جام جم سرا: در چنین شرایطی بر بهره‌گیری از شیوه‌های تشخیصی سلامت جنین در سه ماهه اول بارداری تاکید میشود تا به این ترتیب از خطر به دنیا آمدن کودکانی با ناهنجاری‌های سیستم عصبی و بویژه سندرم داون پیشگیری شود. گرچه آزمایشهای غربالگری از طریق بررسی فاکتورهای خونی مادر به تخمین احتمال به دنیا آمدن فرزندی با ناهنجاری‌های مادرزادی کمک می‌کند، اما تائید قطعی سلامت جنین از نظر عاری بودن از بیماری‌های مادرزادی سیستم اعصاب مرکزی و بویژه سندم داون فقط از طریق آزمایش آمنیوسنتز ممکن است.
منظور از آمنیوسنتز، برداشت از مایع دور جنین از طریق پوست شکم به منظور بررسی ناهنجاری‌های ژنتیکی و کروموزومی جنین، قبل از تولد است. در واقع آمنیوسنتز، شایع‌ترین روش تهاجمی برای تشخیص ناهنجاری‌ها قبل از تولد است که در صورت شدید بودن ناهنجاری جنین، از طرف پزشکی قانونی نیز اجازه ختم بارداری در مراحل اولیه داده میشود تا هزینه و مدت بارداری بی‌نتیجه به مادر تحمیل نشود.
اما پرسش اصلی این است که کدام دسته از مادران باید آزمایش آمنیوسنتز را انجام دهند؟
دکتر رویا تقی‌پور انوری، متخصص زنان و زایمان در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: مادرانی که در معرض خطر جنین ناهنجار هستند باید این تست را انجام دهند که شامل مادران بارداری که سن‌شان بالای 35 سال است، بارداران دوقلویی دو تخمکی و آنها که سن شان هنگام زایمان بالای 31 سال است، خانم‌هایی که سابقه به دنیا آوردن کودک مبتلا به ناهنجاری کروموزومی دارند، وجود جا‌به‌جایی کروموزومی در مادر یا همسر، وجود مواردی از سقط‌های زودهنگام و تشخیص ناهنجاری ساختمانی جنین با سونوگرافی میشود. به بیان دیگر، مادرانی که خطر داشتن جنین ناهنجار دارند یعنی نتیجه تست‌های غربالگری سه ماهه اول یا دوم آنها وجود این ناهنجاری‌ها را تائید می‌کند یا ناهنجاری در سونوگرافی شان تشخیص داده شده یا سابقه فامیلی مثبت برای اختلالات ژنتیکی دارند حتما باید آمنیوسنتز انجام شود. البته همه باردارها نیز می‌توانند از این تست برای اطمینان از سلامت جنین‌شان استفاده کنند.
این متخصص زنان می‌افزاید: همچنین برای تشخیص کامل شدن مراحل تکاملی ریه جنین، بخصوص در مادران دیابتی، آمنیوسنتز توصیه میشود. گاهی نیز برای درمان افزایش حجم مایع آمنیوتیک بویژه در مادرانی که این افزایش حجم، باعث تنگی نفس و مشکلات تنفسی در مادر شده است، آمنیوسنتز و کاهش حجم مایع توصیه میشود.
آمنیوسنتز درد ندارد
خیلی‌ها از انجام آمنیوسنتز می‌ترسند و تصور می‌کنند فرو کردن سوزن بلند و نازکی در شکم‌شان بسیار دردناک و آزار‌دهنده است، اما دکتر تقی‌پور برای روشن‌شدن ذهن بارداران از بی‌خطر و بی‌درد بودن آمنیوسنتز توضیح می‌دهد: آمنیوسنتز معمولا در 15 تا 20 هفتگی بارداری انجام میشود. درواقع با روشی کاملا استریل و با کمک سونوگرافی، یک سوزن نخاعی از طریق پوست شکم، وارد کیسه آمنیون (کیسه آمنیوتیک اطراف جنین را در رحم مادر در برمی گیرد و داخل آن، مایعی به نام آمنیون وجود دارد. مقدار این مایع بتدریج افزایش پیدا می‌کند تا نوزاد بتواند براحتی داخل آن رشد و حرکت کند) میشود. البته دقت میشود سوزن با جفت، بند ناف و جنین برخورد نکند. جالب است بدانید درد و ناراحتی مادر بر اثر این تکنیک خیلی ناچیز است و بی‌حسی موضعی معمولا نیاز نیست. وی تاکید می‌کند: البته مادران مبتلا به ویروس ایدز نباید آمنیوسنتز انجام دهند، چون ممکن است باعث انتقال عفونت شود. همچنین اگر جفت در مسیر ورود سوزن باشد توصیه به انجام آن نمی‌شود.
