جام جم سرا: تقریبا همه با مراحل رشد جسمی کودک، آشنایی دارند. این مراحل شامل مواردی مثل شناخت چهره مادر، گرفتن گردن، نشستن بدون کمک، گفتن کلمات و... است اما مراحل دیگری هم وجود دارد که شاید کمتر مورد توجه والدین و بزرگسالان قرار می‌گیرند: مراحل رشد جنسی که از همان دوران جنینی آغاز میشود. این مراحل بسیار مهمند و سلامت جنسی کودک را در آینده شکل می‌دهند.
۳ مرحله تکامل جنسی در دوران جنینی
۱. ابتدا گناد‌ها یا غدد جنسی تمایز نیافته شکل می‌گیرند و به‌تدریج به بیضه در جنس مذکر و تخمدان در جنس مونث تبدیل می‌شوند.
۲. سپس نوبت به مرحله تشکیل اندام‌های داخلی مانند رحم، تخمدان‌ها و واژن در دختر‌ها و پروستات و کیسه منی در پسر‌ها می‌رسد.
۳. در مرحله سوم، اندام‌های تناسلی خارجی شکل می‌گیرند. اگر به دلیلی اندام‌های جنسی نتوانند مرحله رشدی و تکاملی خود را درست طی کنند و مثلا بافت‌های جنینی حساسیت و پاسخگویی خود به هورمونهای جنسی را از دست بدهند، شکل ظاهری جنین میتواند متفاوت با جنسیت ژنتیکی او شود و جنینی که مثلا از نظر ژنتیکی پسر است، دارای اندام جنسی زنانه خواهد شد.
بافت‌های جنسی جنین قابلیت دوگانه دارند؛ یعنی دارای پتانسیلی هستند که هم می‌توانند به اندام جنسی مردانه تبدیل شوند و هم به اندام جنسی زنانه. اینکه نوزادی از بدو تولد دختر باشد یا پسر به اتفاق‌هایی بستگی دارد که در دوران جنینی می‌افتد. جنین‌هایی که کروموزوم Y دارند، حاوی ژن ویژه‌ای هستند که قابلیت تبدیل جنین را به جنس مذکر دارد. در جنین مونث چون کروموزوم Y وجود ندارد، پیام‌هایی که قرار است از ژن موجود در کروموزوم Y برسد نیز وجود ندارد بنابراین مجرا‌ها به رحم و واژن تبدیل خواهد شد و گنادهای تمایزنیافته به تخمدان تبدیل می‌شوند.
کی اندام جنسی جنین دیده میشود؟
اندام‌های جنسی خارجی جنین تقریبا در ۱۰ هفتگی در پسر‌ها و ۱۲ هفتگی در دختر‌ها مشهود است. هر بیماری و اتفاقی در فرایند تکامل جنسی میتواند ویژگی‌های ظاهری جنسی را تغییر دهد.
اهمیت ۲ سال اول زندگی
خیلی از رفتارهایی که انسان‌ها در بزرگسالی نشان می‌دهند، در دوران نوزادی و شیرخوارگی شکل می‌گیرند. در ۲ سال اول تولد، کودکان توانایی لذت بردن و اعتماد کردن به دیگران را می‌آموزند. این لذت میتواند لذت از خوردن یا هوای تازه باشد و صرفا شهوانی نیست. وقتی کودک گریه میکند و مادر او را در آغوش می‌گیرد، سیر یا تمیزش میکند، می‌آموزد که کسی وجود دارد که نیاز‌هایش را برآورده کند. این اولین رابطه عاطفی است که او اوایل زندگی خود برقرار میکند.
این آموخته به کودک کمک میکند در آینده بتواند یک پیوند عاطفی مبتنی بر اعتماد با همسرش داشته باشد. یعنی رابطه دوطرفه‌ای ایجاد میکند که در آن هم احساس لذت و هم احساس امنیت وجود دارد.
به کودک کمک کنید اندام جنسی‌اش را بشناسد
در شیرخوارگی عمده یادگیری از طریق حواس پنجگانه است. اولین چیزی که کودک شناسایی میکند، بدنش است و پدر و مادر باید در این مرحله به او کمک کنند شناخت درست و احساس خوبی از بدن و اندام تناسلی‌اش پیدا کند. اگر این مرحله را خوب طی نکند، ممکن است احساس بدی از دختر یا پسر بودن خود پیدا کند که در زندگی جنسی او تاثیر سوء خواهد گذارد.
