مجله مطالب خواندنی

سبک زندگی، روانشناسی، سلامت،فناوری و ....

مجله مطالب خواندنی

سبک زندگی، روانشناسی، سلامت،فناوری و ....

نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره و سخن امام رضا (ع)

[ad_1]

چکیده

در سخنان و سیره امام رضا (علیه‌السلام) از رزق حلال و عناوین مرتبط با آن سخن به میان آمده و مفهوم رزق حلال ترسیم شده است. از سویی خانواده با عناوین چندی مورد اشاره قرار گرفته و از استحکام آن سخن به میان آمده و به توسعه و رفاه آن تشویق شده است. در مقاله‌ی حاضر ضمن بیان مواردی که به رزق حلال اشاره دارند رابطه‌ی رزق حلال و استحکام بنیان خانواده تبیین شده است، زیرا نظر به اهمیت خانواده، اسلام راهکارهای زیادی برای استحکام آن بیان داشته همچنین از عوامل سست کننده‌ی آن نهی نموده است، لذا متونی که به استحکام نهاد خانواده تشویق می‌کنند، به مراتب بیشتر از متون، مشوق تشکیل خانواده هستند. در سخنان و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) برای استحکام بنیان خانواده، بر روزی حلال تأکید شده که از طرق عناوینی، همچون صله‌ی رحم، رعایت حقوق متقابل، محبت به دیگران و خوشحال نمودن ایشان، پرهیز از حسد، رضایتمندی، قناعت، ساده‌زیستی و پرهیز از تکلف و... در استحکام بنیان خانواده نقش بسزایی دارد.

مقدمه

رزق به معنای عطا و بخششِ مستمری است که به منظور ادامه‌ی حیات با نیاز فرد مطابقت دارد. از آنجا که روزیِ خداوند، عطای مستمر به آفریدگان است، از آن به رزق تعبیر شده است (مصطفوی، 1360، ج4: 115). مطابق با نیاز فرد بودن یا بهره‌مند شدن فرد از آن، قیودی هستند که موجب نزدیک شدن مفاهیم رزق و کالا به یکدیگر هستند (قریشی، 1371، ج3: 2؛ طباطبایی، 1417، ج3: 137؛ مکارم شیرازی، 1374، ج9: 18).
توجه به قیود مذکور همچنین نشان دهنده‌ی تفاوت مفاهیم رزق و درآمد است؛ از همین رو با استناد به سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم): «انما لَکَ مِن مَالِکَ مَا أکَلتَ فَأفنَیتَ أو لَبِستَ فَأبلَیتَ أو اعطیت فامضیت و سائره لموالیک؛ از مال تو آن مقدار برای توست که بخوری و تمام کنی یا بپوشی یا صدقه دهی یا از آن درگذری» (مجلسی، 1403، ج70: 138) ابن خلدون گفته است:
اگر منافع درآمد و ثروت انسان به خودش برگردد و در راه تأمین مصالح و‌ی صرف شود، روزی نامیده می‌شود... و چنانچه از مالی و دارایی خود به هیچ‌وجه در مصالح و نیازهایش فایده‌ای نبرد به آن روزی نمی‌گویند، در این صورت آنچه با کوشش و توان خود به دست آورده درآمد نامیده می‌شود. این مانند میراث است نسبت به متوفی که درآمد شمرده می‌شود، اما روزی نامیده نمی‌شود و نسبت به وارثان هر وقت از آن منتفع شوند رزق نامیده می‌شود (خضیری، 1991: 381).
در قرآن مجید واژه‌ی رزق به شکل‌های ‌گوناگون به کار رفته است؛ در برخی موارد همچون: «وَ فِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ» (ذاریات/22) در امور مادی است، زیرا در آیه‌ی مزبور رزق به معنای باران است (ابن عجیبه، 1419، ج5: 472). رزق در برخی موارد همچون آیه‌ی « وَالَّذِینَ هَاجَرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَیرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقًا حَسَنًا وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیرُ الرَّازِقِینَ» (حج /58) در امور معنوی و اخروی و در برخی موارد همچون آیه‌ی «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ‌» (ذاریات/58) در معنای عام از امور معنوی و مادی به کار رفته است.
در تأیید تفاوت رزق و درآمد، بر مال حرام رزق اطلاق نشده است، چنان که طبرسی ضمن تفسیر آیه‌ی « وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ؛ از آنچه روزی ایشان کرده‌ایم، انفاق می‌کنند» (بقره/4) گفته است:
رورزیِ واقعی آن است که شخص بتواند از آن بهره‌مند شود و کسی حق نداشته باشد او را از این بهره‌مندی باز دارد. بنابراین، آیه مذکور دلیل بر آن است که مال حرام رزق و روزی نیست، زیرا خدای متعال مردمان را به انفاق کردن از آنچه روزی ایشان مقرر داشته می‌ستاید و انفاق‌کننده از مال حرام- به انفاق همگان- شایسته‌ی ستودن نیست، پس حرام رزق محسوب نمی‌شود (1372، ج1: 123).
عبارت مذکور از طبرسی، دیدگاه شیعه و معتزله در خصوص مفهوم رزق را بیان می‌کند، اما دیدگاه اشاعره چنین نیست. برای توضیح بیشتر باید بگوییم در اینکه آیا لفظ رزق شامل حرام می‌شود یا نه اختلاف است، به عبارتی، چنانچه انسان از طریق حرام و غیرمشروع تأمین هزینه و مایحتاج کند، آیا شرعاً و از نظر قرآن رزق نامیده می‌شود یا آنکه در اصطلاح شرع، رزق منحصر به چیزهای حلال است؟ امامیه و معتزله بر این باورند که آنچه از راه حلال به دست می‌آید رزق نامیده می‌شود و آنچه از راه حرام به دست می‌آید رزق محسوب نمی‌شود. در مقابل، اشاعره بر این باورند که هرچه انسان به دست آورد؛ خواه از راه حرام و خواه حلال، رزق نامیده می‌شود (فخر رازی، 1420، ج2: 275).
در تأیید تفاوت رزق و دارایی، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خوردن مال حرام را پس از روشن شدن حرام بودنش از گناهان کبیره دانسته (ابن شعبه حرانی، 1404: 422) و معصومان از جمله امام رضا (علیه‌السلام) مال حلال را توصیه کرده و فرموده‌اند: «أفضَلَ المَالِ مَا وُقِیَ بِهِ العِرض؛ بهترین مال آن است که به وسیله‌ی آن حفظ آبرو شود» (عطاردی، 1406، ج1: 304).
امام رضا (علیه‌السلام) همچنین داشتن همسری خوب که در غیاب شوهر حافظ جان و مال شوهرش باشد بهترین سود مؤمن دانسته و فرموده‌اند:
مَا أفَادَ عَبدٌ فَائِدَةً خَیرًا مِن زَوجَةٍِ صَالِحَةٍ إِذَا رَآهَا سَرَّتهُ وَ إِذَا غَابَ عَنهَا حَفِظَنهُ فِی نَفسِهَا وَ مَالِه؛ برای بنده‌ی خدا چیزی سودمندتر از زن پارسا و شایسته نیست. هرگاه به زوجه‌اش نظر کند خوشحال شود و هرگاه شوهر به مسافرت رود، زن ناموس و مال او را حفظ کند (همان، ج2: 256)
و نیز فرموده‌اند:
مَنْ رَضىَ بِالیَسِیرِ مِنَ الحَلَالِ خَفَّت مَئُونَتُهُ وَ تَتَعَّمَ أهلُهُ وَ بَصَّرَهُ اللهُ دَاءَ الدُّنیَا وَ دَوَاءَهَا وَ أخرَجَهُ‌ مِنهَا سَالِماً إِلَی دَارِالسَّلَام؛ هر کس به مال اندک حلال راضی باشد، هزینه ‌زندگی وی کاهش می‌یابد، خانواده‌اش نعمت یابند، خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا سازد و او را سالم از دنیا به بهشت ببرد (همان، ج1: 272).
از همین رو، کار بیشتر برای رفاه خانواده را توصیه کرده و فرموده‌اند: «إِنَّ الَّذِی یَطلُبُ مِن فَضلٍ یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ‌ أعظَمُ أجراً مِنَ المُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ الله» آن کسی که کار بیشتری می‌کند تا درآمدش برای خود و کسانش بسنده باشد، در نزد خدا پاداشی بزرگ‌تر از پاداش مجاهد فی سبیل الله دارد (کلینی، 1362، ج5: 88).
برداشت کار بیشتر برای رفاه خانواده و مطلوب بودن آن از حدیث مذکور منطقی است، از همین‌رو راغب اصفهانی در آیه‌ی « فَإِذَا قُضِیتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیرًا لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (جمعه/10) فضل را به معنای بیش از حد کفاف گرفته است (راغب اصفهانی، 1412: 395). چنان که در علم اصول بیان شده، امر در «فانتشروا» پس از نهی واقع شده و مفید اباحه و جواز است و ارشاد به آن است که پس از اتمام نماز جمعه جایز است مکلف به دنبال امور دیگر و تأمین نیازهای خصوصی برود. آیه‌ی مذکور و سخن امام رضا (علیه‌السلام) که به آن اشاره کردیم، نشان دهنده‌ی آن است که تشویق به کار و کوشش و کسب روزی به کوشش انسان درباره‌ی تحصیل نیازهای اوّلیه و ضروری محدود نمی‌شود.
کلمه‌ی «معاش» که رابطه‌ی نزدیکی با رزق دارد نیز در سخن امام رضا (علیه‌السلام) مورد توجه قرار گرفته، چنان که فرموده‌اند: «لَیسَ لِلنَّاسِ بُدٌّ مِن مَعَایِشِهِم، فَلَا تَدَعِ الطَّلَب؛ مردمان ناگزیر باید برای طلب معاش خود بکوشند، پس طلب معاش را ترک مکن» (ابن شعبه حرانی، 1404: 140) و نیز در جای دیگر گفته شده:
قَالَ عَلِیُّ بنُ شُعَیب: دَخَلتُ عَلَى أبِى الحَسَنِ الرَّضَا (علیه‌السلام) فَقَالَ لِى- یَا عَلِىُّ مَن أحسَنُ النَّاسِ مَعَاشاً- قُلتُ یَا سَیِّدِی أنتَ أعلَمُ بِهِ مِنِی- فَقَالَ یَا عَلِیُّ مَن ‌حَسَّنَ مَعَاشَ غَیرِهِ فِی مَعَاشِه؛ علی بن شعیب می‌گوید بر ابوالحسن الرضا (علیه‌السلام) وارد شدم، او به من فرمود: یا علی! زندگی چه کسی از همه نیکوتر است؟ گفتم: شما- ای آقای من- در این باره از من داناتری. فرمود: یا علی! زندگی کسی که زندگی دیگری را تأمین کند (همان: 448).
امام رضا (علیه‌السلام) قناعت کردن را که رابطه‌ی نزدیکی با مال و رزق حلال دارد تشویق کرده و فرموده‌اند:
قناعت، نفس آدمی را از خطا و لغزش نگه می‌دارد و موجب می‌شود که انسان به جمع ثروت، مال و اندوختن منال نپردازد و خود را در نزد اهل دنیا خاضع و خاشع نکند. راه قناعت را فقط دو نفر اتخاذ می‌کنند؛ کسی که دنیال آخرت را گرفته و به مال اندک جهان اکتفا می‌کند یا شخص کریمی که نمی‌تواند و نمی‌خواهد خود را به کثافات دنیا آلوده کند (مجلسی، 1403، ج75: 353؛ عطاردی، 1406، ج1: 272).
امام رضا (علیه‌السلام) همچنین برای مال و دارایی یا مالکیت خصوصی آن چنان اهمیتی قائل‌اند که انسان در دفاع از آن می‌تواند تا مرز شهادت پیش برود، چنانچه فرموده‌اند: «هر کسی برای حفظ مال خود کشته شود، شهید است» (عطاردی، 1406، ج2: 499). همچنین، تعرض به مال دیگران را موجب دخول در آتش دوزخ دانسته و فرموده‌اند: «گناهی که کیفر آن دوزخ است سوگند به زیانِ مال یا حقِ مسلمان است از روی ظلم و این سوگند دروغ است و پاداش آن دوزخ است و کفاره (راه جبرانی) در دنیا ندارد» (صدوق، بی‌تا: 273).
تقدیر معیشت به معنای اندازه داشتن در هزینه و حساب کردن امور زندگی و برقراری هماهنگی بین نیازها و چگونگی برآورد آنهاست. به عبارت دیگر، رعایت اصل حیاتی نظم و انضباط اقتصادی نیز با مسئله‌ی درآمد و رزق رابطه‌ی نزدیکی دارد که امام رضا (علیه‌السلام) به رعایت آن توصیه نموده و فرموده‌اند:
لَا یَستَکمِلُ عَبدٌ حَقِیقَةَ الإِیمَانِ حَتَّی یَکُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلَاتٌ التَفَقُهُ فِی الدِّینِ وَ حُسنُ التَّقدِیرِ فِى المَعِیشَةِ وَ الصَّبرُ عَلَى الرَّزَایَا؛ هیچ بنده‌ای در ایمان به کمال نمی‌رسد، مگر اینکه در او سه خصلت باشد: فهمیدن و درک کردن مسائل شرعی، تنظیم برنامه‌های ‌زندگی با بهترین روش و شکیبایی در گرفتاری‌ها (مجلسی 1403، ج1: 213).
از همین رو، امام سجاد (علیه‌السلام) از خداوند خواسته‌اند که حُسن تقدیر را به ایشان بیاموزد «عَلِّمنِی حُسنَ التَّقدِیر» (صحیفه‌ی سجادیه/ 138). امام علی (علیه‌السلام) حُسن تقدیر را مایه‌ی پایداری و قوام زندگی دانسته و فرموده‌اند: «قوام العیش حسن التّقدیر و ملاکه حسن التّدبیر» (خوانساری، 1366، ج7: 289).
مقاله‌ی حاضر در پی آن است که از یک سو اهمیت رزق، خانواده و تحکیم آن را در سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) تبیین کند و از سوی دیگر، چگونگی ارتباط روزی حلال با تحکیم نهاد خانواده و نقش آن را در این باره در سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) بیان نماید.
در خصوص پیشینه‌ی تحقیق باید گفت که در متون اسلامی از جمله سخنان و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) مطالبی درباره‌ی مطلوب بودن استحکام خانواده و لزوم جلوگیری از سست شدن پایه ‌آن به چشم می‌خورد. همچنین، مواردی درباره‌ی رزق و عناوین اخلاقی مرتبط با آن از جمله: رضایتمندی، قناعت، پرهیز از حسد و... حایز اهمیت هستند و به نوعی از اهمیت بهداشت روانی و لزوم پیوند افراد جامعه با هم سخن می‌گویند. در کتاب‌های اخلاقی، تفاسیر فقهی و... نیز مواردی به چشم می‌خورد که اهمیت خانواده و استحکام پایه‌های ‌آن را بیان می‌کند.
با وجود این، تحقیق مستقلی درباره‌ی رابطه‌ی رزق حلال با استحکام بنیان خانواده وجود ندارد. از این رو، در نوشتار حاضر ضمن بیان مفهوم رزق حلال، خانواده و اهمیت آنها، به بررسی نقش روزیِ حلال در استحکام نهاد خانواده در سخن و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) پرداخته می‌شود.

مفهوم روزی حلال در سخن امام رضا (علیه‌السلام)

امام رضا (علیه‌السلام) علاوه بر تشویق به روزی حلال به شکل‌های ‌گوناگون و نهی از خوردن مال حرام و بیان برخی از مصادیق آن همچون: ربا، رشوه و... تفسیری از مفهوم رزق و روزی حلال را ارائه فرموده‌اند؛ چنان که محمدبن ابی نصر به امام رضا (علیه‌السلام) عرض کرد: «جعلت فداک ادْعُو اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أن یَرزُقَنِیَ اَلحَلَال فَقَالَ أتَدرِی مَا الحَلَالُ؟ قُلتُ الَّذِى عِندَنَا الکَسبُ الطَّیِّبُ؛ قربانت شوم، من دعا می‌کنم که خداوند از روزی حلال خود به من عطا فرماید. حضرت فرمودند: می‌دانی روزی حلال چیست؟» عرض کردم: قربانت تا آنجا که می‌دانم کاسبی بی غل و غش را روزی حلال می‌شمارند. حضرت فرمودند علی بن حسین (علیه‌السلام) می‌فرمودند: «الحَلَالُ هُوَ قُوتُ المُصطَفَینَ ثُمَّ قَالَ قُل أسألُکَ مِن رِزقِکَ الوَاسِع؛ روزی حلال قوت برگزیدگان الهی است، در دعای خود بگو بار خدایا، از روزی واسعت به من عطا کن» (کلینی، 1362، ج5: 59).
از متن پرسش و پاسخ برمی‌آید که روزیِ حلال آن است که از راه‌های ‌مجاز در شرع- که کتاب‌های ‌فقهی عهده‌دار بیان آن هستند- به دست آید؛ چنان که سخنان دیگر امام رضا (علیه‌السلام) در بیان برخی از مصادیق مال حرام همچون ربا و رشوه این مدعا را ثابت و تأیید می‌کند. در روایتی دیگر معمر بن خلاد از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده که فرمودند حضرت باقر (علیه‌السلام) مردی را دیدند که می‌گفت: «اللَّهُمَ إِنِّی أسأَلُکَ مِن رِزقِکَ الحَلَال» امام فرمودند تو از خداوند روزی پیامبران را درخواست می‌کنی، بگو: «قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أسأَلُکَ رِزقاً حَلَالًا وَاسِعاً طَیِّباً مِن رِزقِک» (همان، ج2: 552) و نیز حسن بن جهم گوید از حضرت رضا (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمود: «مردم هرگاه غذای یک سال خود را در خانه داشته باشند بار زندگی آنها آسان می‌گردد و از نگرانی‌ها ‌آسوده می‌شوند. امام باقر و صادق (علیهما‌السلام) مزرعه‌ای خریداری نمی‌کردند، مگر اینکه دو سال هزینه‌ی زندگی آنها از آن مزرعه تأمین می‌شد» (همان، ج5: 89).
منظور از روزی پیامبران در روایت‌های ‌مذکور، رزقی است که در واقع و نفس‌الامر حلال باشد، چنین رزقی رزق پیامبران و اوصیای ایشان است، اما رزق مؤمنان، رزقی است که در ظاهر شریعت حلال باشد، یعنی مکلف، از طریق تقلید یا اجتهاد، به حلال بودن آن، علم پیدا کند، چه بسا رزق‌هایی که بر اساس ظاهر شریعت به حلال بودن آنها حکم شده، مشتبه و شبهه‌ناک باشد.
در روایت دیگری معمر بن خلاد از حضرت رضا (علیه‌السلام) پرسیده آیا می‌شود غذای یک سال را ذخیره کرد؟ حضرت فرمودند: من این کار را می‌کنم، یعنی مواد یک سال را ذخیره می‌کنم (عطاردی، 1406، ج2: 299). همچنین، حضرت رضا (علیه‌السلام) به نقل از پدرانش فرموده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «سه خصلت را از کلاغ یاد بگیرید که عبارتند از: انجام عمل لقاحِ مخفیانه، بیرون شدن در طلب روزی هنگام صبح و ترس و احتیاط از دشمن» (صدوق، 1378، ج1: 257؛ فتال نیشابوری، 1423، ج2: 432).
امام رضا (علیه‌السلام) همچنین از مفهوم حلال، تفسیری ارائه کرده و هر چیزی را که برای بدن مقوی و مفید باشد حلال دانسته و فرموده‌اند:
خدای متعال هیچ خوردنی و آشامیدنی را مباح قرار نداده، مگر اینکه منفعت و صلاحی در آن باشد و هیچ چیز را حرام نفرموده، مگر اینکه در آن زبان، تلف و فسادی باشد؛ پس هر چیز سودمندی که به تن قوّت دهد و بر نیروی بدن بیفزاید حلال است (نوری، 1408، ج16: 165).
در اهمیت روزی حلال، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «کسی که 40 روز حلال بخورد، خداوند متعال قلبش را نورانی می‌گرداند.» و درباره‌ی مال حرام فرموده‌اند: «خداوند متعال فرشته‌ای دارد که هر شب بر بیت المقدس این ندا را می‌دهد: کسی که حرامی بخورد، نه عمل مستحبی از او قبول می‌شود و نه عمل واجبی» (ابن فهد حلی، 1407: 153). همچنین امام رضا (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «عَلَیکَ بِالصَّبرِ وَ طَلَبِ الحَلَالِ وَ صِلَةِ الرَّحِم؛ برتو باد به صبر کردن و طلب روزی حلال و پیوند با خویشاوند» (کلینی، 1362، ج2: 488).
از جمله دلایل اهمیت روزی حلال از منظر امام رضا (علیه‌السلام) آن است که در خصوص قصر یا اتمام نماز در سفر، حضرت بین سفر حلال و سفر برای معصیت تفاوت قائل شده‌اند. از این رو، ابوسعید خراسانی می‌گوید دو مرد در خراسان بر حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی الرّضا (علیه‌السلام) وارد شدند و از حکم نماز مسافر پرسیدند. امام به یکی از آنان فرمود: «بر تو واجب است که نماز را قصر بخوانی، چون به قصد دیدار من آمدی» و به دیگری گفت: «بر تو واجب است نماز را تمام بخوانی، چون آهنگ دیدار سلطان داشته‌ای» (عطاردی، 1406، ج2: 175).
گرچه در روایت یادشده به وضوح سخنی از مال حلال و حرام به میان نیامده، اما از باب تنقیح مناط می‌توان چنین استفاده‌ای کرد. از همین رو شیخ انصاری گفته: «هرگاه شخصی، سفرش سفر معصیت باشد؛ مثل: صید کردن لهو، ظلم کردن، قطع طریق کردن، اعانت ظالم یا اطاعت از ظالم و غیره نماز وی تمام خواهد بود» (163:1415). همچنین، حضرت امام (رحمه‌الله) در شرایط قصر نماز فرموده‌اند:
سفر از نظر شرعی برای او جایز باشد، بنابراین اگر سفر معصیت و حرام باشد، اعم از اینکه خودِ سفر حرام باشد مثل: فرار از جنگ یا هدف از سفرکار حرامی باشد مثل سفر برای راهزنی، حکم سنضر را ندارد و نماز تمام است (خمینی (امام)، 1424، ج1: 734).
با توجه به اهمیت رفاه خانواده، امام رضا (علیه‌السلام) بیچارگی، بیچاره‌نمایی، فقر و تنگدستی را نکوهش کرده و فرموده‌اند:
ان الله یحب الجمال والتجمل و یبغض البؤس و التباؤس فان الله إذا أنعم على عبده بنعمة أحب أن یرى علیه أثرها، قیل کیف ذلک؟ و همانا خداوند متعال زیبایی و آراستگی را دوست دارد و بدحالی و بدبخت‌نمایی را (و خود را بدبخت، ندار، بیچاره و ضعیف نشان دادن) زشت می‌دارد، زیرا هنگامی که خداوند به بنده‌ای نعمتی داد، دوست دارد اثرآن نعمت را در زندگی او ببیند (صدوق، بی‌تا: 354).
بدیهی است که آراستگی و بدحال نبودن در بسیاری از موارد به امکانات اقتصادی و مادی افراد بستگی دارد.
امام رضا (علیه‌السلام) همچنین فقر و تنگدستی را کلید مسائل اجتماعی، بدبختی و بیچارگی دانسته و فرموده‌اند: «المَسکَنَةُ مِفتَاحُ البُؤس؛ نداری کلید بدبختی است» (مجلسی، 1403، ج75: 354؛ عطاردی، 1406، ج1: 303). همچنین از فساد و تباهی اموال و تکدی‌گری نکوهش نموده و فرموده‌اند: «إِنَّ اللهَ تَعَالَی یُبغِضُ القِیلَ وَ القَالَ- وَ إِیضَاعَ المَالِ وَکَثرَةَ السُّؤَال؛ خدا از قیل و قال، تباه کردن مال و افزونی سؤال (زیاد درخواست و تقاضا کردن ) نفرت دارد» (همان: 336؛ همان: 285).
با وجود مطلوب بودن رفاه و توسعه‌ی زندگی خانواده، امام رضا (علیه‌السلام) تصرف اِسراف‌آمیز در اموال و نیز سخت‌گیری را نکوهش کرده، به اعتدال و میانه‌روی توصیه نموده و در پاسخ عباسی که از ایشان درباره‌ی تأمین مخارج خانواده‌ی خویش جویا شده بود فرمودند:
بَینَ المَکرُوهَینِ قَالَ فَقُلتُ جُعِلتُ فِدَاکَ لَا وَ اللَّهِ مَا أعرِفُ المَکرُوهَینِ قَالَ فَقَالَ لِی یَرحَمُکَ الهُ أ مَا تَعرِفُ أنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَرِهَ الإِسرَافَ وَ کَرِهَ الإِقتَارَ فَقَالَ: وَ الَّذِینَ إِذا أنفَقُوا لَم یُسرِفُوا وَ لَم یَقتُرُوا وَ کانَ بَینَ ذلِکَ قَواماً؛ از حضرت رضا (علیه‌السلام) اذن گرفتم اجازه دهند به خاندان خود انفاق کنم. فرمودند: مواظب باش که مرتکب دو مکروه نشوی! عرض کردم. من این موضوع را درک نمی‌کنم. فرمودند: اسراف و زیاده‌روی در انفاق نزد خداوند کراهت دارد؛ همان‌طور که خودداری و انفاق نکردن را نیز مکروه شمرده است (فرقان/67).
و در قرآن مجید فرموده: « وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفُوا وَلَمْ یقْتُرُوا وَکَانَ بَینَ ذَلِکَ قَوَامًا» (همان، ج68: 347؛ همان: 363).
در سخن مذکور منظور از کلمه‌ی «مکروه» امر ناگوار و ناخوشایند است و مکروه از احکام خمسه‌ی تکلیفی مورد نظر نیست. با توجه به آنچه گذشت، برای تحقق روزی حلال دو شرط لازم است: حُسن شرعی و حُسن طبیعی، زیرا رعایت موازین شرعی در کسب روزی و لزوم دوری از راه‌های ‌غیرمشروعِ به دست آوردن مال، مانند ربا و... به حُسن شرعی اشاره دارد و از سویی، شرط مفید و مقوی بودن روزی که امام رضا (علیه‌السلام) به آن اشاره کرده‌اند، حُسن طبیعی را دربرمی‌گیرد.
از دیگر نکته‌های ‌سخنان امام رضا (علیه‌السلام) این است که با وجود نکوهش فقر و تنگدستی از دیدگاه آن حضرت و تشویق ایشان به توسعه‌ی رفاه خانواده، در این باره بر اعتدال، میانه‌روی، پرهیز از اسراف (افراط) و نیز تفریط (خودداری از انفاق) تأکید کرده‌اند، زیرا با استناد به آیه‌ی 67 سوره‌ی فرقان از افراط و تفریط با نام «مکروه» تعبیر فرموده‌اند.

