افزایش وزن حتی اگر فقط پنج کیلو باشد، میتواند در شرایط سنی و بدنی خاص بویژه در دوران یائسگی یا بالای 60 سالگی، به اندازه 15 تا 30 کیلوگرم فشار بیشتری به مفاصلتان بخصوص مفاصل زانوها وارد کرده و شما را ظرف چند سال به آرتروز زانو مبتلا کند .
بی‌جهت نیست چاقی یا افزایش وزن به‌عنوان شایع‌ترین فاکتور خطر در ایجاد آرتروز شناخته میشود. البته گناه ابتلا به آرتروز زانو را نباید فقط به گردن چاقی انداخت بلکه معمولا چند عامل دیگر ازجمله توارث یا ژنتیک، عوامل وابسته به بیمار مثل بالارفتن سن، جنس مؤنث، افزایش وزن و چاقی، تراکم زیاد بافت استخوانی و پوکی استخوان باعث بروز آرتروز زانو میشود. همچنین عوامل موضعی مثل صدمات و ضربات حرفه‌ای، کاهش قدرت عضلات، شلی مفاصل و انحرافات مفاصل از دیگر عوامل ایجاد کننده آرتروز زانو است.
دکتر کامران بدیع‌زاده، فوق‌تخصص جراحی مفصل زانو و آرتروسکوپی با تاکید بر این که در گزارش‌های علمی، زنان و مردان چاق نزدیک به چهار تا پنج برابر بیشتر از افراد غیر چاق در معرض خطر ابتلا به آرتروز زانو هستند به جام‌جم می‌گوید: گرچه چاقی و افزایش وزن باعث فشار بیشتر به مفاصلی که وزن را تحمل میکنند، میشود ولی چگونگی تأثیر افزایش وزن در ایجاد آرتروز هنوز کاملا شناخته و روشن نیست.
وزن‌تان را کم کنید تا آرتروز نگیرید
بررسی‌ها نشان می‌دهد کاهش وزن تا 20 درصد در مردان و 33 درصد در زنان، احتمال ابتلا به آرتروز را کاهش می‌دهد.
این جراح زانو در این باره توضیح می‌دهد: در همه افراد با بالارفتن سن بخصوص بعد از طی دهه پنجم تا هفتم زندگی، شدت و سرعت آرتروز مفاصل بیشتر میشود. در افراد چاق نیز در سنین 45 تا 65 سال در عرض چهار سال،احتمال بروز یا پیشرفت استئوآرتریت زانوها نسبت به افرادی که اضافه وزن ندارند،50 درصد بیشتر است و در زنانی که به سن یائسگی رسیدهاند با افزایش وزن و چاق شدن بعد از چهار سال، علائم آرتروز پیدا شده و پیشرفت می‌کند و این پیشرفت هرچه وزن بالاتر برود، بیشتر میشود. ناگفته نماند کاهش وزن باعث کمتر شدن خطر عوارض قلبی عروقی در بیماران چاق مبتلا به آرتروز مفاصل میشود.
بهبود آرتروز زانو با ورزش
برخلاف باور عمومی مبنی براین که ورزش در افراد مبتلا به آرتروز موجب سایش استخوان میشود باید گفت ورزش موجب بهبود و تقویت عضلات زانو میشود.
دکتر بدیع‌زاده با بیان این مطلب می‌افزاید: تمرینات ورزشی در بیماران با وسعت زیاد باعث کاهش درد و بهبود علائم میشود. این تمرینات میتواند مختص به مفصل مبتلا باشد. حتی ثابت شده ورزش‌های با شدت بالا نیز میتواند در نتیجه تقویت عضلات اطراف مفصل، به کاهش درد و علائم منجر شود.
وی تاکید می‌کند: بعضی افراد عقیده دارند ورزش باعث سایش بیشتر مفاصل یا تشدید آن میشود و به این دلیل سبب توقف ورزش در آنها میشود، در حالی که درصد بالایی از افراد حتی آنهایی که درگیر آرتروز مفاصل هستند، با انجام ورزش احساس بهبودی و درد کمتری میکنند. در این بین، ورزش‌هایی نظیر دوچرخه‌سواری، شنا و ورزش‌های هوازی در کاهش علائم بسیار مؤثر هستند. البته بعضی مبتلایان به آرتروز به استفاده از مُسکنهای ساده و غیر‌استروئیدی نیز برای انجام تمرینات ورزشی نیاز دارند.
مراقب آسیب ورزشی باشید
به گفته دکتر بدیع‌زاده، فقط 10 درصد کاهش وزن همراه با تمرینات ورزشی موجب بهبود علائم آرتروز میشود. با این حال، تاکنون شواهد علمی قوی مبنی بر کاهش پیشرفت آرتروز در اثر تمرینات ورزشی و کم کردن وزن وجود ندارد، ولی قطعا تقویت عضلات با کم کردن فشار به مفاصل باعث بهبود علائم خواهد شد.
دکتر کیوان احدی، عضو هیات مدیره انجمن جراحی زانو، آرتروسکوپی و آسیب‌های ورزشی در گفت‌وگو با جام‌جم با تاکید بر این که آسیب‌هایی که بموقع و بدرستی تشخیص داده نشده و درمان نشوند، می‌توانند روند ابتلا به آرتروز و تخریب زانو را در سنین بالاتر فراهم کنند، توضیح می‌دهد: علاوه بر پیشگیری از چاقی، جلوگیری از آسیب‌های زانو بر اثر ورزش‌های غیراصولی در پیشگیری از ابتلا به آرتروز زانو در جوان‌ها بسیار موثر است. پیشگیری از تخریب مفصل زانو در جوانی بسیار اهمیت دارد. کمااین‌‌که تخریب مفصل در جوانی ناشی از آسیب‌های ورزشی یعنی پارگی رباط و مینیسک زانوست . وی تاکید می‌کند: ورزشکاران با انجام ورزش‌های کششی (حداقل 30 دقیقه) پیش از آغاز ورزش سنگین می‌توانند جلوی آسیب‌های غیرمعمول بویژه آسیب‌های مفصلی زانو را بگیرند. هچنین کسانی که از آمادگی جسمانی کافی برخوردار نیستند باید از درگیری و برخوردهای شدید ورزشی اجتناب کنند.
درمان انحراف زانو در نوجوانی
بی‌توجهی به درمان کجی زانوها که همراه با درد باشد زمینه‌ساز ابتلا به آرتروز زانو خواهد بود. دکتر احدی با تاکید بر این مساله می‌گوید: کسانی که انحراف زانو دارند و به دلیل مشکلات ساختاری، مبتلا به دردهای زانو هستند باید بعد از سنین بلوغ برای اصلاح انحرافات زانوی خود اقدام کنند. انحراف دردناک به معنای شروع روند تخریبی آن است. انحرافات زانو اگر تا سنین بلوغ تداوم یابد باید مورد درمان قرار بگیرد تا در سنین بعدی به بروز مشکلات بزرگ‌تر منجر نشود .
الفبای حفاظت از زانو را یاد بگیرید
اگر به فکر سلامت زانوهایتان هستید به توصیه‌های زیر عمل کنید:
برای کاهش فشار روی زانو باید کفش مناسب بپوشید. کفش‌های پاشنه‌کوتاه با اندازه مناسب برای راه رفتن و حفظ تعادل بدن موثر است .
در صورت احساس درد در مفصل زانو باید مدتی به خود استراحت دهید. یعنی از روش‌هایی مثل استراحت کافی، کمپرس یخ و بالا قرار دادن پا کمک بگیرید و در صورت ادامه پیدا کردن درد به پزشک مراجعه کنید .
با تقویت عضلاتی که از زانوها حمایت می‌کند می‌توانید کمی فشار را از روی زانوها بردارید .
زمانی را برای ورزش در نظر بگیرید تا عضلات و رباط اطراف مفصل‌ها تقویت شود.
برای کاهش فشار از روی مفاصل زانوها باید وزن مناسب را از طریق یک برنامه غذایی خوب و ورزش منظم حفظ کنید.
قبل از شروع ورزش بدن را گرم‌کنید و از ورزش زیاد با فشار بالا بپرهیزید.
پونه شیرازی
دانش و سلامت