اطلاع از برخی موارد میتواند به ما برای داشتن زندگی بهتر کمک کند. فریده میرزایی (روانشناس بالینی) به آنها اشاره می‌کند:
همه ما گاهی با احساس کم ارزش بودن مواجه شده‌ایم. اما اینکه چگونه با این احساس کنار بیاییم و چه مدت زیر فشار آن باشیم اهمیت دارد. زیرا داشتن حس کم ارزش بودن موجب احساس ضعف، درماندگی و افسردگی نیز خواهد شد. آنچه به طور خاص بر احساس ارزشمندی افراد تأثیر دارد، خودگویی‌های درونی آنها است. خودگویی نوعی گفت‌وگوی درونی است که در طول روز ما با خود داریم. این صدا نشان می‌دهد ما در مورد خودمان چه احساسی داریم. این حالت گاهی ناکامی‌هایمان را به ما یادآوری می‌کند و توانایی‌ها را نادیده می‌گیرد. حتی به شدت به احساس ارزشمندی ما لطمه می‌زند خود گویی منفی نام دارد.
خود گویی منفی افراد را محدود می‌کند، میزان استرس را در آنها افزایش می‌دهد و موجب احساس فشار و تنش زیادی در افراد میشود. برای متوقف کردن خودگویی منفی و جایگزین کردن آن با گفتار مثبت باید بدانید کدام رفتارغلط یا باوراشتباه موجب میشود در مورد خود قضاوت منفی داشته باشید. باید شیوه مخرب آن را شناسایی کرده و آن را با صدایی حمایت کننده جایگزین کنیم.
هنگامی که ما خودمان را از درون و بیرون آن گونه که واقعا هستیم می‌شناسیم، از ارزیابی مکرر توانایی‌ها، دانش و ضعف‌‌هایمان آزاد هستیم و هدفمان را می‌شناسیم. پذیرش خود به این معنی که ویژگی‌های مثبت خود را در کنار ضعف‌ها ببینیم و بپذیریم موجب میشود کمتر نگران طرد شدن یا قضاوت‌های منفی دیگران درمورد خود باشیم. پذیرش خود بدون شک به ما احساس رهایی می‌دهد و قدم مؤثری در احساس ارزشمندی کردن است. افرادی که احساس ارزشمندی می‌کنند، ارزش‌های‌شان را به وضوح می‌شناسند و از نبود مغایرت ارزش‌ها رنج نمی‌برند. ارزش‌های شما انتخاب‌ها، رفتار، احساسات و ارتباطات شما را شکل می‌دهند به همین دلیل فورا بر احساس ارزشمندی شما تأثیر می‌گذارند.
عزت نفس یا به عبارتی احساس ارزشمندی نوعی واکسن اجتماعی است. یعنی فرد را از ارتکاب هرگونه رفتار بر ضد مصالح خود و هر رفتار ضد ارزشی حفظ می‌کند. برخی از روانشناسان معتقدند می‌توان به شیوه‌های مختلف موجبات ارتقاء عزت نفس را در فرد فراهم آورد. توجه داشته باشید که خانواده مهمترین زمینه برای بالا بردن عزت نفس است. در خانواده فرد میتواند به عزت نفس پایدار دست یابد. وجود این خصیصه در والدین خود یکی از اصلی‌ترین عوامل پروردن فرزندی با احساس ارزشمندی بالا است. این در حالی است که فضای مدرسه نیز نقش مهمی در بالابردن عزت نفس دانش آموزان دارد و نباید از این نکته نیز غافل ماند. فراموش نکنید افرادی که عزت نفس بالایی دارند به ندرت ممکن است در رفتارهای ضد خود، اعتیاد به الکل یا مواد مخدر یا رفتارهای جنسی مخرب یا جرم و خشونت مشارکت داشته باشند.