ماهیت خانواده در سخن امام رضا (علیه‌السلام)

خانواده از نظر عرف عبارت است از: زن، فرزندان و خویشاوندان مرد و زن و در اصطلاح شرعی، خانواده جماعت و گروهی هستند که زیربنای جامعه را تشکیل می‌دهند، بنای آن بر روابط همسری بین زن و مرد استوار است و پیامد آن فرزندانی است که به وجود می‌آیند.
کلمه‌ی «الاسره» در لغت (ابن منظور، 1414، ج4: 20) خانواده و خویشان مرد است. از سوی دیگر، این کلمه به معنای زره سخت و محکم نیز به کار رفته است. از این رو، خانواده و خویشانِ نزدیک همچون زرهی هستند که خود را با آنان نگه داشته و به پشتیبانی آنان خود را حفظ می‌کنند. این کلمه در قرآن به کار نرفته، اما کلمه‌ی «اهل» که گاهی مفهوم خانواده و همسر را می‌دهد در قرآن به کار رفته؛ مثلاً در آیه‌ی «قَالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ نَارًا» (قصص/29) کلمه‌ی اهل به معنای همسر است، اما در آیه‌ی «فَأَنْجَینَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَاهَا مِنَ الْغَابِرِینَ» (نمل/57) به معنای خانواده به کار رفته است.
خانواده دارای سه نوع کوچک (خاص یا محدود)، متوسط و بزرگ (عام یا گسترده) است. خانواده‌ی کوچک، محدود یا خاص، به زن و شوهر و فرزندان محدود می‌شود. اسلام برای تحکیم و استواری پایه‌های ‌این نوع خانواده بیشترین توجه و اهتمام را دارد و منظور از خانواده در مقاله‌ی حاضر همین معناست. خانواده در مفهوم متوسط آن شامل اقوام و خویشان است مانند: پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ، برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی، خاله و... اینها کسانی هستند که در بحث صله‌ی رحم مدنظر هستند و رعایت و محبت به آنان موجب برکت عمر و روزی و آبادانی سرزمین‌ها دانسته شده است. خانواده‌ی بزرگ شامل همسایگان، دوستان و دیگران می‌شود که خداوند اساس ارتباطشان را بر «اخوت» گذاشته و همه را به محبت و ارتباط متقابل و تفاهم فراخوانده و فرموده: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَینَ أَخَوَیکُمْ» (حجرات/10).
کلمه‌ی «اهل» و جمع آن و نیز «عیال» در معنای خانواده در سخن امام رضا (علیه‌السلام) به کار رفته و در خصوص تلاش برای رفع نیاز و رفاه آنها توصیه شده است؛ از جمله سخن آن حضرت که در آن آمده است: «الَّذِی یَطلُبُ مِن فَضلٍ یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أعظَمُ أجراً مِنَ المُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ الله؛ آن کس که کار بیشتری می‌کند تا درآمدش برای خود و کسانش بسنده باشد، در نزد خدا پاداشی بزرگ‌تر از پاداش مجاهد فی سبیل الله دارد» (مجلسی، 1403، ج75: 339). همچنین، در جای دیگر فرموده‌اند: «صَاحِبُ النِّعمَةٍ یَجِبَ أن یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِه؛ کسی که از امکانات برخوردار است، واجب است به زندگی خانواده‌اش وسعت بخشد» (عطاردی، 1406، ج1: 285).
امام رضا (علیه‌السلام) در جای دیگر با استفاده از کلمه‌ی عیال به معنای خانواده فرموده‌اند: «یَنبَغِی لِلرَّجُلِ أن یُوَسِّعَ عَلَی عِیَالِهِ کَیلَا یَتَمَنَّوا مَوتَهُ» لازم است که مرد مسلمان با زحمت‌های ‌شبانه‌روزی خود رفاه خانواده‌اش را توسعه دهد تا ایشان (بر اثر محرومیت و مسائل زندگی) مرگ وی را آرزو نکنند (کلینی، 1362، ج4: 11).
کلمه‌ی اهل در سخن امام رضا (علیه‌السلام) نیز در معنای خانواده به کار رفته، چنانکه فرموده‌اند:
مَن رَضِىَ بِالیَسِیرِ مِنَ الحَلَالِ خَفَّت مَئُونَتُهُ وَ نُعِّمَ أهلُهُ وَ بَصَّرَهُ اللهُ دَاءَ الدُّنیَا وَ دَوَاءَهَا وَ أخرَجَهُ مِنهَا سَالِماَ إِلَی دَارِالسَّلَام؛ هر کس به مال اندکِ حلال راضی باشد، هزینه‌های زندگی وی کاهش می‌یابد و خانواده‌اش نعمت یابند و خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا کند و او را سالم از دنیا به بهشت برد (عطاردی، 1406، ج1: 271).
و نیز فرموده‌اند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند نیکوترین مردم در ایمان، نیکوترین ایشان است در خُلق و مهربان‌ترین ایشان است با اهل خود و من مهربان‌ترین شما هستم با اهل خود.
همچنین، به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «کسانی از شما که نزدیک‌تر باشند از من در نشستن در روز قیامت نیکوترین شماست در خُلق و نیکوکننده‌ترین شماست با خانواده‌ی خود» (صدوق، 1378، ج2: 38). به نقل از امام سجاد (علیه‌السلام) فرموده‌اند مردی، امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) را به خانه‌ی خود دعوت کرد. امام علی (علیه‌السلام) فرمود با سه شرط دعوت تو را می‌پذیرم. آن مرد گفت: آن سه شرط کدام است؟ امام علی (علیه‌السلام) فرمود: نخست آنکه برای من چیزی از خارج به خانه نیاوری. دیگر آنکه بدون تعارف هر چه در خانه داری همان را برای من حاضر کنی و سوم آنکه خانواده‌ات را به زحمت نیندازی، عرض کرد آنچه شما فرمان دهید اطاعت می‌کنم. سپس علی (علیه‌السلام) دعوت او را پذیرفت (حجازی، بی‌تا، ترجمه‌ی سجادیه:85) و نیز فرموده‌اند: «کسی که نعمت و تمکن دارد، باید به اهل و عیالش به خوبی رسیدگی کند» (همان: 465).
کلمه‌ی «اهالی» جمع «اهل» به معنای خانواده‌ها ‌نیز در سخن امام رضا (علیه‌السلام) به کار رفته و درباره‌ی نیکی کردن به آنها توصیه شده آنجا که فرموده‌اند: «یَرُّوا أهَالِیَکُم وَ أولَادَکُم جُمُعَةٌ إِلَی جُمُعَة؛ در روزهای جمعه به همسر و فرزندان خویش نیکی کنید» (صدوق، بی‌تا: 407).
گرچه در روایت مذکور «اهالیکم» همسرانتان معنی شده، تفسیر آن به صورت «خانواده‌هایتان» منعی ندارد، در این صورت با توجه به آنکه «اولادکم» (فرزندانتان) از اعضای خانواده هستند و زیر مجموعه‌ی «اهالیکم» قرار دارند، اما به دلیل اهمیت از باب ذکر خاص بعد از عام دوباره مورد توجه قرار گرفته‌اند.
از جمله نکته‌هایی که از حدیث اشاره شده می‌توان به دست آورد، این است که مدیر خانواده باید روزی چون روز جمعه- که از اعیاد مهم اسلامی است- را برای توجه عاطفی و مادی ویژه خانواده قرار دهد و موجب نشاط و شادمانی آنها شود و از سوی دیگر، برای توجه به ارزش‌های دینی به جمعه توجه خاص کند، زیرا این امر در ایجاد صمیمیت و گرم شدن کانون خانواده اهمیت دارد. از همین رو، امام رضا (علیه‌السلام) در روایت دیگری توصیه کرده‌اند که در روز عاشورا کار و کوشش برای امور دنیوی ترک شود و فرموده‌اند: «مَن تَرَکَ السَّعیَ فِی حَوَائِجِهِ یَومَ عَاشُورَاءَ قَضَى اللهُ لَهُ حَوَائِجَ الدُّنیَا وَ الآخِرَة؛ هر کس در روز عاشورا کار و کسبش را فروگذارد، خداوند حاجت‌های دنیا و آخرت او را برآورده کند» (عطاردی، 1406، ج2: 26).
همچنین، درباره‌ی زن که بی‌تردید از اعضای خانواده است، داشتن همسری خوب را که در غیاب شوهر حافظ جان و مال شوهرش باشد بهترین سود مؤمن دانسته و فرموده‌اند:
ما أفاد عبد فائدة خیرا من زوجة صالحة إذا رآها سرّته و إذا غاب عنها حفظته فی نفسها و ماله...؛ و برای بنده‌ی خدا چیزی سودمندتر از زن پارسا و شایسته نیست. هرگاه به زوجه‌اش نظر کند خوشحال شود و هرگاه شوهر به مسافرت رود، زن، ناموس و مال او را حفظ کند (همان: 256).
در روایت دیگری امام رضا (علیه‌السلام) به زن که از اعضای خانواده است توجه ویژه کرده و فرموده‌اند: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند خداوند متعال به زنان، مهربان‌تر از مردان است، هر مردی که به زنی از ارحامش محبت کند و موجبات خوشحالی او را فراهم کند، خداوند روز قیامت او را خوشحال می‌کند» (کلینی، 1362، ج6: 6).

استحکام نهاد خانواده در سخن و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام)

با توجه به اهمیت خانواده از دیدگاه اسلام، برای استحکام بنیان خانواده و جلوگیری از پاشیدگی آن تلاش‌هایی صورت گرفته و دستورالعمل‌هایی به چشم می‌خورد. از جمله راهکارهای محکم کردن روابط خانواده، دعای خوب اعضای خانواده در حق یکدیگر است؛ این دعاها به نوعی در ایجاد محبت و مهربانی بین افراد خانواده و تقویت ارزش ‌انسانی و ایمانی در بین آنها نقش بسزایی دارد؛ زیرا دعاکننده به نوعی به کسانی که ایشان را دعا می‌کند ابراز علاقه و محبت می‌کند. از همین رو، به گسترش مهربانی و محبت تأکید شده، چنان که در حدیث قدسی آمده:
انا الله أنَا الرَّحمَنُ خَلَقتُ الرَّحِمَ وَ شَقَقتُ لَهَا اسماً مِن أسمَائِی فَمَن وَصَلَهَا وَصلتُهُ وَ مَن قَطَعَهَا قَطَع؛ من خداوندم، من مهربانم، خود مهربانی را آفریده‌ام و از آن اسمی را برای خود برگزیده‌ام، هر کس آن را مراعات کند از او مراقبت و حمایت می‌کنم و هر کس آن را قطع کند با او قطع رابطه خواهم کرد (حاکم نیشابوری، 1406، ج4، 158؛ نوری، 1408، ج5: 243).
از جمله دلایل اهمیت خانواده و توجه اسلام به تحکیم آن، این است که معصومان گذشته از آنکه خود به خانواده توجه داشتند، به اهتمام و توجه به خانواده توصیه و سفارش می‌کردند؛ چنان که امام سجاد (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «همانا نزدیک‌ترین شما به خدا کسی است که اخلاقش نیکو و گشاده‌رو باشد و پسندیده‌ترین شما نزد خدا کسی است که به شایسته‌ترین نحوی به خانواده‌اش رسیدگی کند، همانا ارجمندترین شما نزد خدا با تقواترین شماست نزد او» (کلینی، 1362، ج8: 69).
با توجه به آنچه گذشت، توصیه‌ها ‌و سفارش ‌گوناگون امام رضا (علیه‌السلام) در رسیدگی به خانواده و توسعه‌ی سطح زندگی و رفاه ایشان، نشانگر اهتمام آن حضرت به محکم کردن بنیان خانواده است؛ چنان که فرموده‌اند: «لازم است که مرد مسلمان با زحمت‌های ‌شبانه‌روزیِ خود رفاه خانواده‌اش را توسعه دهد تا ایشان (بر اثر محرومیت و مسائل زندگی) مرگ وی را آرزو نکنند» (عطاردی، 1406، ج2: 208).
در اهمیت استحکام بنیان خانواده همین بس که احادیث وارد شده در خصوص ادامه و نگهداری حیات خانوادگی دو برابر احادیثی است که به تشکیل خانواده تشویق کرده‌اند. این امر به آن دلیل است که ادامه و نگهداری حیات خانوادگی به مراتب دشوارتر از تشکیل خانواده است.
از جمله روش‌هایی که معصومان از جمله امام رضا (علیه‌السلام) برای استحکام نهاد خانواده بر آن تأکید کرده‌اند، تشویق به روزی حلال و توصیه به پرهیز از خوردن مال حرام به اشکال و مصادیق گوناگونِ تقدیر معیشت و... است.

ارتباط روزیِ حلال با استحکام خانواده

نظر به اهمیت خانواده و استحکام آن، اسلام از روش‌های متنوع و گوناگونی برای این منظور بهره جسته، از جمله روش‌ها ‌و راهکارهای محکم کردن خانواده، بهره گرفتن از روزی و مال حلال و پرهیز از خوردن مال حرام است. دلایل اهمیت نقش روزی حلال در استحکام بنیان خانواده در سخنان و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) به قرار زیر است:

روزی حلال و صله‌ی رحم

صله‌ی رحم و پیوند با خویشاوندان به شکل‌های ‌گوناگون در متون اسلامی از جمله سخنان و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) مورد تأکید و توجه قرار گرفته است. صله‌ی رحم به بازدید از خویشاوندان محدود نمی‌شود، بلکه با سلام کردن، دادن لیوان آب به دست خویشاوند، کمک‌های ‌مالی به خویشاوند و... نیز انجام می‌شود، چنان که محمد بن عبیدالله گوید حضرت رضا (علیه‌السلام) فرمود: «اگر مردی از عمرش سه سال مانده باشد و صله‌ی رحم انجام دهد، خداوند عمر سه ساله‌ی او را به 30 سال تبدیل می‌کند و مشیت خود را به کار می‌بندد.»
همچنین، ابونصر بزنطی از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده که حضرت صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «با ارحام خود محبت و مهربانی کنید، ولو به شربت آبی باشد و بهترین نوع صله‌ی ارحام رفع آزار و اذیت درباره‌ی آنان است.» صله‌ی رحم، مرگ را به تأخیر می‌اندازد و محبت را در میان خانواده افزایش می‌دهد. همچنین، حسن بن علی‌وشا از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده که امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمودند ما نمی‌دانیم چیزی مانند صله‌ی ارحام باعث طول عمر می‌شود تا آنگاه که اگر مردی سه سال از عمرش باقی مانده باشد و صله‌ی ارحام کند، عمرش 30 سال به طول انجامد و اگر کسی 33 سال از عمرش باقی باشد و او قطع رحم کند، عمرش به سه سال می‌رسد. همچنین، محمد بن فضیل صیرفی گوید حضرت رضا (علیه‌السلام) فرمودند رحم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) به عرش پروردگار بستگی دارد و می‌گوید: بار خدایا، هر کس با من ارتباط برقرار کند، تو با او ارتباط برقرار کن و هر کس با من قطع رابطه کند، تو با او قطع رابطه کن. همین روش در ارحام مؤمنین نیز برقرار است. سپس این آیه‌ی شریفه را قرائت کردند «وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ» (نسا/1).
طایی نیز از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند هر کس انجام یک عمل را برای من تضمین کند، من انجام چهار عمل را برای او ضمانت می‌کنم؛ با ارحام خود رفت و آمد کند تا خداوند او را دوست بدارد، روزی‌اش را زیاد کند، عمرش را طولانی گرداند و او را داخل بهشت نماید. حضرت رضا (علیه‌السلام) از پدرانش از امام حسین (علیه‌السلام) روایت کرده که فرموده‌اند هر کسی دوست دارد مرگش به تأخیر افتد و روزی‌اش زیاد شود، باید صله‌ی رحم به جای آورد.
همچنین، حسن بن علی وشا از حضرت رضا (علیه‌السلام) از پدرانش از علی (علیه‌السلام) روایت کرده که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند هنگامی که در شب معراج به آسمان‌ها رسیدم مشاهده کردم چند خویشاوندی به عرش پروردگار آویزان شده و از خویشاوندان خود شکایت می‌کنند. از آنها پرسیدم بین شما و آنها چند پدر فاصله است؟ گفتند: ما در پدر چهلم به هم می‌رسیم. بزنطی نیز گفته حضرت رضا (علیه‌السلام) فرمود امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمودند صله‌ی ارحام مرگ را به تأخیر می‌اندازد و موجب زیاد شدن مال و محببت خویشاوندان است (عطاردی، 1406، ج1: 265-267).
با توجه به آنکه یکی از راه‌های ‌صله‌ی رحم کمک مالی به خویشان است، بدیهی است که مال و روزی حلال در ایجاد محبت بین خانواده و استحکام آن نقش بسزایی دارد. از همین رو، امام رضا (علیه‌السلام) درباره‌ی نقش صله‌ی رحم در ایجاد محبت بین خانواده فرموده‌اند: «مَثرَاةٌ فِی المَالِ مَحَبَّةٌ فِی الأهل؛ صله‌ی رحم موجب افزایش مال و محبت بین خویشان است» (مجلسی، 1403، ج71: 88).
چنانچه کار، گروهی نباشد، یعنی رئیس خانواده در مقام مسئول معاش و رفاه خانواده، از طریق کار، درآمد و روزی حلال، معاش و رفاه خانواده را عهده‌دار شود، انفاق به خانواده و اداره‌ی معیشت ایشان به نوعی صله‌ی رحم بوده و موجب دوستی و محبت می‌شود و در نتیجه به استحکام خانواده می‌انجامد. از طرفی، چنانچه گذشت، همسر می‌تواند با ایجاد محیط آرام و خوب خانواده، خوش‌رویی و حفاظت از دارایی شوهر که به نوعی مربوط به خانواده است، به استحکام خانواده کمک کند.
در تأیید این سخن، امام رضا (علیه‌السلام) به مدح و ستایشِ چنین همسری اقدام کرده و فرموده‌اند: «برای بنده‌ی خدا چیزی سودمندتر از زن پارسا و شایسته نیست. هرگاه به زوجه‌اش نظر کند خوشحال شود و هرگاه شوهر به مسافرت رود، زن، ناموس و مال او را حفظ کند» (همان، ج2: 256).
از جمله دلایلی که تأیید می‌کند از نظر امام رضا (علیه‌السلام) کمک مالی نوعی صله‌ی رحم است و در استحکام خانواده نقش دارد، اینکه آن حضرت نیکی به بستگان و رسیدگی به همسایگان را توصیه کرده و در پاسخ ابان بن ولید که از ایشان پرسید آیا انسان به جز زکات چیز دیگری هم از مال خویش باید بدهد؟ فرمودند: «نعم اینَ ما قالَ اللهُ وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أمَرَ اللهُ بِهِ أن یُوصَلَ وَ یَخشَونَ رَبَّهُم» (رعد/21؛ همان، ج71: 127).
با توجه به توصیه‌ی قرآن، معصومان و از جمله امام رضا (علیه‌السلام)، رئیس خانواده نباید در خصوص اداره‌ی معاش و رفاه خانواده بر آنها منت گذارد، چنانکه علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «ملاک المعروف ترک المنّ به؛ ملاک و معیار کار خوب، ترک منت‌گذاری به واسطه‌ی آن است» (هرچه بی منت‌تر، بهتر) (خوانساری، 1366، ج1: 118) و نیز فرموده‌اند: «أفضَلُ العَطَاءِ تَرکُ المَنِّ؛ برترین بخشش و احسان، ترک منت است» (همان، ج2: 405). در تأیید این سخن در ذیل تفسیر آیه‌ی «وَمَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرَازِقِینَ» (حجر/20) طبرسی گفته: «ما در زمین برای شما اسباب روزی قرار دادیم و کسانی را هم که شما روزی دهنده‌ی آنها نیستید برای شما آفریدیم.» منظور از این کسان، خانواده یا غلامان و کنیزان است که انسان خیال می‌کند خودش آنان را روزی می‌دهد و حال آنکه خدا او و آنها را روزی می‌دهد (طبرسی، 1372، ج2: 263).
از سوی دیگر، بر اساس توصیه‌ی امام رضا (علیه‌السلام) هر فردی که مورد احسان قرار می‌گیرد باید از احسان کننده تشکر کند، بنابراین اعضای خانواده باید از رئیس خانواده تشکر کنند. بدیهی است که تشکرِ مزبور به نوعی در استحکام نهاد خانواده و ایجاد محبت، مؤثر است چنان که فرموده‌اند: «مَن لَم یَشکُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلُوقِینَ لَم یَشکُرِ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ» (مجلسی، 1403، ج68: 44) خوب است که فرد دریافت کننده‌ی احسان به نوعی از احسان کننده تشکر و قدردانی کند.
چنانچه تحصیل مالِ حلال از راه کار گروهی باشد، رزق حلال نیز به نوعی در استحکام خانواده و ایجاد محبت بین ایشان مؤثر است، زیرا با توجه به گستردگی اشکال و مصادیق صله‌ی رحم می‌توان افراد فاقد شغل خانواده را به کار گرفت.

