ممانعت از حاضر شدن در کلاس درس، محروم کردن وی از غذا، حبس در حمام یا زیر زمین، اشکال مخفی کودک آزاری است؛ اما محبت زیاد و افراطی به فرزندان نوعی کودک آزاری تلقی میشود، چرا که این گونه رفتارها باعث سلب آزادی کودک میشود و چه بسا والدینی که با رفتارهای حمایت گونه خود موجبات آزار و اذیت کودکشان را فراهم می‌کنند و خود از این موضوع غافلند.
دکتر مهرانگیز شعاع کاظمی در همین رابطه گفت: مجموعه رفتارها یا گفتارهایی که انجام دادن یا انجام ندادنشان باعث وارد شدن نوعی آسیب عاطفی، فیزیکی به کودک شود و این احساس را در او به وجود آورد که خوب و دوست داشتنی و مورد احترام نیست و ناخواسته است، کودک آزاری است که اغلب والدین این رفتارها را به صورت ناخودآگاه انجام می‌دهند.
وی گفت: آمار‌ها نشان می‌دهد ۷۰ درصد آزارهایی که به کودکان از نظر عاطفی و جسمی وارد میشود، از سوی غریبه‌ها نیست و در چارچوب خانواده و به وسیله مراقبان و افراد نزدیک صورت می‌گیرد.
این دکترای روانشناسی با بیان اینکه مقایسه کودک با دیگران نوعی کودک آزاری است گفت: برخی فکر می‌کنند این کار باعث پیشرفت و الگو برداری کودک میشود ولی این مقایسه فقط احساس خودکم بینی را به کودک می‌دهد و این احساس را به وی می‌دهد که از نظر والدینش دوست داشتنی نیست.
دانشیار دانشگاه الزهرا تنبیه سکوت را نیز از جمله موارد کودک آزاری برشمرد و گفت: قهر کردن پدر یا مادر که به آن تنبیه سکوت می‌گویند و قطع رابطه کلامی به مدت چند ساعت تا چندروز با کودک به نشانه دلخوری، آسیب شدیدی به او می‌زند.
انتظارهای غیر واقع بینانه، کودک آزاری است
شعاع کاظمی با اشاره به اینکه انتظارهای غیر واقع بینانه‌ای که برخی پدر و مادر‌ها از فرزندشان دارند موجب آزار روحی وی میشود گفت: انتظارهای نامناسب با سن و توانایی از فرزند از جمله رفتارهایی است که والدین به کرات مرتکب می‌شوند. به عنوان مثال توقع دارند نوزاد از شب تا صبح بدون اینکه بیدار شود بخوابد، در حالی که چنین چیزی امکان ندارد برخی هم از کودک نوپا انتظار دارند ۳۰ دقیقه بدون اینکه تکان بخورد، گوشه‌ای بنشیند که برآورده کردن چنین انتظارهایی فرا‌تر از توانایی یک کودک و مصداق آزار است.
وی افزود: گاهی پدر یا مادر افسرده‌ای را می‌بینیم که باعث می‌شوند فرزندشان از کودکی بترسد چون می‌ترسند اگر زیاد بدود، راه برود و بلند حرف بزند حوصله پدر یا مادرش سر می‌رود.
بوسیدن زیاد هم کودک آزاری است
این دکترای روانشناسی یادآور شد: تنها کتک زدن، شلاق یا تازیانه زدن، مشت زدن، سیلی زدن آزار جسمی نیست بلکه رفتارهایی مانند هل دادن، تکان دادن، لگد زدن یا پرت کردن، نیشگون گرفتن هم کودک آزاری است و برخی از والدین هم از شدت علاقه کودک را زیاد می‌بوسند، فشار می‌دهند یا حتی از شدت احساس وی را گاز می‌گیرند که همه این رفتارها باعث آزار و اذیت کودک میشود.
فراهم نکردن نیازهای اولیه کودک باعث آزار روحی میشود
شعاع کاظمی تاکید کرد: غفلت، فراهم نکردن نیازهای اولیه کودک، بی‌توجهی یا تاخیر در مراقبتهای پزشکی هم به نوعی کودک آزاری است حتی بی‌توجهی به ثبت نام کودک در مدرسه یا عدم فراهم کردن امکانات ویژه آموزشی، نبود توجه به غیبت‌های بیش از اندازه کودک از مدرسه نیز سبب آزار روحی وی میشود که عدم جبران آن می‌توان تبعات زیادی در نوجوانی به همراه داشته باشد.
کمبود حمایت عاطفی و ابراز عشق
دکتر محمد زارع نیستانک هم غفلت عاطفی را از جمله موارد کودک آزاری عنوان کرد و گفت: کمبود حمایت عاطفی و ابراز عشق، بی‌توجهی به نیازهای عاطفی کودک، مانند نیاز به محبت، فراهم نکردن و بی‌توجهی به مراقبتهای روانشاسانه لازم و در مجموع هر گونه نگرش یا رفتار که سلامت روانی یا رشد اجتماعی کودک را به مخاطره اندازد، کودک آزاری محسوب میشود.
وی افزود: غفلت، بی‌توجهی یا طرد کردن کودک، کمبود محبت جسمانی مثل در آغوش گرفتن، داد و فریاد کردن، تهدید یا ترساندن کودک، تحقیر کودک و او را «بد» یا «به درد نخور» خواندن، عدم تشویق و تقویت مثبت کودک یا نگفتن «دوستت دارم» باعث میشود تا کودک از فشارهای روحی رنج ببرد.
