وقتی صحبت از محیط زیست گلستان به میان می‌آید بی‌گمان دامنه وسیعی از مناطق حفاظت شده، عرصه‌های جنگلی، آبی و خاکی مطرح است که هر کدام به دلیل موقعیت ویژه استقرار استان، در کشور و عرصه‌های بین‌المللی دارای جایگاه ویژه‌ای هستند.
ستاره حجتی در همشهری نوشت: برای مدیریت بسیاری از این عرصه‌ها باید از دایره یک دستگاه خارج شد و در سطوح ملی و بین دستگاهی و گاه بین‌المللی آن را دنبال کرد. تعارضات میان حیات وحش و جوامع محلی در گلستان، خشکی و بی‌آبی منجر به تهدید خلیج گرگان به عنوان محل اصلی زاد و ولد گونه‌های ویژه آبزی، مخاطراتی که تالاب‌های استان را تهدید می‌کند، زباله‌ها، فاضلاب و پسماندهایی که به آلودگی‌های آبی و خاکی بدل می‌شوند، دست‌اندازی‌ها و تصرف‌های انسانی، تغییرات اقلیمی که این روزها بحث‌های پیرامونش در گوشه و کنار جهان شنیده میشود و همچنین تنوع بی‌بدیل زیستی این منطقه بخشی از آن مسائلی است که سازمان حفاظت محیط‌زیست استان را به خود متوجه کرده است.
تغییر اقلیم، تعارضات را افزایش داد
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان در مورد شرایطی که تغییرات اقلیمی پیش روی محیط زیست گلستان قرار داده است، می‌گوید: وقتی زمین را به عنوان کره‌ای جاندار در نظر بگیریم، طبیعتاً عکس العمل‌هایی نسبت به تحولات اقلیمی نشان خواهد داد. این تحولات و عکس العمل‌ها را می‌توان به شکل ملموس دید.
سید مجتبی حسینی بیان می کند: به‌عنوان مثال همین سرمای زودرس پاییزی یا گل دادن درختان در بهمن که اصطلاحاَ به آن جابه‌جایی فصل‌ها می‌گوییم، بخشی ازاین تحولات اقلیمی است. این مسأله مختص ایران یا استان گلستان نیست، اما پیامدهایی دارد که باید کنترل شود. یکی از این پیامدها افزایش تعارضات میان حیات وحش با جوامع محلی حاشیه‌نشین محیط وحش است.
وی ادامه می‌دهد: حقیقت این است که هر شهروند خود میتواند نقشی در کاهش این تعارضات ایفا کند. بخشی از این وظیفه به عهده ماست. در مدیریت مناطق چهار‌گانه ما تلاش شده است تا با طرح جامع مدیریتی از توان جامعه محلی برای حفاظت استفاده شود. برنامه‌های آموزشی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، همچنین در همه سنین از کودکی و نوجوانی تا میانسالی و جهاندیدگی این اتفاق باید رخ دهد.
سهم کمتر انسان ها در تخریب محیط زیست استان
این مسئول بیان می کند: کاهش وابستگی جوامع محلی به منابع که به‌ویژه بخشی از تنوع زیستی و گیاهی ما را به خطر می‌اندازد هم بخش دیگری از این برنامه‌هاست که البته باید به‌صورت مشترک با دستگاه‌های دیگر اجرا شود. به هر حال باید پذیرفت که بخشی از مناطق حفاظت شده ما دارای مستثنیاتی است که میان حیات وحش و جوامع به‌صورت مشترک استفاده میشود و این بخش‌ها تعارضات بیشتری دارد. البته به دلیل استقرار خاص مناطق ویژه حفاظت شده ما، به نسبت بسیاری از استان‌ها این تعارضات در گلستان کمتر است و در حقیقت سهم کمتری را می‌توان به انسان‌ها در تخریب محیط‌زیست نسبت داد.
بحران خلیج گرگان
حسینی درمورد تأثیر تغییرات اقلیمی بر خلیج گرگان که‌گونه‌های آبزی آن نقش مهمی در اقتصاد استان هم ایفا می‌کنند، می‌گوید: موضوع خلیج گرگان از چند منظر قابل بررسی است. نکته نخست پس رفتگی دوره‌ای آب دریای خزر است که 40 سال پیش هم اتفاق افتاد و بعد دوباره با پیشرفتگی آب مواجه بودیم و در حال حاضر دوباره در شرایط پس رفتگی به سر می‌بریم.
وی می افزاید: در خود پالایی دورانی خزر، مسیر دورانی همه رسوبات را از سمت آستارا به سمت خلیج و نهایتا ساحل گمیشان می‌آورد. این حجم از رسوب‌گذاری‌ها، کانال‌های آب‌رسان خزینی و چاپقلی را دچار رسوب‌گذاری زیادی کرده است که با لایروبی باید رفع شود. حساسیت خلیج گرگان، به دلیل زیست‌گونه‌های متکثر آبزی است که برای زاد و ولد و پرورش از حاشیه آن استفاده می‌کنند. این مسئول ادامه می دهد: این موضوع در کنار کاهش بارندگی ناشی از تغییرات اقلیمی، سطح آب در خلیج را به حدی رسانده که می‌دانید منطقه صید ممنوع اعلام شده و در حال حاضر زاد و ولد گونه‌های خاویاری و ماهیان استخوانی ما هم در اسارت صورت می‌گیرد. این موضوع همانطور که می‌دانید بر اقتصاد استان که بخش زیادی از آن متکی بر صنعت شیلات بود، مؤثر است و در طرح ملی نجات خلیج دنبال میشود.
