به بیان دیگر، انتظار میرود شمار موارد از دست دادن بینایی به علت نزدیکبینی شدید از سال 2000 تا 2050 هفت برابر شود؛ به گونهای که در نیمه دوم قرن بیست و یکم، نزدیکبینی به علت اصلی نابینایی دائمی در جهان بدل شود. اما چه اتفاقی افتاده است که نزدیکبینی تا این حد در جهان در حال گسترش است؟
جالب است بدانید متخصصان چشم دیدگاههای مشابه و بعضا متفاوتی در این زمینه دارند. برخی نزدیک بین شدن چشمها را ناشی از تغییر سبک زندگی ما و ورود وسایل ارتباط جمعی نوین به زندگی افراد میدانند. گروهی دیگر چنین اتفاقی را ناشی از ژنتیک دانسته و برخی دیگر هم آن را ناشی از روند تکاملی مغز میدانند. در این میان، دکتر سیدجواد هاشمیان، جراح و متخصص چشم، فوقتخصص قرنیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران درخصوص علت شیوع نزدیکبینی در سالهای اخیر میگوید: تحقیقات نشان میدهد یکی از عوامل موثر در افزایش چشمگیر نزدیکبینی، تغییر در سبک و روش زندگی افراد است. این مطالعات نشان میدهد نزدیکبینی و روشهای پیشگیری از آن موضوع بسیار مهمی در اختلالات بینایی است و باید به آن بیشتر توجه شود.
وی در گفتوگو با جامجم میافزاید: مطالعات نشان میدهد اگر در دوره کودکی، فرد بیش از دو تا سه ساعت کار نزدیک با چشم داشته باشد (مثل کار با لپتاپ یا تبلت) میتواند زمینهساز نزدیکبینی در او شود. ولی این سیر رشد در گروههای مشابهی که فعالیت بیرونی داشتند و در فضای باز بودند کمتر مشاهده شد. به همین دلیل، توصیه میشود فعالیتهایی که در کودکی انجام میشود بیشتر از نوع بیرونی باشد.
مکانیسم هوشمند طبیعی
دکتر فاطمه علیپور، چشم پزشک و متخصص لنزهای تماسی و عیوب انکساری و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز شهری شدن زندگی افراد را عامل مهمی در شیوع نزدیکبینی میداند و میگوید: در زندگی مردم شهرنشین امروز، افق دید محدود شده است. مثلا میبینید این روزها ساختمانهای بلند جلوی دید دوردست ما را گرفتهاند. سیستم تکامل مغز کنترل هوشمندی دارد که قسمتی از آن در زمان رشد تکامل مییابد. مثلا در بچهها میبینیم پس از تولد دامنه وسیعی از عیوب انکساری دارند، ولی با نزدیک شدن به سن مدرسه به مرور این مساله اصلاح میشود و به صفر نزدیک میشود. به نظر میرسد مغز با مکانیسمی بسیار هوشمند فاکتورهای محرک بیماری را دریافت، آنالیز و بر اساس آن متوجه عیوب انکساری و شدت آن میشود و به این ترتیب در فاکتورهای رشد کره چشم تغییراتی ایجاد میکند.
وی میافزاید: در زمینه گسترش نزدیکبینی، تحلیلی وجود دارد که شاید گسترش نزدیکبینی بالا هم چنین مکانیسمی داشته باشد؛ به این ترتیب که مغز درک میکند دامنه دید افراد محدود شده است و چون انسان امروزی لزوما صحرانشین و شکارچی نیست، نیاز به دامنه دید دورتری ندارد و بیشتر اوقات خود را در فضاهایی میگذراند که نیازمند دیدن در فواصل نزدیکتر است.
گسترش نزدیکبینی در ایران
دکتر علیپور میگوید: حدود ده سال، پیش دکتر هاشمی (وزیر محترم بهداشت) و همکارانشان در تهران هم مطالعهای روی جمعیت بالغین انجام دادند و شیوع نزدیکبینی به میزان 30 درصد را گزارش کردند. وی ادامه داد: دو سال پیش نیز بنده و همکارانمان این مطالعه را تکرار کردیم و شیوع 45 درصدی نزدیکبینی در تهران را مشاهده کردیم. به هر حال باید در نظر داشت شیوع نزدیکبینی در کشور وضعی مابین شیوع آن در شرق و غرب جهان دارد. گرچه با افزایش سن، چگونگی گسترش آن تفاوت مییابد.
ژنتیک تا چه حد موثر است؟
دکتر عادل رزاقی، متخصص بیماریهای چشم معتقد است ژنتیک عامل تعیینکننده در بروز نزدیکبینی است. وی میگوید: در طول سالها طبابت بارها دیدهام نزدیکبینی بیشتر در نتیجه توارث رخ میدهد. البته از گذشتههای دور میگفتند مثلا افرادی که از کودکی در کارگاههای قالیبافی کار میکنند به نزدیکبینی مبتلا میشوند و باید کمکم عینک بزنند. اما این موضوعی نبود که بهطور قطعی از نظر علمی ثابت شده باشد. در بحث گسترش استفاده از تبلت و رایانه و شیوع نزدیکبینی به این علت نیز هنوز بهطور قطع مشخص نشده که آیا این عامل تأثیر معنیداری دارد یا خیر. در واقع به نظر میرسد عامل توارث نقش موثرتری در گسترش نزدیکبینی داشته باشد.
