سالانه در کشور ما تعداد زیادی اختراع به ثبت می رسد.جشنواره ها و نمایشگاه های مختلفی برگزار می شود و از مخترعان و دانشمندان ایرانی تجلیل به عمل می آید.سؤال اینجاست که چه تعداد از اختراعات ثبت شده به تولید ثروت می رسد؟ اگر اختراعی در مرحله نمونه سازی باقی می ماند علت چیست؟ و اصولاً اختراعات و فناوری های جدید چه نقشی در توسعه اقتصاد و کشور دارد؟ چالش های فراروی نخبگان چیست؟ تعامل نخبگان با یکدیگر چگونه اسـت؟ شاخص های بین المللی برای دستیابی به چشم انداز ملی کدام اسـت؟ "دانشمند" برای دریافت این پاسخ ها با دکتر "حسین کنعانی مقدم"، رئیس هیئت مدیره مؤسسه ملی نخبگان ایران و استادیار دانشگاه، به گفت و گو نشست که در ادامه می خوانید
آقای دکتر اختراع در کشور ما از چه جایگاهی برخوردار اسـت و مهم ترین چالش های فراروی مخترعان ایرانی در صحنه های داخلی و بین المللی چیست؟
یکی از عوامل اصلی در توسعه اقتصادی، اقتصاد دانش محور-(-Based Economy Knowledge)اسـت که کشورهای پیشرفته مثل آمریکا و ژاپن بر این مبنا امور اقتصادی را مدیریت می کنند و عنصر اصلی آن نیز "الیت"ها شامل نخبگان، دانشمندان و مخترعان هستند که در تولید مستمر علم و دانش، ابداع و نوآوری نقش مهمی دارند.در کشورمان چنانچه بخواهیم بر نیروی انسانی که تولید کننده اصلی دانش و ثروت هستند تمرکز کنیم؛ ایران از جایگاه بسیار خوبی برخوردار خواهد بود.اما اینکه به چه میزان به آن توجه داریم جای سؤال اسـت.
یکی از مشکالات فراروی نخبگان در کشورما، پراکندگی و عدم ارتباط سازمانی و هم افزایی با یکدیگر اسـت؛ این قشر فرهیخته بسیار منفرد و جدا از هم فعالیت می کنند، در نتیجه در عمل و در توسعه اقتصادی کشور، بهره ای از آنها برده نمی شود.البته در چند سال گذشته بنیادهایی برای سازماندهی دانشمندان و نخبگان شکل گرفته اسـت.
دسترسی به IT(فناوری اطلاعات؛ امکانات استفاده از خدمات الکترونیک و اینترنتی)در کشور یکی دیگر از مشکلات فراروی دانشمندان و مخترعان اسـت.IT یکی از ابزارهای مهم نخبگان اسـت که بدون آن نمی توان در دنیای پرشتاب تغییر و تحولات وارد شد.امروزه حجم بسیاری از دادو ستدهای دنیا در فضای IT محقق می شود.تا سال 1998 گردش مالی 500 شهرک علمی برتر جهان 43 میلیارد دلار بود.هم اکنون این میزان به 1300 دلار رسیده و پیش بینی می شود این رقم به بیش از 2 هزار میلیارد دلار رسیده و پیش بینی می شود این رقم به بیش از 2 هزار میلیارد دلار برسد.این رقم بسیار بالایی اسـت که نشان می دهد اگر دانشمندان و مخترعان کشور بخواهند دسترسی به اطلاعات و امکان به روز کردن آن را داشته باشند، باید زیرساخت های ارتباطی مطلوب فراهم شود.500 شهرک برتر جهان با گردش مالی بسیار بالا دارای بخش R & D(پژوهش و توسعه)هستند که عناصر اصلی آن را نخبگان تشکیل می دههند.این شرکت ها بدون R & D ورشکسته شده و توانایی ادامه حیات نخواهند داشت.
