جام جم سرا: مدیریت رفتار موثر با دانش‌آموزان یعنی داشتن روابط مثبت با آنان. مدیریت رفتار باید به‌گونه‌ای در مدارس انجام شود که دانش‌آموزان بیاموزند کار شایسته ،معقول، مناسب و صحیح را انجام دهند و یادبگیرند آمادگی انجام کار صحیح را داشته باشند، حتی وقتی کسی نیست که دستور دهد و زمانی که اولیای خانه یا مدرسه دورند. بنابراین با توجه به اهمیت مساله مدیریت رفتار، بهتر است اولیای مدارس اساس و بنیان مدیریت رفتار را شناخته و براساس آن عمل کنند. برنامه‌ریزی برای ایجاد زمینه‌هایی که دانش‌آموزان بتوانند رفتارهای خوب از خود نشان بدهند دو عامل مهم پیشگیری و کاهش رفتار نامناسب را در حالت تعادل نگه می‌دارد. رفتارهای مناسبی را که می‌توانید در مقابل رفتارهای نامناسب دانش‌آموزان داشته باشید، مشخص کنید. برای این منظور باید آگاهانه و اصولی شیوه مناسب را انتخاب کنید نه اینکه بدون برنامه‌ریزی و از روی احساسات به آن رفتار، واکنش نشان دهید.
هنگام روبه‌رو شدن با رفتار نامناسب دانش‌آموز همیشه این نکته را برایش روشن کنید که انتقاد شما متوجه خود رفتار است، نه کسی که رفتار از او سرزده است. به یاد داشته باشید:
ـ اشتباهی که دانش‌آموز می‌کند با شخصیت او یکی نیست.
ـ اگر به او برچسب بد بزنید، اغلب باعث میشود او از خودش تصویر ذهنی ضعیفی بسازد.
ـ دانش‌آموزان برای تغییر رفتارشان به امید و دلگرمی‌نیاز دارند.
از زبان انتخاب استفاده کنید: امکان داشتن انتخاب یکی از موثرترین نیروهای انگیزه‌سازی است که افراد تجربه می‌کنند. وقتی طوری رفتار می‌کنید که گویی به دانش‌آموز این امکان را می‌دهید که از بین رفتارها انتخاب‌کننده باشد، هم شما و هم آنها تا حد زیادی احساس قدرت می‌کنید، پس سعی کنید براساس اصول عادلانه به دانش‌آموز کمک کنید تا انتخاب مناسبی داشته باشد و اجازه دهید نتیجه رفتاری را که انتخاب کرده، ببیند.
روی رفتارهای اولیه تمرکز کنید: رفتارهای اولیه رفتارهایی است که دخالت شما را می‌طلبد زیرا مانع انجام برنامه‌های کلاسی میشود. بسیاری از دانش‌آموزان وقتی می‌خواهید رفتارهای اولیه‌شان را تصحیح کنید به رفتارهای ثانویه روی می‌آورند، یعنی رفتارهایی که با توسل به آنها سعی می‌کنند توجه شما را از رفتار اشتباهی که مرتکب شده‌اند منحرف کرده، خود را آرام کنند و احساس خوبی داشته باشند. آه کشیدن، غرغرکردن و رو برگرداندن، از جمله رفتارهای غیرکلامی ثانویه هستند که برخی دانش‌آموزان وقتی می‌خواهند رفتارشان را تصحیح کنند از خود نشان می‌دهند.
فضایی سرشار از اعتماد و حمایت ایجاد کنید: اعتماد پایه و اساس تمام روابطی است که در آن حمایت متقابل وجود دارد. اشتباه است اگر فکر کنید تنها با خوب بودن با دانش‌آموزان و نشان دادن رفتاری دوستانه می‌توانید اعتماد آنها را نسبت به خودتان جلب کنید. اگر می‌خواهید آنها به شما اعتماد کنند، باید به مرور قابل اعتماد بودن خود را ثابت کنید. به تعهدات خود نسبت به آنها عمل کنید، از تک‌تک آنها در کلاس حمایت کنید، در یادگیری‌ها یاری‌شان کنید و احترامشان را نگه دارید.
الگوی همان رفتاری باشید که از دانش‌آموزتان انتظار دارید: رفتار شما به‌عنوان معلم بیشترین تاثیر را در کلاس دارد. دانش‌آموزان در حال یادگیری آن دسته از مهارت‌های اجتماعی هستند که به کمک آنها بتوانند انتخاب‌های رفتاری درستی داشته باشند. به همین دلیل نیاز دارند که از رفتار شما به‌عنوان یک معلم الگو بگیرند. البته نیازی نیست که شما یک الگوی رفتاری عالی و بی‌عیب و نقص باشید. یک انسان معمولی که خطا می‌کند و به خاطر آنها عذرخواهی هم می‌کند، الگوی بسیار خوبی است.
مسائل مهم را پیگیری کنید: شما باید مسائل مهم را مشخص کنید تا از «تیزبینی بیمارگونه» دور باشید و نخواهید تک‌تک اشتباهات دانش‌آموزان را زیرذره بین بگذارید و با آنها برخورد کنید زیرا در این صورت به سرعت خسته می‌شوید و فضایی بسیار پرتنش را در کلاس درس حاکم می‌کنید.