تشخیص کدام دسته از بیماری‌ها؟
اما تشخیص کدام دسته از بیماری‌ها و عوارض در جنین از طریق آمنیوسنتز ممکن است؟
دکتر تقی‌پور پاسخ می‌دهد: تشخیص بیماری‌های ژنتیکی و ناهنجاری‌های کروموزومی، باز بودن کانال نخاعی، تشخیص برخی عفونت‌ها وهمچنین بررسی اثرات ناسازگاری RH خون مادر و جنین از طریق آمنیوسنتز امکان‌پذیر است.
وی درباره این که نتایج تشخیصی از طریق این روش تا چه اندازه قابل اطمینان است، می‌گوید: در مورد ناهنجاری‌های کروموزومی، نتایج به‌دست آمده از آمنیوسنتز، بیش از 99 درصد قابل اطمینان است، اما در مورد اختلالات مادرزادی با علل نامشخص مثل عارضه لب شکری، اختلالات ذهنی و آسیب‌های قلبی عروقی، آمنیوسنتز کاربردی ندارد.
عوارض احتمالی
به گفته دکتر تقی‌پور، عوارض آمنیوسنتز نادر است وشامل لکه بینی گذرای واژینال، نشت مایع آمینون، عفونت مایع و آسیب‌دیدگی جفت و جنین بر اثر برخورد سوزن میشود. بر اساس آمارهای گرفته شده، سقط ناشی از آمنیوسنتز در سه ماهه دوم بارداری، یک مورد در 300 تا 500 بارداری بوده است. البته از دست دادن بارداری در خانم‌های چاق و بارداریهای دوقلو شایع‌تر است.
وی تاکید می‌کند: کسانی که می‌خواهند آزمایش آمنیوسنتز انجام دهند باید به طور کامل از عوارض آن آگاهی داشته باشند، بویژه اگر گروه خونی منفی دارند حتما باید آمپول مخصوصی به آنها تزریق شود. همچنین باید به این افراد از نظر علائم عفونت وآبریزش (نشت مایع آمنیوتیک) هشدارهای لازم داده شود.
روشی قطعی برای اطمینان از سلامت جنین
این متخصص زنان درباره این که چرا در مواردی نتیجه تست غربالگری (از طریق آزمایش خون) از نظر وجود ناهنجاری‌های جنینی منفی بوده، اما نتیجه آمنیوسنتز بر خلاف آن مثبت است، می‌گوید: در واقع، هر دوی این نتایج در صورتی که در محل معتبر انجام شده باشد، درست است. زمانی که غربالگری دوران بارداری انجام میشود با استفاده از نشانگرهای بیوشیمیایی خون مادر و بعضی علائم سونوگرافی مرتبط با بیماری‌های شایع کروموزومی، احتمال ابتلا جنین به این بیماری‌ها تخمین زده میشود. در حالی که وقتی آمنیوسنتز انجام میشود، خود جنین به صورت مستقیم مورد بررسی کروموزومی قرار می‌گیرد.به خاطر داشته باشید آمنیوسنتز و نمونه‌گیری از پرزهای جفت، تنها راه اطمینان یافتن از درست بودن یا اشتباه بودن احتمال تخمین‌زده شده در تست غربالگری تا قبل از تولد جنین است، ولی چون این روش‌ها یک تا 2 درصد با احتمال سقط همراه است در اولین قدم به خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود.
پونه شیرازی / گروه سلامت