مخترعان و دانشمندان در کشورمان بر اساس علاقه و استعدادی که دارند به دنبال اختراع می روند و برای آنها هزینه نمی کنیم.از این رو اختراعات به تولید انبوه مرود نیاز صنعت نمی رسد.در دنیا مراکزی وجود دارد که تمام علم و دانش تولید شده و اختراعات انجام شده در اقصی نقاط جهان در این مکان گردآوری و به مدت 12 ساعت به زبان انگلیسی ترجمه و در بانک اطلاعات عظیمی نگهداری می شود.سپس بر حسب نیاز و اولویت ها، توسط گروه های کاری پردازش و به صنایع معرفی و فروخته می شود.ما در کشورمان چنین مراکز و بانک اطلاعاتی نداریم.مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی کشور علم را رای علم می خواهند نه برای توسعه اقتصادی.چنانچه علم، ثروت و ارزش افزوده ای ایجاد نکند، انبوهی از اسناد و مدارک علمی در کتابخانه ها می ماند و اثری در توسعه اقتصادی کشور نخواهد داشت.به هر حال مسائل اقتصادی کشور نخواهد داشت.به هر حال مسائل اقتصادی برای دانشمندان هم مهم اسـت.و چنانچه کشور نتواند امکانات مادی را برای توسعه فراهم کند، دانش تولید شده و اختراعات هیچ کاربردی نخواهند یافت و جاذبه های کشورهای غربی و امکانات بسیار خوب زیستی، مالی و دسترسی آسان و به فناوری روز، به راحتی استادان و دانشمندان و مخترعان ایرانی را رهسپار دیار غربت می کند.کشورمان برای داوطلبان تحصیل سرمایه گذاری هنگفتی می کند تا به مدارج عالی برسند، و کشورهای غربی به راحتی و با هزینه اند ک نخبگان را جذب و از آنها بهره برداری می کنند.البته در کشورمان در سال های گذشته برای پیشگیری از روند فزاینده فرار مغزها، شهرک های علمی و تحقیقاتی، مراکز رشد پارک های علم و فناوری و بنیاد نخبگان ایجاد شده اما این مراکز به تنهایی کافی نیست.
مشکل دیگر نخبگان این اسـت که یک تعریف جامع از نخبه و امنیت علمی نداریم.اساساً مردم ما از ارائه فکرشان می ترسند؛ ترس از مسخره شدن توسط دیگران و به سرقت رفتن افکارشان.اختراعاتی که در کشور ثبت می شود ارزش بین المللی ندارد.
چنانچه یکی از 12 اختراع به ثبت رسیده بنده در کشور، توسط دیگران در خارج از کشور کپی می شود؛ به لحاظ حقوقی قابلیت پیگیری ندارد.خیلی از مخترعان تماس می گیرند و از طرح ایده و به ثبت رساندن اختراعت خود در کشور به لحاظ سرقت و محرومیت از امکانات واهمه دارند.چنانچه کسی طرح تولید برق 2 هزار مگاواتی در منطقه سبلان را ارائه دهد و بگوید نیروگاه هسته ای بوشهر یک هزار مگاوات برق تولید می کند و من با این طرح می توانم دو برابر نیروگاه هسته ای بوشهر برق تولید کنم، نخواهند پذیرفت و خواهند گفت که شما آمده اید نیروگاه هسته ای بوشهر را تخطئه کنید!به این جهت اسـت که ابداعات و اختراعات در توسعه اقتصادی زمینه ظهور و بروز نمی یابند.
امروزه آنچه که ما از فناوری های جدید سراغ داریم، روزگاری به شکل تخیل در ذهن انسان ها بوده و مراکز یاد شده این فکر و تخیل را خریداری و تجزیه و تحلیل کرده و به صنایع فروختند و هم اکنون به عنوان وسایل رفاهی در اختیار بشر قرار گرفته اسـت.یک بازی تخیلی ممکن اسـت کاربردهای مختلفی در ساخت اسباب بازی، فناوری شاتل یا آندوسکوپی داشته باشد.
