«طلاتپه» نام یک پایگاه باستانی در نزدیکی شهر «شبرغان» در شمال افغانستان است که کاوش آن در سال ۱۹۷۸ میلادی توسط گروهی از باستان‌شناسان افغانستان و روس به سرپرستی «ویکتور ساریانیدی» صورت گرفت.
در نخستین روزهای سال ۱۹۷۸ میلادی ویکتور ساریانیدی، باستان شناس نامدار شوروی بالای همین تپه در شهر شبرغان ایستاده بود.
ناگهان اندیشه‌ای در ذهن وی پدید آمد و همین فکر سبب شد که بزرگ ترین گنجینه جهان پس از ۲۰۰۰ سال ابهام پیدا شود.
در جریان این ۲۰۰۰ سال بسیاری از جهان گشایا و شاهان و حتی بسیاری از ماجراجویان به دنبال این گنج در این بخش جهان می‌گشتند.
اما هیچ کس نمی‌دانست که گنجینه بزرگ باختر که میراث حاکمیت دوران یونان باختر که پس از تصرفات اسکندر است در کجاست.
گنجینه طلاتپه مشتمل بر بیش از ۲۰ هزار آرایه‌های طلا، پارچه‌های زیور و سکه‌های بجای‌مانده از دوره‌های کوشانیان و اشکانیان است و از ۶ گور (پنج زن و یک مرد) که ثروت سرشاری از جواهرات گرانبها را در خود جای داده بودند بدست آمده است.
با افزایش قدرت گروهای جهادی، رژیم تحت رهبری «دکتر نجیب الله» در سال ۱۳۷۱ سقوط کرد و موزه کابل که به دلیل اصابت یک موشک، دچار حریق شده بود، مورد دستبرد قرار گرفت.
در آن زمان گمان می‌رفت که همه آثار مهم باستانی به ویژه گنجینه طلا تپه نیز چپاول شده است.
اما «عمراخان مسعودی» میگوید که نجیب الله در سال ۱۳۶۸ که جنگ با گروهای جهادی گسترش یافت بر اساس پیشنهاد موزه کابل دستور داد تا طبق یک طرح سری، گنجینه طلا تپه و بخشی از دیگر اقلام مهم تاریخی که شمار آن به حدود ۳۰ هزار پارچه می‌رسید به خاطر ملاحظات امنیتی به خزینه بانک مرکزی در ارگ ریاست جمهوری و یک نقطه امن دیگر در عمارت وزارت اطلاعات و فرهنگ انتقال داده شد.
در سال ۱۳۸۲ راز این گنجینه‌ها هنگام دیدار «حامد کرزی» رئیس جمهور وقت کشور از خزائن ارگ ریاست جمهور آشکار شد، رازی که توانسته بود بخشی از تاریخ مستند این سرزمین را نجات دهد و به عنوان نمادی از تمدن و فرهنگ کهن به جهانیان نشان داده شود.
به گفته رئیس موزه ملی افغانستان، این گنجینه‌های کم نظیر در ۷ سال سفر به دور جهان، افزون بر جلب نظر صدها هزار نفر، بیش از ۳ میلیون دلار نیز برای کشور درآمد داشته است.
آرایه‌های بدست آمده از این گنجینه شامل سکه‌ها، گردن‌بندهای تزئین شده با سنگ‌های گرانبها، کمربندها، مدال‌ها و تاج‌ها می‌باشد.
طلاتپه نه تنها برای افغانستان بلکه برای تاریخ آسیا از اهمیت به‌سزایی برخوردار است و پیشینه این گنجینه به سده یکم پیش از میلاد می‌رسد.
آثار مکشوفه، شفافیت زیادی در مورد تاریخ منطقه و قرون پیش و بعد از میلاد را به وجود آورده و تصویر بی‌نظیری را از رشد فرهنگی و مدنیت آسیا به جهان عرضه می‌نماید و می‌توان آن را بهترین نماد از مراحل تاریخی (یونان و باختری) افغانستان شمرد.
با وجود تشابهات و دریافت تأثیرات متقابل مدنیتهای فارس، بین‌النهرین، هند و یونان، در جریان چندین هزار سال تاریخ این سرزمین، می‌توان شاهد خصوصیات محلی و مختص به افغانستان در معماری، آثار هنری دستی و همچنان اشیای مورد استفاده روزمره بود که نظیر آن در هیچ یک از مدنیتهای نام‌برده به جز یونان مشاهده نشده است.
در تحقیقاتی که در محل این حفریات صورت گرفته، واضح بود که طلا تپه مربوط به اواخر عصر مفرغ و اوایل عصر آهن می‌باشد.
همچنین شواهد به اثبات رسیده، حاکی از آن بود که شکل ساختمان این ناحیه طبقه تالاری طلاتپه همزمان با دوران هخامنشی می‌باشد.
به‌طور عموم و به‌منظور شناخت بهتر پلان ساختمانی و دوره‌های تاریخی طلا تپه در سال ۱۹۸۷ م حفریات اساسی صورت گرفت و در نتیجه دانسته شد که قسمت وسطی طلا تپه را قلعه مستطیل شکلی احاطه کرده که سمت افتادگی آن از شمال به جنوب می‌باشد.
در ۴ کنج قلعه و در وسط آن دیوارها و برج‌های مدور و در وسط دیوار شمالی دروازه بزرگی قرار دارد که هنوز حفریات در مورد آن تکمیل نگردیده است و از آغاز احداث این قلعه تا آخرین مرحله، هیأت تحقیقاتی ۳ مرحله ساختمانی را مشخص کرده‌اند که به ترتیب طلاتپه یک، طلاتپه ۲ و طلاتپه ۳ نامگذاری شده‌اند.
طلاتپه یک، شکل یک قلعه بزرگ را دارا بوده و مربوط اواخر هزاره دوم قبل از میلاد می‌باشد.
در مقابل دروازه در وسط این ساختمان اطاقی قرار دارد که شاید زمانی پرستشگاهی بوده است.
طلاتپه دو به قرون ۶-۹ قبل از میلاد تعلق دارد، تغییرات کلی در قلعه دیده میشود طوری‌که تعداد اطاق‌های نشیمن در قلعه زیاد گردیده و دهلیز بین اطاق‌ها از شمال به‌جنوب ساخته شده و طول آن به ۱۷ متر می‌رسد.
نوع خشت‌ها در طلاتپه یک و طلا تپه دو یکسان می‌باشد.
طبقه طلا تپه سه مربوط دوره هخامنشی‌ها می‌باشد.
شکل قبور طلاتپه، مستطیل شکل بوده، ۴ قبر آن از شمال به جنوب و دو قبر دیگر آن از شرق به غرب حفر شده است.
