قرار است چند جراحی زیبایی پشت سر هم انجام دهد به امید اینکه چهره‌اش کاملا متفاوت شود، با اینکه خانواده‌اش با این جراحی‌ها مخالف هستند و معتقدند احتیاجی به آنها نیست، هزینه مربوط به آن را با سختی تامین کرده‌اند و در اختیارش می‌گذارند تا حداقل کمی احساس بهتری نسبت به خودش پیدا کند، غافل از اینکه او از قبل هم بدتر و بعد از انجام آن عمل‌ها از خودش و چهره‌اش متنفر میشود و حالا در پی شکایت از پزشکان مختلفی است که روی چهره او جراحی انجام داده‌اند.
درست است که بخشی از هویت افراد، هویت تصویری است یعنی تصوری که افراد از اجزای بدن خود دارند؛ اما اینکه تا چه حد لازم است به آن پرداخته شود در روان سالم یا بیمارگونه فرد تجلی پیدا می‌کند.
بیماری نه‌چندان نادر خود زشت‌پنداری
خودزشت‌پنداری یا بدریخت‌انگاری به این معنی است که فرد نسبت به خودش احساس بدی دارد. در حقیقت این مشکل، اشتغال ذهنی بیش از اندازه فرد نسبت به یک نقص خیالی است یا اینکه او نقص‌های خیلی کوچک در ظاهر خود را بسیار بزرگ می‌شمارد.
دکتر پروانه صفایی‌مقدم، متخصص روانشناسی بالینی، درباره این مشکل می‌گوید: به طور معمول مساله خودزشت‌پنداری دو حالت دارد: گاهی به صورت بیمارگونه است که فرد تصور و تصویر ذهنی خوبی از خودش ندارد و فکر می‌کند که چهره خوبی ندارد، اما در حالت دیگر ممکن است فرد خود را کاملا زشت نبیند، اما دائم به فکر تغییر ظاهرش باشد.
دکتر محمدعلی هادی، متخصص پزشکی قانونی هم درباره معضل خودزشت‌پنداری می‌گوید: این‌گونه افراد دائم نگران طرز نگاه دیگران هستند و طبق نتایج تحقیقات، شیوع سندرم خودزشت‌پنداری حدود یک تا 2 درصد است و در نوع بیمارگونه آن این شیوع در بین زنان و مردان برابر است، اما واقعیت این است که به طور معمول 50درصد خانم‌ها نسبت به وضع ظاهر و زیبایی خودشان دغدغه زیادی دارند و این مشکل در جامعه بین زنان بیشتر از مردان دیده میشود.
وی می‌افزاید: از 18 تا 24 سالگی اعتماد به نفس خانم‌ها در مورد ظاهرشان پایین است و دائم از خود می‌پرسند آیا من واقعا چهره زیبایی دارم یا از تناسب اندام برخوردار هستم یا خیر. البته این در مورد افرادی است که دچار بیماری نیستند، اما در مواردی که با بیمار خودزشت‌پندار روبه‌رو هستیم، ممکن است این افراد علاوه بر چهره خود نسبت به بدن و تقارن و توازن اعضای بدن خود هم نگرانی و وسواس داشته باشند که همین امر باعث میشود گاهی شاهد کارهای خطرناکی توسط آنها باشیم.
دکتر هادی می‌گوید: بیماری روان‌پریش داشتم که نسبت به ابعاد بدن خودش و تقارن آنها وسواس داشت و معتقد بود یک دستش از دست دیگرش بزرگ‌تر بوده و او مجبور شده خودش انگشت‌های یک دستش را کوتاه کند چون کسی حرف او را باور نمی‌کرد!
دلایل ابتلا به بیماری خودزشت‌پنداری
دلایل بیولوژیک این بیماری هنوز شناخته شده نیست، اما امکان دارد عوامل ژنتیک در ابتلا به این بیماری موثر باشد، کارشناسان معتقدند عوامل اجتماعی و همین‌طور مصرف مواد مخدر خاص مثل اکستازی در دوران نوجوانی میتواند باعث به وجود آمدن این اختلال شود.
دکتر پروانه صفایی‌مقدم، متخصص روانشناسی بالینی، دلایل مختلفی را برای بروز مشکل خودزشت‌پنداری ذکر می‌کند و می‌گوید: یکی از دلایل این است که فرد خودش را با دیگران مقایسه می‌کند که ممکن است این شخص مقایسه شده هنرپیشه‌های فیلم‌های مختلف یا اشخاص معروف دیگر یا حتی از افراد فامیل یا آشنایان باشد که فرد خودزشت‌پندار تمام تلاش خود را برای شبیه شدن به یکی از آنها به کار می‌گیرد.
دلیل دیگر، مد شدن یک مدل در چهره یا انجام عمل‌های زیبایی مختلف است، اینکه مثلا جراحی بینی به صورت یک مد دربیاید یا گذاشتن گونه و تزریق ژل در لب، که ممکن است حتی به زشت‌تر شدن فرد منجر شود.