علاوه بر نبود امنیت علمی، فقدان امنیت اقتصادی که برای تمام فعالان اقتصادی واضح و ملموس اسـت، جای بحث دارد.عدم ثبات قوانین، دستورالعمل ها و بخشنامه های بانکی و گمرکی، امور را متوقف می کند.در کشور، ما فقط فرار مغزها را نداریم، بلکه سرقت مغزها- همان تخلیه اطلاعاتی-نیز انجام می شود.مراکزی در دنیا وجود دارد که از دانشمندان سراسر دنیا در خصوص حل موضوعات مبهم دعوت به همکاری می کنند و بعضی اوقات نخبگان با ارسال مقاله و با فرمول از طریق پست الکترونیکی یا ارائه و توضیح آن در کنفرانس های بین المللی، مراکز یاد شده را به پاسخ خود می رساند و از این طریق میلیاردها دلار سود عاید می شود.به طور مثال این مراکز قدرت آن را دارند که هنگام ساخت شاتل فضایی از یک میلیون دانشمند عضوگیری کنند و تمام بخش های شاتل را به واحدهای کوچک تقسیم و آن را بین اعضا توزیع کنند؛ بدون آنکه هر یک از اعضا بدانند کاربرد این جزء درخواستی چیست؟ سپس نتایج همکاری دانشمندان سراسر جهان در این مرکز جمع آوری، تجزیه و تحلیل و در نهایت تبدیل به شاتل می شود.
در کشور ما به خاطر فقدان بانک های اطلاعاتی و ضعف در سازماندهی این گونه بانک ها، از این نوع سرقت ها زیاد می شود.یا هنگامی که در ایران جست و جو در فضای اینترنت درباره موضوع خاصی زیاد می شود، و از نخبگان کشور دعوت به همکاری می کنند.ما در کشورمان مراکزی که بتوانند علم را به ثروت تبدیل کنند نداریم.اینکه در یک سال در کشور 10 هزار اختراع به ثبت می رسد، یک حرکت اسـت.اما توسعه پایدار هنگامی رخ می دهد که کارخانه ها به طور مستمر خط تولید خود را بر پایه علم و اختراعات بهینه کنند و تغییر دهند.
تاثیر فناوری نوین و ابداعات و اختراعات را در توسعه اقتصادی کشور چگونه ارزیابی می کنید و جایگاه جهانی ایران در رده بندی های تولید علم چگونه اسـت؟
کشورهای دنیا مدت هاست که به سمت به کار گیری اقتصاد مبتنی بر دانش (KBE)رفته و هم اکنون به صورت حرفه ای عمل می کنند.در ایران فناوری نانو، بیوتکنولوژی (زیست فناوری)و فناوری نوین بسیاری داریم، اما اثرگذاری آن در اقتصاد محسوس نیست.عده ای بر این باورند که در آینده فناوری های نوین اثرات خود را در اقتصاد نمایان می کند.اما نکته اینجاست که تا هنگامی که علم روش های به کارگیری فناوری های جدید دراقتصاد را فرانگیریم، فناوری های نوین تاثیر چشمگیری در توسعه اقتصادی نخواهد داشت.ما به دنبال چگونگی به کارگیری علم در اقتصاد نبودیم.فکر می کنیم اقتصاد یعنی فقط بازار پول و سرمایه یا بازار تجارت.این طرز تلقی معنا و مفهومی ندارد.بازار پول و سرمایه تکه ای از پازل اقتصادی اسـت.
دنیا به سمت به کارگیری اقتصاد علمی رفته و عنصر اصلی ایجد اقتصاد مبتنی بر دانش نیز دانشمندان و نخبگان جامعه هستند.
اگر وضعیت و جایگاه ایران در ثبت اختراعات علمی در صحنه بین المللی بخواهیم ارزیابی کنیم، می توان گفت بر اساس گزارش مجله "اکونومیست"، طی سال های 2004 تا 2008 چین که با سرعت بسیار زیاد در رده بندی اختراعات صعود کرده، نسبت به دو سال گذشته از رتبه 59 به 57 ارتقا یافت و کشورهای آمریکا، ژاپن، سوئیس، فنلاند، آلمان، سوئد، هلند و تایوان جزو ده کشور نخست در رده بندی ثبت اختراعات علمی در جهان هستند.پیش بینی در مورد ده کشور نخست، حفظ این جایگاه تا سال 2013 اسـت.
