نیست و هنوز در بهترین شرایط نیز میزان حاملگی با این روش‌ها که بسیار پرهزینه است، چیزی حدود 25 درصد است. یعنی از هر چهار زوج ناباروری که تحت درمان با روش IVF قرار می‌گیرند، یک زوج صاحب فرزند می‌شود. به گفته دکتر آمنه لاهوتی، متخصص زنان و زایمان، مهم‌ترین عاملی که میزان موفقیت IVF را تعیین می‌کند، سن تخمک و به عبارتی سن تقویمی مادر است. همه زنان با تعداد مشخصی تخمک به دنیا می‌آیند که مجموع این تخمک‌ها را در اصطلاح، رزرو تخمدان می‌نامند. رزرو تخمدانی هر کسی از ابتدای تولد مشخص است و تاکنون راهی برای افزایش آن یافت نشده است، اما با افزایش سن زن، تخمک‌های وی نیز پیر می‌شوند و از کیفیت سابق برخوردار نخواهند بود.

تخمک‌هایی که جوان نیستند

هر چه سن مادر بالاتر باشد، نه‌تنها رزرو تخمدانش کمتر می‌شود بلکه میزان پاسخ‌دهی تخمدان به داروها کمتر خواهد بود. این متخصص در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: تخمک‌هایی که از این افراد به دست می‌آید، کم‌کیفیت‌تر و جنین‌ها نیز فاقد کیفیت مطلوب خواهند بود. ضمن این که احتمال بروز مشکلات کروموزومی با افزایش سن خانم افزایش می‌یابد و طبیعتا جنین‌های مشکل‌دار قادر به لانه‌گزینی نیستند یا در صورت بروز حاملگی در مراحل اولیه سقط می‌شوند.

تشکیل جنین بی‌کیفیت

مشکلات ژنتیک سلول تخم منحصر به اشکالات تخمک نیست و اختلالات ژنتیک اسپرم نیز منجر به تشکیل جنین بی‌کیفیت می‌شود.

دکتر لاهوتی با تاکید بر این که در موارد شکست IVF، یکی از راهکارها برای افزایش میزان موفقیت، بررسی ژنتیک جنین قبل از لانه گزینی (PGD) است، توضیح می‌دهد: علاوه بر خوب بودن کیفیت تخمک و جنین، اندومتر (دیواره داخلی رحم که جنین در آن لانه‌گزینی و رشد می‌کند) باید پذیرای جنین باشد.

این متخصص تاکید می‌کند: لانه‌گزینی جنین در رحم مادر، فرآیند بسیار ظریف و پیچیده‌ای است. همزمانی تغییرات ایجاد شده پس از لقاح در جنین و اندومتر برای لانه‌گزینی و دستیابی به حاملگی طبیعی بسیار مهم است و چنانچه این تغییرات که لازمه پذیرندگی جنین است، در سلول‌های اندومتر ایجاد نشده باشد، جنین با وجود ورود به حفره رحم، قادر به تهاجم به بافت اندومتر و لانه‌‌گزینی در آن نخواهد بود و دفع خواهد شد.

بیماری‌های عامل IVF ناموفق

بعضی بیماری‌ها مثل اندومتریوز یا تنبلی تخمدان (تخمدان پلی کیستیک) و اختلالاتی مثل عفونت مزمن لوله رحمی ـ که با اتساع لوله و وجود مایع درآن مشخص می‌شود ـ با آسیب به جنین یا تغییر محیطی که جنین قرار است در آن لانه‌گزینی و رشد کند، می‌تواند موجب عدم دستیابی به حاملگی از طریق IVF شود.

دکتر لاهوتی تاکید می‌کند: در صورتی که این بیماری‌ها در خانمی که مبتلا به ناباروری است وجود داشته باشد، باید ابتدا به کمک دارو یا جراحی (در صورت نیاز) کنترل یا حداقل سرکوب و سپس اقدام به IVF شود.

ناباروری در مادران پراسترس

واضح است که استرس می‌تواند بر درمان ناباروری تأثیر بگذارد. همچنین ناباروری می‌تواند تأثیرات روان‌شناختی ایجاد کند و زمینه‌ساز بروز اختلالات روانی و مشکلات زناشویی شود.

این متخصص زنان با اشاره به این که اثرات روان درمانی در افزایش میزان حاملگی در مطالعات مختلف متفاوت بوده است، می‌گوید: بعضی محققان نشان داده‌اند مداخلات روان درمانی تأثیر اندکی بر میزان حاملگی دارد، اما در بعضی مطالعات نتیجه گرفته‌اند، روان درمانی باعث کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود و شانس پذیرش جنین در رحم را افزایش می‌دهد.

به همین دلیل، روش‌های مختلف روان درمانی و اضطراب‌زدایی به عنوان درمان کمک‌کننده در کنار دیگر روش‌های درمان وجود دارد، ولی اثر این درمان‌ها هنوز به قطعیت روشن نشده است.