روزی حلال و رعایت حقوق متقابل

در فرض گروهی بودن کار، با توجه به آنکه تعرض به حقوق و دارایی دیگران حتی اعضای خانواده مجاز نیست؛ اعضای خانواده موظف هستند به حقوق یکدیگر احترام بگذارند، از فریب یکدیگر و دیگر راه‌هایی که موجب حرام شدن درآمد می‌شود خودداری ورزند، آنچه برای خود می‌پسندند برای دیگر اعضای خانواده نیز بپسندند و آنچه برای خود نمی‌پسندند برای دیگر اعضای خانواده نیز نپسندند. بدیهی است که رعایت متقابل این اصول و حقوق به استحکام خانواده کمک می‌دهد. از همین رو، امام رضا (علیه‌السلام) رباخواری، مال حرام، کم‌فروشی در کیل و وزن و... را از گناهان کبیره دانسته و از آن نهی کرده‌اند (عطاردی، 1406، ج2: 501).
امام رضا (علیه‌السلام) در فرضی که برخی از اعضای خانواده یتیم باشند، سخت‌گیری شدیدی نموده، از خوردن مال وی پرهیز داده و آن را از گناهان کبیره دانسته‌اند (همان) و فرموده‌اند:
إِیَّاکُم وَ أموَالَ ألیَتامَى- لَا تَعَرَّضُوا لَهَا وَ لَا تَلَبَسُوا بِهَا- فَمَن تَعَرَّضَ لِمَالِ الیَتِیمِ فَأکَلَ مِنهُ‌ شَیئاً- کَأَنَّمَا أکَلَ جَذوَةً مِنَ النَّار؛ از اموال یتیمان بپرهیزید، متعرض آنان نشوید و از آن برای خود پوشاک برنگزینید. پس کسی که متعرض مال یتیم شود و مقداری از آن را بخورد، مانند آن است که پاره‌ای از آتش خورده است (مجلسی، 1403، ج72: 5).
همچنین فرموده‌اند: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَعَدَ فِی أکلِ مَالِ الیَتِیمِ عُقُوبَتَینِ عُقُوبُةٌ فِی الدُّنیَا وَ عُقُوبُةً‌ فِی الآخِرَة؛ همانا خداوند عزوجل در خوردن مال یتیم دو عقوبت و جزای بد وعده فرموده است: یکی در دنیا و دیگری در آخرت» (همان: 8).
همچنین فرموده‌اند:
خوردن مال یتیم به ستم، به علت‌های بسیاری که مستلزم فسادهای گوناگون است، حرام شده؛ نخستین آنها: چون مال یتیم را به ستم بخورد، به کشته شدن او کمک کرده... پس چون مال او را بخورد، بدان می‌ماند که به حتم او را کشته و به فقر و فاقه گرفتارش کرده است (صدوق، 1378، ج2: 92).

روزی حلال و محبت به دیگران و خوشحال کردن ایشان

خوشحال کردن دیگران و محبت به آنها به خصوص اعضای خانواده از سوی معصومان از جمله امام رضا (علیه‌السلام) تشویق و توصیه شده است. بدیهی است که خوشحال کردن دیگران از جمله اعضای خانواده و محبت به ایشان از راه‌های ‌گوناگون از جمله توجه مالی از طریق روزی حلال امکان‌پذیر است. امام رضا (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «مَن فَرَّجَ عَن مُؤمِنٍ فَرَّحَ اللهُ قَلبَهُ یَومَ القِیَامَه؛ هر کس گرفتاری مؤمنی را برطرف کند، خداوند دل او را در روز قیامت شاد کند» (محدث عاملی، 1409، ج16: 372) و نیز به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «رَأسُ العَقلِ بَعدَ الدِّینَ التَّوَدُّهُ إِلَى النََّاسِ- وَ اصطِنَاعُ الخَیرِ إِلَى کُلِّ أحَدٍ بَرٍّ وَ فَاجِر؛ سر عقل، پس از ایمان به خدا، جلب دوستی مردم است و نیکی کردن به هر آدمی؛ خوب یا بد» (مجلسی، 1403، ج71: 392: عطاردی، 1406، ج1: 4).

روزی حلال و پرهیز از حسد

حسد از جمله کارهای حرام است که خود از جمله انگیزه ‌غیبت است. شخص حسود به دلیل حسادتی که دارد همواره درصدد عیب‌جویی و تحقیر محسود است و از این راه حس خودخواهی خویش را اشباع می‌کند. راغب اصفهانی در تعریف غیبت گفته: «حسد آرزوی زوال نعمت از کسی است که سزاوار داشتن آن نعمت است و شخص حسود علاوه بر آرزوی قلبی، چه بسا کوشش در زوال آن نعمت می‌کند» (1412: 234).
بدیهی است که وجود حسد در اعضای خانواده از جمله عوامل تهدیدکننده‌ی استحکام بنیان خانواده است و دوستی و محبت را از بین می‌برد و باعث کینه می‌شود، زیرا چنان که گذشت، حسد از جمله انگیزه‌های ‌غیبت بین افراد است. در مقابل، ترک حسد که در اخلاق از آن با نام «نصیحت» یا خیرخواهی تعبیر می‌شود، باعث ایجاد محبت بین افراد جامعه از جمله اعضای خانواده می‌شود. از این رو، اعضای خانواده از اینکه عضو دیگری از روزیِ حلال و امکانات مالی برخوردار است، ناراحت نمی‌شوند، بلکه خوشحال می‌شوند. از همین رو، امام رضا (علیه‌السلام) از حسادت پرهیز داده، نصیحت و خیرخواهی را تشویق کرده و فرموده‌اند: «لَیسَ لِبَخِیلٍ رَاحَةٌ وَ لَا لِحَسُودٍ لَذَة؛ هیچ خسیسی آرامش ندارد و هیچ حسودی در زندگی لذت نمی‌برد» (عطاردی، 1406، ج1: 286).
از روایت مذکور برمی‌آید که حسد، آرامش حسود را از بین می‌برد و موجب بی قراری وی می‌شود. بدیهی است که آرام نبودن برخی از اعضای خانواده به دیگر اعضا نیز لطمه می‌زند و موجب سستی بنیان خانواده می‌شود.

روزی حلال و رضایتمندی

رضا به قضایِ الهی برترین مقام دین و شریف‌ترین مراتب مقربان و عظیم‌ترین درهای رحمت خداست و هر که از آن در، داخل شود، به بهشت درآید. خداوند می‌فرماید: «رَضِیَ الله‌ُ عَنهُم وَ رَضُوا عَنهُ؛ خدا از ایشان خشنود است و ایشان از خدا خشنودند» (مائده/12؛ توبه /101؛ مجادله/22؛ بیّنه/ 8).
داشتن فضیلت رضا موجب آرامش و تحمل سختی‌ها، نارسایی‌ها ‌و شکست‌ها می‌شود. ممکن است افراد جامعه یا اعضای خانواده در زندگی خود با سختی‌ها، نارسایی‌ها، فشارهای مادی و شکست‌هایی روبرو شوند، تحمل نکردن این موارد ممکن است به استحکام بنیان خانواده لطمه بزند و پایه ‌خانواده را متزلزل کند. برعکس، رضایتمندی و خشنودی از وضع موجود و تحمل شداید، فشارهای مادی و... موجب استحکام بنیان خانواده و بهداشت روانی می‌شود.
امام رضا (علیه‌السلام) نیز در خصوص اهمیت و نقش رضایتمندی فرموده‌اند: «هر کس به مال اندک حلال راضی باشد، هزینه ‌زندگی وی کاهش می‌یابد، خانواده‌اش نعمت یابند، خداوند او را به درد و درمانِ دنیا بینا کند و او را سالم از دنیا به بهشت ببرد» (عطاردی، 1406، ج1: 272) و نیز فرموده‌اند: «هر کسی به رزق کم راضی و خشنود باشد، خداوند از عمل اندک او راضی خواهد شد» (همان: 219).

روزی حلال و قن

عبارات مرتبط با این موضوع

مصرف و مصرف‌گرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی …مصرف و مصرف‌گرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی اقتصادی چکیده مصرف و مصرف‌گرایی سیره علویبوستان نهج البلاغه قراندر این که، سرآغاز نزول قرآن، کدام سوره و آیه و در چه زمانی بوده است با توجه به پیوند آذر طب اسلامی وسنتی عقیلی خراسانیدکتر احمد صادقیان مدرس حوزه و دانشگاه چکیده یکی از مباحث مطرح در بحث علم و دین چرا خدا بعضی از انسان ها را بدبخت آفریده؟ شهر سوالجواب این سوال در تعریف بدبختی و بیچارگی است واقعا بدبختی چیست؟ کسی که معاد را باور مدیریت حوزه علمیه استان قم اخبار موضوعاتی را که …با توجه به اینکه تاکنون بیش از موضوع اخذ شده در اداره مدارک علمی حوزه علمیه استان آذر راه زندگینقش ترس در شکست انسانها و اقسام آن ترس مثبت و منفی هراس، تیره بختی است، اما شهامت را بهشت و نعمت های بهشتی کشکول راز بهشتونعمتهایبهشتیبهشت نقطه مقابل جهنم است؛ همان گونه که هیچ زبان و قلم و بیانی توانایی ندارد جهنم و مصرف و مصرف‌گرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی اقتصادی مصرف از دید جامعه‌شناسان اقتصادی در اقتصاد درباره مصرف، مسأله کمیابی مفروض در نظر گرفته می سیره علویبوستان نهج البلاغه قران در این که، سرآغاز نزول قرآن، کدام سوره و آیه و در چه زمانی بوده است با توجه به پیوند وثیق این آذر طب اسلامی وسنتی عقیلی خراسانی دکتر احمد صادقیان مدرس حوزه و دانشگاه چکیده یکی از مباحث مطرح در بحث علم و دین، استخدام آذر راه زندگی نقش ترس در شکست انسانها و اقسام آن ترس مثبت و منفی هراس، تیره بختی است، اما شهامت را نمی چرا خدا بعضی از انسان ها را بدبخت آفریده؟ شهر سوال جواب این سوال در تعریف بدبختی و بیچارگی است واقعا بدبختی چیست؟ کسی که معاد را باور کرده و مدیریت حوزه علمیه استان قم اخبار موضوعاتی را که شما نمی با توجه به اینکه تاکنون بیش از موضوع اخذ شده در اداره مدارک علمی حوزه علمیه استان قم به بهشت و نعمت های بهشتی کشکول راز بهشتونعمت بهشت نقطه مقابل جهنم است؛ همان گونه که هیچ زبان و قلم و بیانی توانایی ندارد جهنم و عذابهای


ادامه مطلب ...

خرابکار یا حلال مشکلات؟

[ad_1]

خرابکار یا حلال مشکلات؟

کودک و نوجوان > فرهنگی - اجتماعی - سپنتا سلیمی:
برای کمک همیشه تو اولین کسی هستی که خبرت می‌کنند، یا هروقت برای کمک رفته‌ای اوضاع بدتر شده است؟

خراب کردن راحت است، اما منظم کردن امور بعد از یک خرابکاری، هنری است که هر کسی آن را ندارد.

تو یک رتق و فتق‌کننده‌ی امور هستی یا همیشه وقتی همه‌چیز به هم می‌ریزد، از دیگران کمک می‌گیری؟

برای این‌که خودت را کمی بهتر بشناسی، می‌توانی به این پرسش‌ها پاسخ بدهی و بعد نتیجه را ارزیابی کنی.

 

1. در میهمانی تولد دوستت تو و یکی دیگر از مهمان‌ها هدیه‌هایی یکسان آورده‌اید:

 + خودت را به آن راه می‌زنی و اصلاً به این موضوع اشاره نمی‌کنی.

#  حسابی از دست آن یکی میهمان عصبانی شده‌ای و شاید متلکی هم به او بپرانی.

 * هدیه را از دوستت پس می‌گیری تا آن را با هدیه‌ی دیگری عوض کنی.

 

2. درست در لحظه‌ای که تمام تکالیفت را روی رایانه تمام کرده‌ای و فقط مانده است که کلید ذخیره را بزنی، کامپیوتر هنگ می‌کند و همه‌چیز از بین می‌رود:

 #  اگر یک کامپیوتر درست و حسابی داشتی این اتفاق نمی‌افتاد. یک دعوای بزرگ سر نداشتن کامپیوتر در راه است.

*  صبر می‌کنی تا سیستم کامپیوتر دوباره بالا بیاید و اگر هیچ خبری نشد، بلافاصله شروع به کار می‌کنی تا آن‌چه در ذهن داری نپرد.

+  کامپیوتر را به یک مرکز تعمیر می‌بری و از آن‌ها می‌خواهی تا با هر روشی که شده، فایل موردنظرت را بازیابی کنند.

 

3. حسابی سرما خورده‌ای و در خانه افتاده‌ای. فردا روز انتخاب اعضای اصلی تیم مدرسه است و تو مدت‌ها برای چنین روزی تلاش کرده بودی.

 *  به پزشک مراجعه می‌کنی و درباره‌ی فردا با او مشورت می‌کنی. شاید راهی برای سرحال آمدن تا فردا باشد.

+  با معلم ورزشت تلفنی صحبت می‌کنی و ماجرا را به او می‌گویی و از او می‌خواهی بعد از خوب‌شدنت باز هم به تو فرصت بدهد.

#   بدشانس یعنی من. از اول هم می‌دانستم نمی‌توانم در ترکیب تیم اصلی قرار بگیرم.

 

4. در یک جمع دوستانه، کسی چیزی می‌گوید و احتمالاً منظورش ضایع کردن توست...

+  از خودت رفع اتهام می‌کنی. خواه منظورش تو باشی یا نه!

#  اگر منظورش تو باشی، بدترش را به او می‌گویی!

*  تا مطمئن نشوی چه منظور یا هدفی دارد، اقدامی نمی‌کنی.

 

5. در یک مکان شلوغ و پر رفت و آمد، نوجوانی درست هم‌سن و سال خودت در چشم‌هایت خیره شده است:

#   آن‌قدر در چشمانش خیره می‌شوی تا رویش کم شود!

*  رویت را برمی‌گردانی و سعی می‌کنی دیگر به آن سمت نگاه نکنی.

+ اگر زیادی پر رو باشد، شاید شکلکی برایش دربیاوری.

 

6. خواهر یا برادر کوچک‌ترت یکی از لباس‌های تو را پوشیده و آن را خراب کرده است:

*  حد و حدودش را برایش توضیح می‌دهی و از او می‌خواهی دفعه‌ی بعد از تو اجازه بگیرد.

+ کلید کمدت را عوض می‌کنی و همیشه آن را قفل نگه می‌داری.

#  بهترین فرصت است برای جا آوردن حالش!

 

7. دوچرخه‌ی دوستت را قرض گرفته‌ای و حالا خراب شده است:

+  دوچرخه را به تعمیرگاه می‌بری و تا وقتی درست نشده، آن را پس نمی‌دهی.

#  سعی می‌کنی یک جوری سرپایش کنی، احتمالاً از اول هم خراب بوده و بهتر است تو گردن نگیری.

*  با دوستت در این مورد صحبت می‌کنی تا مطمئن شوی این خرابی قدیمی نیست و اگر نبود هر طور شده آن را با هزینه‌ی خودت تعمیر می‌کنی.

 

8.یک عابر پیاده به تو تنه می زند، همه‌ی وسایلت از دستت می‌افتد:

#  اگر معذرت خواهی نکند شاید حالش را بگیری.

*  مهم نیست، پیش می‌آید، بلافاصله وسایلت را جمع می‌کنی و به‌راهت ادامه می‌دهی.

+ اعتراض می‌کنی و اما یک تنه ارزش درگیری ندارد!

 

دوچرخه شماره ۸۶۰

* سامان دهنده‌ی منطقی!

اگر در نزدیکی تو بحرانی روی بدهد، بلافاصله راه‌های حل و فصل آن را پیدا می‌کنی و شروع به حل و فصل ماجرا می‌کنی. این ویژگی فوق‌العاده‌ای است و احتمالاً این ویژگی در آینده‌ای نه چندان دور باعث موفقیت و رشد تو خواهد شد.

تو همان کسی هستی که مشکلات کوچک را کوچک نگه می‌دارند و با بزرگی از کنارشان می‌گذرند. این خصوصیت به تو کمک می‌کند بزرگ‌تر و منطقی‌تر شوی و خیلی‌ها به کمک تو تکیه کنند.

با این حال انتخاب مستقیم‌ترین و بی‌ادعاترین راه برای حل و فصل مشکلات گاهی ممکن است برای تو مشکل‌ساز شود. برای دوری از این مشکل می‌توانی کمی از جدیت در برخورد با مشکلات و مشکل‌سازان استفاده کنی.

 

دوچرخه شماره ۸۶۰

+ کم‌هزینه و بی دردسر!

دنبال دردسر نمی‌گردی، اما اگر کسی هم پا روی دمت بگذارد،  او را بی‌جواب نمی‌گذاری.

 بیش‌تر وقت‌ها، هنگام بروز مشکلات زندگی، خلاقیت پیش از منطق وارد ذهن تو می‌شود و این در بعضی مواقع خوب است و در بعضی مواقع نه.

استفاده از خلاقیت می‌تواند بسیاری از بحران‌ها را به راحتی حل و فصل کند، اما بهتر است این خلاقیت در کنار منطق به کار گرفته شود!

 

دوچرخه شماره ۸۶۰

# استاد کوه ساختن از کاه!

خودت هم می‌دانی که بیش‌تر وقت‌ها می‌شود از کاه کوه نساخت، اما غرور و شاید لجبازی به تو این اجازه را نمی‌دهد.

خوب است که زیر بار زور نمی‌روی و آزادیخواه هستی، اما بهتر است کمی بر احساس غرور  و لجبازی‌ات، افسار بزنی و آن‌ها را به کنترل خودت دربیاوری تا کمی هم از زندگی لذت ببری.