بنا بر گزارش مجله اکونومیست، کانادا رتبه 14، انگلیس رتبه 18، ایتالیا رتبه 22، مالزی رتبه 31، روسیه رتبه 39، ترکیه رتبه 52، الجزایر رتبه 76، ایران رتبه 75 و ویتنام رتبه 78 را به خود اختصاص داده اند.از این رو رتبه در ایران نزدیک کشورهای الجزایر و ویتنام اسـت.
جایگاه تولید علم را در ایران بر مبنای افق 1404 چگونه می بینید؟ آیا ظرفت های مورد نیاز در این زمینه شناسایی شده و مورد بهره برداری قرار گرفته اند؟
در چشم انداز 1404 نکات شفافی درباره نقش نخبگان در اقتصاد وجود ندارد، گرچه بعضی از اقتصاد دانان مطالبی به آن افزوده اند.به هر حال در اقتصاد، عدد و رقم و شاخص ها بیانگر وضعیت هستند و نمی توان گفت اقتصاد ما خوب یا متوسط اسـت؛ این معنا ندارد.اینکه GDP چقدر اسـت و ضریب جینی به چه میزان اسـت، تعیین کننده وضعیت اقتصادی اسـت.پارامترهای ارزیابی شده توسط شاخص ها در مورد چشم اندازها و شاخص های پراکسی (PROXY)در ایجاد، کسب، انتشار و کاربرد دانش شاخص های مهمی هستند.
پارامترهای ارزیابی شده در ایجاد و دانش عبارتند از:میزان تحقیق و توسعه انجام شده در اقتصاد، دسترسی به منابع انسانی مورد نیاز برای R & D و کیفیت و وضعیت اساسی سیستم ابداعات ملی بر اساس خروجی و ستاد علوم و فناوری انجام شده که برای هر کدام باید عدد و رقم داده شود.
در شاخص های پراکسی درصد GDP صرف شده برای R & D مشخص می شود.در چشم انداز می خواهیم بدانیم به کجا می رسیم، از این رو باید درصد GDP صرف شده برای R & D معلوم باشد.سرانه محققان به ازای هر هزار نفر در مقایسه با کشورهای درحال توسعه به چه میزان اسـت؟ آیا به آن چشم انداز مورد نظر می رسیم یا خیر؟ همچنین سرانه ثبت اختراعات و تولید علم چقدر اسـت؟
یکی از پارامترها، میزان فناوری ها و اختراعات وارد شده از دیگر کشورها اسـت.ما همیشه نباید خودمان تولید علم و به دیگران عرضه کنیم.در اینجا سؤال این اسـت که از یک میلیون اختراع ثبت شده در سال در سراسر دنیا، دانشمندان ما چه درصدی را به خود اختصاص داده اند؟ به علاوه، میزان فناوری و اختراعات وارد شده به کشور مشخص نیست و کسی پاسخگو نیست.باید به سراغ شرکت های وارد کننده فناوری رفت و دید فناوری وارداتی چقدر به روز اسـت و تاثیر اقتصادی آن چقدر اسـت؟
آیا تولید کالا توسط فناوری وارداتی، در زمان بهره برداری منسوخ شده نیست؟ میزان ارائه محصولات و خدمات واسطه از فعالیت های ابداعی، و خدمات تجاری بر اساس دانش های نوین از منابع جهانی، از دیگر پارامترهای بخش کسب دانش اسـت.ما نباید فقط به خودمان بپردازیم.دانش جهانی برایمان بهترین فرصت و سکوی پرتاب اسـت.درصد واردات کل به واردات فناوری جدید، از جمله شاخص های پراکسی در بخش کسب دانش اسـت.باید از گمرگ پرسید درصد فناوری های جدید وارداتی نسبت به واردات کل چقدر اسـت؟ چنانچه محصولات کشاورزی بیشتر از فناوری جدید باشد، به اهداف چشم انداز 1404 نخواهیم رسید.
