جام جم سرا: این نگاه، چشم روی توانایی آنها بسته و فقط معلولیت‌شان را می‌بیند، به همین دلیل این روزها کمتر مسئول یا کارفرمایی توانایی چنین افرادی را در نظر می‌گیرد. این ماجرا سبب‌شده نابینایان برای یافتن شغل بیش از سایر معلولان دچار مشکل شده و برخلاف توانایی‌هایی که دارند بیشتر برای شغل‌هایی مانند اپراتوری به‌کار گرفته شوند.
آمارها در بین نابینایان نیز مانند سایر معلولان تخمینی است، کارشناسان این حوزه تعداد نابینایان و کم‌بینایان را حدود یک میلیون نفر برآورد می‌کنند،اما نکته اینجاست که مرکز آمار ایران براساس سرشماری سال 90 تعداد نابینایان را 98 هزار و 977 نفر اعلام کرده، اما مسئولان سازمان بهزیستی می‌گویند حدود 120 هزار نفر از نابینایان و کم بینایان تحت پوشش این سازمان هستند.
علی‌اکبر جمالی، مدیر عامل انجمن نابینایان ایران درباره مشکلات اصلی نابینایان در کشور به جام‌جم می‌گوید: حدود 80 درصد از نابینایان اکنون بیکار هستند، چون از طریق سازمان‌هایی مانند بهزیستی به طور کامل حمایت نمی‌شوند.
افزون براین باید تائید کرد سازمان آموزش فنی حرفه‌ای کشور نیز برنامه آموزشی مناسب و کارآمدی برای نابیناها ندارد، این درحالی است که این سازمان با توجه به نیازهای بازار کار میتواند برنامه‌های آموزشی مناسبی برای نابینا و کم بیناها تهیه کند، زیرا به این شکل آنها برای پیدا کردن شغل کمتر دچار مشکل خواهند شد.
نابینایان تحصیلکرده و بیکاری
هر چند وضع اشتغال همه معلولان بحرانی است، اما در این بین نابینایان و کم‌بینایان برای یافتن شغل با مشکلات بیشتری روبه‌رو هستند، برای نمونه این روزها تعداد تحصیلکرده‌ها در بین این گروه از معلولان زیاد است، اما کمتر کارفرمایی حاضر است آنها را به کار بگیرد.
جمالی در این باره می‌افزاید: تعداد زیادی از نابینایان و کم‌بینایان مدارک تحصیلی لیسانس، فوق‌لیسانس و دکتری دارند، اما بیکار هستند، زیرا به آنها فرصت داده نمی‌شود و مسئولان به توانایی آنها بهایی نمی‌دهند. در بین این افراد استاد دانشگاه، وکیل، دبیر و کارشناس‌های علوم انسانی و ادبیات زیاد است، اما بازار کاری برای آنها وجود ندارد. بنابراین برخلاف توانایی‌هایی که دارند برای تامین نیازهایشان مجبورند کارهایی مانند اپراتوری تلفن انجام دهند.
این در حالی است که نابینایان و کم بینایان زیادی هستند که در زمینه ساخت صنایع دستی فعالیت می‌کنند، اما نکته اینجاست که حمایت مناسبی از آنها نمی‌شود تا بتوانند تولیدات خود را براحتی عرضه کنند.
علاوه براین باید تاکید کرد که براساس قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، 3 درصد از استخدام دستگاه‌های دولتی باید به معلولان اختصاص یابد، اما باید یادآور شد که این قانون اجرا نشده و مسئولان آن را نادیده می‌گیرند. افزون بر این تاکنون وعده‌های مسئولان نیز برای اشتغال این افراد از مقام حرف فراتر نرفته، برای نمونه سال 87 رئیس دولت وقت وعده داد 2000 نفر از نابینایان را در دستگاه‌های دولتی جذب می‌کند، اما با گذشت چند سال از این وعده برای اشتغال نابینایان تلاشی صورت نگرفته است.
چرخ حمایت از معلولان لنگ می‌زند
اشتغال تنها مشکل نابینایان و کم بینایان کشور نیست، زیرا چرخ حمایت‌های اجتماعی و رفاهی از آنها نیز لنگ می‌زند، برای نمونه تعدادی از نابینایان به دلیل سن بالا قادر به انجام کار نیستند، اما سازمان بهزیستی مستمری کمی به آنها می‌دهد، مدیر عامل انجمن نابینایان ایران در این باره تصریح می‌کند: براساس مصوبه مجلس قرار بود 50 درصد دستمزد تعیین‌شده از سوی شورای عالی کار به این افراد پرداخت شود، اما اکنون بهزیستی بین 35 تا 40 هزارتومان به عنوان مستمری به آنها پرداخت می‌کند به همین دلیل این افراد نمی‌توانند با چنین مبلغی حتی حداقل‌های مورد نیاز خود را تامین کنند.