[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع

مشاوره ارشد دکتری پایان نامه چاپ مقاله انجام …مشاوره رایگان ،انجام پایان نامه، مشاوره پروپوزال، چاپ مقاله،ارشد و دکتری خصوصیات یک مرد خوب برای ازدواج چیست؟ شهر سوالبسمه‌تعالی با عرض سلام وتحیت خواهر گرامی برای تاخیر و یا به سرانجام نرسیدن ازدواج سینمای هندسینمای هند سینمای هند و جهان عکس از بازیگران بالیوود و هالیوودجستار مفاسد اقتصادی جستار بیانات رهبری کلیدواژه مفاسد اقتصادی متولّیان مبارزه‌ی با فساد هم در این الف جزئیاتی از یک تغییر ساختار ترکیب جدید …رئیس کمیته امداد امام خمینیره تغییر و اعضای شورای مرکزی این نهاد انقلابی افزایش می جایگاه اخلاق در اسلام پرسمان دانشجویی ـ اخلاقجایگاهاخلاقدراسلاماخلاق و خُلق به معنای مجموعه‌ای از سرشت و صفات باطنی است چنان‌که خلقت و خَلق به الف تبعیض میان حقوق مهندس و پزشکچه جالب هفته پیش بنگلادش بودی وویزیت دلار بود مارو گرفتی یا خودتو ؟دیگه میخوای اخبار سیاسی،اخبار اجتماعی،جدیدترین اخبار سیاسی و …آخرین اخبار سیاسی،اخبار روزنامه ها،جدیدترین اخبار سیاسیروزنامه های سیاسی،اخبار جواب سوالات برنامه آفتابه اندروید جدید گهرجوابسوالاتبرنامهآفتابهبرنامه آفتابهدانلود برنامه آفتابجواب سوالات برنامه آفتابهآفتابه اندرویدجواب خصوصیات یک مرد خوب برای ازدواج چیست؟ شهر سوال بسمه‌تعالی با عرض سلام وتحیت خواهر گرامی برای تاخیر و یا به سرانجام نرسیدن ازدواج مورد نظر سینمای هند سینمای هند سینمای هند و جهان عکس از بازیگران بالیوود و هالیوود مشاوره ارشد دکتری پایان نامه چاپ مقاله انجام پروپوزال سمینار مشاوره رایگان ،انجام پایان نامه، مشاوره پروپوزال، چاپ مقاله،ارشد و دکتری، گروه جستار مفاسد اقتصادی جستار بیانات رهبری کلیدواژه مفاسد اقتصادی متولّیان مبارزه‌ی با فساد هم در این زمینه الف جزئیاتی از یک تغییر ساختار ترکیب جدید کمیته امداد امام رئیس کمیته امداد امام خمینیره تغییر و اعضای شورای مرکزی این نهاد انقلابی افزایش می یابدیک جایگاه اخلاق در اسلام پرسمان دانشجویی ـ اخلاق جایگاهاخلاقدر اخلاق و خُلق به معنای مجموعه‌ای از سرشت و صفات باطنی است چنان‌که خلقت و خَلق به معنای شکل الف تبعیض میان حقوق مهندس و پزشک چه جالب هفته پیش بنگلادش بودی وویزیت دلار بود مارو گرفتی یا خودتو ؟دیگه میخوای دروغ بگی اخبار سیاسی،اخبار اجتماعی،جدیدترین اخبار سیاسی و اجتماعی آخرین اخبار سیاسی،اخبار روزنامه ها،جدیدترین اخبار سیاسیروزنامه های سیاسی،اخبار جواب سوالات برنامه آفتابه اندروید · جدید گهر جوابسوالاتبرنامهآفتابه برنامه آفتابهدانلود برنامه آفتابجواب سوالات برنامه آفتابهآفتابه اندرویدجواب تمام یا حلال المشاکل یا حلال مشاکل جعفر الغزال یا حلال مشاکل نزار قبانی یا حلال المشاکل کلمات


ادامه مطلب ...

نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره و سخن امام رضا (ع)

[ad_1]

چکیده

در سخنان و سیره امام رضا (علیه‌السلام) از رزق حلال و عناوین مرتبط با آن سخن به میان آمده و مفهوم رزق حلال ترسیم شده است. از سویی خانواده با عناوین چندی مورد اشاره قرار گرفته و از استحکام آن سخن به میان آمده و به توسعه و رفاه آن تشویق شده است. در مقاله‌ی حاضر ضمن بیان مواردی که به رزق حلال اشاره دارند رابطه‌ی رزق حلال و استحکام بنیان خانواده تبیین شده است، زیرا نظر به اهمیت خانواده، اسلام راهکارهای زیادی برای استحکام آن بیان داشته همچنین از عوامل سست کننده‌ی آن نهی نموده است، لذا متونی که به استحکام نهاد خانواده تشویق می‌کنند، به مراتب بیشتر از متون، مشوق تشکیل خانواده هستند. در سخنان و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) برای استحکام بنیان خانواده، بر روزی حلال تأکید شده که از طرق عناوینی، همچون صله‌ی رحم، رعایت حقوق متقابل، محبت به دیگران و خوشحال نمودن ایشان، پرهیز از حسد، رضایتمندی، قناعت، ساده‌زیستی و پرهیز از تکلف و... در استحکام بنیان خانواده نقش بسزایی دارد.

مقدمه

رزق به معنای عطا و بخششِ مستمری است که به منظور ادامه‌ی حیات با نیاز فرد مطابقت دارد. از آنجا که روزیِ خداوند، عطای مستمر به آفریدگان است، از آن به رزق تعبیر شده است (مصطفوی، 1360، ج4: 115). مطابق با نیاز فرد بودن یا بهره‌مند شدن فرد از آن، قیودی هستند که موجب نزدیک شدن مفاهیم رزق و کالا به یکدیگر هستند (قریشی، 1371، ج3: 2؛ طباطبایی، 1417، ج3: 137؛ مکارم شیرازی، 1374، ج9: 18).
توجه به قیود مذکور همچنین نشان دهنده‌ی تفاوت مفاهیم رزق و درآمد است؛ از همین رو با استناد به سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم): «انما لَکَ مِن مَالِکَ مَا أکَلتَ فَأفنَیتَ أو لَبِستَ فَأبلَیتَ أو اعطیت فامضیت و سائره لموالیک؛ از مال تو آن مقدار برای توست که بخوری و تمام کنی یا بپوشی یا صدقه دهی یا از آن درگذری» (مجلسی، 1403، ج70: 138) ابن خلدون گفته است:
اگر منافع درآمد و ثروت انسان به خودش برگردد و در راه تأمین مصالح و‌ی صرف شود، روزی نامیده می‌شود... و چنانچه از مالی و دارایی خود به هیچ‌وجه در مصالح و نیازهایش فایده‌ای نبرد به آن روزی نمی‌گویند، در این صورت آنچه با کوشش و توان خود به دست آورده درآمد نامیده می‌شود. این مانند میراث است نسبت به متوفی که درآمد شمرده می‌شود، اما روزی نامیده نمی‌شود و نسبت به وارثان هر وقت از آن منتفع شوند رزق نامیده می‌شود (خضیری، 1991: 381).
در قرآن مجید واژه‌ی رزق به شکل‌های ‌گوناگون به کار رفته است؛ در برخی موارد همچون: «وَ فِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ» (ذاریات/22) در امور مادی است، زیرا در آیه‌ی مزبور رزق به معنای باران است (ابن عجیبه، 1419، ج5: 472). رزق در برخی موارد همچون آیه‌ی « وَالَّذِینَ هَاجَرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَیرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقًا حَسَنًا وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیرُ الرَّازِقِینَ» (حج /58) در امور معنوی و اخروی و در برخی موارد همچون آیه‌ی «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ‌» (ذاریات/58) در معنای عام از امور معنوی و مادی به کار رفته است.
در تأیید تفاوت رزق و درآمد، بر مال حرام رزق اطلاق نشده است، چنان که طبرسی ضمن تفسیر آیه‌ی « وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ؛ از آنچه روزی ایشان کرده‌ایم، انفاق می‌کنند» (بقره/4) گفته است:
رورزیِ واقعی آن است که شخص بتواند از آن بهره‌مند شود و کسی حق نداشته باشد او را از این بهره‌مندی باز دارد. بنابراین، آیه مذکور دلیل بر آن است که مال حرام رزق و روزی نیست، زیرا خدای متعال مردمان را به انفاق کردن از آنچه روزی ایشان مقرر داشته می‌ستاید و انفاق‌کننده از مال حرام- به انفاق همگان- شایسته‌ی ستودن نیست، پس حرام رزق محسوب نمی‌شود (1372، ج1: 123).
عبارت مذکور از طبرسی، دیدگاه شیعه و معتزله در خصوص مفهوم رزق را بیان می‌کند، اما دیدگاه اشاعره چنین نیست. برای توضیح بیشتر باید بگوییم در اینکه آیا لفظ رزق شامل حرام می‌شود یا نه اختلاف است، به عبارتی، چنانچه انسان از طریق حرام و غیرمشروع تأمین هزینه و مایحتاج کند، آیا شرعاً و از نظر قرآن رزق نامیده می‌شود یا آنکه در اصطلاح شرع، رزق منحصر به چیزهای حلال است؟ امامیه و معتزله بر این باورند که آنچه از راه حلال به دست می‌آید رزق نامیده می‌شود و آنچه از راه حرام به دست می‌آید رزق محسوب نمی‌شود. در مقابل، اشاعره بر این باورند که هرچه انسان به دست آورد؛ خواه از راه حرام و خواه حلال، رزق نامیده می‌شود (فخر رازی، 1420، ج2: 275).
در تأیید تفاوت رزق و دارایی، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خوردن مال حرام را پس از روشن شدن حرام بودنش از گناهان کبیره دانسته (ابن شعبه حرانی، 1404: 422) و معصومان از جمله امام رضا (علیه‌السلام) مال حلال را توصیه کرده و فرموده‌اند: «أفضَلَ المَالِ مَا وُقِیَ بِهِ العِرض؛ بهترین مال آن است که به وسیله‌ی آن حفظ آبرو شود» (عطاردی، 1406، ج1: 304).
امام رضا (علیه‌السلام) همچنین داشتن همسری خوب که در غیاب شوهر حافظ جان و مال شوهرش باشد بهترین سود مؤمن دانسته و فرموده‌اند:
مَا أفَادَ عَبدٌ فَائِدَةً خَیرًا مِن زَوجَةٍِ صَالِحَةٍ إِذَا رَآهَا سَرَّتهُ وَ إِذَا غَابَ عَنهَا حَفِظَنهُ فِی نَفسِهَا وَ مَالِه؛ برای بنده‌ی خدا چیزی سودمندتر از زن پارسا و شایسته نیست. هرگاه به زوجه‌اش نظر کند خوشحال شود و هرگاه شوهر به مسافرت رود، زن ناموس و مال او را حفظ کند (همان، ج2: 256)
و نیز فرموده‌اند:
مَنْ رَضىَ بِالیَسِیرِ مِنَ الحَلَالِ خَفَّت مَئُونَتُهُ وَ تَتَعَّمَ أهلُهُ وَ بَصَّرَهُ اللهُ دَاءَ الدُّنیَا وَ دَوَاءَهَا وَ أخرَجَهُ‌ مِنهَا سَالِماً إِلَی دَارِالسَّلَام؛ هر کس به مال اندک حلال راضی باشد، هزینه ‌زندگی وی کاهش می‌یابد، خانواده‌اش نعمت یابند، خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا سازد و او را سالم از دنیا به بهشت ببرد (همان، ج1: 272).
از همین رو، کار بیشتر برای رفاه خانواده را توصیه کرده و فرموده‌اند: «إِنَّ الَّذِی یَطلُبُ مِن فَضلٍ یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ‌ أعظَمُ أجراً مِنَ المُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ الله» آن کسی که کار بیشتری می‌کند تا درآمدش برای خود و کسانش بسنده باشد، در نزد خدا پاداشی بزرگ‌تر از پاداش مجاهد فی سبیل الله دارد (کلینی، 1362، ج5: 88).
برداشت کار بیشتر برای رفاه خانواده و مطلوب بودن آن از حدیث مذکور منطقی است، از همین‌رو راغب اصفهانی در آیه‌ی « فَإِذَا قُضِیتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیرًا لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (جمعه/10) فضل را به معنای بیش از حد کفاف گرفته است (راغب اصفهانی، 1412: 395). چنان که در علم اصول بیان شده، امر در «فانتشروا» پس از نهی واقع شده و مفید اباحه و جواز است و ارشاد به آن است که پس از اتمام نماز جمعه جایز است مکلف به دنبال امور دیگر و تأمین نیازهای خصوصی برود. آیه‌ی مذکور و سخن امام رضا (علیه‌السلام) که به آن اشاره کردیم، نشان دهنده‌ی آن است که تشویق به کار و کوشش و کسب روزی به کوشش انسان درباره‌ی تحصیل نیازهای اوّلیه و ضروری محدود نمی‌شود.
کلمه‌ی «معاش» که رابطه‌ی نزدیکی با رزق دارد نیز در سخن امام رضا (علیه‌السلام) مورد توجه قرار گرفته، چنان که فرموده‌اند: «لَیسَ لِلنَّاسِ بُدٌّ مِن مَعَایِشِهِم، فَلَا تَدَعِ الطَّلَب؛ مردمان ناگزیر باید برای طلب معاش خود بکوشند، پس طلب معاش را ترک مکن» (ابن شعبه حرانی، 1404: 140) و نیز در جای دیگر گفته شده:
قَالَ عَلِیُّ بنُ شُعَیب: دَخَلتُ عَلَى أبِى الحَسَنِ الرَّضَا (علیه‌السلام) فَقَالَ لِى- یَا عَلِىُّ مَن أحسَنُ النَّاسِ مَعَاشاً- قُلتُ یَا سَیِّدِی أنتَ أعلَمُ بِهِ مِنِی- فَقَالَ یَا عَلِیُّ مَن ‌حَسَّنَ مَعَاشَ غَیرِهِ فِی مَعَاشِه؛ علی بن شعیب می‌گوید بر ابوالحسن الرضا (علیه‌السلام) وارد شدم، او به من فرمود: یا علی! زندگی چه کسی از همه نیکوتر است؟ گفتم: شما- ای آقای من- در این باره از من داناتری. فرمود: یا علی! زندگی کسی که زندگی دیگری را تأمین کند (همان: 448).
امام رضا (علیه‌السلام) قناعت کردن را که رابطه‌ی نزدیکی با مال و رزق حلال دارد تشویق کرده و فرموده‌اند:
قناعت، نفس آدمی را از خطا و لغزش نگه می‌دارد و موجب می‌شود که انسان به جمع ثروت، مال و اندوختن منال نپردازد و خود را در نزد اهل دنیا خاضع و خاشع نکند. راه قناعت را فقط دو نفر اتخاذ می‌کنند؛ کسی که دنیال آخرت را گرفته و به مال اندک جهان اکتفا می‌کند یا شخص کریمی که نمی‌تواند و نمی‌خواهد خود را به کثافات دنیا آلوده کند (مجلسی، 1403، ج75: 353؛ عطاردی، 1406، ج1: 272).
امام رضا (علیه‌السلام) همچنین برای مال و دارایی یا مالکیت خصوصی آن چنان اهمیتی قائل‌اند که انسان در دفاع از آن می‌تواند تا مرز شهادت پیش برود، چنانچه فرموده‌اند: «هر کسی برای حفظ مال خود کشته شود، شهید است» (عطاردی، 1406، ج2: 499). همچنین، تعرض به مال دیگران را موجب دخول در آتش دوزخ دانسته و فرموده‌اند: «گناهی که کیفر آن دوزخ است سوگند به زیانِ مال یا حقِ مسلمان است از روی ظلم و این سوگند دروغ است و پاداش آن دوزخ است و کفاره (راه جبرانی) در دنیا ندارد» (صدوق، بی‌تا: 273).
تقدیر معیشت به معنای اندازه داشتن در هزینه و حساب کردن امور زندگی و برقراری هماهنگی بین نیازها و چگونگی برآورد آنهاست. به عبارت دیگر، رعایت اصل حیاتی نظم و انضباط اقتصادی نیز با مسئله‌ی درآمد و رزق رابطه‌ی نزدیکی دارد که امام رضا (علیه‌السلام) به رعایت آن توصیه نموده و فرموده‌اند:
لَا یَستَکمِلُ عَبدٌ حَقِیقَةَ الإِیمَانِ حَتَّی یَکُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلَاتٌ التَفَقُهُ فِی الدِّینِ وَ حُسنُ التَّقدِیرِ فِى المَعِیشَةِ وَ الصَّبرُ عَلَى الرَّزَایَا؛ هیچ بنده‌ای در ایمان به کمال نمی‌رسد، مگر اینکه در او سه خصلت باشد: فهمیدن و درک کردن مسائل شرعی، تنظیم برنامه‌های ‌زندگی با بهترین روش و شکیبایی در گرفتاری‌ها (مجلسی 1403، ج1: 213).
از همین رو، امام سجاد (علیه‌السلام) از خداوند خواسته‌اند که حُسن تقدیر را به ایشان بیاموزد «عَلِّمنِی حُسنَ التَّقدِیر» (صحیفه‌ی سجادیه/ 138). امام علی (علیه‌السلام) حُسن تقدیر را مایه‌ی پایداری و قوام زندگی دانسته و فرموده‌اند: «قوام العیش حسن التّقدیر و ملاکه حسن التّدبیر» (خوانساری، 1366، ج7: 289).
مقاله‌ی حاضر در پی آن است که از یک سو اهمیت رزق، خانواده و تحکیم آن را در سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) تبیین کند و از سوی دیگر، چگونگی ارتباط روزی حلال با تحکیم نهاد خانواده و نقش آن را در این باره در سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) بیان نماید.
در خصوص پیشینه‌ی تحقیق باید گفت که در متون اسلامی از جمله سخنان و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) مطالبی درباره‌ی مطلوب بودن استحکام خانواده و لزوم جلوگیری از سست شدن پایه ‌آن به چشم می‌خورد. همچنین، مواردی درباره‌ی رزق و عناوین اخلاقی مرتبط با آن از جمله: رضایتمندی، قناعت، پرهیز از حسد و... حایز اهمیت هستند و به نوعی از اهمیت بهداشت روانی و لزوم پیوند افراد جامعه با هم سخن می‌گویند. در کتاب‌های اخلاقی، تفاسیر فقهی و... نیز مواردی به چشم می‌خورد که اهمیت خانواده و استحکام پایه‌های ‌آن را بیان می‌کند.
با وجود این، تحقیق مستقلی درباره‌ی رابطه‌ی رزق حلال با استحکام بنیان خانواده وجود ندارد. از این رو، در نوشتار حاضر ضمن بیان مفهوم رزق حلال، خانواده و اهمیت آنها، به بررسی نقش روزیِ حلال در استحکام نهاد خانواده در سخن و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) پرداخته می‌شود.

مفهوم روزی حلال در سخن امام رضا (علیه‌السلام)