شاخص دیگر پراکسی، تعداد دفاتر مرکزی و منطقه ای تولید علم و فناوری اسـت.کشورمان چه تعداد دفاتر در دنیا دارد که کارشان فقط کسب فناوری جدید و ارسال آن به ایران اسـت؟ اگر عضو جامعه جهانی هستیم و جنگ ها و بحران های آن را تحمل می کنیم، بایستی از فناوری آن نیز استفاده کنیم.کشورمان دفاتر خدمات تجاری ندارد و علت آن نیز فقدان پذیرش ریسک از سوی مدیران اسـت؛ زیرا مدیران ما "مدیریت ریسک"بلد نیستند.در بخش انتشار دانش نیز میزان منابعی که برای توسعه اطلاعات مربوط به زیرساختارها اختصاص داده می شود، یکی از پارامترهای این بخش اسـت.
در اینجا این سؤال پیش می آید که در کشورمان چقدر از ردیف بودجه دلوتی به IT اختصاص داده می شود؟
دو پارامتر دیگر، یکی قابلیت خوب خدمات ICT(فناوری اطلاعات و مخابرات)و دیگری شناخت ابتدایی از IT و مهارت های زبانی برای ارتباط و اتصال به شبکه بین المللی اسـت.چنانچه کشورمان در سال 1404 می خواهد قدرت اول منطقه باشد، باید زیر ساخت های ارتباطی آن نیز در سطح کشورهای منطقه باشد.هم اکنون سرعت اینترنت در کشور بسیار پایین اسـت و به عبارت بهتر"لاک پشتی "اسـت.تصور کنید کشورهای منطقه با شتاب فزاینده و رو به جلو و با امکانات وسیع تر، در سال 1404 چه موقعیتی خواهند داشت وکشورمان در چه وضعیتی خواهد بود.
در بخش انتشار دانش، سه شاخص مورد بررسی قرار می گیرد:درصد ICT و درصد آن به GDP، سرانه هزینه دستیابی به اینترنت و درصد آن به GDP، و همچنین درصد نیروی کار با حداقل مدرک تحصیلی دیپلم.
سهم ICT و سرانه هزینه دستیابی به اینترنت در GDP کشور نداریم.شاید وزارت ارتباطات و فناوری آماری در این زمینه داشته باشد.
همچنین بیش از 80 درصد از مردم کشورمان در حد دیپلم تحصیلات دارند.چنانچه 80 درصد مردم دارای فوق لیسانس و دکترا بودند، می توان گفت امور اقتصادی بر اساس دانش انجام می شود.
یکی از پارامترها در بخش کاربرد دانش، توانایی نیروی کار د رمطالعه، تحلیل و استفاده از اطلاعات، داده و دانش مربوطه اسـت.چنانچه ما بهترین ابزاری را در اختیار داشته باشیم ولی نیروی کار، توانایی به کارگیری آن را نداشته باشد، ابزار کار، کارایی نخواهد داشت.
تعداد شغل ها و فعالیت هایی که بر اساس دانش روز و فناوری مدرن ونوین پایه ریزی شده اسـت و نیز ایجاد شغل های جدید از این دست، یکی دیگر از پارامترهای ارزیابی شده توسط شاخص ها اسـت.وزارت کار و امور اجتماعی باید آمار دهد که روند رشد و تربیت نیروی انسانی ماهر چقدر بوده اسـت؟ چنانچه بگوید رشدی نبوده، یعنی نیروی محرکه خاموش اسـت و چشم اندازی وجود ندارد.انسان در اقتصاد، موتور محرکه اسـت و اگر انسان وجود نداشته باشد، اقتصادی وجود ندارد.انسان محوری در اقتصاد مهم اسـت.بعضی ها منابع مالی را مهم می دانند ولی منابع انسانی اسـت که منابع مالی و استراتژی را تدوین می کند.
درصد نیروی کار با تحصیلات دانشگاهی و درصد سرمایه های انسانی دانشگر درسازمان یکی از شاخص های پراکسی در بخش کار و دانش اسـت.
