قربانی کردن یکی از شعائر مهم اسلامی است که در کنار سایر عبادات از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار است. از نظر لغوی نیز قربانی از قُرب به معنای نزدیکی گرفته شده و به هر چیزی که موجب تقرب به خداوند متعال شود قربانی می گویند، خواه حیوان و طعام و خوراکی باشد و خواه دیگر صدقات.
ماجرای اولین قربانی بشر نیز به فرزندان آدم ابوالبشر مربوط می شود. آنجا که هابیل بهترین قوچ گله اش را به درگاه الهی تقدیم کرد و قابیل نیز بدترین زراعت مزرعه اش را! و صاعقه آسمانی نیز به نشانه قبولی قربانی هابیل آن را سوزاند و همین امر موجب حسادت قابیل و ماجراهای بعدی گشت.
در آیه ۹۷ از سوره مائده می خوانیم:
«جَعَلَ اللّهُ الْکَعْبَهَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَامًا لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْیَ وَالْقَلاَئِدَ ذَلِکَ لِتَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَأَنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ.»
«خداوند، کعبه، آن خانه محترم و امن را و ماه حرام (ماه حج یا چهار ماه حرام) و قربانى بینشان و قربانى هاى نشاندار را وسیله برپایى و قوام (دین و دنیاى) مردم قرار داد. این (تشریع عظیم و حکیمانه) براى آن است که بدانید بى تردید خداوند آنچه را در آسمانها و آنچه را در زمین است مى داند و خداوند به همه چیز داناست.»
***
سه نکته:
* خداوند به گوشت قربانی نیازی ندارد!
زمانی که پیامبر اسلام (ص) به نبوت مبعوث شد برخی باورهای مردم با خرافات در آمیخته بود. نحوه قربانی کردن نیز از جمله این امور آغشته به خرافات بود. لذا برای طرد سنت های غلط جاهلی آیات قرآن نازل شد و چنین بیان کرد که گمان نکنید از قربانی شما گوشتش به خداوند می رسد. چون در آن زمان چنین اعتقادی داشتند و بخشی از گوشت قربانی را به خانه خدا آویزان می کردند! قرآن فرمود: «گوشت و خون قربانی به خداوند نمی رسد، بلکه این تقوا و صفای دل شماست که به خدا می‌رسد.» (حج، ۳۷)
** خرافاتی که امروز هم وجود دارد
امروز نیز برخی از مردم هنگام قربانی و نذر تنها به دنبال کمّیت و اندازه و مقدار و زیادی و بزرگی قربانیشان هستند حال آنکه ممکن است یک قربانی یا نذر ناچیز نزد خداوند از صدها و هزاران قربانی بزرگ مقبول تر باشد زیرا ملاک در درگاه خداوند مطابق آیات قرآن کمّیت نیست، کیفیت است. کیفیت هم به بزرگی و اندازه نیست، به تقوا و اخلاص و نیت صحیح است.
*** اصل قربانی را زیر سوال نبرید!
از طرف دیگر بعضا مشاهده می شود که در سال های اخیر اصل مساله قربانی و نذر را زیر سوال می برند. این کار هم نادرست است. هرچند باید یادمان باشد که اصل در این امور تقرب به خداست نه خودنمایی اما اصل قربانی از امور مورد تاکید و مفید برای دین و دنیاست. امام باقر (ع) می فرماید: «خداوند عزوجل قربانی کردن و طعام دادن را دوست دارد.» ( وسائل الشیعه، چاپ بیروت، ج ۱۶، ص ۳۷۴)
همچنین از امام صادق (ع) سوال شد: علت قربانی کردن چیست؟ فرمود: «همانا قربانی گناهان صاحبش را می‌ریزد و باعث آمرزش آنها میشود، هنگامی که اولین قطره خونش بر زمین می‌ریزد، همانا خداوند از غیب می‌داند، چه کسی از او می‌ترسد و تقوا را رعایت می‌کند.» (همان، ج ۱۰، ص ۱۷۴)
نکته پایانی اینکه بذل مال مقدمه و آمادگی انسان برای بذل جان در راه خداست. کسی که در دادن مالش بخیل است در هنگام جهاد نیز نمی توان از او انتظار حرکتی داشت.