امام رضا (علیه‌السلام) علاوه بر تشویق به روزی حلال به شکل‌های ‌گوناگون و نهی از خوردن مال حرام و بیان برخی از مصادیق آن همچون: ربا، رشوه و... تفسیری از مفهوم رزق و روزی حلال را ارائه فرموده‌اند؛ چنان که محمدبن ابی نصر به امام رضا (علیه‌السلام) عرض کرد: «جعلت فداک ادْعُو اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أن یَرزُقَنِیَ اَلحَلَال فَقَالَ أتَدرِی مَا الحَلَالُ؟ قُلتُ الَّذِى عِندَنَا الکَسبُ الطَّیِّبُ؛ قربانت شوم، من دعا می‌کنم که خداوند از روزی حلال خود به من عطا فرماید. حضرت فرمودند: می‌دانی روزی حلال چیست؟» عرض کردم: قربانت تا آنجا که می‌دانم کاسبی بی غل و غش را روزی حلال می‌شمارند. حضرت فرمودند علی بن حسین (علیه‌السلام) می‌فرمودند: «الحَلَالُ هُوَ قُوتُ المُصطَفَینَ ثُمَّ قَالَ قُل أسألُکَ مِن رِزقِکَ الوَاسِع؛ روزی حلال قوت برگزیدگان الهی است، در دعای خود بگو بار خدایا، از روزی واسعت به من عطا کن» (کلینی، 1362، ج5: 59).
از متن پرسش و پاسخ برمی‌آید که روزیِ حلال آن است که از راه‌های ‌مجاز در شرع- که کتاب‌های ‌فقهی عهده‌دار بیان آن هستند- به دست آید؛ چنان که سخنان دیگر امام رضا (علیه‌السلام) در بیان برخی از مصادیق مال حرام همچون ربا و رشوه این مدعا را ثابت و تأیید می‌کند. در روایتی دیگر معمر بن خلاد از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده که فرمودند حضرت باقر (علیه‌السلام) مردی را دیدند که می‌گفت: «اللَّهُمَ إِنِّی أسأَلُکَ مِن رِزقِکَ الحَلَال» امام فرمودند تو از خداوند روزی پیامبران را درخواست می‌کنی، بگو: «قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أسأَلُکَ رِزقاً حَلَالًا وَاسِعاً طَیِّباً مِن رِزقِک» (همان، ج2: 552) و نیز حسن بن جهم گوید از حضرت رضا (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمود: «مردم هرگاه غذای یک سال خود را در خانه داشته باشند بار زندگی آنها آسان می‌گردد و از نگرانی‌ها ‌آسوده می‌شوند. امام باقر و صادق (علیهما‌السلام) مزرعه‌ای خریداری نمی‌کردند، مگر اینکه دو سال هزینه‌ی زندگی آنها از آن مزرعه تأمین می‌شد» (همان، ج5: 89).
منظور از روزی پیامبران در روایت‌های ‌مذکور، رزقی است که در واقع و نفس‌الامر حلال باشد، چنین رزقی رزق پیامبران و اوصیای ایشان است، اما رزق مؤمنان، رزقی است که در ظاهر شریعت حلال باشد، یعنی مکلف، از طریق تقلید یا اجتهاد، به حلال بودن آن، علم پیدا کند، چه بسا رزق‌هایی که بر اساس ظاهر شریعت به حلال بودن آنها حکم شده، مشتبه و شبهه‌ناک باشد.
در روایت دیگری معمر بن خلاد از حضرت رضا (علیه‌السلام) پرسیده آیا می‌شود غذای یک سال را ذخیره کرد؟ حضرت فرمودند: من این کار را می‌کنم، یعنی مواد یک سال را ذخیره می‌کنم (عطاردی، 1406، ج2: 299). همچنین، حضرت رضا (علیه‌السلام) به نقل از پدرانش فرموده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «سه خصلت را از کلاغ یاد بگیرید که عبارتند از: انجام عمل لقاحِ مخفیانه، بیرون شدن در طلب روزی هنگام صبح و ترس و احتیاط از دشمن» (صدوق، 1378، ج1: 257؛ فتال نیشابوری، 1423، ج2: 432).
امام رضا (علیه‌السلام) همچنین از مفهوم حلال، تفسیری ارائه کرده و هر چیزی را که برای بدن مقوی و مفید باشد حلال دانسته و فرموده‌اند:
خدای متعال هیچ خوردنی و آشامیدنی را مباح قرار نداده، مگر اینکه منفعت و صلاحی در آن باشد و هیچ چیز را حرام نفرموده، مگر اینکه در آن زبان، تلف و فسادی باشد؛ پس هر چیز سودمندی که به تن قوّت دهد و بر نیروی بدن بیفزاید حلال است (نوری، 1408، ج16: 165).
در اهمیت روزی حلال، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «کسی که 40 روز حلال بخورد، خداوند متعال قلبش را نورانی می‌گرداند.» و درباره‌ی مال حرام فرموده‌اند: «خداوند متعال فرشته‌ای دارد که هر شب بر بیت المقدس این ندا را می‌دهد: کسی که حرامی بخورد، نه عمل مستحبی از او قبول می‌شود و نه عمل واجبی» (ابن فهد حلی، 1407: 153). همچنین امام رضا (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «عَلَیکَ بِالصَّبرِ وَ طَلَبِ الحَلَالِ وَ صِلَةِ الرَّحِم؛ برتو باد به صبر کردن و طلب روزی حلال و پیوند با خویشاوند» (کلینی، 1362، ج2: 488).
از جمله دلایل اهمیت روزی حلال از منظر امام رضا (علیه‌السلام) آن است که در خصوص قصر یا اتمام نماز در سفر، حضرت بین سفر حلال و سفر برای معصیت تفاوت قائل شده‌اند. از این رو، ابوسعید خراسانی می‌گوید دو مرد در خراسان بر حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی الرّضا (علیه‌السلام) وارد شدند و از حکم نماز مسافر پرسیدند. امام به یکی از آنان فرمود: «بر تو واجب است که نماز را قصر بخوانی، چون به قصد دیدار من آمدی» و به دیگری گفت: «بر تو واجب است نماز را تمام بخوانی، چون آهنگ دیدار سلطان داشته‌ای» (عطاردی، 1406، ج2: 175).
گرچه در روایت یادشده به وضوح سخنی از مال حلال و حرام به میان نیامده، اما از باب تنقیح مناط می‌توان چنین استفاده‌ای کرد. از همین رو شیخ انصاری گفته: «هرگاه شخصی، سفرش سفر معصیت باشد؛ مثل: صید کردن لهو، ظلم کردن، قطع طریق کردن، اعانت ظالم یا اطاعت از ظالم و غیره نماز وی تمام خواهد بود» (163:1415). همچنین، حضرت امام (رحمه‌الله) در شرایط قصر نماز فرموده‌اند:
سفر از نظر شرعی برای او جایز باشد، بنابراین اگر سفر معصیت و حرام باشد، اعم از اینکه خودِ سفر حرام باشد مثل: فرار از جنگ یا هدف از سفرکار حرامی باشد مثل سفر برای راهزنی، حکم سنضر را ندارد و نماز تمام است (خمینی (امام)، 1424، ج1: 734).
با توجه به اهمیت رفاه خانواده، امام رضا (علیه‌السلام) بیچارگی، بیچاره‌نمایی، فقر و تنگدستی را نکوهش کرده و فرموده‌اند:
ان الله یحب الجمال والتجمل و یبغض البؤس و التباؤس فان الله إذا أنعم على عبده بنعمة أحب أن یرى علیه أثرها، قیل کیف ذلک؟ و همانا خداوند متعال زیبایی و آراستگی را دوست دارد و بدحالی و بدبخت‌نمایی را (و خود را بدبخت، ندار، بیچاره و ضعیف نشان دادن) زشت می‌دارد، زیرا هنگامی که خداوند به بنده‌ای نعمتی داد، دوست دارد اثرآن نعمت را در زندگی او ببیند (صدوق، بی‌تا: 354).
بدیهی است که آراستگی و بدحال نبودن در بسیاری از موارد به امکانات اقتصادی و مادی افراد بستگی دارد.
امام رضا (علیه‌السلام) همچنین فقر و تنگدستی را کلید مسائل اجتماعی، بدبختی و بیچارگی دانسته و فرموده‌اند: «المَسکَنَةُ مِفتَاحُ البُؤس؛ نداری کلید بدبختی است» (مجلسی، 1403، ج75: 354؛ عطاردی، 1406، ج1: 303). همچنین از فساد و تباهی اموال و تکدی‌گری نکوهش نموده و فرموده‌اند: «إِنَّ اللهَ تَعَالَی یُبغِضُ القِیلَ وَ القَالَ- وَ إِیضَاعَ المَالِ وَکَثرَةَ السُّؤَال؛ خدا از قیل و قال، تباه کردن مال و افزونی سؤال (زیاد درخواست و تقاضا کردن ) نفرت دارد» (همان: 336؛ همان: 285).
با وجود مطلوب بودن رفاه و توسعه‌ی زندگی خانواده، امام رضا (علیه‌السلام) تصرف اِسراف‌آمیز در اموال و نیز سخت‌گیری را نکوهش کرده، به اعتدال و میانه‌روی توصیه نموده و در پاسخ عباسی که از ایشان درباره‌ی تأمین مخارج خانواده‌ی خویش جویا شده بود فرمودند:
بَینَ المَکرُوهَینِ قَالَ فَقُلتُ جُعِلتُ فِدَاکَ لَا وَ اللَّهِ مَا أعرِفُ المَکرُوهَینِ قَالَ فَقَالَ لِی یَرحَمُکَ الهُ أ مَا تَعرِفُ أنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَرِهَ الإِسرَافَ وَ کَرِهَ الإِقتَارَ فَقَالَ: وَ الَّذِینَ إِذا أنفَقُوا لَم یُسرِفُوا وَ لَم یَقتُرُوا وَ کانَ بَینَ ذلِکَ قَواماً؛ از حضرت رضا (علیه‌السلام) اذن گرفتم اجازه دهند به خاندان خود انفاق کنم. فرمودند: مواظب باش که مرتکب دو مکروه نشوی! عرض کردم. من این موضوع را درک نمی‌کنم. فرمودند: اسراف و زیاده‌روی در انفاق نزد خداوند کراهت دارد؛ همان‌طور که خودداری و انفاق نکردن را نیز مکروه شمرده است (فرقان/67).
و در قرآن مجید فرموده: « وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفُوا وَلَمْ یقْتُرُوا وَکَانَ بَینَ ذَلِکَ قَوَامًا» (همان، ج68: 347؛ همان: 363).
در سخن مذکور منظور از کلمه‌ی «مکروه» امر ناگوار و ناخوشایند است و مکروه از احکام خمسه‌ی تکلیفی مورد نظر نیست. با توجه به آنچه گذشت، برای تحقق روزی حلال دو شرط لازم است: حُسن شرعی و حُسن طبیعی، زیرا رعایت موازین شرعی در کسب روزی و لزوم دوری از راه‌های ‌غیرمشروعِ به دست آوردن مال، مانند ربا و... به حُسن شرعی اشاره دارد و از سویی، شرط مفید و مقوی بودن روزی که امام رضا (علیه‌السلام) به آن اشاره کرده‌اند، حُسن طبیعی را دربرمی‌گیرد.
از دیگر نکته‌های ‌سخنان امام رضا (علیه‌السلام) این است که با وجود نکوهش فقر و تنگدستی از دیدگاه آن حضرت و تشویق ایشان به توسعه‌ی رفاه خانواده، در این باره بر اعتدال، میانه‌روی، پرهیز از اسراف (افراط) و نیز تفریط (خودداری از انفاق) تأکید کرده‌اند، زیرا با استناد به آیه‌ی 67 سوره‌ی فرقان از افراط و تفریط با نام «مکروه» تعبیر فرموده‌اند.

ماهیت خانواده در سخن امام رضا (علیه‌السلام)

خانواده از نظر عرف عبارت است از: زن، فرزندان و خویشاوندان مرد و زن و در اصطلاح شرعی، خانواده جماعت و گروهی هستند که زیربنای جامعه را تشکیل می‌دهند، بنای آن بر روابط همسری بین زن و مرد استوار است و پیامد آن فرزندانی است که به وجود می‌آیند.
کلمه‌ی «الاسره» در لغت (ابن منظور، 1414، ج4: 20) خانواده و خویشان مرد است. از سوی دیگر، این کلمه به معنای زره سخت و محکم نیز به کار رفته است. از این رو، خانواده و خویشانِ نزدیک همچون زرهی هستند که خود را با آنان نگه داشته و به پشتیبانی آنان خود را حفظ می‌کنند. این کلمه در قرآن به کار نرفته، اما کلمه‌ی «اهل» که گاهی مفهوم خانواده و همسر را می‌دهد در قرآن به کار رفته؛ مثلاً در آیه‌ی «قَالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ نَارًا» (قصص/29) کلمه‌ی اهل به معنای همسر است، اما در آیه‌ی «فَأَنْجَینَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَاهَا مِنَ الْغَابِرِینَ» (نمل/57) به معنای خانواده به کار رفته است.
خانواده دارای سه نوع کوچک (خاص یا محدود)، متوسط و بزرگ (عام یا گسترده) است. خانواده‌ی کوچک، محدود یا خاص، به زن و شوهر و فرزندان محدود می‌شود. اسلام برای تحکیم و استواری پایه‌های ‌این نوع خانواده بیشترین توجه و اهتمام را دارد و منظور از خانواده در مقاله‌ی حاضر همین معناست. خانواده در مفهوم متوسط آن شامل اقوام و خویشان است مانند: پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ، برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی، خاله و... اینها کسانی هستند که در بحث صله‌ی رحم مدنظر هستند و رعایت و محبت به آنان موجب برکت عمر و روزی و آبادانی سرزمین‌ها دانسته شده است. خانواده‌ی بزرگ شامل همسایگان، دوستان و دیگران می‌شود که خداوند اساس ارتباطشان را بر «اخوت» گذاشته و همه را به محبت و ارتباط متقابل و تفاهم فراخوانده و فرموده: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَینَ أَخَوَیکُمْ» (حجرات/10).
کلمه‌ی «اهل» و جمع آن و نیز «عیال» در معنای خانواده در سخن امام رضا (علیه‌السلام) به کار رفته و در خصوص تلاش برای رفع نیاز و رفاه آنها توصیه شده است؛ از جمله سخن آن حضرت که در آن آمده است: «الَّذِی یَطلُبُ مِن فَضلٍ یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أعظَمُ أجراً مِنَ المُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ الله؛ آن کس که کار بیشتری می‌کند تا درآمدش برای خود و کسانش بسنده باشد، در نزد خدا پاداشی بزرگ‌تر از پاداش مجاهد فی سبیل الله دارد» (مجلسی، 1403، ج75: 339). همچنین، در جای دیگر فرموده‌اند: «صَاحِبُ النِّعمَةٍ یَجِبَ أن یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِه؛ کسی که از امکانات برخوردار است، واجب است به زندگی خانواده‌اش وسعت بخشد» (عطاردی، 1406، ج1: 285).
امام رضا (علیه‌السلام) در جای دیگر با استفاده از کلمه‌ی عیال به معنای خانواده فرموده‌اند: «یَنبَغِی لِلرَّجُلِ أن یُوَسِّعَ عَلَی عِیَالِهِ کَیلَا یَتَمَنَّوا مَوتَهُ» لازم است که مرد مسلمان با زحمت‌های ‌شبانه‌روزی خود رفاه خانواده‌اش را توسعه دهد تا ایشان (بر اثر محرومیت و مسائل زندگی) مرگ وی را آرزو نکنند (کلینی، 1362، ج4: 11).
کلمه‌ی اهل در سخن امام رضا (علیه‌السلام) نیز در معنای خانواده به کار رفته، چنانکه فرموده‌اند:
مَن رَضِىَ بِالیَسِیرِ مِنَ الحَلَالِ خَفَّت مَئُونَتُهُ وَ نُعِّمَ أهلُهُ وَ بَصَّرَهُ اللهُ دَاءَ الدُّنیَا وَ دَوَاءَهَا وَ أخرَجَهُ مِنهَا سَالِماَ إِلَی دَارِالسَّلَام؛ هر کس به مال اندکِ حلال راضی باشد، هزینه‌های زندگی وی کاهش می‌یابد و خانواده‌اش نعمت یابند و خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا کند و او را سالم از دنیا به بهشت برد (عطاردی، 1406، ج1: 271).
و نیز فرموده‌اند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند نیکوترین مردم در ایمان، نیکوترین ایشان است در خُلق و مهربان‌ترین ایشان است با اهل خود و من مهربان‌ترین شما هستم با اهل خود.
همچنین، به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «کسانی از شما که نزدیک‌تر باشند از من در نشستن در روز قیامت نیکوترین شماست در خُلق و نیکوکننده‌ترین شماست با خانواده‌ی خود» (صدوق، 1378، ج2: 38). به نقل از امام سجاد (علیه‌السلام) فرموده‌اند مردی، امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) را به خانه‌ی خود دعوت کرد. امام علی (علیه‌السلام) فرمود با سه شرط دعوت تو را می‌پذیرم. آن مرد گفت: آن سه شرط کدام است؟ امام علی (علیه‌السلام) فرمود: نخست آنکه برای من چیزی از خارج به خانه نیاوری. دیگر آنکه بدون تعارف هر چه در خانه داری همان را برای من حاضر کنی و سوم آنکه خانواده‌ات را به زحمت نیندازی، عرض کرد آنچه شما فرمان دهید اطاعت می‌کنم. سپس علی (علیه‌السلام) دعوت او را پذیرفت (حجازی، بی‌تا، ترجمه‌ی سجادیه:85) و نیز فرموده‌اند: «کسی که نعمت و تمکن دارد، باید به اهل و عیالش به خوبی رسیدگی کند» (همان: 465).
کلمه‌ی «اهالی» جمع «اهل» به معنای خانواده‌ها ‌نیز در سخن امام رضا (علیه‌السلام) به کار رفته و درباره‌ی نیکی کردن به آنها توصیه شده آنجا که فرموده‌اند: «یَرُّوا أهَالِیَکُم وَ أولَادَکُم جُمُعَةٌ إِلَی جُمُعَة؛ در روزهای جمعه به همسر و فرزندان خویش نیکی کنید» (صدوق، بی‌تا: 407).
گرچه در روایت مذکور «اهالیکم» همسرانتان معنی شده، تفسیر آن به صورت «خانواده‌هایتان» منعی ندارد، در این صورت با توجه به آنکه «اولادکم» (فرزندانتان) از اعضای خانواده هستند و زیر مجموعه‌ی «اهالیکم» قرار دارند، اما به دلیل اهمیت از باب ذکر خاص بعد از عام دوباره مورد توجه قرار گرفته‌اند.
از جمله نکته‌هایی که از حدیث اشاره شده می‌توان به دست آورد، این است که مدیر خانواده باید روزی چون روز جمعه- که از اعیاد مهم اسلامی است- را برای توجه عاطفی و مادی ویژه خانواده قرار دهد و موجب نشاط و شادمانی آنها شود و از سوی دیگر، برای توجه به ارزش‌های دینی به جمعه توجه خاص کند، زیرا این امر در ایجاد صمیمیت و گرم شدن کانون خانواده اهمیت دارد. از همین رو، امام رضا (علیه‌السلام) در روایت دیگری توصیه کرده‌اند که در روز عاشورا کار و کوشش برای امور دنیوی ترک شود و فرموده‌اند: «مَن تَرَکَ السَّعیَ فِی حَوَائِجِهِ یَومَ عَاشُورَاءَ قَضَى اللهُ لَهُ حَوَائِجَ الدُّنیَا وَ الآخِرَة؛ هر کس در روز عاشورا کار و کسبش را فروگذارد، خداوند حاجت‌های دنیا و آخرت او را برآورده کند» (عطاردی، 1406، ج2: 26).
همچنین، درباره‌ی زن که بی‌تردید از اعضای خانواده است، داشتن همسری خوب را که در غیاب شوهر حافظ جان و مال شوهرش باشد بهترین سود مؤمن دانسته و فرموده‌اند:
ما أفاد عبد فائدة خیرا من زوجة صالحة إذا رآها سرّته و إذا غاب عنها حفظته فی نفسها و ماله...؛ و برای بنده‌ی خدا چیزی سودمندتر از زن پارسا و شایسته نیست. هرگاه به زوجه‌اش نظر کند خوشحال شود و هرگاه شوهر به مسافرت رود، زن، ناموس و مال او را حفظ کند (همان: 256).
در روایت دیگری امام رضا (علیه‌السلام) به زن که از اعضای خانواده است توجه ویژه کرده و فرموده‌اند: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند خداوند متعال به زنان، مهربان‌تر از مردان است، هر مردی که به زنی از ارحامش محبت کند و موجبات خوشحالی او را فراهم کند، خداوند روز قیامت او را خوشحال می‌کند» (کلینی، 1362، ج6: 6).

استحکام نهاد خانواده در سخن و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام)

با توجه به اهمیت خانواده از دیدگاه اسلام، برای استحکام بنیان خانواده و جلوگیری از پاشیدگی آن تلاش‌هایی صورت گرفته و دستورالعمل‌هایی به چشم می‌خورد. از جمله راهکارهای محکم کردن روابط خانواده، دعای خوب اعضای خانواده در حق یکدیگر است؛ این دعاها به نوعی در ایجاد محبت و مهربانی بین افراد خانواده و تقویت ارزش ‌انسانی و ایمانی در بین آنها نقش بسزایی دارد؛ زیرا دعاکننده به نوعی به کسانی که ایشان را دعا می‌کند ابراز علاقه و محبت می‌کند. از همین رو، به گسترش مهربانی و محبت تأکید شده، چنان که در حدیث قدسی آمده:
انا الله أنَا الرَّحمَنُ خَلَقتُ الرَّحِمَ وَ شَقَقتُ لَهَا اسماً مِن أسمَائِی فَمَن وَصَلَهَا وَصلتُهُ وَ مَن قَطَعَهَا قَطَع؛ من خداوندم، من مهربانم، خود مهربانی را آفریده‌ام و از آن اسمی را برای خود برگزیده‌ام، هر کس آن را مراعات کند از او مراقبت و حمایت می‌کنم و هر کس آن را قطع کند با او قطع رابطه خواهم کرد (حاکم نیشابوری، 1406، ج4، 158؛ نوری، 1408، ج5: 243).
از جمله دلایل اهمیت خانواده و توجه اسلام به تحکیم آن، این است که معصومان گذشته از آنکه خود به خانواده توجه داشتند، به اهتمام و توجه به خانواده توصیه و سفارش می‌کردند؛ چنان که امام سجاد (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «همانا نزدیک‌ترین شما به خدا کسی است که اخلاقش نیکو و گشاده‌رو باشد و پسندیده‌ترین شما نزد خدا کسی است که به شایسته‌ترین نحوی به خانواده‌اش رسیدگی کند، همانا ارجمندترین شما نزد خدا با تقواترین شماست نزد او» (کلینی، 1362، ج8: 69).
با توجه به آنچه گذشت، توصیه‌ها ‌و سفارش ‌گوناگون امام رضا (علیه‌السلام) در رسیدگی به خانواده و توسعه‌ی سطح زندگی و رفاه ایشان، نشانگر اهتمام آن حضرت به محکم کردن بنیان خانواده است؛ چنان که فرموده‌اند: «لازم است که مرد مسلمان با زحمت‌های ‌شبانه‌روزیِ خود رفاه خانواده‌اش را توسعه دهد تا ایشان (بر اثر محرومیت و مسائل زندگی) مرگ وی را آرزو نکنند» (عطاردی، 1406، ج2: 208).
در اهمیت استحکام بنیان خانواده همین بس که احادیث وارد شده در خصوص ادامه و نگهداری حیات خانوادگی دو برابر احادیثی است که به تشکیل خانواده تشویق کرده‌اند. این امر به آن دلیل است که ادامه و نگهداری حیات خانوادگی به مراتب دشوارتر از تشکیل خانواده است.
از جمله روش‌هایی که معصومان از جمله امام رضا (علیه‌السلام) برای استحکام نهاد خانواده بر آن تأکید کرده‌اند، تشویق به روزی حلال و توصیه به پرهیز از خوردن مال حرام به اشکال و مصادیق گوناگونِ تقدیر معیشت و... است.