وی ادامه می‌دهد: بهزیستی خدمات ناقصی به این افراد ارائه می‌کند، برای نمونه این سازمان وسایل کمک آموزشی در اختیار این افراد می‌گذارد، اما نکته اینجاست که این کمک‌ها نیازهای معلولان را برآورده نکرده و در اختیار تمام آنها نیز قرار نمی‌گیرد.
یحیی سخنگویی، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: حدود 120 هزار نابینا و کم‌بینا تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند و به آنها خدماتی مانند تجهیزات توانبخشی ارائه میشود یا بحث آموزش مهارت‌های زندگی مطرح است؛ به این شکل که از طریق برخی از معلولان کم‌بینا و نابینا ارائه میشود. افزون بر این کتابخانه‌های ویژه نابینایان و کم‌بینایان نیز با همکاری انجمن‌های فعال در این حوزه ایجاد شده است.
به گفته سخنگویی طرح توانبخشی افراد کم‌بینا برای جلوگیری از نابینا شدن آنها نیز در سازمان بهزیستی کلید خورده است.
این در حالی است که مسئولان سازمان بهزیستی از خرید 30 عصای هوشمند برای نابینایان خبر می‌دهند، اما نکته اینجاست که این تعداد عصا با جمعیت نابینایان تناسبی ندارد. معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی درباره تعداد کم عصاهای هوشمند یادآور میشود: همه نابیناها به عصاهای هوشمند نیاز ندارند،زیرا بسیاری از آنها می‌توانند باعصاهای معمولی مشکل‌شان را بر طرف کنند.
عصاهای هوشمند که لیزری هستند حدود سه میلیون تومان ارزش دارند و مسئولان بهزیستی تصمیم گرفته‌اند آنها را در اختیار نابینایانی که در مقاطع ارشد و بالاتر تحصیل می‌کنند، قرار دهند.
باید یاد آورشد که استفاده از تجهیزات پیشرفته‌ای مانند عصای هوشمند حق تمام نابینایان است و مسئولان باید برای تامین چنین ابزاری اعتبارات بیشتری در نظر بگیرند.
سخنگویی درباره میزان اعتبارات در حوزه توانبخشی عنوان می‌کند: برای تامین چنین تجهیزاتی امسال 35 میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است. باید گفت این اعتبارات نسبت به سال گذشته صددرصد افزایش پیدا کرده است.
به گفته وی، هفت میلیارد و 500 میلیون تومان در سال 91 برای تامین تجهیزات معلولان در نظر گرفته شده بود، نکته اینجاست که باتوجه به جمعیت 12 میلیون نفری معلولان کشور مسئولان باید توجه بیشتری به رفع نیازهای این افراد داشته باشند.
کمبود لوازم آموزشی ویژه نابینایان
هر چند تعداد نابینایان تحصیلکرده قابل توجه است، اما باید یاد آور شد که این افراد برای تحصیل با مشکلات زیادی مانند نبود لوازم کمک آموزشی، کتاب‌های بریل و گویا روبه‌رو هستند. مدیر عامل انجمن نابینایان ایران درباره نحوه تحصیل نابینایان و کم‌بینایان در کشور خاطرنشان می‌کند: تحصیل بچه‌های نابینا و کم‌بینا در سطح دبستان و دبیرستان به دو صورت است. در برخی استان‌ها مدارس مخصوص نابینایان وجود دارد که تعدادی از آنها شبانه‌روزی است.
وی ادامه می‌دهد: تعدادی از نابینایان نیز بصورت تلفیقی در مدارس معمولی تحصیل می‌کنند به این شکل که از طرف آموزش و پرورش کودکان استثنایی شخصی که به نام رابط شناخته شده و نحوه دقیق ارتباط گرفتن با این افراد را می‌داند به آنها کمک می‌کند تا درس‌های تخصصی مانند ریاضی و هندسه را بهتر یاد بگیرند.
رابط‌ها افرادی هستند که نحوه ارتباط برقرارکردن با افراد نابینا را بخوبی دانسته و براحتی می‌توانند نکات و مفاهیم لازم را به نابینایان منتقل کنند.