دکتر صفایی مقدم، به پایین بودن اعتمادبه‌نفس به‌عنوان مهمترین دلیل خودزشت‌پنداری اشاره می‌کند و می‌گوید: کمبود اعتماد به نفس در بعضی از افراد باعث میشود آنها تصور کنند اگر به صورت عادی در جامعه حضور پیدا کنند امکان دارد مورد توجه هیچ‌کس قرار نگیرند و همین مساله به استفاده فراوان بعضی افراد از لوازم آرایش یا جراحی‌های مکرر غیرضروری برای تغییر چهره‌شان ختم میشود.
بسیاری از متقاضیان جراحی زیبایی که بدون داشتن نقص جدی سراغ عمل‌ها می‌روند، تصور میکنند با بیرون آمدن از اتاق عمل به همان کسی که می‌خواستند تبدیل می‌شوند، اما اغلب این افراد حتی پس از جراحی هم از ظاهرشان راضی نمی‌شوند و نمی‌توانند بر ضعف اعتمادبه‌نفسشان غلبه کنند. برخی افراد افسرده دنبال راهی برای پیدا کردن انگیزه بیشتر می‌گردند، اما با وجود امتحان کردن چنین راه‌هایی هیچ وقت آرام و راضی نمی‌شوند.
حواستان به نوجوان‌های خودزشت‌پندار باشد
دیگر از همه چیز ناامیدشده بود، تحمل دیدن چهره خود را در آیینه نداشت، بویژه از چند ماه گذشته که به نظر خودش زشت‌تر از پیش شده بود، از چند نفری شنیده بود جوش‌های صورت و بزرگ شدن بینی‌اش از نشانه‌های بلوغ است، اما مطمئن بود همیشه زشت باقی می‌ماند و هیچ انگیزه‌ای برای ادامه زندگی نداشت و افسردگی ناشی از آن و حالت‌های خاص دوران بلوغ و بیماری خودزشت‌پنداری او همه دست به دست هم داد و باعث یک تصمیم آنی برای خودکشی شد و این پایان داستان بود.
دکتر محمدعلی هادی، متخصص پزشکی قانونی با توجه به حوزه کاری خود، نوجوانان مختلفی را که به دلیل مشکلات ناشی از بیماری خودزشت‌پنداری دست به خودکشی زده‌اند، دیده است و می‌گوید: متاسفانه خودکشی به این دلیل در نوجوانان دختر 14 تا 18 ساله با سابقه بیماری خودزشت‌پنداری بارها دیده شده است، دختران در این سن، هم از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند و هم نمی‌توانند مانند افراد بزرگسال خودشان برای عمل‌های جراحی تصمیم بگیرند و به آن عمل کنند و از آنجا که بیمار هستند و باید تحت درمان قرار بگیرند، اگر والدین هوشیار نباشند و به محض دیدن علائمی مثل زیاد نگاه کردن در آیینه، شکایت از وضع ظاهری خود همراه با افسردگی و استفاده زیاد از لوازم آرایشی آنها را نزد روان‌شناس یا روانپزشک نبرند و با برخورد منطقی و تکذیب نکردن بیماری نسبت به رفع مشکل نوجوان اقدام نکنند، با عواقب جبران‌ناپذیری روبه‌رو خواهند شد.
طلاق‌های ناشی از جراحی‌های یواشکی
برای بعضی افراد آن‌قدر تغییر دادن چهره یا به طور کلی انجام عمل‌های زیبایی اهمیت دارد که حتی زندگی مشترک و آرامش خانواده خود را هم می‌توانند فدای این تغییرات کنند، آنها در ابتدا به عواقب آن فکر نمی‌کنند، اما به طور معمول بعد از انجام آن پشیمان می‌شوند.
دکتر محمدعلی هادی، متخصص پزشکی قانونی به خانمی که از یک پزشک جراح زیبایی شکایت کرده بود، اشاره می‌کند و می‌گوید: این خانم ادعا کرده بود پزشک جراح بدون اینکه او بخواهد روی صورتش عمل زیبایی انجام داده است، اما پس از بررسی‌ها ثابت شد او بدون رضایت همسرش اقدام به انجام جراحی زیبایی کرده و پس از آن با تهدید همسرش نسبت به طلاق، او مجبور شده تقصیر را به گردن پزشک بیندازد تا از هم پاشیدن زندگی‌اش جلوگیری کند.
دکتر هادی می‌افزاید: این مورد فقط، نمونه‌ای از چند موردی است که به خاطر این مساله به کشمکش و دعوای خانوادگی ختم شده است.