دکتر علیپور نیز تصریح میکند والدینی که نزدیکبین هستند، معمولا با احتمال بالاتری فرزند نزدیکبین خواهند داشت و تا حدود زیادی این موضوع را ژنتیک تأیید میکند. اما این که چقدر شیوع نزدیکبینی متأثر از سبک زندگی بشر باشد، موضوعی است که به مطالعه بیشتر نیاز دارد.
پیشگیری و درمان
فرد مبتلا به نزدیکبینی، نزدیک را خوب میبیند و دور را تار میبیند. گاهی افراد فکر میکنند بینایی همین است و نمیدانند بهطور طبیعی باید جور دیگری ببینند. پس ضروری است که افراد در چنین شرایطی، مراجعات بموقع و دورهای به چشمپزشک داشته باشند.
دکتر هاشمیان درباره روشهای پیشگیری از نزدیکبینی میگوید: نتایج مطالعات نشان داده استفاده از عینک، استفاده از قطرهها و بهخصوص قطره آتروپین (با غلظت یکصدم درصد) که باعث فلج تطابق میشود روند ایجاد نزدیکبینی را به تاخیر میاندازد یا کاهش میدهد. همچنین استفاده از لنزهای تماسی چندکانونی و لنزهای تماسی که باعث تغییر شکل قرنیه میشود موثر خواهد بود.
وی با اشاره به این که اگر والدین احساس کنند اشکالی در دید کودکشان وجود دارد، باید هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کنند، تصریح میکند: اگر میبینند کودک اصرار دارد از فاصله نزدیک تلویزیون تماشا کند، این احتمال را بدهند که ممکن است مشکل بینایی داشته باشد و چون از دور نمیبیند جلوی تلویزیون مینشیند. تماشای تلویزیون به علت در معرض قرار گرفتن طولانیمدت چشم در برابر نور آبی که در الایدیها استفاده میشود، میتواند به اختلال یا آزار چشم منجر شود.
این متخصص چشم هشدار میدهد : افرادی که شماره نزدیک بینی 6 به بالا دارند ممکن است مستعد پارگی شبکیه در اثر ورزش یا فعالیتهای سنگین یا آبکی شدن زجاجیه ـ که تودهای ژلهای است ـ شوند. اما نزدیکبینی ضعیف و شمارههای پایین مشکل جدی برای فرد ایجاد نمیکند
کاظم کوکرم
مهمترین دلیل نزدیکبین شدن چشمها، وراثت است؛ یعنی والدینی که نزدیکبین هستند یا پتانسیل ژنتیک لازم را دارند ممکن است دارای فرزندان نزدیکبین بشوند. ولی نباید تاثیر عوامل محیطی یا برخی بیماریها را نادیده گرفت.
استفاده از چشمها در فاصله نزدیک ازجمله مطالعه کتاب، کار با رایانه و تبلت، خیاطی، مطالعه در نور کم و... براساس بسیاری از مطالعات میتواند در افرادی که ویژگیهای اولیه نزدیکبین شدن را داشته باشند به نزدیکبینی منجر شود. همچنین برخی بیماریها میتواند بر تغییرات عیوب انکساری چشم ازجمله نزدیکبین شدن چشمها تأثیر بگذارد؛ مثلا تغییرات قند خون در افراد مبتلا به دیابت ممکن است تغییراتی در میزان نزدیکبینی فرد ایجاد کند که این تغییرات نه همیشه ولی در بیشتر موارد به صورت افزایش نزدیکبینی با افزایش قند خون است. بنابراین نمره عینک افراد نزدیکبینی که مبتلا به دیابت هستند اگر به دلیل افزایش قندخون تغییر کند، پس از مراقبتهای لازم و کنترل آن دوباره به وضعیت ثبات قبلی خود میرسد.
همچنین برخی اختلالات چشم ازجمله آبمروارید یا کاتاراکت ممکن است اوایل شروع بیماری خود را به صورت ایجاد نزدیکبینی یا افزایش نزدیکبینی نشان دهند و موجب شوند افراد مبتلا احساس کنند در فاصله دور قدری تار میبینند، ولی در فاصله نزدیک بدون عینک پیرچشمی میتوانند مطالعه کنند یا به فعالیتهای دیگر چشمی در فاصله نزدیک بپردازند.
