فرض کنید یکی از ناخن‌های انگشت دست به دلایل مختلف افتاده یا خیلی کوتاه شده؛ در این حالت برداشتن یک جسم کوچک مثل سوزن محال یا با سختی بسیار انجام میشود. ناخن علاوه بر کمک به دست برای انجام کارهای روزمره و ظریف، در زیبایی انگشتان نیز نقش موثری ایفا می‌کند. برای نمونه، در بیماریهای ناخن وقتی تغییر شکلی در آن به وجود می‌آید، تصویری ناخوشایند برای فرد ایجاد می‌کند و او را به فکر درمان می‌اندازد.
بافت ناخن ساختاری از جنس پروتئین سخت دارد. این پروتئین قسمت عمده بافت ناخن را تشکیل می‌دهد و از جنس کراتینین است که در موی سر و بدن نیز وجود دارد. جنس ناخن مشابه سم و شاخ در حیوانات چهارپاست. یکی از علل مهم بیماریهای ناخن این است که نوع پروتئین ناخن از جنسی است که منبع تغذیه‌ای خوبی برای بعضی عفونت‌ها، میکروب‌ها و قارچ‌هاست و تجمع این موجودات ریز و میکروسکوپی بافت را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به آن آسیب می‌زند. بیماریهای ناخن متنوع است و در این مطلب به شایع‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
عفونت‌های قارچی ناخن
به‌دنبال ضربه و صدمات معمولی که طی کارهای روزانه به سطح ناخن وارد میشود، راه ورود قارچ‌ها به صفحه زیرین ناخن باز میشود. به‌علت وجود پروتئین موجود در ناخن، قارچ‌ها منبع غذایی خوبی می‌یابند و شروع به تکثیر می‌کنند. عفونت قارچ ناخن مشکلی برای سلامت انسان‌ها ندارد؛ ولی روی رنگ، جنس و زیبایی ناخن تاثیر می‌گذارد. از طرفی، قارچ‌ها قدرت سرایت و گسترش زیادی دارند؛ پس فرد مبتلا به عفونت قارچی میتواند آن را به دیگران نیز انتقال دهد. در این بیماری رنگ ناخن تغییر می‌کند و کدر و خاکستری و بدشکل میشود. صفحه ناخن یک بافت مرده است و فعالیت حیاتی ندارد، بنابراین دادن داروهای خوراکی یا موضعی براحتی مشکل را حل نمی‌کند و درمان عفونت‌های قارچی طولانی‌مدت است. تنها راه دسترسی دارو به ناخن از طریق ریشه است و از زمانی که ریشه تحت تاثیر دارو قرار می‌گیرد تا نفوذ آن به بستر ناخن، چند ماه طول می‌کشد. پس چنین افرادی باید توقع درمان طولانی‌مدتی داشته باشند.
عفونت‌های قارچی و میکروبی اطراف صفحه ناخن
در این بیماری، پوست و اطراف ناخن دچار بیماری میشود. یکی از بیماریها کاندیدیازیس است؛ افرادی که مبتلا به بیماری قند هستند یا به علت شغل یا اختلال وسواس زیاد با آب سروکار دارند، بیشتر در معرض عفونت‌های بافت اطراف ناخن هستند. قرمزی و التهاب ممکن است بر اثر باکتری باشد و خیلی دردناک و حتی باعث تشکیل آبسه و چرک شود. در عفونت‌های کاندیدیایی التهاب و قرمزی مشهود است، ولی درد بندرت وجود دارد. درمان اطراف ناخن برعکس صفحه ناخن سرعت بیشتری دارد و بعد از چند هفته بهبود حاصل میشود. البته عوامل ایجادکننده عفونت مانند تماس ناخن با رطوبت مکرر یا بیماری دیابت باید شناسایی، برطرف یا کنترل شوند.
کمبود آهن
بعضی از بیماریها مربوط به خود ناخن نیستند، بلکه نشانه‌ای از وجود بیماری زمینه‌ای است که در ناخن نمایان میشود. مثال بارز آن، وجود کم‌خونی در فرد است. در افراد کم‌خون، صفحه ناخن شکل صاف خود را از دست می‌دهد و به شکل قاشق درمی‌آید. طبعا درمان این نوع از بیماری در ناخن، درمان کم‌خونی است.
بیماریهای پوستی
همراه با بیماریهای ناخن
برخی بیماریهای پوستی مانند پسوریازیس یا بیماری لیکن‌پلان ممکن است سیر تهاجمی گسترده داشته باشند و به صفحه ناخن برسند. این بیماریها نیز باعث تغییر شکل در ناخن می‌شوند. برخلاف ضایعات قارچی که معمولا یک یا دو ناخن گرفتار هستند، در افراد مبتلا به این بیماریهای پوستی تعداد بیشتری از ناخنها درگیرند. در بیماری لیکن‌پلان گاهی آسیب به ناخن به حدی است که احتمال دارد صفحه ناخن آسیب جدی ببیند و شاید ناخنی که صفحه‌اش آسیب‌دیده هیچ‌وقت حتی با درمان رشد نکند. ولی در بیماری پسوریازیس شدت عارضه کمتر است و بیماری را میتوان در سطح ناخن کنترل و حتی کاملا درمان کرد.
کمبود مواد غذایی
مواد غذایی نقش مهمی در تشکیل بافت‌ها و سلامت آنها از جمله ناخن دارند. مواد غذایی مانند روی و منیزیم باعث استحکام ناخن شده و کمبود این دو ماده در بدن باعث شکنندگی ناخنها میشود. همچنین در افرادی که دچار کمبود مواد غذایی هستند، لکه‌های سفید رنگی روی صفحه ناخن دیده میشود؛ البته وجود این لکه‌ها مستقیما به‌دلیل کمبود ماده خاصی نیست، بلکه به علت ناتوانی و آسیب‌پذیری صفحه ناخن است که با کوچک‌ترین ضربه‌ای، صفحه ناخن دچار لکه سفید میشود. در بعضی مشاغل مانند تایپیست‌ها یا افرادی که کارهای فنی انجام می‌دهند، توقع داریم چند ماهی لکه‌های سفید ناخن باقی بماند. تصوری رایج درباره استحکام و وجود لکه‌های سفید ناخن وجود دارد که این لکه‌ها به‌دلیل کمبود کلسیم بدن است؛ در نتیجه برخی اقدام به مصرف کلسیم می‌کنند.
باید گفت کلسیم هیچ نقشی در استحکام و رشد ناخن ندارد. کلسیم برای استحکام استخوان‌های بدن است. بافت ناخن و استخوان از نظر ساختاری دو بافت متفاوت هستند.
مشکلات ژنتیک
مشکلات ژنتیک در هر قسمتی از بدن عیوبی ایجاد می‌کند. این موضوع در ناخن نیز صدق می‌کند. مثلا بعضی از کودکان ممکن است کاملا بدون ناخن متولد شوند. گاهی هم بتدریج دچار تغییر شکل ناخن می‌شوند که ناخن از شکل و ظاهر طبیعی‌اش خارج میشود. در مجموع این کودکان ناخن‌هایی دارند که همیشه باعث ناراحتی‌شان میشود. بیماریهای ژنتیک ناخن را نمی‌توان درمان کرد، ولی راه‌هایی برای کاهش درد یا تلطیف آنها وجود دارد. ولی درمان ریشه‌ای در کار نیست.
دکتر سیدمسعود داوودی (متخصص بیماریهای پوست و مو)
سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)
420