این سختگیری نامناسب از سوی برخی متقاضیان فرزندخواندگی سبب شده کودکان واجد شرایط فرزندخواندگی زمان بیشتری را در مراکز شبه خانواده بمانند. به همین دلیل باید از افراد متقاضی فرزندخواندگی خواست با تغییر نگرش دربرخورد با این مساله از بار مشکلات خود و کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست کم کنند. حدود 41 سال پیش بود که برای نخستین‌بار قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست در کشورمان به تصویب رسید؛ اما هرچه از زمان تصویب این قانون می‌گذشت خانواده‌های کمتری شانس قبول فرزندخوانده را به‌دست می‌آوردند، زیرا گذشت زمان سبب تغییر دیدگاه افراد میشود. تا این که دو سال پیش قانون جدید حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بد سرپرست مورد بازنگری قرار گرفت تا کودکان بیشتری بتوانند جذب خانواده‌ها شوند. علاوه بر این، پس از تصویب قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست در سال 92 اجرای برخی مواد آن به آیین‌نامه نیاز پیدا کرد، زیرا اجرای آنها ممکن بود مشکلاتی را برای کودک یا افراد متقاضی فرزندخواندگی به وجود بیاورد. به این شکل تیرماه امسال آیین‌نامه‌های ماده 36 و 22 این قانون تهیه و از سوی دولت ابلاغ شد.
تفاوت قانون جدید و قدیم
هرچند کم نیستند افرادی که ادعا میکنند شرایط برای فرزندخواندگی هنوز دشوار است. اما حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با جام‌جم به آسان‌تر شدن شرایط فرزندخواندگی در کشور اشاره می‌کند و می‌افزاید: در قانون جدید، ایرانیان مقیم خارج نیز می‌توانند سرپرستی کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست را عهده‌دار شوند‌بعلاوه بانوان مجردی که 30 سال بیشتر دارند نیز می‌توانند سرپرستی کودکان دختر را به‌عهده بگیرند.
از دیگر تفاوت‌های قانون قدیم و جدید فرزندخواندگی میتوان به تغییر شرایط سنی نیز اشاره کرد، زیرا تا پیش از تصویب قانون جدید در سال 92 فقط کودکان زیر 12 سال می‌توانستند به فرزندخواندگی سپرده شوند، اما اکنون کودکان زیر 16 سال نیز واجد شرایط به حساب می‌آیند. برخلاف قانون سال 53 اکنون زوجینی که فرزند دارند نیز می‌توانند برای گرفتن فرزند خوانده اقدام کنند. اما اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند، زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است.
شرط به نام زدن ملک در اختیار قاضی
تا مدتی قبل برای سرپرستی کودکان شرطی وجود داشت که براساس آن شخص متقاضی باید یک‌سوم ملکی را به نام کودک بی‌سرپرست می‌کرد، اما اکنون در نظر گرفتن این شرط در اختیار قاضی دادگاه است، چون ممکن است زوجی مانند بسیاری از والدین املاک نداشته باشند، اما صلاحیت نگهداری از کودک را داشته باشند.
علاوه‌بر این تغییر باید به شرایط در نظر گرفته برای دختران مجرد بالای 30 سال نیز اشاره کرد؛ چون به نظر می‌رسد کودک بی‌سرپرست چنانچه کودک خانواده‌ای تک‌سرپرست نیز داشته باشد شرایط بهتری را نسبت به زندگی در مراکز شبه خانواده تجربه خواهند داشت.
مرخصی شش ماهه نیز برای دخترانی که کودکی را به فرزندخواندگی می‌گیرند در قانون پیش‌بینی شده؛ اما این درحالی است که بسیاری از مادرانی که به شکل طبیعی صاحب فرزند می‌شوند نیز قادر به استفاده از این تسهیلات نیستند. پس میتوان گفت این مساله ضمانت اجرایی مناسبی ندارد. معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور دراین باره می‌گوید: این نکته به هر‌حال در قانون در نظر گرفته شده است.