چنانچه مروری بر نیروی انسانی شاغل در سازمان های بزرگ داشته باشیم، درصد نیروی تحصیلکرده نسبت به نیروهای کارگری 5-4 درصد اسـت که نشان می دهد اگر مجموعه ای بالاترین فناوری را داشته باشد، آن را صنعت مونتاژ به کار خواهد گرفت و بخش پژوهش و توسعه نخواهد داشت.
شاخص بعدی، میزان کارآفرینی بر اساس رقابت های جهانی اسـت.کارآفرینی مقوله بسیار مهمی اسـت که در ایران چیزهایی از آن شنیده می شود.
در سال 2001 آمریکا در ازای یک میلیون جمعیت، 394 اختراع داشت.کره جنوبی 190 اختراع داشت و ایران هنوز به عدد نرسیده اسـت.
کشورها در خصوص واردات فناوری جدید، ایجاد دفاتر علمی و نسبت هزینه صرف شده جهت دستیابی به اینترنت GDP، آمار می دهند تا وضعیت خود را نسبت به چشم انداز ترسیم شده نشان دهند.به طور مثال تایوان 0/67 درصد و کره جنوبی 1/5 درصد هزینه صرف شده جهت دستیابی به اینترنت نسبت به GDP صرف می کنند.
کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای پیشرفته بایستی شاخص های بهتری داشته باشند.به طور مثال چنانچه آمریکا یک درصد هزینه می کند، کشورمان بایستی 5 درصد هزینه کند.زیرا اولاً GDP ما با آمریکا متفاوت اسـت و ثانیاً کشور ما عقب ماندگی هایی در این زمینه دارد که باید جبران شود.
اشاره ای به دفاتر وابستگان علمی کشورها در سراسر جهان داشتید، وظیفه این دفاتر چیست؟ و چگونه می توان از ظرفیت ها استفاده کرد؟
وزارت امورخارجه پست هایی با عنوان وابسته علمی در خارج از کشور دارد.من بعد از انقلاب از سال 1363 به مدت چهار سال به عنوان وابسته علمی لندن مطالعه می کردم و در آن سال ها "مودم"را که جزو ابزارهای نظامی محسوب می شد، با دشواری های دانشگاهی و تحقیقاتی کشورها ارتباط برقرار کنم.هم اکنون از این ظرفیت ها استفاده نمی کنیم.دفاتر علمی کارشان بسترسازی و فراهم کردن زمینه فعالیت برای شرکت های "دانش بنیان"اسـت.شرکت های دانش بنیان به دنبال کار می روند تا جدید ترین فناوری را وارد کنند.اما هم اکنون از این ظرفیت ها بهره نمی بریم و متأسفانه کشور به وارد کننده محصولات کشاوری از کشورهای چین و پاکستان و مصرتبدیل شده اسـت.
به اعتقاد من ایران تحریم اقتصادی نشده، بلکه در تحریم علمی به سر می برد.خرید نیروگاه هسته ای خیلی آسان اسـت، این مهم اسـت که با چه دانش فنی بتوان نیروگاه هسته ای را طراحی، احداث و مدیریت کرد.
یکی از خطاهای بزرگ پس از انقلاب در نظام آموزش عالی کشور که منجر به عقب ماندگی علمی شده اسـت، مسدود شدن بورسیه ها و اعزام دانشجو به خارج اسـت.ایرانیان انسان های هوشمند و فکوری هستند که به سرعت ارتباط برقرار می کنند و با شرایط جدید خود را تطبیق می دهند، از این رو به اعتقاد من بورسیه تحصیلی دولتی برای عموم مردم بایستی آزاد شود و تمام وزارتخانه ها بورسیه تحصیلی کارکنان را احیا می کنند.
تجربه ای که چین داشت شگفت انگیز اسـت.این کشور 10 میلیون دانشجو را با بورسیه دولیت به دانشگاه های معروف مثل "هاروارد"، "کمبریج"، "آکسفورد"، "MIT"، "سوربن" و ...فرستاد تا مدارج تا سطوح دکترا و پروفسوری را بگذارنند.از این تعداد 8 میلیون دانشجو به کشورشان برگشتند و 2 میلیون دانشجو دیگر در مراکز علمی و تحقیقاتی مشغول به تحصیل اند و به طور مستمر در حال ارسال اطلاعات و دانش به کشورشان هستند.
