مشکلات ارتودنسی را می‌توان به دو گروه مشکلات فکی و مشکلات دندانی تقسیم کرد:
مشکلات دندانی
گروه اول مشکلاتی است که در آنها دندانها به‌طور مرتب در کنار یکدیگر قرار نگرفته است و یا رابطه صحیحی با دندان‌های مقابل ندارد.
در این مشکلات فرد با شکل کلی صورت خود مشکلی ندارد و اگر لب‌ها را روی هم قرار دهد همه چیز طبیعی و زیبا به نظر می‌رسد.
با باز شدن دهان در هنگام صحبت کردن یا خندیدن ناهماهنگی مربوط به دندانها کاملا آشکار میشود و ممکن است فرد سعی کند در هنگام لبخند دست‌های خود را روی دهان قرار دهد تا مشکلات دندانی آشکار نشود.
ریشه اصلی مشکلات دندانی عموما مربوط به اختلاف اندازه دندانها با استخوان‌های فک بوده یا مراقبت‌های کافی مربوط به نگهداری از دندان‌های شیری به عمل نیامده است.
با از دست رفتن یا پوسیده شدن دندان‌های شیری فضای دندان‌های دائمی کم شده و امکان قرارگیری درست دندانها در کنار یکدیگر از بین می‌رود.
این مشکلات دندانی در هر سنی قابل درمان است هر چند بهترین زمان برای شروع این درمان‌ها هنگامی است که آخرین دندان‌های شیری در حال افتادن است.
مشکلات فکی
گروه دوم مشکلاتی است که در آنها اشکالاتی در شکل کلی صورت وجود دارد و ممکن است مشکلات دندانی به آن اضافه شده یا نشده باشد.
در این مشکلات فرد معمولا از فرم کلی صورت خود راضی نیست و این حس را هم در حالت دهان باز (خنده و تکلم) و هم در حالت دهان بسته احساس می‌کند
این افراد با شکایت از اینکه فکم جلو یا عقب است به متخصص ارتودنسی مراجعه می‌کنند. مشکلات فکی مثل بزرگ یا کوچک بودن فک بالا و فک پایین ناهنجاریهای صورتی است که در آنها هماهنگی اندازه در بین اندازه فک بالا و فک پایین وجود ندارد.
هر چند ریشه اصلی این مشکل مربوط به زمینه‌های ارثی است لیکن عوامل محیطی هم در ایجاد آن نقش دارد که در مقاله مربوط به مشکل فکی میراث پدری یا مادری کاملا به آن پرداخته شد.
روش‌های درمان مشکلات فکی
درخصوص درمان مشکلات فکی تفاوت‌هایی وجود دارد. اگر شدت مشکل فکی در حد خفیف یا قابل قبول باشد امکان درمان ارتودنسی برای پوشاندن مشکلات اسکلتی و ردیف کردن دندانها در هر سنی وجود دارد.
اما اگر مشکلات فکی شدیدی وجود داشته باشد روش درمان در کودکان و نوجوانان نسبت به افراد بزرگسال تفاوت قابل‌توجهی خواهد داشت.
در درمان مشکلات فکی در کودکان و نوجوانانی که هنوز بالغ نشده‌اند می‌توان از درمان‌های هدایت رشدی استفاده کرد.
این درمان‌ها از طریق تغییر دادن محیط رشد و با تحت کشش قرار دادن یا تحت‌فشار قرار دادن نواحی موردنظر باعث تحریک رشد یا مهار رشد استخوان‌های فک می‌شوند.
هر چند این درمان‌ها عموما با دستگاه‌های ارتودنسی متحرک انجام میشود ولی انواع ثابت آن هم در حال حاضر در ایران به‌کار گرفته میشود.
این دستگاه‌ها قابلیت گذاشتن و برداشتن توسط بیمار را دارد و برای اثربخشی نیاز به استفاده حداقل 16 ساعته در شبانه‌روز دارد.
خبر خوب اینکه با همکاری مناسب بیمار برای حدود سه ماه امکان کاهش ساعات استفاده فراهم میشود.
هر چند استفاده از این وسایل در ابتدا سخت به‌نظر می‌رسد ولی کمک بسیار زیادی به بیمار کرده و خطر درمان جراحی فک در آینده را از بین می‌برد.
اگر مشکلات فکی طی دوران رشد درمان نشود و شدت آن متوسط یا شدید باشد اصلاح کامل این مشکلات بعد از بلوغ نیاز به درمان ارتودنسی و جراحی فک خواهد داشت.
در افرادی که فرصت اصلاح رشد از دست رفته باشد درمان‌های مرتبط معمولا از سنین 17 یا 18 سالگی شروع میشود.
در ابتدا هماهنگی لازم بین متخصص ارتودنسی و متخصص جراحی فک انجام میشود و سپس بیمار برای آماده‌سازی تحت درمان ارتودنسی قبل از جراحی قرار می‌گیرد که ممکن است از شش ماه تا دو سال طول بکشد.
با آماده شدن بیمار برای درمان جراحی فک، فرد به متخصص جراحی فک و صورت ارجاع داده میشود.
پس از انجام جراحی فک، بیمار مجددا برای تکمیل درمان ارتودنسی به متخصص ارتودنسی مراجعه می‌کند که در این مرحله هم نیاز به درمان حدود شش ماهه خواهد داشت و در نهایت درمان به اتمام خواهد رسید.
پیشگیری از درمان‌های پیچیده
با توجه به پیچیدگی‌های مشکلات ارتودنسی، ارزیابی کودکان در سن هفت یا هشت سالگی توسط متخصص ارتودنسی اهمیت بسیار زیادی در تشخیص اولیه، پیشگیری و مداخله به‌موقع برای رفع ناهنجاری دارد.
با توجه به تفاوت‌های فردی در رشد و متنوع بودن ناهنجاری ها، توصیه درمانی مناسب پس از معاینه ارتودنسی توسط متخصص ارتودنسی امکان‌پذیر خواهد بود.
دکتر محمد امین نریمانی / متخصص ارتودنسی
ضمیمه چاردیواری