ارتباط روزیِ حلال با استحکام خانواده

نظر به اهمیت خانواده و استحکام آن، اسلام از روش‌های متنوع و گوناگونی برای این منظور بهره جسته، از جمله روش‌ها ‌و راهکارهای محکم کردن خانواده، بهره گرفتن از روزی و مال حلال و پرهیز از خوردن مال حرام است. دلایل اهمیت نقش روزی حلال در استحکام بنیان خانواده در سخنان و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) به قرار زیر است:

روزی حلال و صله‌ی رحم

صله‌ی رحم و پیوند با خویشاوندان به شکل‌های ‌گوناگون در متون اسلامی از جمله سخنان و سیره‌ی امام رضا (علیه‌السلام) مورد تأکید و توجه قرار گرفته است. صله‌ی رحم به بازدید از خویشاوندان محدود نمی‌شود، بلکه با سلام کردن، دادن لیوان آب به دست خویشاوند، کمک‌های ‌مالی به خویشاوند و... نیز انجام می‌شود، چنان که محمد بن عبیدالله گوید حضرت رضا (علیه‌السلام) فرمود: «اگر مردی از عمرش سه سال مانده باشد و صله‌ی رحم انجام دهد، خداوند عمر سه ساله‌ی او را به 30 سال تبدیل می‌کند و مشیت خود را به کار می‌بندد.»
همچنین، ابونصر بزنطی از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده که حضرت صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «با ارحام خود محبت و مهربانی کنید، ولو به شربت آبی باشد و بهترین نوع صله‌ی ارحام رفع آزار و اذیت درباره‌ی آنان است.» صله‌ی رحم، مرگ را به تأخیر می‌اندازد و محبت را در میان خانواده افزایش می‌دهد. همچنین، حسن بن علی‌وشا از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده که امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمودند ما نمی‌دانیم چیزی مانند صله‌ی ارحام باعث طول عمر می‌شود تا آنگاه که اگر مردی سه سال از عمرش باقی مانده باشد و صله‌ی ارحام کند، عمرش 30 سال به طول انجامد و اگر کسی 33 سال از عمرش باقی باشد و او قطع رحم کند، عمرش به سه سال می‌رسد. همچنین، محمد بن فضیل صیرفی گوید حضرت رضا (علیه‌السلام) فرمودند رحم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) به عرش پروردگار بستگی دارد و می‌گوید: بار خدایا، هر کس با من ارتباط برقرار کند، تو با او ارتباط برقرار کن و هر کس با من قطع رابطه کند، تو با او قطع رابطه کن. همین روش در ارحام مؤمنین نیز برقرار است. سپس این آیه‌ی شریفه را قرائت کردند «وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ» (نسا/1).
طایی نیز از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت کرده که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند هر کس انجام یک عمل را برای من تضمین کند، من انجام چهار عمل را برای او ضمانت می‌کنم؛ با ارحام خود رفت و آمد کند تا خداوند او را دوست بدارد، روزی‌اش را زیاد کند، عمرش را طولانی گرداند و او را داخل بهشت نماید. حضرت رضا (علیه‌السلام) از پدرانش از امام حسین (علیه‌السلام) روایت کرده که فرموده‌اند هر کسی دوست دارد مرگش به تأخیر افتد و روزی‌اش زیاد شود، باید صله‌ی رحم به جای آورد.
همچنین، حسن بن علی وشا از حضرت رضا (علیه‌السلام) از پدرانش از علی (علیه‌السلام) روایت کرده که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند هنگامی که در شب معراج به آسمان‌ها رسیدم مشاهده کردم چند خویشاوندی به عرش پروردگار آویزان شده و از خویشاوندان خود شکایت می‌کنند. از آنها پرسیدم بین شما و آنها چند پدر فاصله است؟ گفتند: ما در پدر چهلم به هم می‌رسیم. بزنطی نیز گفته حضرت رضا (علیه‌السلام) فرمود امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمودند صله‌ی ارحام مرگ را به تأخیر می‌اندازد و موجب زیاد شدن مال و محببت خویشاوندان است (عطاردی، 1406، ج1: 265-267).
با توجه به آنکه یکی از راه‌های ‌صله‌ی رحم کمک مالی به خویشان است، بدیهی است که مال و روزی حلال در ایجاد محبت بین خانواده و استحکام آن نقش بسزایی دارد. از همین رو، امام رضا (علیه‌السلام) درباره‌ی نقش صله‌ی رحم در ایجاد محبت بین خانواده فرموده‌اند: «مَثرَاةٌ فِی المَالِ مَحَبَّةٌ فِی الأهل؛ صله‌ی رحم موجب افزایش مال و محبت بین خویشان است» (مجلسی، 1403، ج71: 88).
چنانچه کار، گروهی نباشد، یعنی رئیس خانواده در مقام مسئول معاش و رفاه خانواده، از طریق کار، درآمد و روزی حلال، معاش و رفاه خانواده را عهده‌دار شود، انفاق به خانواده و اداره‌ی معیشت ایشان به نوعی صله‌ی رحم بوده و موجب دوستی و محبت می‌شود و در نتیجه به استحکام خانواده می‌انجامد. از طرفی، چنانچه گذشت، همسر می‌تواند با ایجاد محیط آرام و خوب خانواده، خوش‌رویی و حفاظت از دارایی شوهر که به نوعی مربوط به خانواده است، به استحکام خانواده کمک کند.
در تأیید این سخن، امام رضا (علیه‌السلام) به مدح و ستایشِ چنین همسری اقدام کرده و فرموده‌اند: «برای بنده‌ی خدا چیزی سودمندتر از زن پارسا و شایسته نیست. هرگاه به زوجه‌اش نظر کند خوشحال شود و هرگاه شوهر به مسافرت رود، زن، ناموس و مال او را حفظ کند» (همان، ج2: 256).
از جمله دلایلی که تأیید می‌کند از نظر امام رضا (علیه‌السلام) کمک مالی نوعی صله‌ی رحم است و در استحکام خانواده نقش دارد، اینکه آن حضرت نیکی به بستگان و رسیدگی به همسایگان را توصیه کرده و در پاسخ ابان بن ولید که از ایشان پرسید آیا انسان به جز زکات چیز دیگری هم از مال خویش باید بدهد؟ فرمودند: «نعم اینَ ما قالَ اللهُ وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أمَرَ اللهُ بِهِ أن یُوصَلَ وَ یَخشَونَ رَبَّهُم» (رعد/21؛ همان، ج71: 127).
با توجه به توصیه‌ی قرآن، معصومان و از جمله امام رضا (علیه‌السلام)، رئیس خانواده نباید در خصوص اداره‌ی معاش و رفاه خانواده بر آنها منت گذارد، چنانکه علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «ملاک المعروف ترک المنّ به؛ ملاک و معیار کار خوب، ترک منت‌گذاری به واسطه‌ی آن است» (هرچه بی منت‌تر، بهتر) (خوانساری، 1366، ج1: 118) و نیز فرموده‌اند: «أفضَلُ العَطَاءِ تَرکُ المَنِّ؛ برترین بخشش و احسان، ترک منت است» (همان، ج2: 405). در تأیید این سخن در ذیل تفسیر آیه‌ی «وَمَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرَازِقِینَ» (حجر/20) طبرسی گفته: «ما در زمین برای شما اسباب روزی قرار دادیم و کسانی را هم که شما روزی دهنده‌ی آنها نیستید برای شما آفریدیم.» منظور از این کسان، خانواده یا غلامان و کنیزان است که انسان خیال می‌کند خودش آنان را روزی می‌دهد و حال آنکه خدا او و آنها را روزی می‌دهد (طبرسی، 1372، ج2: 263).
از سوی دیگر، بر اساس توصیه‌ی امام رضا (علیه‌السلام) هر فردی که مورد احسان قرار می‌گیرد باید از احسان کننده تشکر کند، بنابراین اعضای خانواده باید از رئیس خانواده تشکر کنند. بدیهی است که تشکرِ مزبور به نوعی در استحکام نهاد خانواده و ایجاد محبت، مؤثر است چنان که فرموده‌اند: «مَن لَم یَشکُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلُوقِینَ لَم یَشکُرِ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ» (مجلسی، 1403، ج68: 44) خوب است که فرد دریافت کننده‌ی احسان به نوعی از احسان کننده تشکر و قدردانی کند.
چنانچه تحصیل مالِ حلال از راه کار گروهی باشد، رزق حلال نیز به نوعی در استحکام خانواده و ایجاد محبت بین ایشان مؤثر است، زیرا با توجه به گستردگی اشکال و مصادیق صله‌ی رحم می‌توان افراد فاقد شغل خانواده را به کار گرفت.

روزی حلال و رعایت حقوق متقابل

در فرض گروهی بودن کار، با توجه به آنکه تعرض به حقوق و دارایی دیگران حتی اعضای خانواده مجاز نیست؛ اعضای خانواده موظف هستند به حقوق یکدیگر احترام بگذارند، از فریب یکدیگر و دیگر راه‌هایی که موجب حرام شدن درآمد می‌شود خودداری ورزند، آنچه برای خود می‌پسندند برای دیگر اعضای خانواده نیز بپسندند و آنچه برای خود نمی‌پسندند برای دیگر اعضای خانواده نیز نپسندند. بدیهی است که رعایت متقابل این اصول و حقوق به استحکام خانواده کمک می‌دهد. از همین رو، امام رضا (علیه‌السلام) رباخواری، مال حرام، کم‌فروشی در کیل و وزن و... را از گناهان کبیره دانسته و از آن نهی کرده‌اند (عطاردی، 1406، ج2: 501).
امام رضا (علیه‌السلام) در فرضی که برخی از اعضای خانواده یتیم باشند، سخت‌گیری شدیدی نموده، از خوردن مال وی پرهیز داده و آن را از گناهان کبیره دانسته‌اند (همان) و فرموده‌اند:
إِیَّاکُم وَ أموَالَ ألیَتامَى- لَا تَعَرَّضُوا لَهَا وَ لَا تَلَبَسُوا بِهَا- فَمَن تَعَرَّضَ لِمَالِ الیَتِیمِ فَأکَلَ مِنهُ‌ شَیئاً- کَأَنَّمَا أکَلَ جَذوَةً مِنَ النَّار؛ از اموال یتیمان بپرهیزید، متعرض آنان نشوید و از آن برای خود پوشاک برنگزینید. پس کسی که متعرض مال یتیم شود و مقداری از آن را بخورد، مانند آن است که پاره‌ای از آتش خورده است (مجلسی، 1403، ج72: 5).
همچنین فرموده‌اند: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَعَدَ فِی أکلِ مَالِ الیَتِیمِ عُقُوبَتَینِ عُقُوبُةٌ فِی الدُّنیَا وَ عُقُوبُةً‌ فِی الآخِرَة؛ همانا خداوند عزوجل در خوردن مال یتیم دو عقوبت و جزای بد وعده فرموده است: یکی در دنیا و دیگری در آخرت» (همان: 8).
همچنین فرموده‌اند:
خوردن مال یتیم به ستم، به علت‌های بسیاری که مستلزم فسادهای گوناگون است، حرام شده؛ نخستین آنها: چون مال یتیم را به ستم بخورد، به کشته شدن او کمک کرده... پس چون مال او را بخورد، بدان می‌ماند که به حتم او را کشته و به فقر و فاقه گرفتارش کرده است (صدوق، 1378، ج2: 92).

روزی حلال و محبت به دیگران و خوشحال کردن ایشان

خوشحال کردن دیگران و محبت به آنها به خصوص اعضای خانواده از سوی معصومان از جمله امام رضا (علیه‌السلام) تشویق و توصیه شده است. بدیهی است که خوشحال کردن دیگران از جمله اعضای خانواده و محبت به ایشان از راه‌های ‌گوناگون از جمله توجه مالی از طریق روزی حلال امکان‌پذیر است. امام رضا (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «مَن فَرَّجَ عَن مُؤمِنٍ فَرَّحَ اللهُ قَلبَهُ یَومَ القِیَامَه؛ هر کس گرفتاری مؤمنی را برطرف کند، خداوند دل او را در روز قیامت شاد کند» (محدث عاملی، 1409، ج16: 372) و نیز به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «رَأسُ العَقلِ بَعدَ الدِّینَ التَّوَدُّهُ إِلَى النََّاسِ- وَ اصطِنَاعُ الخَیرِ إِلَى کُلِّ أحَدٍ بَرٍّ وَ فَاجِر؛ سر عقل، پس از ایمان به خدا، جلب دوستی مردم است و نیکی کردن به هر آدمی؛ خوب یا بد» (مجلسی، 1403، ج71: 392: عطاردی، 1406، ج1: 4).

روزی حلال و پرهیز از حسد

حسد از جمله کارهای حرام است که خود از جمله انگیزه ‌غیبت است. شخص حسود به دلیل حسادتی که دارد همواره درصدد عیب‌جویی و تحقیر محسود است و از این راه حس خودخواهی خویش را اشباع می‌کند. راغب اصفهانی در تعریف غیبت گفته: «حسد آرزوی زوال نعمت از کسی است که سزاوار داشتن آن نعمت است و شخص حسود علاوه بر آرزوی قلبی، چه بسا کوشش در زوال آن نعمت می‌کند» (1412: 234).
بدیهی است که وجود حسد در اعضای خانواده از جمله عوامل تهدیدکننده‌ی استحکام بنیان خانواده است و دوستی و محبت را از بین می‌برد و باعث کینه می‌شود، زیرا چنان که گذشت، حسد از جمله انگیزه‌های ‌غیبت بین افراد است. در مقابل، ترک حسد که در اخلاق از آن با نام «نصیحت» یا خیرخواهی تعبیر می‌شود، باعث ایجاد محبت بین افراد جامعه از جمله اعضای خانواده می‌شود. از این رو، اعضای خانواده از اینکه عضو دیگری از روزیِ حلال و امکانات مالی برخوردار است، ناراحت نمی‌شوند، بلکه خوشحال می‌شوند. از همین رو، امام رضا (علیه‌السلام) از حسادت پرهیز داده، نصیحت و خیرخواهی را تشویق کرده و فرموده‌اند: «لَیسَ لِبَخِیلٍ رَاحَةٌ وَ لَا لِحَسُودٍ لَذَة؛ هیچ خسیسی آرامش ندارد و هیچ حسودی در زندگی لذت نمی‌برد» (عطاردی، 1406، ج1: 286).
از روایت مذکور برمی‌آید که حسد، آرامش حسود را از بین می‌برد و موجب بی قراری وی می‌شود. بدیهی است که آرام نبودن برخی از اعضای خانواده به دیگر اعضا نیز لطمه می‌زند و موجب سستی بنیان خانواده می‌شود.

روزی حلال و رضایتمندی

رضا به قضایِ الهی برترین مقام دین و شریف‌ترین مراتب مقربان و عظیم‌ترین درهای رحمت خداست و هر که از آن در، داخل شود، به بهشت درآید. خداوند می‌فرماید: «رَضِیَ الله‌ُ عَنهُم وَ رَضُوا عَنهُ؛ خدا از ایشان خشنود است و ایشان از خدا خشنودند» (مائده/12؛ توبه /101؛ مجادله/22؛ بیّنه/ 8).
داشتن فضیلت رضا موجب آرامش و تحمل سختی‌ها، نارسایی‌ها ‌و شکست‌ها می‌شود. ممکن است افراد جامعه یا اعضای خانواده در زندگی خود با سختی‌ها، نارسایی‌ها، فشارهای مادی و شکست‌هایی روبرو شوند، تحمل نکردن این موارد ممکن است به استحکام بنیان خانواده لطمه بزند و پایه ‌خانواده را متزلزل کند. برعکس، رضایتمندی و خشنودی از وضع موجود و تحمل شداید، فشارهای مادی و... موجب استحکام بنیان خانواده و بهداشت روانی می‌شود.
امام رضا (علیه‌السلام) نیز در خصوص اهمیت و نقش رضایتمندی فرموده‌اند: «هر کس به مال اندک حلال راضی باشد، هزینه ‌زندگی وی کاهش می‌یابد، خانواده‌اش نعمت یابند، خداوند او را به درد و درمانِ دنیا بینا کند و او را سالم از دنیا به بهشت ببرد» (عطاردی، 1406، ج1: 272) و نیز فرموده‌اند: «هر کسی به رزق کم راضی و خشنود باشد، خداوند از عمل اندک او راضی خواهد شد» (همان: 219).

روزی حلال و قن

عبارات مرتبط با این موضوع

مصرف و مصرف‌گرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی …مصرف و مصرف‌گرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی اقتصادی چکیده مصرف و مصرف‌گرایی سیره علویبوستان نهج البلاغه قراندر این که، سرآغاز نزول قرآن، کدام سوره و آیه و در چه زمانی بوده است با توجه به پیوند آذر طب اسلامی وسنتی عقیلی خراسانیدکتر احمد صادقیان مدرس حوزه و دانشگاه چکیده یکی از مباحث مطرح در بحث علم و دین چرا خدا بعضی از انسان ها را بدبخت آفریده؟ شهر سوالجواب این سوال در تعریف بدبختی و بیچارگی است واقعا بدبختی چیست؟ کسی که معاد را باور مدیریت حوزه علمیه استان قم اخبار موضوعاتی را که …با توجه به اینکه تاکنون بیش از موضوع اخذ شده در اداره مدارک علمی حوزه علمیه استان آذر راه زندگینقش ترس در شکست انسانها و اقسام آن ترس مثبت و منفی هراس، تیره بختی است، اما شهامت را بهشت و نعمت های بهشتی کشکول راز بهشتونعمتهایبهشتیبهشت نقطه مقابل جهنم است؛ همان گونه که هیچ زبان و قلم و بیانی توانایی ندارد جهنم و مصرف و مصرف‌گرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناسی اقتصادی مصرف از دید جامعه‌شناسان اقتصادی در اقتصاد درباره مصرف، مسأله کمیابی مفروض در نظر گرفته می سیره علویبوستان نهج البلاغه قران در این که، سرآغاز نزول قرآن، کدام سوره و آیه و در چه زمانی بوده است با توجه به پیوند وثیق این آذر طب اسلامی وسنتی عقیلی خراسانی دکتر احمد صادقیان مدرس حوزه و دانشگاه چکیده یکی از مباحث مطرح در بحث علم و دین، استخدام آذر راه زندگی نقش ترس در شکست انسانها و اقسام آن ترس مثبت و منفی هراس، تیره بختی است، اما شهامت را نمی چرا خدا بعضی از انسان ها را بدبخت آفریده؟ شهر سوال جواب این سوال در تعریف بدبختی و بیچارگی است واقعا بدبختی چیست؟ کسی که معاد را باور کرده و مدیریت حوزه علمیه استان قم اخبار موضوعاتی را که شما نمی با توجه به اینکه تاکنون بیش از موضوع اخذ شده در اداره مدارک علمی حوزه علمیه استان قم به بهشت و نعمت های بهشتی کشکول راز بهشتونعمت بهشت نقطه مقابل جهنم است؛ همان گونه که هیچ زبان و قلم و بیانی توانایی ندارد جهنم و عذابهای


ادامه مطلب ...

درآمدزایی جهان از گردشگران حلال

[ad_1]
 
تسهیلات ژاپن برای گردشگران حلال
ارزش مالی گردشگری حلال در سال 2013 معادل 140 میلیارد دلار آمریکا بود و در حال حاضر یکی از بخش‌های صنعت است که سریع‌ترین سرعت رشد را تجربه می‌کند. انتظار می‌رود ارزش مالی آن تا سال 2020 به 192 میلیارد دلار برسد. با احتساب جمعیت 8/ 1 میلیاردی مسلمانان، بازار قابل‌توجهی می‌توان برای مسافرت مسلمانان قائل بود.

گردشگری اسلامی ‌حدود 10 درصد از کل بازار گردشگری جهانی را دراختیار دارد. پیش‌بینی می‌شود گردشگر خاورمیانه و کشورهای اسلامی‌ به میزان 20 درصد افزایش یابد، البته ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود و حتی کشورهایی مانند ژاپن و آمریکا نیز به بازار ورود جدی داشته‌اند. مسوولان گردشگری ژاپن در راستای تلاش برای جذب گردشگر از کشورهای مسلمان و منطقه خاورمیانه، سال گذشته محدودیت‌های ویزا را برای چند کشور از جمله امارات و اردن لغو کردند.

گردشگران اماراتی می‌توانند برای ورود به ژاپن از ویزای ۳ ساله با قابلیت چند بار ورود به این کشور جنوب شرقی آسیا استفاده کنند؛ در حالی‌ که گردشگران اردنی از پرداخت بهای صدور ویزا معاف هستند.علاوه بر خاورمیانه،‌ شمار گردشگران از کشورهای شرق آسیا از جمله اندونزی و مالزی نیز در ژاپن افزایش یافته است. تعداد گردشگران اندونزیایی در ژاپن به بیش از ۱۳۶ هزار نفر رسیده است.

در همین حال، تعداد گردشگران مالزیایی نیز در ژاپن به رقمی‌بالغ‌ بر ۱۷۶ هزار نفر افزایش یافته است. ژاپن در تلاش است آمار و ارقام گردشگری خود را سرو سامان دهد و تا سال ۲۰۲۰ میلادی که همزمان با برگزاری المپیک توکیو است، سالانه یک میلیون گردشگر از کشورهای مسلمان جذب کند. این رقم برابر است با ۴ درصد از تعداد کل گردشگران این کشور در شرایط کنونی.

در این راستا گردشگران اندونزی، ‌مالزی و تایوانی بدون اخذ ویزا امکان مسافرت به ژاپن را خواهند داشت و همچنین تسهیلاتی برای ورود ۶۵ درصد از گردشگران مسلمان در نظر گرفته شده که از جنوب شرقی آسیا می‌آیند. با افزایش شمار گردشگران مسلمان در ژاپن امکانات و خدمات اسلامی‌ و حلال نیز در این کشور رو به افزایش و شاخص سفر کشورهای مناسب مسلمانان برای کشور ژاپن از 9/ 3 به 5/ 4 (از۱۰) رشد داشته است.
 
اقدامات اروپا و آمریکا
اروپا نیز برای این بازار بزرگ خیزهایی برداشته است؛ از کنفرانس 2014 اندلس اسپانیا تا بسیاری از تحرکاتی که علاقه‌مندی به جذب درآمدهای شیرین گردشگری حلال را نشان می‌دهند. همچنین آمریکا نیز در برنامه‌های توسعه گردشگری خود با توجه به حجم بالای مسلمانانش، در حال گسترش دادن مراکز حلال است. جالب آنکه در بسیاری از این کشورها جذابیت این مراکز برای غیرمسلمانان و مراجعه آنها به این بازار است. پاریس و استانبول هم‌اکنون در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگترین مقاصد گردشگری حلال در جهان هستند و میزان ارائه خدمات حلال آنها در حال افزایش جدی است.

از سوی دیگر با رشد گردشگری حلال، موسسات تورگردانی مرتبط با گردشگران مسلمان درکشورهای عرب، نسبت به ثبت نام مسافران خود در هواپیماهایی توجه دارند که از سرو الکل و گوشت خوک خودداری می‌کنند و مکان‌های ویژه نماز و نیز نسخه‌هایی از قرآن کریم دراختیار مسافران خود قرار می‌دهند و مسافران زن و مرد را ازهم جدا می‌کنند.
گردشگران عربستان سعودی با صرف سالانه 7/ 6 میلیارد دلار و امارات با صرف رقمی بالغ بر 9/ 4 میلیارد دلار سالانه به عنوان ولخرج‌ترین گردشگران جهان شناخته شده‌اند.

این حجم بالای درآمد، انگیزه قدرتمندی برای کشورهای اسلامی ‌دیگر است تا سهم خود را در بازار گردشگری حلال افزایش دهند.ترکیه و مالزی کشوری‌هایی هستند که از هر دو سبد گردشگری یعنی حلال و تفریحی غیرحلال سهم خوبی را توانسته‌اند جذب کنند. نکته بسیار مهم و جذاب این صنعت افزایش روز افزون مسلمانان کشورهای غیرمسلمان مثل کشورهای اروپایی است و از آن جالب‌تر رو آوردن بسیاری از مسلمانان به خدمات حلال به عنوان محصولات سلامت‌بخش جسمی‌و روانی است.

بسیاری از تورهای عرفانی، آرامش بخش و سلامت‌سازی، به سمت خدمات حلال به‌خاطر پاکیزگی‌های اخلاقی آن حرکت می‌کنند. این دقیقا مشابه تجربه مراجعه بسیاری از روشنفکران و علاقه‌مندان به فلسفه و عرفان در دهه‌های 70 و 80 میلادی به هندوستان است که حالا مقاصد آنها به سمت مقاصد گردشگری حلال در حال تغییر است.