روابط‌تان را تصحیح کنید: وقتی به‌دلیل رفتار نامناسب دانش‌آموز، ضروری است که او را تنبیه کنید نوعی احساس تنفر از شما در او به‌وجود می‌آید و رابطه‌تان را دچار تنش و تنفر می‌کند. باید مراقب باشید تا در اولین فرصت ممکن بعد از تصحیح رفتار دانش‌آموز دوباره با او رابطه مثبت برقرار کنید؛ مثلا می‌توانید پیش از خارج شدن از کلاس از او خداحافظی کنید.
مهمترین ویژگی‌های مدیریت موثر رفتار در کلاس عبارتند از:
به‌عنوان یک معلم داشتن رفتار مناسب را مهمترین وظیفه خود بدانید و آن را در راس امور قرار دهید.
به دانش‌آموزان به طور فعال مسئولیت‌هایشان را آموزش دهید.
حتی وقتی رفتار دانش‌آموزی از نظر اجتماعی مناسب و پذیرفته نیست، رفتارتان طوری باشد که حقوق خودتان و او را حفظ کنید.
توجه خود را معطوف به حرکت در جهتی کنید که برای دانش‌آموزان نتایج موفقیت‌آمیز در برداشته باشد.
دانش‌آموزان را وقتی رفتار خوبی از آنها سر می‌زند، تشویق کنید.
به دانش‌آموز مرتبا بازخورد رفتار مناسبش را بدهید. برای این‌کار رفتار او را با استفاده از واژه‌های مثبت توصیف کنید.
آگاهانه از حرکات و اشاره‌هایی استفاده کنید که اقتدار و اعتماد به نفس شما را نشان می‌دهد.
از روش‌های مسالمت‌آمیز استفاده کنید.
از تمرکز بیش از حد روی رفتارهای نامناسبی که از دانش‌آموزان سر می‌زند خودداری کنید.
از عزت نفس دانش‌آموزان حمایت و محافظت کنید.
به دانش‌آموزان فرصت بدهید تا بر رفتارشان مسلط شوند و بتوانند به توصیه‌های شما پاسخ بدهند.
همیشه براساس قوانین کلاس رفتار دانش‌آموزان را تصحیح کنید.
موقع عصبانیت قضاوت نکنید.
قبل از آرام کردن دیگران، اول خودتان را آرام کنید.
اصول مواخذه را بدانید
منظور از «مواخذه» بیان عبارات حاکی از ناخشنودی ما در ارتباط با سوءرفتار دانش‌آموز است. مواخذه نقش مهمی در حفظ انضباط به دلیل کاربرد آسان خود دارد، اما کاربرد مکرر مواخذه به کلاس و درس آهنگی منفی می‌بخشد و چه بسا بتدریج به تخریب احترام و درک متقابل منجر میشود. نکاتی که در پی می‌آید، در افزایش تاثیر و گیرایی مواخذه سودمند واقع میشود:
جدی باشید. به‌عنوان معلم مواخذه شما باید در لحن و محتوا صریح و جدی باشد. از درخواست یا مواخذه‌ای که یکباره صادر میشود، خودداری کنید.
از عصبانیت بی‌جا اجتناب کنید. فریاد زدن بر سر دانش‌آموز و از کوره دررفتن، بر فضای مثبت کلاس درس تاثیر نامطلوب می‌گذارد.
در مواخذه بر آنچه ضرورت دارد تاکید کنید. مواخذه‌ها بایستی بر آنچه دانش‌آموز باید انجام دهد و نه بر گله و شکایت از خود فرد تاکید داشته باشد. مثلا عبارت «توجه کن» از عبارت «از پنجره بیرون را نگاه نکن» بهتر است.
به تاثیر روانی برخورد توجه داشته باشید. وقتی توبیخی صورت می‌گیرد تاثیر آن از طریق علائم غیر گفتاری و در نگاه جدی و نه تهدیدآمیز اثربخشی بیشتری دارد.
از درگیری‌های غیرضروری اجتناب کنید. دانش‌آموز را به درگیری نکشانید. تدبیر درست آن است که مجادله را کوتاه کرده و از دانش‌آموز بخواهیم بعد از کلاس درس بماند و بدون تاخیر به ادامه درس بپردازیم.
مواخذه خصوصی از توبیخ در حضور دیگران بهتر است. یک مواخذه محرمانه با کلماتی آرام و خصوصی از آن رو سودمند است که یک ارتباط فردی‌تر است و از آشفتگی دانش‌آموز می‌کاهد و احتمال بروز واکنش خصم آلود او را ضعیف می‌سازد.
از مقایسه‌های بی‌مورد خودداری کنید. دانش‌آموزان معمولا مواخذه‌های همراه با مقایسه با دیگران را قبول نمی‌کنند.
تهدیدهای توخالی را کنار بگذارید. صدور توبیخ‌های توهین‌آمیز و همراه با تهدید که نمی‌خواهیم یا توان به اجرا درآوردنش را نداریم ،کاری بی‌ثمر است.
از مواخذه تمام کلاس پرهیز کنید. توبیخ همه کلاس مساله‌ای حساس است. تدبیر سودمند آن است که به جای لفظ همه دانش‌آموزان، در خطاب خود لفظ «اغلب دانش‌آموزان» را به کار برید.
از به کار بردن عبارات خصمانه و کلمات زشت اجتناب کنید. به کار بردن این کلمات توام با نکوهش فقط باعث رنجش و احساس بیگانگی و سرخوردگی دانش‌آموز میشود.
پیشگیرانه عمل کنید. مواخذه‌هایی که هدف آن پیشگیری از سوءرفتار صورت می‌گیرد موثر تر از مواخذه‌ای است که صرفا پس از رفتارهای سوءمکرر و طولانی انجام میشود.
معصومه اسدی / جام جم