سرپرستانی از آن سوی آب
یکی دیگر از تفاوت‌های قانون جدید فرزندخواندگی با قانونی که 41 سال پیش به تصویب رسید در این است که براساس آن فقط اشخاص مقیم در ایران شرایط قبول فرزندخواندگی را ندارند. در واقع در قانون جدید تابعیت ایرانی ملاک قرار داده شده و به این شکل ایرانیان ساکن خارج از کشور راحت‌تر می‌توانند فرزندخوانده داشته باشند، چون تا پیش از تصویب قانون جدید آنها ناچار بودند به شکل موقت شش ماه درایران ساکن شوند، اما اکنون این افراد می‌توانند از طریق سفارتخانه ایران اقدام کنند، چون براساس قانون جدید سفارتخانه و دفاتر حفاظت از منافع جمهوری اسلامی ایران موظفند در اجرای این قانون همکاری کنند.
نحوه تنظیم شناسنامه
در قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال 92 آورده شده که مشخصات واقعی کودک و والدین او باید در اسناد سجلی‌اش درج شود؛ یعنی در قسمت توضیحات شناسنامه نام والدین واقعی فرزندخوانده درج شود، اما این تصمیم شرایط سختی را برای کودک و سرپرستان آن به وجود می‌آورد، زیرا برخی افراد قبول سرپرستی کودکان را راز خود می‌دانند.
مسعودی فرید در این باره عنوان می‌کند: این مساله در آیین‌نامه‌هایی که تیرماه از سوی دولت ابلاغ شده رفع و به این شکل قرار است در صفحه توضیحات کودک فقط شماره حکم دادگاه به ثبت برسد و نام والدین واقعی او در اسناد سجلی که در بایگانی ثبت احوال محفوظ است، نوشته شود. یکی دیگر از نکته‌های قابل توجه در قانون فرزندخواندگی امکان فسخ حکم سرپرستی از سوی کودک است، زیرا او وقتی به 18 سالگی برسد میتواند دراین باره تصمیم بگیرد و نام خانوادگی والدین واقعی یا جدیدی را برای خود انتخاب کند.
شرایط درخواست‌کنندگان سرپرستی
تقید به انجام واجبات و ترک محرمات، عدم محکومیت جزایی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی، تمکن مالی، عدم حجر، سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی، نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل، صلاحیت اخلاقی، عدم ابتلا به بیماریهای واگیر یا صعب‌العلاج و اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شرایطی است که درخواست‌کنندگان سرپرستی باید داشته باشند. این درحالی است که رعایت اشتراکات دینی میان سرپرست و افراد تحت سرپرستی الزامی است.
افرادی‌که می‌توانند فرزندخوانده داشته باشند
قانون برای افرادی که مجاز هستند برای به‌عهده گرفتن سرپرستی کودکان اقدام کنند نکاتی را در نظر گرفته است. براساس ماده 5 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، زن و شوهری که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند می‌توانند برای گرفتن فرزندخوانده درخواست بدهند، به این شرط که دست‌کم یکی از آنان بیش از 30 سال داشته باشد. البته براساس تبصره یک این ماده قانون به تشخیص سازمان پزشکی قانونی، امکان بچه‌دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست‌کنندگان از شرط گذشت پنج سال مستثنا هستند. زن و شوهر دارای فرزند نیز می‌توانند چنین درخواستی بدهند، البته شرط سنی داشتن 30 سال نیز برای این افراد در نظر گرفته شده است. علاوه‌بر این، دختران و زنان بدون شوهر نیز که دست کم 30سال داشته باشند نیز می‌توانند سرپرستی کودکان بی‌سرپرست مونث را به‌عهده بگیرند. این درحالی است که براساس قانون اگر درخواست‌کنندگان سرپرستی از بستگان کودک یا نوجوان باشند، دادگاه با اخذ نظر سازمان و با رعایت مصلحت کودک و نوجوان میتواند آنان را از برخی شرایط مقرر مستثنا کند.
مهدی آیینی
جامعه