 *مشاور و مدرس حوزه توسعه کسب‌وکار


[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع

دلایل پرداخت‌های چند ده میلیونی به پزشکان از شیر …دلایل پرداخت‌های چند ده میلیونی به پزشکان از شیر مادر حلال‌تر است رسانه‌ها در دنیا به مرکز رزرواسیون گروه هتلهای هما در شهرهای تهران …رزرو اینترنتی هتل در سراسر جهان، رزرو هتلها بصورت آنلاین به همراه پرداخت اینترنتی الف دکتر هاشمی عزیز شفافیت از فساد باز می داردمن سوالم از آقای هاشمی اینه که مگه شما چقدر سود در پروسه درمان از مردم میگیرید که ایده های پولساز من مجله کارآفرینی کارخانه تبدیل …یک کارساده وراحت با رئیس بیمارستان رفیق شو وبا کمک منشیت از نوزادان تازه متولد میشن دلایل پرداخت‌های چند ده میلیونی به پزشکان از شیر مادر حلال دلایل پرداخت‌های چند ده میلیونی به پزشکان از شیر مادر حلال‌تر است رسانه‌ها در دنیا از به مرکز رزرواسیون گروه هتلهای هما در شهرهای تهران ،شیراز رزرو اینترنتی هتل در سراسر جهان، رزرو هتلها بصورت آنلاین به همراه پرداخت اینترنتی، هتل الف دکتر هاشمی عزیز شفافیت از فساد باز می دارد من سوالم از آقای هاشمی اینه که مگه شما چقدر سود در پروسه درمان از مردم میگیرید که درصدش رو ایده های پولساز من مجله کارآفرینی کارخانه تبدیل ایده به ثروت یک کارساده وراحت با رئیس بیمارستان رفیق شو وبا کمک منشیت از نوزادان تازه متولد میشن عکس افرینش جهان از ژرژ گاموف جهان از نگاه ناسا نقشه جهان از طریق ماهواره میدان نقش جهان از بالا پیدایش جهان از نظر اسلام جهان از چه چیزی درست شده اخبار جهان از بیبی سی نقشه جهان از نظر کشور ها


ادامه مطلب ...

واکاوی ضعف گردشگری حلال در ایران

[ad_1]
 
مشکل چیست؟
اما مساله اصلی این است که با این همه توانایی، چرا ایران سهم جدی در این بازار ندارد و با اینکه نیاز به هزینه‌کرد زیرساختی نیست چرا به عنوان یکی از این مقاصد شناخته نمی‌شود؟شاید بتوان دلیل اصلی را در باور بسیاری از ذی‌نفوذان حوزه گردشگری جست؛ چراکه تا صحبت از توسعه گردشگری و جذب توریست می‌شود، ناامیدانه از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های گردشگری ایران در مقایسه با بقیه دنیا دم می‌زنند و این در صورتی است که همین ممنوعیت‌ها در بازار دیگری یعنی بازار گردشگری حلال مزیت رقابتی محسوب می‌شود.

یادمان نرود که متفاوت بودن خود یک جاذبه است که دلیلی برای بازدید گردشگر از مکان می‌شود. از طرف دیگر، عده‌ای به خاطر 100 درصد حلال بودن گردشگری در ایران، این موضوع را بی‌معنی می‌دانند و همین اختلاف واژه‌ای باعث می‌شود که از این فرصت مهم غافل شوند.

درهمین حال درست است که ما دارنده پتانسیل بالایی در حوزه گردشگری حلال هستیم ولی چقدر به دنیا این مزیت رقابتی خود را بازگو کرده‌ایم و اصلا آیا کسی در دنیا ما را به این موضوع می‌شناسد؟ شاید بزرگ‌ترین مشکل عملیاتی ما بر خلاف سایر کشورها که مشکل زیرساخت‌سازی دارند، مشکل تبلیغات و اطلاع‌رسانی باشد؛ به آن معنی که ما مشکی خوش بو هستیم ولی دوران عوض شده است و عطار باید سر بازار جار بزند که عطر هم داریم.

ضرورت جدی توسعه این بازار، برندسازی ایران به عنوان یک مقصد گردشگری حلال است. موضوع بعدی نیاز گسترده به تبلیغ این موضوع در سطح بین‌المللی است؛ متاسفانه ما هنوز پایگاه اینترنتی برای معرفی درست جاذبه‌های گردشگری ایران نداریم.

فعالیت ما در شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی نیز به نسبت سایر کشورها بسیار ضعیف است و تبلیغات و کمپین‌های بزرگی برای معرفی خود در سطح جهانی نداریم. فقدان اطلاع‌رسانی‌های صحیح از تریبون‌های بین‌المللی و سیاسی و فرهنگی کشور در راستای گردشگری احساس می‌شود.

مساله دیگر، کیفیت خدمات گردشگری در ایران است. مشکل در حلال بودن یا نبودن گردشگری نیست بلکه مشکل کمبود زیرساخت‌هایی مثل هتل‌های 4و 5 ستاره مناسب، مراکز تفریحی، حمل و نقل داخلی و سرویس‌دهی نامناسب به توریست‌های خارجی است که نیاز شدیدی به سرمایه‌گذاری مخصوصا سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه این امر را آشکار می‌کند.

مطلب چهارم برنامه‌ریزی علمی ‌و حرفه‌‌ای در امر اطلاع‌رسانی و مدیریت آن دسته از جاذبه‌های گردشگری ایران است که هرکدام به قدر کافی برای جذب توریست کافی است اما حتی در کشورخودمان نیز شناخته‌شده نیست. ایران با دارا بودن سابقه بسیار درخشان در حوزه تمدن اسلامی‌ به‌ویژه در معماری و هنرهای اسلامی ‌و رخدادهای اسلامی، می‌تواند یکی از مقاصد عمده و جذاب برای جذب گردشگران مسلمان بین‌المللی باشد.
 
چرا گردشگری حلال؟
روشن است که توجه به این صنعت می‌تواند دستاوردهای بسیاری برای کشور به همراه داشته باشد. این، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای نمایش فرهنگ بزرگ ایرانی–اسلامی ‌است که می‌تواند جایگاه ایران در میان کشورهای اسلامی‌ و مسلمانان سایر کشورها را بهبود جدی ببخشد، بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های رسانه‌ای علیه ایران را خنثی کند و بسیاری از تصاویر غلطی را که علیه کشور شکل داده شده‌ با حضور و دیده شدن از سوی توریست‌های مسلمان تغییر دهد.

در واقع این فضاسازی می‌تواند بهترین سفیر فرهنگی صلح و اقتدار ایران باشد.سرمایه‌گذاری در این صنعت توان بسیار بالایی برای ارزآوری و توسعه صنعت گردشگری دارد که دقیقا در راستای دستورات رهبری و برنامه‌های اقتصاد مقاومتی است؛ امری که هم می‌تواند درصد اشتغال بالایی برای جوانان ایران به ارمغان بیاورد و هم بر خلاف خام‌فروشی یا فروش ثروت‌های زمینی از داشته‌های معمول کشور درآمدزایی خواهد داشت.

توسعه صنعت گردشگری مخصوصا از نوع گردشگری حلال، ابزار مقابله جدی با تحریم‌ها و محدودسازی‌های اقتصادی بین‌المللی است و می‌تواند به اقتصاد کشور کمک‌های شایانی کند.امید است با توجه مسوولان و ذی‌نفعان حوزه گردشگری، ایران بتواند از این بازار مهم و باارزش بین‌المللی سهم خوبی را به دست آورد تا به توسعه هرچه بیشتر اقتصاد کشور و اجرای اقتصاد مقاومتی کمک کند.
*مشاور و مدرس حوزه توسعه کسب‌وکار


[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع

گولان سقز اخبار ایران، کردستان، سقزخبرکوتاه جشن بزرگ مولودی خوانی در سقز برگزار می شود با همت شهرداری و شورای اسلامی اخبار،اخبار اقتصادیجدیدترین اخبار اقتصادی و …روزنامه شرق در گزارشی به ماجرای سهام عدالت پرداخت این روزنامه آورده است مثلث دو برادری که با دیجی کالا میلیاردر شدند …راز ثروتمنداندیجی کالا نام یکی از وب‌گاه‌های فعال در زمینه تجارت الکترونیک در ایران است این وب اخبار،اخبار روز،اخبار خبرگزاری ها اخبار،آخرین …در این بخش شما با انواع اخبار غزهاخبار ایراناخبار سوریهاخبار اخبار روز غزه ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش ثروت واقعی …ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش برکو زن ۴۰ ساله اهل زیمبابوه در کمال ناباوری قصد واژه نامه دیکشنری بازاریابی در این بخش ما مفاهیم پایه ای بازاریابی را در قالب دیکشنری گرجستان اطلاعات عمومیآغا محمد خان پس از فتح کامل جنوب ایران مقر حکمرانی خویش را در تهران مستقر نمود و آن را بافران بافرانبافران اِخ دهی است از بخش حومه ٔ شهرستان نائین که در هزارگزی جنوب خاور نایین متصل مرکز پژوهشها واژه های مصوب فرهنگستان زبان و …واژه های مصوب فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی شماره ٤٣٥٤٩ ١٠٤٧٨٢ گولان سقز اخبار ایران، کردستان، سقز برگزاری جشن بزرگ مولودی خوانی در سقز در روز میلاد پیامبر راننده تاکسی سقزی اقدام به سرویس دو برادری که با دیجی کالا میلیاردر شدند ساتین راز ثروتمندان دیجی کالا نام یکی از وب‌گاه‌های فعال در زمینه تجارت الکترونیک در ایران است این وب‌گاه در واژه نامه دیکشنری بازاریابی در این بخش ما مفاهیم پایه ای بازاریابی را در قالب دیکشنری بازاریابی ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش ثروت واقعی بابک زنجانی ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش برکو زن ۴۰ ساله اهل زیمبابوه در کمال ناباوری قصد دارد گرجستان اطلاعات عمومی آغا محمد خان پس از فتح کامل جنوب ایران مقر حکمرانی خویش را در تهران مستقر نمود و آن را اخبار،اخبار اقتصادیجدیدترین اخبار اقتصادی و بازرگانی،اقتصاد روزنامه شرق در گزارشی به ماجرای سهام عدالت پرداخت این روزنامه آورده است مثلث «هدفمندی اخبار،اخبار روز،اخبار خبرگزاری ها اخبار،آخرین خبرها،خبر فوری در این بخش شما با انواع اخبار غزهاخبار ایراناخبار سوریهاخبار اخبار روز غزهاخبار بافران بافران «و هر از گاه در گذر زمان در گذر بی صدای ثانیه های دنیای فانی،جرس کاروان از رحیل مسافری خبر می مرکز پژوهشها واژه های مصوب فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی واژه های مصوب فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی شماره ٤٣٥٤٩ ١٠٤٧٨٢ گردشگری حلال


ادامه مطلب ...

ضرورت اتخاذ سیاست‌های منسجم برای تقویت گردشگری حلال

[ad_1]
تین‌نیوز| رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران با بیان اینکه اتخاذ سیاست‌های منسجم برای تقویت گردشگری حلال در کشور ضروری است گفت: می‌توان با ایجاد شرایط مناسب، انگیزه خوبی برای فعالیت بخش خصوصی ایجاد کرد.
 
احمد  اصغری با اشاره به ضرورت توجه به حوزه گردشگری حلال در کشورمان، گفت: امروزه بسیاری از کشورهای مسلمان اقدام به توسعه زیرساخت‌ها و اتخاذ سیاست‌های تشویقی برای تقویت این بخش از صنعت گردشگری کرده اند.

رییس کمیسیون گردشگری، اقتصاد هنر و اقتصاد ورزش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران تصریح کرد: طبق گفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سهم کشورمان از گردشگری حلال ۳.۷ میلیارد دلار است و این رقم در حالی است که گردشگری حلال سالانه ۱۶۰ میلیارد دلار درآمد نصیب کشورهای مختلف می کند.

وی با بیان اینکه وجود گوهربار ائمه اطهار (ع) در ایران اسلامی، موجب شده سالانه بسیاری از مسلمانان به میهنمان سفر کنند، ادامه داد: بر این اساس می‌توان اذعان کرد بخش عمده ای از درآمد گردشگری کشورمان در حوزه گردشگری حلال به حساب می‌آید.

اصغری ضمن تاکید بر اینکه بسترهای حوزه گردشگری حلال وجود دارد ولی باید سیاست‌های منسجمی برای رونق در این بخش درنظر گرفته شود، افزود: می‌توان با ایجاد شرایط مناسب، انگیزه خوبی برای فعالیت بیشتر بخش خصوصی در این حوزه ایجاد کرد زیرا امروزه تاسیسات بزرگ گردشگری کشورمان ظرفیت مناسبی برای تبلیغ و آگاهی دهی در این راستا دارند.

رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران با اشاره به اینکه برگزاری جشنواره‌های مختلف با هدف تبلیغ گردشگری حلال می‌تواند از راهکاری ایجاد رونق در این بخش محسوب شود، اظهار کرد: با شناسایی ظرفیت‌ها، استعدادها می‌توان طرح های جدید در عرصه گردشگری حلال مطرح کرد تا گردشگران بیشتری جذب شوند.

وی با بیان اینکه توسعه گردشگری خصوصا گردشگری حلال می‌تواند گامی موثر در راستای تقویت اقتصاد درون‌زا تلقی شود، گفت: خوشبختانه محورها و مبانی اقتصاد مقاومتی نیز نسبت به اهمیت دادن به این بخش را دوچندان کرده است.

اصغری توجه بیشتر سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به حوزه گردشگری حلال را خواستار شد و افزود: بر اساس گزارش سالانه مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۳، کشور عربستان صرفا در بخش گردشگری داخلی شامل حجاج و گردشگران مناطق تاریخی و توریستی حدود ۴۸ میلیارد دلار سودآوری داشت که نشان دهنده جایگاه گردشگری حلال است.

رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران بیان کرد: بر اساس پیش بینی انستیتو حلال اسپانیا، در سال ۲۰۲۰ میزان پولی که گردشگران حلال خرج خواهند کرد  به ۲۳۳ میلیارد دلار خواهد رسید لذا مسئولان باید جدیت بیشتری در این حوزه به خرج دهند.


[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع

فاطیما کریمی خبرگزاری مهر اخبار ایران و جهان خبرنگار حوزه اجتماعی، میراث فرهنگی و گردشگری است که پیش از این در همین حوزه‌ها با الف جزئیات سند تحول بنیادین آموزش و پرورشسند تحول بنیادین آموزش و پرورش که امروز توسط رئیس‌جمهور رونمایی شد، به نوعی به عنوان فارس گزارش می‌دهد مشروح اولین روز رای اعتماد مجلس …فارس گزارش می‌دهد مشروح اولین روز رای اعتماد مجلس به وزرای پیشنهادی دولت یازدهمخدمات سازمان سازمان بهزیستیخدماتسازمانسازمانبهزیستیخدمات ارزش افزوده سازمان بهزیستی کشور خدمات ارزش افزوده در بستر مخابراتی دفتر وبلاگ یک مهندس حکمت شادان بخش چهاردهم عشق مگر حتما باید پیدا و آشکار باشد تا به آدمیزاد حق عاشق شدن فاطیما کریمی خبرگزاری مهر اخبار ایران و جهان خبرنگار حوزه اجتماعی، میراث فرهنگی و گردشگری است که پیش از این در همین حوزه‌ها با خبرگزاری الف جزئیات سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بسم الله هر پیشرفتی در عرصه های فردی و اجتماعی، نیازمند تلاش و تحمل سختی ست برای اجرای فارس گزارش می‌دهد مشروح اولین روز رای اعتماد مجلس به وزرای فارس گزارش می‌دهد مشروح اولین روز رای اعتماد مجلس به وزرای پیشنهادی دولت یازدهم وبلاگ یک مهندس تفکر و اقدام در برنامه ریزی استراتژیک برنامه ریزی استراتژیک خدمات سازمان سازمان بهزیستی خدماتسازمانسازمان خدمات ارزش افزوده سازمان بهزیستی کشور خدمات ارزش افزوده در بستر مخابراتی دفتر


ادامه مطلب ...

سهم ایران از گردشگری حلال چقدر اسـت؟

[ad_1]
تین‌نیوز| یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی اسـت و تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد اما سهم این کشور فقط ۱۶۰ میلیون دلار، معادل ۳ درصد کل صنعت گردشگری حلال در جهان اسـت.

محمد رضایی که در حوزه اقتصاد گردشگری فعالیت می کند، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا عنوان کرد: گردشگری به عنوان یک پدیده چند وجهی دارای ابعاد اقتصادی – تجاری، فرهنگی – اجتماعی، زیست محیطی و سیاسی بوده و از این جهت در ارتباط مستقیم با توسعه پایدار کشورها محسوب می شود. سازمان جهانی جهانگردی، گردشگری حلال را محصول جدیدی از صنعت گردشگری دانسته که برنامه های تفریحی و گردشگری ویژه ای را برای مسلمانان تدارک می بیند، به این معنا که مسلمانان از هر کشوری که باشند، مایلند در برنامه های تفریحی و سفرهای خود به آداب شرعی عمل کنند. در واقع گردشگری حلال نمادی از فرهنگ و سبک زندگی اسلامی اسـت.

رضایی ادامه داد: از آنجا که زیرساختهای گردشگری در ایران بر مبنای اصول شریعت اسلامی بوده و به عبارتی دیگر، خدمات ارائه شده در گردشگری ایران حلال هستند ما در این زمینه دارای مزیت نسبی هستیم.

وی بیان کرد: با توجه به حضور بیش از نیمی از گردشگران خارجی با هدف زیارت در ایران می‌توان نیمی از درآمد کل صنعت گردشگری کشور را در حوزه گردشگری حلال دانست، بنابراین ۳.۷ میلیارد دلار درآمد ایران در عرصه صنعت گردشگری حلال اسـت و به واقع نقش سازمان حج و زیارت در این راستا بسیار مهم و اثر گذار اسـت.

سازوکار اجرایی گردشگری حلال آن چنان که باید تاکنون فراهم نشده اسـت
وی ادامه داد: ۳۷ سال اسـت که در تاسیسات گردشگری کشور و مکان‌های تاریخی، فرهنگی، اردوگاه‌ها و مناطق طبیعی ارائه سرویس در چهارچوب گردشگری حلال در ایران داده می‌شود اما تبلیغ و استانداردسازی در این زمینه انجام نشده، بنابراین سازوکار اجرایی آن چنان که باید تاکنون فراهم نشده اسـت.

این فعال اقتصادی در ادامه گفت: باید دانست که لازمه گسترش روابط کشورها در زمینه اقتصادی و سیاسی، برقراری تعاملات قوی مردمی اسـت. گردشگری به واسطه داشتن این تعاملات، بستری برای توسعه سیاسی و اقتصادی کشورها فراهم می کند. ایران کشوری اسلامی اسـت و از همین جهت پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری حلال در میان مسلمانان جهان دارد. از این رو خانه‌های بومی می‌توانند به توسعه گردشگری حلال در کشور و استان رونق ببخشند.

وی گفت: اقامتگاه‌های بوم گردی به‌عنوان یکی از تأسیسات گردشگری کشور، واحدی اقامتی با بیشترین سازگاری با محیط زیست و بوم منطقه، ریشه در فرهنگ اقوام و آیین‌های بومی ایرانی دارد و معماری آن انعکاسی از روحیه اجتماعی و مهمان‌پذیری مردمان این سرزمین اسـت که در کنار غذاهای سنتی، آداب و رسوم و بوم منطقه مورد نظر، مجموعه‌ای بی‌بدیل از دستورات دین مبین اسلام شامل داشتن روحیه خوش خلقی، مهمان دوستی، حفظ شئونات و ... را منعکس می‌کنند. در همین راستا از موزه روستایی گلستان به عنوان یک میراث برای آیندگان و یک بستر بسیار مهم برای تقویت گردشگری حلال می توان نام برد.

قرار گرفتن در مسیر زائران حرم امام رضا (ع) امتیاز بزرگی برای استانهای شمالی
رضایی ادامه داد: گردشگرپذیر بودن استانهای شمالی و علاقه بیش از پیش ایرانیان به جهت حضور در این استانها و استفاده از جاذبه های طبیعی و فرهنگی این مناطق، ضرورت نگاه ویژه به این استانها را می طلبد. با توجه به موقعیت جغرافیایی استان گلستان و دارا بودن ظرفیت های مختلف و متنوع و قرار گرفتن در مسیر زائران حرم امام رضا (ع) ضروری اسـت که در زمینه گردشگری حلال در استان کار شود. البته که ما به دنبال حلال سازی گردشگری در استان نیستیم بلکه به دنبال برند سازی گردشگری حلال هستیم.

محمد رضایی به عنوان یک فعال اقتصادی در حوزه گردشگری تصریح کرد: سفر مسلمانان در ماه رمضان واقعیتی اسـت که می‌تواند در بازاریابی مقصدهای گردشگری و نیز برنامه‌ریزی استراتژیک مقامات گردشگری کشورهای اسلامی نقش موثری داشته باشد. بازار سفرحلال هم اکنون در سطح گسترده جهانی به عنوان بخشی کلیدی در رشد صنعت گردشگری شناخته شده و پیش بینی شده که تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار درآمدزایی کند.

وی یادآور شد: باید این نکته را نیز مدنظر داشت که ما از منظر نگاه کشوری، از برنامه چشم انداز گردشگری کشور عقب هستیم و متاسفانه تا تحقق آمار پیش بینی شده در چشم انداز 1404 گردشگری کشور بسیار فاصله داریم، لذا لزوم توجه به طرح گردشگری حلال می تواند به عنوان برنامه مکمل طرح های کنونی توسعه گردشگری ایران، تبیین و اجرایی شود تا حرکت به سوی برنامه چشم انداز گردشگری با سرعت بیشتری صورت گیرد.


[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط


18 سپتامبر 2016 ... یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد اما سهم این کشور ...یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد اما سهم این کشور فقط ۱۶۰ میلیون ...یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد اما سهم این کشور فقط ۱۶۰ میلیون ...روسیه سالانه 50 میلیون گردشگر را به کشورهای مختلف جهان میفرستد و گفته میشود پس از تحولات ایجاد شده در منطقه قصد دارد که مقصد گردشگران روس به ترکیه و مصر ...19 سپتامبر 2016 ... یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد اما سهم این کشور ...جام نیوز - 2 روز پیش; سهم ایران از گردشگری حلال یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط گردشگری ...18 سپتامبر 2016 ... یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد اما سهم این کشور ...18 سپتامبر 2016 ... سهم ایران از گردشگری حلال چقدر است؟ یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط ...19 سپتامبر 2016 ... خبر شمارهی ۴۰۶۴۳ را از با خبر بخوانید: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد اما سهم این کشور ...یک فعال در حوزه اقتصاد گردشگری گفت: ایران با وجود اینکه یک کشور کاملا اسلامی است و تمام شرایط گردشگری حلال در آن وجود دارد اما سهم این کشور فقط ۱۶۰ میلیون ...


