اشاره: وقف در کشورهای غربی جایگاهی بس ویژه و مهم دارد؛ بسیاری از کارشناسان اقتصادی یکی از دلایل رشد و توسعه اقتصادی در کشورهای غربی را توجه ویژه آنها به وقف می دانند. زیرا در وقف اختیار و انگیزه های شخصی برای هدر رفتن سرمایه وجود ندارد و مسئولان و متولیان امور وقف در این مراکز ضمن آنکه موظف به حفظ سرمایه اولیه هستند قانوناً وظیفه دارند جهت کسب درآمد از موقوفات برای تأمین هزینه هایی که موقوفات برای گردش کار آنها پدید آمده اسـت تلاش مضاعف نمایند.
در ایالات متحده آمریکا هزاران موقوفه کوچک و بزرگ وجود دارد که بیش از 2400 موقوفه، جهت امور علمی و مراکز پژوهشی وقف گردیده اند که برخی از آنها با قدمتی بیش از یک قرن هنوز به فعالیت خود ادامه می دهند.
علاوه بر ایالات متحده آمریکا؛ در دیگر کشورها و مجامع غربی (جوامع اروپایی) نیز وقف و اهداف خیریه سهم بزرگ در حل مشکلات اجتماعی واقتصادی و سیاسی و فرهنگی مردم دارد.
یکی دیگر از دانشگاههای مشهور آمریکا که از طریق وقف اداره می شود دانشگاه پرینستون princeton college اسـت. این دانشگاه که همانند بسیاری دیگر ازمراکز آموزش عالی ایالات متحده آمریکا از طریق وقف اداره می شود؛ در شرایط فعلی که کشورهای غربی بویژه امریکا در بحران اقتصادی فوق العاده قرار دارند در حال بررسی و تجدید نظر بر روی مسایل مالی خود اسـت.
به خلاصه ای از ترجمه همکارمان پیرامون وقف در کشورهای غربی و موقوفه مرکز علمی پرینستون Princeton برگرفته از newjercy news توجه فرمایید.
دانشگاه پرینستون آمریکا یکی از ثروتمندترین دانشگاههای این کشور اسـت که این جایگاه را درنتیجه حجم گسترده موقوفات خود و درآمد حاصل از آنها به دست آورده اسـت.
هر چند که بحران اقتصادی جهانی و بالاخص بحران مالی آمریکا؛ این دانشگاه را هم بی تأثیر نگذاشته اسـت و از میزان درآمدهای حاصل از موقوفات این دانشگاه کاسته شده اسـت؛ اما با این وجود هنوز هم از نظر مؤسسات مالی که با درآمدهای موقوفات اداره می شوند رتبه چهارم را در کل ایالات متحده آمریکا بدست آورده اسـت.
خانم شرلی تیلگمن؛ رییس دانشگاه پرینستون در بخشنامه ای به دانشجویان این دانشگاه اعلام کرده اسـت که بدلیل بحران مالی مقامات دانشگاه تصمیم گرفته اند که هزینه های پرینستون را تا میزان 50 میلیون دلار کاهش دهند و این مسئله هم بخاطر کاهش سریع درآمد حاصل از موقوفات دانشگاه بوده اسـت.
دارایی های حاصل از موقوفات و کمکهای مالی به دانشگاه پرینستون تا سال 2008 میلادی بالغ بر 3/16 میلیارد دلار بوده اسـت که نوسانات ناشی از بحران اقتصادی غرب باعث شده تا از ارزش آن ها حدود 11 درصد کاسته شود. پیش بینی می شود تا ماه اکتبر این رقم به 25 درصد نیز برسد.
تیلگمن می گوید: این رکورد از زمان تأسیس دانشگاه پرینستون تا کنون بی سابقه بوده و در نوع خود بسیار عجیب و شگفت انگیز اسـت؛ زیرا درآمد این دانشگاه از موقوفات آن همه ساله در حال افزایش بود.