به چه رفتارهایی کودک آزاری می‌گوییم؟
کودکان به علت ویژگی‌هایی که از نظر سنی دارند بسیار آسیب پذیر هستند و نیاز به حمایت و مراقبت ما دارند. اما گاهی بزرگسالان به دلایل مختلف به جای حمایت و مواظبت از کودکان آنان را مورد آزار قرار می‌دهند.
زارع نیستانک ناآگاهی والدین را از رفتارهای کودک آزارانه دانست و گفت: گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار می‌رسانند، نمی‌دانند که رفتار آنها کودک آزاری است، مانند کسانی که کودکان را تنبیه بدنی می‌کنند، مورد تحقیر و توهین قرار می‌دهند، به نیازهای اساسی آنها توجهی ندارند و این رفتارها را عادی و معمولی می‌دانند. اگرچه مشکلات اقتصادی و فقر هم سبب میشود که کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی خود مانند آموزش، بهداشت و تغذیه محروم شوند و یا‌گاه والدین به علت فشارهای مالی با رفتارهایی مانند پرخاشگری، خشونت و بی‌توجهی کودکان را مورد آزار قرار دهند.
این دکترای روانشناسی کودک و نوجوان با ابراز تاسف از اینکه مشکلات خانوادگی دامن گیر خانواده‌های زیادی میشود که اغلب درصدد رفع این مشکل برنمی آیند گفت: مشاجرات شدید و طولانی والدین، جمعیت زیاد خانواده، شیوه‌های تربیتی نامناسب، در برخی موارد هم وجود ناپدری و نامادری سبب میشود که کودکان مورد آزار قرار گیرند تا حدی که مشکلات خانوادگی یکی از دلالیل کودک آزاری به شمار می‌رود.
چگونه می‌توانیم کودک آزاری را کاهش دهیم؟
وی گفت: والدین و اطرافیان باید تلاش کنند تا کودکان را بیشتر و بهتر بشناسند. شناخت کودکان و نیازهای آنان سبب میشود که رفتار بهتری با آنها داشته باشند. برای این کار هم می‌توان از روش‌های مختلف مانند خواندن کتاب‌های مناسب، شرکت در کلاس‌های آموزشی، مشورت کردن با افراد آگاه بهره برد.
این دکترای روانشناسی کودک و نوجوان یادآور شد: بهتر است علت کودک آزاری را بشناسیم. کودک آزاری مانند هر رفتار دیگری علتی دارد، سعی کنیم علت آنرا پیدا کنیم و با برطرف کردن آن، کودک آزاری را کاهش دهیم. ممکن است برخی از مشکلات را نتوانیم از بین ببریم، در آن صورت پذیرفتن آن بهتر از آزار دادن کودکان است. فراموش نکنیم که اشکالی ندارد از دیگران کمک بگیریم، کمک گرفتن و مشورت کردن نشانه هوشیاری و آگاهی است، نه ناتوانی. برای کاهش مشکلات خود می‌توانیم از مراکز مشاوره حضوری، تلفنی، سازمان‌های غیر دولتی و افراد آگاه کمک بگیریم.
آرامش خود را حفظ کنیم
زارع نیستانک با اشاره به اینکه زندگی همیشه با مشکلات همراه است گفت: سعی کنیم خشم خود را کنترل و برای مشکلات چاره جویی کنیم. بسیاری از کودک آزاری‌ها در شرایطی انجام می‌گیرد که والدین قادر به کنترل خشم خود نیستند، کنترل خشم آموختنی است و می‌توانیم با تمرین بر خشم خود غلبه کنیم.
کودک آزاری چه زیان‌هایی برای کودکان دارد؟
وی کودکی را دوران رشد و شکل گیری شخصیت نوان و خاطرنشان کرد: انواع کودک آزاری در این سال‌های حساس و مهم، به رشد و سلامت آنان آسیب‌های جدی می‌رساند. کودکان آزار دیده در همه جنبه‌های رشد مانند رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی با مشکلات و نارسایی‌های فراوانی روبرو می‌شوند. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد بسیاری از کودکانی که در دوران کودکی قربانی آزار و بدرفتاری بوده‌اند، در بزرگسالی خود به آزار کودکان پرداخته‌اند و این بزرگترین زیان کودک آزاری است که سبب تداوم آن میشود.
چگونه می‌توانیم از کودک آزاری پیشیگری کنیم؟
این دکترای روانشناسی کودک و نوجوان گفت: پیشگیری همیشه بهتر، آسان‌تر و سریع‌تر از درمان است. برای پیشگیری از کودک آزاری می‌توانیم از راهکارهای ساده استفاده کنیم. دقت در ازدواج و تشکیل خانواده، خودداری از ازدواج‌های تحمیلی، ناشناخته، شتاب زده و ازدواج در سنین پایین، توجه به تنظیم خانواده و تعداد مناسب فرزندان، افزایش آگاهی خود در زمینه پرورش فرزندان و شیوه‌های مناسب رفتار با آنان، پذیرش مسئولیت‌ها و انجام وظایف خود به عنوان پدر، مادر، معلم و سرپرست نسبت به کودکان، آشنایی با حقوق و نیازهای اساسی کودکان.
با توجه به سلامت جسمی و روانی خود و کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری که سبب کودک آزاری میشود در نهایت و شاید مهم‌تر از همه اینکه با تقویت روحیه می‌توانیم از کودکان و فرزندانمان حمایت‌هایی مناسب و بجا داشته باشیم. (ایسنا)
350