بی‌نیاز از استراحت مطلق

طی انجام مراحل IVF پس از این که انتقال جنین به داخل رحم صورت گرفت، لازم است مادر چند ساعتی در بیمارستان استراحت مطلق داشته باشد، ولی پس از آن می‌تواند به منزل برود وبه صرف انجام IVF نیاز به استراحت مطلق ندارد، مگر این که مشکل همزمان دیگری وجود داشته باشد.

دکتر لاهوتی با اشاره به این مطالب اظهار می‌کند: نزدیکی جنسی نیز در ساعات یا شاید روزهای اولیه به دلیل ایجاد انقباض رحمی و احتمال دفع جنین بهتر است انجام نشود ولی بعد از آن، شخص می‌تواند زندگی معمول خود را از سر بگیرد.

ناامید نشوید

به گفته این متخصص در صورتی که اولین IVF منجر به بارداری نشود، بررسی‌های خاص (مثل بررسی مولکولی پذیرندگی اندومتر یا بعضی اعمال جراحی یا بررسی‌های ژنتیک) صورت خواهد گرفت. بنابراین یک بار شکست در IVF به معنی کاهش احتمال موفقیت در بار دوم نیست وحتی شاید با بررسی بیشتر، احتمال موفقیت، بیشتر بشود.

پونه شیرازی

درمان ناباروری مردانه با لقاح داخل رحمی

به گزارش جام جم آنلاین ، اصطلاح لقاح مصنوعی یک اصطلاح اشتباه جا افتاده است و اصطلاح درست آن، روش‌های کمک باروری است که به اختصار به آن ART گفته می‌شود. روش‌های کمک باروری از اقدامات ساده تا اقدامات بسیار پیچیده متفاوت است و با توجه به محاسن و معایب هر کدام، هنگام توصیه به استفاده از روش‌های کمک باروری باید شرایط بیمار را در نظر گرفت. همچنین قبل از اقدام به استفاده از روش‌های کمک باروری باید از سالم بودن همسر اطمینان حاصل کرد.

در روش‌های کمک باروری سعی می‌شود، اسپرم را به تخمک نزدیک کنند و موانعی که وجود دارد تا اسپرم به تخمک نرسد، در این روش‌ها برداشته می‌شود. برای انتخاب روش کمک باروری، پارامترهای مختلفی در نظر گرفته می‌شود ولی مهم‌ترین پارامتر، کمیت و کیفیت اسپرم مرد است. کمیت عبارت است از تعداد اسپرم، ولی کیفیت، تعداد اسپرم‌های زنده و متحرک و تعداد اسپرم‌های با شکل طبیعی است.

یکی از مهم‌ترین پارامترها، تعداد کل اسپرم‌های متحرک است. در انجام روش‌های کمک باروری ما دو اصطلاح داریم؛ یکی مایع منی خام یعنی همان مایعی است که در آزمایشگاه تهیه شده و دیگری مایع منی فرآوری شده است که پس از تهیه، در آزمایشگاه با استفاده از روش‌هایی مانند شست‌وشو فرآوری می‌شود و به آن، مایع منی فرآوری شده می‌گویند. اگر در نمونه منی خام، تعداد کل اسپرم‌های متحرک یک تا سه میلیون باشد، می‌توان برای بیمار لقاح داخل رحمی پیشنهاد داد. این یکی از ساده‌ترین روش‌هاست که در آن، مایع منی مرد اخذ و پس از فرآوری، اسپرم‌ها با وسایل مخصوص، داخل رحم زن گذاشته می‌شود.

این روش، تفاوت چندانی با نزدیکی طبیعی ندارد. هنگام نزدیکی مایع منی داخل واژن می‌ریزد و سپس اسپرم‌ها با حرکات تند و سریع به طرف بالا می‌روند و از دهانه رحم عبور می‌کنند و وارد رحم می‌شوند. برخلاف باور عموم، اگر مایع منی روی دستگاه تناسلی خانم باکره ریخته شود (نه داخل واژن) اسپرم‌ها با حرکتی که دارند، از سوراخ پرده بکارت وارد واژن می‌شوند و سپس بالا رفته، از دهانه رحم عبور می‌کنند و وارد رحم می‌شوند.

اگر بعد از فرآوری مایع منی در آزمایشگاه، حداقل 800 هزار اسپرم متحرک به دست بیاید، می‌توان روش IUI را پیشنهاد کرد که هم ساده و هم مقرون بصرفه است، اما اگر پس از فرآوری مایع منی، تعداد اسپرم‌های متحرک کمتر از یک میلیون باشد، احتمال موفقیت کم است و باید از سایر روش‌های کمک باروری استفاده کرد.

از طرفی سن زن در موفقیت IUI نقش بسیار مهم دارد. در اکثر موارد، IUI موفق در خانم‌های زیر 37 سال اتفاق می‌افتد. سن مرد نیز مهم است ولی وقتی زن جوان باشد تأثیرات سن مرد زیاد نمی‌شود و وقتی هر دو زوج سن زیاد دارند(خانم‌ها بیش از 35 و مردان بیش از 40) شانس باروری با IUI کم می‌شود و پس از باردار شدن، احتمال سقط افزایش پیدا می‌کند.

دکتر محمدرضا صفری‌نژاد

جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری