شاید خیلی‌ها به اشتباه لفظ قطع نخاع را برای هر نوع آسیب نخاعی به کار ببرند. در حالی که به گفته دکتر فرهاد عصارزادگان، متخصص مغز و اعصاب وقتی نخاع به علت شکستگی‌ها یا دررفتگی‌های ستون مهره آسیب می‌بیند به اشتباه، ازطرف مردم باعنوان قطع نخاع شناخته میشود، ولی در اغلب این موارد، نخاع واقعا قطع نشده بلکه آسیب‌دیده است.
این متخصص در گفت‌وگو با جام‌جم توضیح می‌دهد: قطع نخاع عبارتی است که معمولا برای توصیف آسیب‌های نخاع به کاربرده میشود. این آسیب‌ها در اثر حوادثی مانند تصادف وسایل نقلیه، سقوط از ارتفاع، حوادث ورزشی، حوادث حین کار، آسیب‌های ناشی از اصابت گلوله و دیگر علل به وجود می‌آیند. قطع نخاع معمولا به دنبال شکستگی یا دررفتگی ستون مهره در کمر یا گردن ایجاد میشود.
وقتی قطع نخاع اتفاق می‌افتد
به دنبال شکستگی یا دررفتگی در مهره‌ها، فشار شدیدی به نخاعی که درون مهره قرار دارد وارد شده و این فشار و ضربه میتواند موجب پارگی، له شدگی، فشردگی، کشیدگی یا خونریزی نخاع شده و به دنبال آن اندام‌ها فلج می‌شوند.
دکتر عصارزادگان با بیان مطالب فوق می‌افزاید: اغلب بیمارانی که قطع نخاع می‌شوند، افراد جوان و سالمی هستند که به دنبال سانحه، ناگهان فلج می‌شوند که فشارهای روحی فراوانی به آنها وارد می‌کند.
شوک نخاعی
جالب است بدانید در آسیب‌های کامل نخاعی ناشی از ضربه، شوک نخاعی ایجاد میشود که با قطع نخاع متفاوت است.
این متخصص مغز و اعصاب در این باره اظهار می‌کند: وقتی نخاع به صورت ناگهانی دچار قطع عرضی میشود، فعالیت‌های نخاعی به‌شدت مختل میشود. هرچه سطح آسیب بالاتر باشد اثرات ناشی از شوک نخاعی گسترده تر میشود. کاهش شدید رفلکس‌های نخاعی و شلی عضلانی زیر سطح آسیب به هنگام شوک نخاعی ایجاد میشود.
وی تاکید می‌کند: این حالت موقتی است و معمولا بعداز چند روز تا چند هفته ادامه می‌یابد. بعد از این مدت نورون‌های نخاعی زیر سطح آسیب به‌تدریج فعال شده و تحریک‌پذیری خود را از سر می‌گیرند، به طوری که در بسیاری از موارد فعالیت مجدد نورون‌ها از حد طبیعی خود فراتر می‌رود.
وقتی پاها از حرکت می‌ایستد
اما در چه شرایطی شخصی که دچار آسیب نخاعی شده است توان حرکت اندامهای تحتانی مانند پاها را از دست می‌دهد؟
دکتر عصارزادگان در پاسخ می‌گوید: شدت علائم آسیب با توجه به شدت آسیب نخاع متفاوت است. ممکن است نخاع به‌طور کامل قطع شده یا امکان دارد آسیب وارده نسبی باشد. علائم بر حسب این که قطع نخاع در کدام قسمت ایجاد شده باشد متفاوت است. هرچه محل آسیب نخاع بالاتر باشد، قسمت‌های بیشتری از اندام‌ها دچار فلج می‌شوند .
وی می‌افزاید: در قطع نخاع گردن نیز مشکلات بیمار در اندام فوقانی، تنه و اندام تحتانی وجود دارد که ممکن است یکطرفه بوده یا در هر دو طرف بدن ایجاد شود.
مهمترین علائم قطع نخاع گردنی شامل اختلال تنفس، اختلال در کنترل ادرار و مدفوع،کاهش یا عدم حس لمس در پوست، کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات، درد اندام و مشکلاتی در فشار خون، تعریق و کنترل درجه حرارت بدن میشود.
این متخصص با اشاره به مهمترین علائم آسیب نخاع در ناحیه کمر می‌گوید: اختلال در کنترل ادرار و مدفوع، کاهش یا عدم حس لمس در پوست، کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات و درد اندام در چنین وضعی نیز دیده میشود.
مرگ پس از آسیب نخاعی
وقتی در تصادفی، مهره‌ای در گردن بشکند و رابطه نخاع را قطع کند، چرا به احتمال زیاد شخص آسیب‌دیده زنده نمی‌ماند؟
دکتر عصارزادگان در توضیح چنین وضعی می‌گوید: صدمه و آسیب به مهره‌های گردنی یا شکستگی مهره‌های فوقانی ستون فقرات، مشکلات خاصی را در عمل تنفس به وجود آورده و باعث توقف کامل تنفس میشود. به علاوه بیماران دچار آسیب نخاع گردنی که به دلیل فلج دیافراگم، به دستگاه تنفس مصنوعی وابسته می‌شوند در معرض عوارض مهمی مانند عفونت‌های شدید تنفسی نیز قرار می‌گیرند که عارضه بسیار خطرناکی محسوب میشود.
آسیب‌هایی که درمان میشود
بی‌شک اولین و موثر‌ترین اقدام در کاهش آسیب‌های حرکتی و فیزیکی ایجاد شده پس از ضایعه نخاعی، اقدامات جراحی است. اما پس از این مرحله، نقش تیم توانبخشی و طب فیزیکی، فیزیوتراپی، کار درمانگر، مددکار اجتماعی و روان‌شناس بالینی در کمک به بیمار بسیار پر‌رنگ میشود.
دکتر سیدمنصور رایگانی، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی نیز در گفت‌وگو با جام‌جم در این باره می‌گوید: بی‌شک اصلی‌ترین کمکی که تیم تخصصی توانبخشی پس از بروز ضایعه نخاعی میتواند به بیماران کند، این است که آنان را به سطح مطلوبی از عملکرد فیزیکی و اجتماعی قبل از ضایعه برسانند تا جایی که وابستگی شخص آسیب‌دیده به دیگران کاهش یابد.
این متخصص می‌افزاید: در این راستا طی کردن چند مرحله درمانی و کمک درمانی ضروری است. ابتدا باید داروهای خوراکی و تزریقی خاصی به بیمار تجویز شود. سپس برنامه فیزیوتراپی و کار درمانی ویژه‌ای به وی ارائه میشود. تجویز وسایل خاص حرکتی از جمله انواع اورتزها نیز از ضرورت‌های درمانی برای این دسته از بیماران است. نکته مهم دیگر بهره‌گیری از روش‌های جدید تحریک الکتریکی برای آن است که بیمار، ایستادن را یاد بگیرد و بتواند چند قدمی راه برود. البته استفاده از داروهای شل‌کننده عضلات نیز کمک‌کننده است.
وی با تا کید بر پر اهمیت بودن باز آموزی تکنیک‌های کنترل ادرار و مدفوع به بیمار تاکید می‌کند: راه‌اندازی کلینیک‌های تخصصی طب توانبخشی ضایعات نخاعی برای درمان بیماران در کشور ما یکی از ضرورت‌هایی تلقی میشود که تاکنون اجرایی نشده و امید است با حمایت وزارت بهداشت در آینده نزدیک در ایران راه‌اندازی شود.
پونه شیرازی
دانش و سلامت