البته احساس ارزشمندی هرگز نمی‌تواند از طریق فردی به دیگری منتقل شود. بلکه باید خود فرد آن را به دست بیاورد. اگرچه در تعریف عزت نفس مفاهیم متعددی عنوان میشود اما قاطعیت، امنیت، استقلال، لیاقت و معنویت به طور ثابت در آن دیده می‌شوند. افرادی که عزت نفس بالایی دارند مستقل از دیگران تصمیم گیری می‌کنند، اهل خطر کردن هستند، ایده‌های جدید را دنبال می‌کنند و آنها را با ابتکار عمل خودشان پیش می‌برند.
شیوه های تربیتی برای داشتن کودکی با عزت نفس بالا
در کودکان این شرایط تا حدی متفاوت است. به عبارتی تصوری که کودک از خود دارد چگونگی برخورد او با دنیای اطراف را شکل می‌دهد، اما این تصویر زاییده ذهن خود او نیست. کودک فکر نمی‌کند که من خوب هستم یا بد؟ فکر نمی‌کند که این لباس من را زیبا‌تر نشان می‌دهد یا کمی چاق به نظر می‌رسم! به جای آن اطرافیان کودک تصویری از آنچه هست برای وی شکل می‌دهند.
یکی از مهمترین نکاتی که هر پدر و مادری میتواند به فرزندش بدهد، این است که او را شایسته محبت دیدن و دوست داشتنی بداند. وقتی والدین از کودک به خوبی مراقبت می‌کنند و نیازهای او را به موقع پاسخ می‌دهند در او احساس رضایتمندی و ارزشمندی را پایه گذاری می‌کنند. اما همین که کودک بزرگ‌تر میشود نقش بیشتری در شکل‌دهی به عزت نفس خود می‌پذیرد.
اگر والدین کودک را به اندازه کافی تشویق نکنند کودک در آینده با نقصان احساس ارزشمندی مواجه خواهد شد. اگر بچه‌ها در مدرسه در دوست یابی دچار مشکل شوند ممکن است احساس بدی نسبت به خود پیدا کنند. همچنین اگر کودکی بیش از حد چاق یا کوچک باشد ممکن است فکر کند به اندازه کافی خوب نیست. کودکان طلاق نیز اغلب احساس بی‌ارزش بودن و دوست داشتنی نبودن می‌کنند. در هر حال ضعف عزت نفس ضعف کودک نیست بلکه بیشتر ضعف والدین او است.
چند توصیه کلیدی
بجز محبت کردن، دلگرم کردن و جدی گرفتن کودک چه رفتارهای دیگری می‌توانند در تقویت حس ارزشمندی کودکان مؤثر باشند؟ به عنوان مثال ورزش چه به صورت انفرادی و چه به شکل گروهی برای همه افراد و از جمله کودکان میتواند کلید تقویت عزت نفس باشد. همچنین مشارکت دادن کودکان در فعالیت‌های هنری مانند نقاشی کردن، کاردستی درست کردن و باغبانی مفید هستند. رفت و آمد با اعضای خانواده و در حین آن ابراز احساسات و تقویت حس تعلق به یک گروه بزرگ‌تر میتواند برای کودک فرصت خوبی باشد تا احساس ارزشمندی بیشتری به دست آورد.
مسافرت رفتن و پایبندی به سنت‌ها هم هر کدام نقش خاص خود را دارد. در سفر کودک تجربیات جدیدی کسب می‌کند و خاطرات خوشی از حضور در جمع خانواده برای همه عمر در ذهن او نقش می‌بندد. مراسم و سنت‌های خانوادگی نیز از آنجا که اغلب هر سال تکرار می‌شوند و همراه با آموزش مفاهیم خاصی هستند به کودک احساس تعلق و ارزشمندی بیشتری می‌دهد. یکی دیگر از این دست عوامل مشارکت دادن کودکان در رفتارهای مذهبی است.
حضور کودکان در مسجد و همراهی آنها با والدین به آنها احساس مهم بودن می‌دهد و موجب میشود کودک در فضایی که ارزشمند و مقدس قلمداد میشود حس ارزشمندی بیشتری داشته باشد. (الهام صادقی/حمایت)
45