افرادی که دچار نزدیکبینی هستند و نزدیکبینی آنها از مقادیر متوسط بیشتر است به دلیل بزرگتر بودن کره چشم و کشیدگی پرده شبکیه چشم ممکن است دارای پرده شبکیه نازکی باشند و نیاز به مراقبتهای تخصصی درخصوص سلامت پرده شبکیه چشم داشته باشند و توسط اپتومتریست به یک چشم پزشک یا متخصص شبکیه چشم ارجاع داده شوند. بنابر این علاوه بر توجه به این که نزدیکبینی به دلیل بزرگتر بودن فیزیکی کره چشم ایجاد شده است باید به سلامت پرده چشم نیز در این گروه از مبتلایان به عیوب انکساری توجه ویژه داشت.
اغلب نزدیکبینها از اپتومتریست خود سوال میکنند چرا آنها وقتی چشمهایشان را تنگ میکنند یا از داخل یک روزنه کوچک به اشیای دور نگاه میکنند بهتر میبینند؟ علت این پدیده مربوط به ویژگیهای چشم و خواص اپتیکی نور است که منجر میشود در نگاه از درون یک روزنه کوچک بینایی آنها بهتر شود. در واقع با تنگ کردن شکاف پلکی و مانع شدن از ورود نورهای محیطی ـ که موجب پخش نور و تار شدن بیشتر تصویر میشوند ـ وضوح بینایی بهتر میشود. همین جا ذکر یک نکته دیگر نیز ضروری است؛ این که اگر فردی برای بهتر دیدن چشمهایش را تنگ میکند یا اطرافیان میبینند که فردی با تنگ کردن شکاف پلکی خود سعی میکند بهتر ببیند باید نتیجه گرفت وی نزدیکبین است (البته اگر این تنگ کردن شکاف پلکی فقط برای واضح دیدن اجسام دور اتفاق میافتد) و باید برای سنجش تخصصی بینایی خود مراجعه کند.
دکتر علی میرزاجانی
دانشیار گروه اپتومتری دانشگاه علوم پزشکی ایران
دانش > پزشکی - همشهری آنلاین:
پژوهشگران میگویند گذراندن وقت بیشتر در فضای بیرون در ابتدای زندگی ممکن است تا حدودی باعث جلوگیری از نزدیکبینی شود.
به گزارش هلثدی این پژوهشگران تصور میکنند که بودن بیشتر در معرض پرتوهای ماورای بنفش B یا UVB ممکن است در کاهش نزدیکبینی نقش داشته باشد.
به گفته این پژوهشگران میزان قرار گرفتن سالانه به UVB در طول سال که بهطور مستقیم با میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید در فضای بیرون مرتبط است با کاهش احتمال نزدیکبینی ارتباط دارد.
این بررسی نشان داد که قرار داشتن در معرض پرتوهای UVB در فاصله ۱۴ تا ۲۹ سالگی با بیشترین میزان کاهش احتمال نزدیکبینی در بزرگسالی ارتباط دارد.
کارشناسان میگویند این یافتهها شاهد دیگری بر رابطه میان نزدیکبینی و زمان گذرانده شدن در فضای باز هستند.
البته یافتههای این بررسی یک رابطه سببی میان نزدیکبینی و مدت بودن در فضای آزاد را ثابت نمیکند و فقط رابطه میان این دو را نشان میدهد.
عوامل ژنتیکی یک علت شناختهشده ایجاد نزدیکبینی هستند، اما فقط بخش کمی از موارد این بیماری را میتوان با عوامل ژنتیکی توضیح داد. ظاهراً عاملی در محیط باعث ایجاد نزدیکبینی میشود، اما هنوز معلوم نیست این عامل چه چیزی است.
پژوهشهای پیشین نشان دادهاند که نزدیکبینی در میان افراد تحصیلکرده شایعتر از افرادی است که زمان بیشتری را در فضای بیرون هستند.
پژوهشگران کینگز کالج لندن، دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن و چند موسسه دیگر در این پژوهش ۳۷۱ فرد اروپایی نزدیکبین و ۲۷۹۷ فرد بدون این عارضه را که ۶۵ ساله یا بیشتر بودند، مقایسه کردند.
پژوهشگران بودن این افراد در معرض نور خورشید- به خصوص پرتوهای UVB- را در فاصله ۱۴ تا ۲۹ سالگی تخمین زدند. این بررسی هم نشان داد که افراد تحصیلکردهتر بیشتر نزدیکبین هستند. از طرف دیگر افرادی که میزان قرارگیریشان در معرض UVB بیشتر بود، کمتر دچار نزدیکبینی بودند.
پس آیا بودن در معرض نور خورشید برای چشمها خوب است؟
گرچه تابش پرتوهای UVB به پوست باعث تحریک تولید ویتامین D در بدن میشود، اما این پژوهشگران رابطهای میان نزدیکبینی و میزان ویتامین D پیدا نکردند.
به گفته این پژوهشگران ممکن است یک عامل در فضای بیرون - به جز تابش پرتوهای UVB- بر نزدیکبینی مؤثر باشد.
یک نظریه دراینباره این است که نور درخشانتر در فضای بیرون باعث آزادی ناقل عصبی دوپامین از شبکیه چشم میشود و این دوپامین رشد چشم را آهستهتر میکند و مانع از نزدیکبینی میشود.