کلماتی برای این موضوع

مشروح نشست خبری اضطراری وزارت بهداشت جزئیات …جزئیات پرداخت‌های صدها میلیونی دریافتی بالای میلیون حلال‌تر از شیر مادر است قیمت مدل ساعت از برند مشهور در ایرانبعد از ۳۳ سال قصد بر این شده که همتی صورت گیرد و قانون بانکداری جمهوری اسلامی ایران کدام بانکهای ایرانی در کدام کشورها شعبه دارندبعد از ۳۳ سال قصد بر این شده که همتی صورت گیرد و قانون بانکداری جمهوری اسلامی ایران مجله اینترنتی برترین ها پورتال خبری و سبک …کمتر بیشتر است، مینیمال، سادگی، تزیینات جنایت است این عبارت‌ها چقدر به گوش‌تان ثروتمندترین مردان ایران عکسحسین ثابت بکتاش متولد ۱۳۱۳ در مشهد است از عناوین او، کارآفرین ثروتمند ایرانی، دلال ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش ثروت واقعی …ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش ثروت واقعی بابک زنجانی چقدر است با شیطان اخبار بانک، بیمه، طلا و ارز بنکرآینده درخشان پیش روی بانک صادرات است تفاوت بانکداری ایران با جهان نرم افزار پرداخت الف آیت الله علم الهدی وپرسشی بی پاسخلغو کنسرت‌ها در استان خراسان رضوی، چند هفته‌ای است که به یکی از پربحث ترین موضوعات اخبار،اخبار اقتصادیجدیدترین اخبار اقتصادی و …واریز یارانهترخیص کالا اخباراخبار اقتصادییارانه هاخبر اقتصادی مشاغل خانگیبورس آریا مارکتینگ، مجله آنلاین بازاریابی،فروش،کسب و …کتاب شامل فصل است که در هر بخش به یکی از تفاوت‌های بین مدیران و بازاریابان با


ادامه مطلب ...

ژلاتین های وارداتی بررسی شده و حلال اســت

[ad_1]

جنت با بیان اینکه بسیاری از مشتری های کارخانجات تولید ژلاتین کشورهای اسلامی هستند اذعان داشت: این کارخانجات در دو بخش خوکی و گاوی حلال برای کشورهای غیر اسلامی و اسلامی محصول تولید می‌کنند و در برخی از آنها ناظران ایرانی در این کارخانجات هم حضور دارند و از نزدیک بازرسی های لازم را انجام می‌دهند.

 به گزارش مشرق، بهروز جنت، مدیر کل نظارت و ارزیابی فراورده‌های خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی و رئیس مرکز ملی تحقیقات حلال ایران، در خصوص نگرانی‌های موجود پیرامون منشأ ژلاتین های وارداتی در کشور اظهار داشت: اطلاعاتی که این روزها در فضای مجازی دست به دست می‌شود در خصوص فرآورده های مشکوک در بسیاری از موارد بدون سند و دلیل پخش می شود.

وی افزود: سازمان غذا و دارو به عنوان ناظر سلامت مردم در خورد فراورده های خوراکی و آشامیدنی از سال‌های قبل تمام فراورده هایی که وارد کشور می‌شود از نظر مواد اولیه و مواد فراوری شده موضوع داشتن گواهی حلال برای آن محصول را بررسی می کند.

مدیرکل نظارت و ارزیابی سازمان غذا و دارو با یادآوری این موضوع که کنترل های زیادی درباره مواد غذایی در این حوزه انجام می شود تصریح کرد: روال جاری از سال 84 تا کنون در تمام فرآورده هایی که ممکن اســت ماده اولیه یا فراوری شده منشأ مشکوک از نظر حلال یا حرام بودن داشته باشد بررسی می‌شود.

جنت ضمن بیان این موضوع که همه کنترل های شرعی بر روی مواد غذایی وارداتی انجام می‌گیرد اذعان داشت: از آنجایی که این حوزه بسیار گسترده ای اســت، وزارت بهداشت مرکز تحقیقاتی را برای بررسی مباحث حلیت و طهارت تأسیس کرد که به صورت علمی و تخصصی مشاور دفاتر اعزام و مراجع تقلید در کشور باشد.

وی همچنین گفت: این مرکز تحقیقات در کنار ارگانهای نظارتی و اداره کل مواد خوراکی و آشامیدنی که مجوز واردات این مواد را صادر می‌کند به عنوان بازوی علمی فعالیت کرده و مراحل کار به این شکل اســت که وقتی که در ترکیبات یک ماده غذایی که لیست آن از قبل تهیه شده اســت، ترکیب مشکوکی که ممکن اســت منشأ غیر حلال داشته باشد مشاهده شود، این ترکیب به مرکز تحقیقات حلال ارجاع داده می‌شود.

مدیرکل نظارت و ارزیابی سازمان غذا و دارو  خاطرنشان کرد: این مرکز اگر در مورد فراورده یا ماده فتوایی از دفتر مقام معظم رهبری داشته باشد بر اساس آن عمل می‌کند و به اداره کل نوع رفتار با آن ماده غذایی را گزارش می‌دهد و اگر فتوایی در دست نباشد، فرایند تولید ماده غذایی را استخراج کرده و مستندات آن را برای موسسه موضع شناسی فقهی که با دستور مقام معظم رهبری تاسیس شده ارسال کرده و بعد از بررسی مستندات نظر فقهی مورد نظر را به دفتر مقام معظم رهبری می فرستند.

جنت بیان داشت: با جمع بندی های لازم درباره این مواد غذایی و دستورات فقهی روی آن، نتیجه کلی از سوی دفتر مقام معظم رهبری برای سازمان غذا و دارو ارسال شده و ما بر اساس آن فتوا گزارش را به اداره مربوطه ارسال می‌کنیم.

وی افزود: در خصوص ژلاتین به خاطر ویژگی های خاصی که دارد بر روی واردات آن کنترل های زیادی صورت می‌گیرد و حتی افزودنی هایی که ممکن اســت مشکل حلیت داشته باشد از سوی سازمان غذا و دارو کنترل می شود؛ به طوری که هر ماده ای که درصدی ژلاتین در آن وجود داشته باشد، اولین کاری که بر روی آن انجام می گیرد، منشأ ژلاتین از تولیدکننده درخواست می شود.

مدیرکل نظارت و ارزیابی سازمان غذا و دارو تصریح کرد: وقتی منشأ اعلام شد، آن منشأ را با داده های رسمی که توسط سفارت ایران در آن کشور تأیید شده اســت، مطابقت می‌دهیم و مدارک شرکت تولید کننده بررسی شده و در نهایت نمونه های لازم را به آزمایشگاه ارسال کرده و تحقیقات نهایی روی آنها انجام می‌شود.

جنت با بیان اینکه ژلاتین وارداتی در کشور در حال حاضر بعد از آزمایش های زیادی که صورت گرفته اســت وارد می شود بیان داشت: ژلاتین وارداتی گاو با رعایت مسائل شرعی وارد می‌شود و همه شرکت ها مدارک لازم در این زمینه را ارائه کرده و نمونه های آنها بررسی شده اســت.

وی با بیان اینکه تنها منشأ ژلاتین مورد بررسی قرار نمی گیرد تأکید کرد: حتی با وجود ارائه مدارک و جواب نمونه برداری ها باز هم آزمایش های تکمیلی ادامه پیدا کرده و از نظر آلودگی ها نیز ژلاتین وارداتی بررسی می شود.

مدیرکل نظارت و ارزیابی سازمان غذا و دارو افزود: بسیاری از ژلاتین ها وارد کشور می‌شوند و منشأ آن گاوی تشخیص داده می‌شود اما آلودگی های دیگر در آن رد یابی می‌شود که در این صورت اجازه واردات به آن داده نمی شود.

جنت با بیان اینکه بسیاری از مشتری های کارخانجات تولید ژلاتین کشورهای اسلامی هستند اذعان داشت: این کارخانجات در دو بخش خوکی و گاوی حلال برای کشورهای غیر اسلامی و اسلامی محصول تولید می‌کنند و در برخی از آنها ناظران ایرانی در این کارخانجات هم حضور دارند و از نزدیک بازرسی های لازم را انجام می‌دهند.

وی خاطرنشان کرد: منابع عمده واردات ژلاتین و پروتئین کشور ایران از برزیل اســت که بر روی هر دو مورد آنها بررسی های کامل صورت می‌گیرد و در کشور برزیل دفتر نمایندگی ولی فقیه مستقر اســت و از همین دفتر کارخانه تولید کننده را کنترل می کنند.

مدیرکل نظارت و ارزیابی سازمان غذا و دارو با بیان اینکه ژلاتین موجود در بازار ایران در حال حاضر از کشورهای برزیل، پاکستان ترکیه و چند کشور اروپایی وارد می‌شوند تصریح کرد: در حال حاضر تنها یک کارخانه تولید ژلاتین در کشور فعال اســت که می توانند کارخانه های دیگری در این راستا راه اندازی شوند اما باید در نظر داشت ژلاتین انواع مختلفی دارد و هنوز این کارخانه نتوانسته اســت تمام سطح های تولید ژلاتین در کشور را تأمین کند.

جنت در پایان گفت: متأسفانه دام پروری و دامداری کشور در این قضیه فعال نبوده و نمی تواند حجم استخوان لازم برای این کارخانه را تولید کند و از این رو همین یک کارخانه استخوان خود برای تهیه چیپس استخوان را از خارج از کشور وارد می‌کند که عمدتاً از پاکستان وارد می‌شود.

منبع: راه دانا


[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط


8 فوریه 2016 ... ژلاتین های وارداتی بررسی شده و حلال است. جنت با بیان اینکه بسیاری از مشتری های کارخانجات تولید ژلاتین کشورهای اسلامی هستند اذعان داشت: این ...جنت با بیان اینکه بسیاری از مشتری های کارخانجات تولید ژلاتین کشورهای اسلامی هستند اذعان داشت: این کارخانجات در دو بخش خوکی و گاوی حلال برای کشورهای غیر ...13 آوريل 2016 ... فرهنگی گفت: ژلاتین پوست خوک در سالهای اخیر به کشور وارد شده و در حال ... ایرانی را ورشکست کرد/ دولت حلال بودن ژلاتینهای خارجی را بررسی نمیکند ... دو کارخانه ژلاتین در کشور وجود داشت که یکی از آنها به دلیل واردات تعطیل شده است. ... محموله های ژلاتین وارداتی معمولا از بندرعباس وارد کشور می شود و از آنجا می توان ...جنت با بیان اینکه بسیاری از مشتری های کارخانجات تولید ژلاتین کشورهای اسلامی هستند اذعان داشت: این کارخانجات در دو بخش خوکی و گاوی حلال برای کشورهای غیر ...24 ژانويه 2016 ... واردات ژلاتین از 10 الی 12 کشور توسط تاجران مختلف صورت می گیرد که طبق ... کشور به منظور حمایت از تولید ملی و نقد واردات ماده ژلاتینی حرام و همچنین بررسی و ... شرکت فرآوری دارویی ژلاتین حلال از سال 87 به طور جد تولیدات خود را در ... از حیوان نجسی چون خوک تهیه شده است و در سر سفره های مردم ورود پیدا کرده است و ...با این وجود بررسی های بیشتر خبرنگار نسیم آنلاین نشان می دهد که آزمایشات سازمان غذا و دارو ... ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی متولی تعیین حلال بودن ژلاتینهای وارداتی است. ... طبق آمار گمرک سال گذشته 2840 تن ژلاتین مشکوک وارد کشور شده است.11 آوريل 2016 ... وی بیان کرد: از ما سؤال و درخواست صدور پروانه بهداشتی واردات ژلاتین گاوی شده است؛ برای صدور پروانه نخست باید حلیت آن بررسی شود به همین منظور ...16 مارس 2016 ... ... خاصی برای بررسی این موضوع نشده است تا هر چه زودتر جلوی واردات این محصول گرفته شود. ... در نظر گرفته میشود، مجوزهای حلال نداشته باشد، چرا که واردکننده پاستیل با شرکت ... بعد از این خبر و هیاهوی ایجاد شده در مورد واردات ژلاتین خوکی طبق ... کریمی در خصوص تولید کننده های ژلاتین اظهار داشت: کشورهای محدودی ...11 آوريل 2016 ... گزارش های واصله حکایت از واردات غیر مجاز ژلاتین های غیر حلال دارد ... داشته که در مقطعی که وزارت بهداشت با ما همکاری داشت جلوی واردات آن گرفته شده است. ... رییس اتحادیه قنادی با تاکید براینکه قیمت محصولات قنادی در سال ۹۵ هنوز ...7 فوریه 2016 ... وی به واردات افزودنیها، ژلاتین، مواد اولیه و آنزیمها به کشور اشاره کرد و گفت: ... اگر ژلاتین از حیوانات کشتار شده حلال بدست آمده باشد حلال است. ... در حال حاضر سازمان استاندارد الزام قانونی برای بررسی منشأ حیوانی مواد اولیه غذایی ندارد. .... حاشیهسازی ها برای شهردارتهران انتقامگیری سیاسی با ویترین انتخاباتی است ...


کلماتی برای این موضوع

معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی و خدمات …حداقل ضوابط فنی و بهداشتی واحدهای تولید کننده شیر و فراورده های لبنی حداقل ضوابط فنی برق قدرت کنترل الکترونیک مخابرات تاسیسات …• هسته هسته بخش مرکزی فیبر است که از شیشه ساخته شده و نور در این قسمت سیر می‌کندعطاری ابـّـا کویر خوزستان خوزستان و اهواز بزودی بصورت کویری همچون کویر لوت و دشت کویر در خواهد آمدطب اسلامیدانلود فرمایشات استادضیائیطب …بررسی سیستم نورواندوکرین و الگوی سایتوکاینی افراد دارای مزاج های گرم و سرد شهرام شهابی


ادامه مطلب ...

صدور مجوز حلال در دولت دست‌ به‌ دست می‌شود

[ad_1]

مجلس طی مصوبه‌ای اختیار چندین ساله وزارت بهداشت به‌ عنوان مرجع تأییدکننده گواهی حلال فرآورده‌ها را به سازمان استاندارد واگذار کرد؛ این در حالی است که وزارت بهداشت معتقد است سازمان استاندارد امکانات و تخصص تشخیص حلّیّت غذا را ندارد.

به گزارش مشرق، مرکز تحقیقات حلال جمهوری اسلامی ایران در نیمه دوم سال 90 در شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور مصوب و اساسنامه آن در تیرماه سال 91 به تصویب وزیر بهداشت وقت رسید.
 
مهم‌ترین وظیفه این مرکز تحقیقات حلال جمهوری اسلامی ایران بررسی مواد غذایی و دارویی وارداتی ازنظر حلیت و حرمت است.
 
بهمن‌ماه سال گذشته رسول دیناروند درباره مجوز نشان غذایی حلال گفته بود: دولت مرکز تحقیقات حلال را برای سازمان غذا و دارو تصویب کرده‌ است و در واقع مجوز حلال بودن یا نبودن به عهده ما است؛ بنابراین هرجایی که متولی صدور مجوز است همان سازمان باید ارزیابی حلال را نیز انجام دهد.
 
وی در خصوص جهانی‌شدن لگوی حلال ایران اظهار کرد: همواره صاحب لگو به آن اعتبار می‌بخشد. سازمان جهانی بهداشت سازمان غذا و دارو را به‌عنوان یک سازمان نظارتی معتبر به رسمیت می‌شناسد همچنین آزمایشگاه مرجع کنترل از طرف who به‌عنوان آزمایشگاه مجاز بین‌المللی به رسمیت شناخته‌شده است بنابراین اعتبار سازمان غذا و دارو پشت این نشان خواهد بود.
 
این در حالی است که هفته گذشته نمایندگان مجلس شورای اسلامی در نشست علنی مجلس مصوب کردند تا سازمان ملی استاندارد ایران را تنها مرجع رسمی اعطای نشان استاندارد حلال در کشور باشد و در مورد ذبح و صید حلال، رعایت ماده 6 قانون نظارت شرعی بر ذبح و صید نظارت کند.
 
طبق مصوبه خانه ملتی‌ها، کارشناسان سازمان ملی استاندارد ایران مجاز شدند به دستور سازمان به محل‌های تولید، بسته‌بندی، تمرکز، عرضه و فروش کالاها و یا خدمات مشمول استاندارد اجباری وارد شوند و به بازرسی و نمونه‌برداری بپردازند.
 
همچنین مقرر شد آزمایشگاه‌های سازمان ملی استاندارد ایران جز در مورد کالاهای سلامت‌محور خاص که به تصویب شورای عالی استاندارد می‌رسد و نیز موارد نظامی، دارویی، هسته‌ای و پرتویی در زمینه‌های تعیین ویژگی کالاها و انطباق آن با استانداردهای مربوط، ضوابط فنی و تنظیم کردن وسایل سنجش، به‌عنوان آزمایشگاه‌های مرجع در کشور شناخته ‌شوند.
 
بهروز جنت رئیس مرکز تحقیقات حلال سازمان غذا و دارو دراین‌باره گفت: متأسفانه این مصوبه مجلس موجب تداخل کامل شرح وظایف سازمان استاندارد و سازمان غذا و دارو می‌شود که مطمئناً سلامت مردم را تحت شعاع قرار خواهد داد.
 
وی ادامه داد: امیدوارم بتوانیم با ارائه لایحه‌ای از سوی دولت نقاط تاریک این مصوبه را برطرف کنیم.
 
جنت با اشاره به پیچیده بودن روند تشخیص حلیت یک فراورده گفت: تشخیص حلال یا حرام بودن یک فراورده کار بسیار پیچیده‌ای است که ما تمامی تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی و تخصص تشخیص این روند را در اختیارداریم که بعید می‌دانم سازمان استاندارد بتواند به این دقت و کیفیت بر این موضوع نظارت و ارزیابی داشته باشد.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط


14 مه 2016 ... بلاتکلیفی حلال و حرام غذای مردم/ صدور مجوز حلال در دولت دست به دست میشود ... و سازمان غذا و دارو میشود که مطمئناً سلامت مردم را تحت شعاع قرار خواهد داد.بلاتکلیفی حلال و حرام غذای مردم/ صدور مجوز حلال در دولت دست به دست میشود.مجلس طی مصوبه ای اختیار چندین ساله وزارت بهداشت به عنوان مرجع تأییدکننده گواهی حلال فرآورده ها را به سازمان استاندارد واگذار کرد؛ این در حالی است که وزارت بهداشت ...مجلس طی مصوبهای اختیار چندین ساله وزارت بهداشت بهعنوان مرجع تائید کننده گواهی حلال فراوردهها را به سازمان استاندارد واگذار کرد؛ این در حالی است که وزارت بهداشت ...مجلس طی مصوبهای اختیار چندین ساله وزارت بهداشت به عنوان مرجع تأییدکننده گواهی حلال ... بلاتکلیفی حلال و حرام غذای مردم صدور مجوز حلال در دولت دست به دست میشود ...بلاتکلیفی حلال و حرام غذای مردم/ صدور مجوز حلال در دولت دست به دست میشود, به گزارش خبرنگار بهداشت و درمان خبرگزاری فارس؛ مرکز تحقیقات حلال جمهوری اسلامی ...14 مه 2016 ... فارس میدهدبلاتکلیفی و غذای صدور حلال دولت به میشود طی اختیار ساله ... گزارش حلال حرام مردم/ مجوز در دست دست مجلس مصوبهای چندین وزارت به مرجع ...15 مه 2016 ... دولت مجلس صبح یکشنبه بیست و ششم اردیبهشت ماه 1395 خبر صدور مجوز حلال در دولت دست به دست میشود.امروزه دولت ها به اهمیت سرمایه گذاری در رابطه با تجارت حلال ونشان حلال واقف شده اند و اقدام های وسیعی را در راستای ایجاد شرایط مناسب برای سرمایه گذاران این بازار ...رییس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی با ابراز امیدواری نسبت به صدور نخستین مجوز رهاسازی محصولات زراعی تراریخته طبق قانون ملی ایمنی در کشور برای محصول ...


کلماتی برای این موضوع

دستورالعمل صدور پروانه عادی شکار پرندگان وحشی در …دستورالعمل صدور پروانه عادی شکار پرندگان وحشی در سال ۱۳۹۵ ابلاغ شدپایگاه اطلاع رسانی دکتر محمدصادق کوشکی زندگی …برادر یا خواهر گرامی اینگونه به راحتی در مورد افراد قضاوت نکن، اولا آقای دکتر محمد نظریات مشورتی در احراق و تخریب و اتلاف اموال و … در احراق و تخریب و اتلاف اموال و حیوانات هتک حرمت منازل و املاک غیر افترا و توهین خبرگزاری فارس صفحه اصلی دادستان تهران محمود صادقی خود را به مراجع قضایی معرفی کند مقاومت این نماینده در دلایل پرداخت‌های چند ده میلیونی به پزشکان از شیر …دلایل پرداخت‌های چند ده میلیونی به پزشکان از شیر مادر حلال‌تر است رسانه‌ها در دنیا معرفی رشته های دانشگاهی خیلی مهم است که شما چه نگاهی به این رشته دارید و چگونه این آمادگی را در خود ایجاد کرده الف ده دلیل عمده در مورد ضرورت امحاء کالاهای قاچاقدر پی فرمان اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی، مبنی بر ضرورت به آتش کشیدن و امحاء کالای مجموعه سوالات احکام شرعی در گزینش استخدامیجواب قانونگذاری صادره از خدای متعال برای سامان بخشیدن به زندگی مادی و معنوی انسانها نقد بهائیت ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزادنقدبهائیتجملاتی که به غلط بعنوان آیه قرآن در کتاب ایقان توسط حسینعلی نوری آمده آیه درست قرآن کریمسازمان بسیج دانشجویی صفحه اصلیمسئول سازمان بسیج دانشجویی کشور در گردهمایی فرزندان روح الله در شیراز؛ هیچ مسئولی حق


ادامه مطلب ...