مقامات دانشگاه پرینستون به همین دلیل به تکاپو افتاده اند و در تلاشند تا برای رهایی از این وضعیت (کاهش درآمدها) چاره اندیشی کرده و بهترین راه را انتخاب نمایند و خانم تیلگمن معتقد اسـت بهترین راه برای فرار از این بحران مالی کاهش هزینه ها و تقویت بنیه مالی دانشگاه از طریق جمع آوری کمک های مالی از دانشجویان و خانواده های آنهاست. وی می گوید: با این راهکارها می توان از این فشار مالی موفق بیرون آمد و رکود بوجود آمده را حل و فصل کرد.
کمکهای جمع آوری شده از دانشجویان و خانواده های آنان طی سال جاری حدود 95 میلیون دلار بوده اسـت که پیش بینی می شود تا سال آینده 2010 میلادی به 104 میلیون دلار افزایش یابد.
بحران مالی غرب تمام مؤسسات کوچک و بزرگ را درنوردیده اسـت. در همین رابطه آقای دروناست رییس بزرگترین دانشگاه آمریکا (هاروارد) نیز می گوید: هاروارد در این بحران مالی حدود 30 درصد از دارایی های خود را از دست داده اسـت و بیش از دانشگاه پرینستون که 11 درصد زیان دیده اسـت از بحران اقتصادی متضرر شده اسـت.
آقای دروناست می افزاید: دارایی های هاروارد از موقوفات خود حدود 9/36 میلیارد دلار می باشد. وی می افزاید: تمهیداتی اندیشیده ایم تا سال آینده کاهش سی درصدی دارایی های هاروارد را به 22 تا 23 درصد برسانیم. وی یکی از این تمهیدات را افزایش درآمد از طریق کاهش یا حذف وام های دانشجویی و کمکهای تحصیلی به آنان برشمرد. برای این منظور کمیته هایی تشکیل می شود تا با بررسی موقعیت مالی دانشجویان و خانواده های آنان؛ افراد و اشخاصی را که تمکن مالی بالایی ندارند شناسایی کنند و از پرداخت وام به آن ها خودداری نمایند. مسئولین هاروارد می گویند این که هرچند درست نیست اما برای مقابله با بحران و جلوگیری از ورشکستگی ضروری اسـت. و اگر چنین نکنیم قادر نخواهیم بود دانشگاههای بزرگ و پرسابقه ای چون هاروارد و پرینستون را اداره کنیم.
کشور آلمان نیز در بین کشورهای غربی جایگاه بالایی را در ثبت موقوفاتی که در امور آموزشی و پژوهشی فعالیت دارند به خود اختصاص داده اسـت.
در این کشور از مجموعه 5933 مورد موقوفه در سال 1991 درآمدهای تعداد 996 موقوفه در امر دانش و پژوهش 1856 موقوفه در امر آموزش و تعلیم و تربیت و حدود 180 موقوفه ( حدود سه درصد) آن نیز در امور دینی صرف شده اسـت.
از سوی دیگر بسیاری از مؤسسات تحقیقاتی کشورهای صنعتی وقفی هستند؛ درآمد حاصل از موقوفات این مراکز صرف هزینه های مربوط به کشف علت بیماری ها و درمان آنها؛ آزمایش یا پژوهش یا اعطای جوایز به دانشمندان و محققان می گردد.
ارزش دارایی های ثبت شده از 32000 موقوفه در ایالات متحده آمریکا بر اساس آمار منتشره در سال 1989 ( 20 سال پیش) حدود 137 میلیارد دلار بوده اسـت؛ که اگر این رقم را در زمان حاضر به بررسی بنشینیم بیش از دهها برابر رقم بیست سال قبل می باشد. طی چند سال گذشته صدها موقوفه و بنیاد وقفی با ارزشهای چند میلیارد دلاری به آنها اضافه شده؛ که موقوفات چند ده میلیارد دلاری بیل گیتس و وارن بافت تنها نمونه ای از آنهاست.
منبع: نشریه متهدین شماره 13