وی می‌گوید: طبق قانون افرادی که بالای 18 سال دارند برای انجام عمل‌های جراحی هیچ نیازی به اجازه بزرگ‌ترها یا همسر خود ندارند، اما بهتر است پزشکان برای جلوگیری از درگیری و به وجود آمدن مشکلات پس از عمل جراحی، حتما از والدین دختر بالای 18 سال و از همسر خانمی که ازدواج کرده است، رضایت‌نامه کتبی بگیرند که البته فقط به دلیل این است که مشکلات قانونی بعدی به وجود نیاید، اما واقعا نیاز قانونی وجود ندارد.
گوش سگی نوع جدیدی از جراحی زیبایی
بعضی‌ها حاضرند به هر قیمتی متفاوت از دیگران به نظر برسند یا دائم در حال تغییر باشند، اما بدتر از آن افرادی هستند که مبتلا به بیماری خودزشت‌پنداری‌اند و برای خلاص شدن از ظاهر خود که تنها خودشان فکر میکنند بدترین ظاهر دنیاست، دست به جراحی‌های عجیب و غریب می‌زنند که البته قابل پیش‌بینی است که نه‌تنها هرگز راضی نمی‌شوند، بلکه در بیشتر موارد از کار خود پشیمان نیز می‌گردند.
برای نمونه فردی گوش خود را به صورت 8 عمل کرده و بعد از جراحی، برای شکایت از جراح خود به پزشکی قانونی مراجعه کرده و از کوچک بودن هشتی گوشش شکایت داشته و بیان کرده که او می‌خواسته گوشش یک هشت بزرگ شبیه گوش سگ باشد و این گوش‌های کوچک به صورتش نمی‌آید!
دکتر محمدعلی هادی، متخصص پزشکی قانونی ضمن اشاره به این مورد می‌گوید: گاهی جراحی‌های پشت سر هم یا جراحی‌های عجیب مثل همین جراحی گوش، یا گذاشتن گونه در افرادی که مناسب این کار نیستند، فقط باعث بدتر شدن روحیه و ظاهر آنها میشود.
وی همچنین به خانمی که بعد از چهار بار عمل جراحی بینی، دیگر چیزی جز دو سوراخ به جای بینی‌اش باقی نمانده بود، اشاره می‌کند و می‌افزاید: پزشکان جراح هم باید هوشیار باشند و به دلیل منفعت‌های مالی، دست به هر عملی نزنند چون جراحی کردن افراد خودزشت‌پندار و وسواسی علاوه بر اینکه برایشان سود چندانی ندارد، بلکه بارها و بارها آنها را مجبور به تکرار عمل جراحی می‌کند و در نهایت هم با شکایت این افراد و دردسرهای بعدی‌اش مواجه می‌شوند.
با این افراد چه کنیم؟
در بیشتر موارد افرادی که دارای بیماری خودزشت‌پنداری هستند، بیماری خود را نمی‌پذیرند و فقط معتقدند که زشت هستند یا از تناسب اندام برخوردار نیستند و باید برای حل کردن این مشکل به متخصص و جراح زیبایی مراجعه کنند، اما مساله اصلی این است که آنها به جای مراجعه به متخصص زیبایی باید نزد یک روان‌شناس یا روانپزشک بروند.
البته دکتر پروانه صفایی مقدم، متخصص روانشناسی بالینی، می‌گوید: در بعضی از موارد، شخص به هیچ عنوان برای جراحی نکردن متقاعد نمی‌شود و تصمیم می‌گیرد تحت هر شرایطی این کار را انجام دهد و در بیشتر موارد هم از انجام آن پشیمان میشود، اما در مواردی که مشکل بیماری نیست و فقط صفت بیمارگونه خودزشت‌پنداری در فرد وجود دارد، ممکن است با کمک افراد نزدیک بتوان آنها را از اعمال جراحی غیرضروری منصرف کرد و متقاعدشان کرد که با انجام این جراحی چهره متناسب خودشان را هم از دست می‌دهند.
در کل کسانی که عمل زیبایی انجام می‌دهند چهره متفاوتی را برای خود در ذهن مجسم میکنند که با خود واقعی‌شان متفاوت است و در بیشتر موارد بعد از عمل هم از چهره خود ناراضی‌تر از قبل می‌شوند، پس بهتر است با خدمات مشاوره و روانشناسی از ایجاد یک دور باطل و بدتر شدن وضع روحی و روانی این افراد جلوگیری کرد.
در نهایت باید دقت کنیم که این معضل، جدی است و علاوه بر آن که نباید آن را با دید تکذیب‌گر یا سرکوب‌گرایانه نگاه کنیم، بلکه باید برای آن یک راه‌حل منطقی و کاربردی پیدا کنیم تا از اعمال جراحی غیرضروری و استفاده بیش از حد از لوازم آرایش و حتی از بیمار شدن افراد به دلیل استفاده از رژیم‌های طولانی‌مدت و غیرمنطقی جلوگیری کنیم.
(چاردیواری-ضمیمه دوشنبه روزنامه جام جم)