پسر‌ها آلت تناسلیشان را حدود ۸-۷ ماهگی می‌شناسند ولی این سن در دختر‌ها کمی دیرتر (۱۰-۹ ماهگی) است. پسر‌ها در خواب یا بیداری و حتی درون رحم مادر نعوظ‌های مکرر دارند. این نعوظ اصلا به معنای نعوظ در پاسخ به واکنش‌های جنسی نیست. حتی دختر‌ها هم ممکن است ترشحات واژینال غیرمشهودی داشته باشند. این واکنش‌های طبیعی ممکن است مرتبط با تماس، اصطکاک یا بیان نیاز به تخلیه مثانه باشد.
بهترین زمان صحبت با کودک درباره اندام جنسی
بهترین زمان هنگام پوشک یا حمام کردن کودک است. اسم باید مناسب و عامیانه باشد و جلف یا سخت نباشد. متاسفانه در کشور ما واژه مناسبی برای آلت تناسلی مردانه یا زنانه وجود ندارد و واژه‌های موجود یا بسیار عامیانه یا بسیار علمی هستند. دادن یک نام مناسب به اندام تناسلی کودک به والدین و کودک کمک میکند راحت‌تر درباره این موضوع صحبت کنند.
فرض کنید دختر بچه‌ای بیاموزد نباید به اندام تناسلی‌اش دست بزند، به آن نگاه کند یا درباره آن حتی با مادرش حرف بزند. این دختر احساس خوشایندی به جنسیت خود نخواهد داشت و اگر در بزرگسالی مشکلی پیدا کند، ممکن است اصلا تشخیص ندهد؛ چون نه به آلت تناسلی‌اش نگاه میکند، نه به آن دست می‌زند و نه حتی دوست دارد این قسمت از بدن خود را بشناسد. چنین افرادی اغلب به پزشک هم مراجعه نمی‌کنند و حتی بسیاری از این زنان شاید هرگز مفهوم لذت جنسی را درک نکنند.
وقتی کودک متوجه اندام تناسلی‌اش میشود
کودکان از ۷ تا ۱۰ ماهگی با اندام تناسلیشان بازی می‌کنند. مفهوم این کار کشف اندام تناسلی در راستای شناخت بدن خود است. آنها این کار را با سایر اعضای بدن نیز انجام می‌دهند. کم‌کم تا حدود ۱۸ ماهگی می‌آموزند دو جنس مختلف دختر و پسر وجود دارد و تفاوت‌های آنها را از نظر ظاهری و رفتاری کشف می‌کنند.
این مرحله فوق‌العاده مهم است. اگر اختلالی در کشف جنس مخالف کودکان ایجاد شود و کودک نتواند هویت خوبی برای خود بسازد، ممکن است درآینده با پذیرش جنسیت خود مشکل پیدا کند. وقتی کودکی جنسیت خود را دوست داشته باشد، نقش‌های مربوط به آن جنس را نیز به خوبی خواهد پذیرفت.
حس خودمختاری در کودک
خودمختاری و احساس مالکیت حدود ۲ سالگی کسب میشود. احساس خودمختاری باعث میشود کودکان خود را مرکز هستی بدانند و سعی کنند مرکز توجه و مالک هر چیزی باشند. رفتارهای کودکان در این مرحله بیانگر کسب هویت مستقل و مالکیت وجودشان است. عبور سالم از این مرحله به کودک کمک میکند قلمرو مستقل خودش را داشته باشد که بر سلامت جنسی وی نیز در آینده اثرگذار خواهد بود.
کودک باید همبازی داشته باشد
از ۱۸ ماهگی به بعد کودک باید با همسالان خود در ارتباط باشد (کودک ۲ ساله نباید همبازی کودک ۵ ساله باشد). کودکان در بازی‌های دسته‌جمعی نه تنها اصول رابطه بین فردی را می‌آموزند، بلکه بسیاری از نقش‌های جنسیتی را نیز تجربه می‌کنند و با خصوصیات جنس خود و جنس مخالف نیز آشنا می‌شوند.
دو نکته مهم
۱) دو سال اول زندگی کودک برای برقراری پیوندهای عاطفی و اعتماد به دیگران در زندگی پیش روی کودک بسیار مهم است. پیوند عاطفی و اعتماد به دیگران هم برای سلامت جنسی و هم برای روابط انسانی کودک در آینده تعیین‌کننده هستند.
۲) در مرحله رشد و نمو، شناسایی بدن به‌وسیله خود کودک و درک اندام تناسلی ضروری است و رفتار و کلام والدین و سایر افرادی که با کودک در تعامل هستند، باید به‌گونه‌ای باشد که به او حس کامل و بی‌‌نقص بودن بدهد و در او نگرش مثبتی نسبت به جنسیتش ایجاد کند. (دکتر آزیتا گشتاسبی - متخصص بهداشت باروری و فلوشیپ سلامت جنسی/شفا)