اما باید یادآور شد معلم‌های رابط در هفته فقط یک یا دو بار درکلاس‌های درس حاضر شده و به نابینایان کمک می‌کنند، به همین دلیل نابینایان برای یادگیری نکات درسی نیز با محدودیت‌هایی رو به رو هستند.
جمالی یادآور میشود: همه نابینایان در دانشگاه‌های عادی و در کنار دانشجویانی که معلول نیستند درس می‌خوانند، باید تاکید کرد که مشکل اصلی آنها نبود کتاب و منابع به شکل بریل و گویاست.
مدیرعامل انجمن نابینایان ایران درباره علل عمده نابینایی در کشور می‌گوید: عامل نابینایی در کشور بیشتر مسائل ارثی و ژنتیکی است که به دلیل ازدواج فامیلی اتفاق می‌افتد و بعد از این عامل حوادث دلیل عمده دیگر نابینا شدن در کشور است.
معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی نیز در این باره عنوان می‌کند: بیماری‌هایی مانند آب مروارید و حوادث از عوامل عمده نابیناشدن در کشور است.
یکی از نکاتی که سبب شده نیازهای نابینایان و کم‌بینایان کشور بدرستی بر طرف نشود نبود آمار دقیق در این حوزه است که سبب شده نیازهای این افراد در کشور آن طور که باید و شاید جدی گرفته نشود، به همین دلیل این روزها این افراد از نبود وسایل آموزشی نیز رنج برده و مسئولان برای مناسب‌سازی مناطق شهری با توجه به نیازهای این افراد که جزو ضروری‌ترین نیازهای این افراد است تاکنون قدم‌های مناسبی برنداشته‌اند.
نابینایان و مشکلاتی که پا برجاست
نابینایان برای رفع نیازهای خود با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند بیشتر این افراد برای رفع نیازهای خود به مراکزی مانند سازمان بهزیستی یا انجمن نابینایان ایران مراجعه می‌کنند، اما نکته اینجاست که این مراکز به دلیل مسائلی مانند کمبود اعتبار یا ضعف در مدیریت قادر به پاسخگویی نیازهای این افراد نیستند. مدیرعامل انجمن نابینایان ایران درباره وظایف انجمن بیان می‌کند: ما به دنبال حل مشکلات اشتغال، حمایتی و رفاهی نابینایان و کم بینایان هستیم.
به گفته وی در انجمن اقداماتی برای تامین مایحتاج زندگی این افراد انجام شده و خدمات مشاوره نیز به آنها ارائه میشود.
جمالی ادامه می‌دهد: اگر نابینایان برای حل مشکلات خود به مشاوره نیاز داشته باشند کارشناسان ما به آنها مشاوره می‌دهند.
مشکل دیگر نـابینـایان و کم‌بینایان رفت و آمد در سطح شهر است، زیرا این مناطق نیز برای تردد آنها مناسب‌سازی نشده و به همین دلیل مسئولان انجمن برای رفع این مشکل با مسئولان شهری مکاتبه می‌کنند.
باید تاکید کرد انجمن برای رفع نیازهای معلولان با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند، زیرا اعتبارات انجمن فقط از سوی نیکوکاران تامین میشود.
مدیر عامل انجمن نابینایان ایران عنوان می‌کند: نیکوکاران به ما کمک می‌کنند، اما آن‌طور که انتظار داریم نیست و این در حالی است که دولت به ما کمکی نمی‌کند.
وی ادامه می‌دهد: در انجمن نابینایان خدمات فراگیر مانند پیگیری اشتغال، آموزش، مناسب‌سازی شهر و احیای حقوق شهروندی ارائه میشود. افزون براین تلاش میشود مراکز فرهنگی نیز با توجه به نیاز نابینایان مناسب‌سازی شود تا این افراد بتوانند از این خدمات بهره ببرند.
این در حالی است که مسئولان انجمن تاکنون توانسته‌اند در 9 استان کتابخانه گویا ایجاد کنند بنابراین می‌توان گفت نابینایان زیادی در کشور به کتابخانه مناسب نیز دسترسی ندارند.
جمالی ادامه می‌دهد: قرار است تا پایان سال تعداد کتابخانه‌های گویا را به 12 عدد برسانیم.
نکته اینجاست که این کتابخانه‌ها باید از نظر کیفی توسعه پیدا کرده و افراد متخصص کتابداری نیز به نابینایان خدمات بدهند.
مهدی آیینی/گروه جامعه