جنابعالی به چالش های فراروی نخبگان اشاره کردید.راهکارهای پیشنهادی برای برون رفت از وضعیت کنونی چیست؟
چنانچه برنامه ریزان و سیاست گزاران به 8 راهکار نوابغ به خوبی عمل کنند، می توانند به موفقیت دست یابند.این 8 راهکار توسط ارسطو، اینشتین، ادیسون، مورس، داوینچی و دیگر نوابع برای اداره بهتر امور زندگی به کار گرفته شده که از این قرار اسـت:
1-به مشکلات از جوانب مختلف نگاه کنید:دیدگاه های جدیدی را انتخاب کنید که کسان دیگری از آن استفاده نمی کنند.نوابغ از این روش استفاده کردند.منظور این اسـت که به مشکلات تک بعدی نگاه نشود.
2-تجسم کنید:اینشتین وقتی به حل مشکل فکر می کرد، سعی می کرد آن را با استفاده از نمودارهای مختلف به چند طریق ممکن فرموله کند.او راه حل ها را "تجسم"می کرد.عقیده داشت که کلمات و اعداد به آن شکل نقش مهمی در فکر کردن در مورد راه حل یک مشکل ندارند.
3-ایجاد کنید:استفاده از قدرت زایش و تولید، یکی از روش های حل مسئله اسـت."توماس ادیسون" 1093 حق ثبت اختراع داشت.او با ارائه فکر و تدبیر، سودمندی وسایل اختراعی خود را تضمین می کرد.استادی از دانشگاه کالیفرنیا در مطالعه ای در مورد 2036 مخترع تاریخ، به اثبات رساند که بزرگ ترین دانشمندان نه تنها آثار فوق العاده ای می ساختند، بلکه آثار بد و به درد نخوری هم در کارنامه خود داشته اند اما آنها از شکست نمی ترسیدند و آنقدر تلاش می کردند تا به موفقیت دست یابند.
4-ترکیبات جدید بسازید:افکار و ایده ها، تصاویر و اندیشه هایتان را ترکیب کنید و دوباره ترکیب کنید و آنها را به صورت ترکیبات مختلف درآورید، هرچند که طبیعی و مناسب نباشد.
5-رابطه سازی کنید:بین موضوعات نامشابه ارتباط ایجاد کنید، ایجاد ارتباط بین بخش های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می تواند راهگشا باشد.
6-متضاد فکر کنید:درباره هر ایده، متضاد آن را فکر کنید که چنانچه این ایده به نتیجه نرسید چه اتفاقی خواهد افتاد.فیزیکدان معروف "نیلز بوهر"عقیده داشت که اگر متضادها را کنار هم بیاورید، خواهید دید که افکار و اندیشه تان به مرحله جدید منتقل می شود.افکار معلق و مسکوت می تواند به شما برای خلق یک شکل جدید کمک کند.
7-استعاری فکر کنید:ارسطو استعاره را یکی از علامت های نوابغ می دانست و عقیده داشت که هر فردی که ظرفیت درک شباهت های بین دو قلمرو کاملاً مختلف را داشته باشد و بتواند آنها را به هم ربط دهد، یک نابغه اسـت.
8-خود را برای شانس و ریسک آماده کنید:اگر برای انجام کاری تلاش کنیم و شکست بخوریم، مشغول کار دیگری خواهیم شد.این اولین اصل تصادف خلاقانه اسـت.شکست زمانی می تواند سودمند باشد که ما به آن به عنوان یک نتیجه بی حاصل فکر نکنیم.به جای این روند کار، مؤلفه های آن و طریقه تغییر آنها را تحلیل کنیم تا به نتیجه برسیم.بپرسید چرا من شکست خوردم؟ بپرسید چه کرده ام؟
منبع:دانشمند شماره559 