کمبود نیروی انسانی چالش اداره محیط زیست
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان در مورد تهدید‌هایی که خلیج را در مخاطره قرار می‌دهد، می‌گوید: افزایش کنترل و نظارت بر صید و شکار یکی از اصلی‌ترین مواردی است که باید رعایت شود، اما این کار وابسته به نیروی انسانی است.
وی ادامه می دهد: براساس آیین‌نامه ابلاغی سازمان محیط زیست 660 ردیف پستی برای گلستان مشخص شده است که با توجه به اعتبارات در نظر گرفته شده فقط توانسته‌ایم 247 ردیف را فعال کنیم. یعنی یک سوم توانی که برای مجموعه حفاظتی، نظارتی و اداری لازم داریم. به‌عنوان مثال در پهنه‌ای که باید 12 محیط‌بان به حفاظت و نظارت آن مشغول باشند، فقط 4 نیرو داریم. این کمبود نیروی انسانی یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی اداره محیط زیست است.
ریزگردها تهدیدی برای آینده استان
حسینی رخداد ریزگردها را به‌عنوان تهدیدی برای گلستان در آینده قابل پیش‌بینی اما کنترل می‌داند.
او ادامه می‌دهد: خطرریزگردها با 2 منشأ استانی و خارج از استان، یعنی استان‌های همجوار و همچنین کشور ترکمنستان به دلیل نزدیکی مرزهای دشتی و صحرایی‌اش با گلستان برای استان وجود دارد.
وی می افزاید: در مورد کشور ترکمنستان این ویژگی هم وجود دارد که به دلیل استقرار صحرا و دشت‌های ما در آن منطقه و وجود حداقلی زیستگاه‌های انسانی این‌ریز گردها کمتر به شهرهای ما برسد. از سوی دیگر با مکاتبات سازمان با وزارت امور خارجه قرار شد تا در 2 نشست مشترک میان ایران و ترکمنستان، پهنه‌بندی‌های مشترکی در نقاط مرزی، با عنوان پارک‌های صلح و دوستی برای افزایش پوشش گیاهی برگزار شود. ترکمنستان ابتدا از پذیرش این موضوع خودداری می‌کرد، اما حالا پذیرفته است.
تالاب ها می توانند منشا ریزگرد باشند
حسینی می گوید: از سوی دیگر تالاب‌های استان قرار دارند که در صورت مواجه شدن با خشکی می‌توانند منشأ تولید ریزگرد باشند. با مذاکرات انجام شده با استان‌هایی مانند خراسان شمالی، خوشبختانه ضرورت حفظ حقابه تالاب‌های گلستان از حوزه‌های آبگیری تبیین شده و وزارت نیرو هم متعهد شده که در صورت پایین آمدن آب تالاب‌ها به زیر حجم استاندارد، بهره‌برداری یا آبگیری از آنها برای مصارف دیگر متوقف شود.
وی ادامه می دهد: در بحث تثبیت شرایط آبی استان به دلیل به مخاطره افتادن‌گونه‌های زیستی، موضوع انتقال آب استان به سمنان هم به‌عنوان یک چالش اساسی بررسی شد که طی آخرین نشست مشترک با استانداران سمنان و گلستان موفق شدیم این روند را متوقف کنیم و البته پیگیری قضایی از پیمانکاری که به حکم دادستانی تمکین کرد هم انجام شده است.
کنترل‌ها باید چند برابر شود
مدیر کل هواشناسی گلستان هم در گفت‌وگو با همشهری، ریزگردها را به‌عنوان یکی از مخاطرات استان در آینده نزدیک می‌داند.
نوربخش داداشی می‌گوید: رصد شرایط گلستان نشان می‌دهد که در آینده نزدیک میتواند با خطر جدی ریزگردها مواجه باشد. البته این خطر به میزانی نیست که شاهد بروز رخدادهای ناگواری مانند شهرهای جنوبی باشیم. اما با توجه به کاهش عمومی بارندگی و روند روبه رشد استان در خشکسالی این مسأله موضوعی قابل پیش‌بینی است.
داداشی با اشاره به تشکیل کارگروهی در این زمینه می‌گوید: کارگروهی متشکل از دستگاه‌هایی که دخیل در امر کنترل این پدیده هستند، تشکیل شده که البته هواشناسی میتواند پایش‌ها را انجام دهد و گزارش‌ها را ارائه کند. ساخت ایستگاه‌های متعدد کنترل یکی از این الزامات است.
وی می افزاید: در حال حاضر اداره حفاظت محیط زیست ایستگاه‌هایی برای کنترل دارد، اما برای پایش دقیق باید این ایستگاه‌ها بیشتر شود. در روزهای فصل گرم که بارندگی به شدت کاهش پیدا می‌کند، شاهد ریزگردها هستیم، اما خوشبختانه این موضوع در فصل سرما در استان ما تقریباً وجود ندارد.
هوای گلستان پاک است، اما آب و خاک...
ریزگردها را شاید بتوان یکی از معروف‌ترین و آزاردهنده‌ترین آلاینده‌های تنفسی دانست که زنگ هشدارش برای گلستان نیز نواخته شده است. اما نبود فعلی شرایط بغرنج ریزگرد، نه به معنای هرگز رخ ندادن آن است و نه به معنای نبود آلودگی‌های دیگر در آب، هوا و خاک.
همشهری گلستان
