عقد اخوت پیوند برادری میان دو مرد مسلمان یا زن مسلمان است. مهمترین عقد اخوت تاریخ اسلام را پیامبر اکرم (ص) میان مهاجرین و انصار منعقد کرد.
عقد اخوت به معنای «پیوند برادری»، (در عربی: مؤاخاة) پیوندی است که میان دو مسلمان بسته میشود تا با یکدیگر برادر باشند. معروفترین عقد اخوت مربوط به پیمانی است که پیامبر (ص) بین مهاجران و انصار بست.
یکی از ابتکارات اسلام، ایجاد استوارترین ارتباطات، بین کسانی است که بر حسب ظاهر هیچ گونه ارتباطی با هم ندارند؛ برادری نزدیکترین ارتباطی است که بین دو نفر وجود دارد علقه برادری در بین تمام ملل علاقه ای مطمئن و محکم است، ولی در میان اعراب خصوصا در دوران های گذشته از اعتبار بیشتری برخوردار است، به طوری که ملاک حق و باطل قرار می گرفت.
در این عرف، برادر ذی حق است و باید تایید شود و باید به یاری اش برخاست، اگرچه در حقیقت ظالم و متجاوز باشد و کسی که در مقابل اوست باید مغلوب گردد، اگر چه بر حق باشد در چنین محیطی، اسلام با تعریفی جدید از مفهوم اخوت و برادری این باور نادرستی را هدف گرفته چنین تعریفی از برادری و اخوت، ارائه می دهد: «انما المؤمنون اخوه»؛ «فقط مؤمنان با هم برادرند» پس غیر مؤمن در این خانواده بیگانه است، اگرچه در همین خانواده زاده و بالنده شده باشد.
این اصلی است که قرآن شریف بنا نهاده است بر اساس این اصل همه مؤمنان در این خانواده بزرگ با هم برادرند.
اجرای عقد اخوت جزو اعمال مستحب در روز عید غدیر است و در این روز، افراد با خواندن عقد اخوت میتوانند برادر دینی همدیگر شوند. البته مراجع، انجام عقد اخوت را مختص به این روز خاص ندانستهاند؛ چنانچه آیتالله خامنهای در اینباره میفرمایند: «انحصار آن به روز مبارک عید غدیر خم معلوم نیست، هر چند اولى و احوط است.» آیتالله مکارم شیرازی نیز بر همین نظرند و میفرمایند: «...خواندن آن در ایام دیگر به امید ثواب مانعی ندارد.»
پیدا شدن مفهوم برادری دینی در فرهنگ صدر اسلام، زمینهای کهنتر از ترویج برادری از سوی پیامبر اکرم (ص) در میان مهاجران و انصار پس از هجرت به مدینه داشته است. از کهنترین نمونههای کاربرد تعبیر برادری میان مسلمانان، تعبیر برادری ناظر به برادری مسلمانان مکه با همکیشانی در یثرب، در روزهای پیش از هجرت پیامبر و مسلمانان به آنجا است. از دیگر سو به نظر میرسد مفهوم برادری دینی در فرهنگ اسلامی یک امر عارضی و بازتاب صرف فرهنگ عرب جاهلی نبوده و در شمار اصلیترین راهکارهای پیامبر (ص) محسوب میشده است.
در بررسی سیر تاریخی عقد اخوت در اسلام به این گزینه ها می توان اشاره نمود؛
میان مورخان مشهور است که پیامبر پیش از هجرت به مدینه، بین مسلمانان مکه (که بعدها مهاجران لقب گرفتند) عقد اخوت بست تا در تحمل آزار و اذیتهای مشرکان و نیز مشکلاتی که در آینده در راه هجرت برای آنان پیش میآمد، یاور یکدیگر باشند. آن گونه که در منابع تاریخی آمده، پیامبر میان ابوبکر و عمر، حمزه بن عبدالمطلب و زید بن حارثه، عثمان و عبدالرحمان بن عوف، زبیر و ابن مسعود، بلال و عباده بن حارثه، مصعب بن عمیر و سعد بن ابی وقاص و... عقد اخوت بست.
در منابع آمده است وقتی پیامبر بین اصحاب خود عقد اخوت بست، علی(ع) گریان نزد پیامبر آمد و گفت: میان اصحابت برادری برقرار کردی و مرا با هیچ کس برادر نساختی! پیامبر فرمود تو برادر من در دنیا و آخرت هستی. |
پنج ماه و به نقلی هشت ماه پس از هجرت مسلمانان به مدینه، روزی پیامبر (ص) به اصحاب خود فرمود: «تآخوا فی الله أخوین أخوین»؛ «در راه خدا، دو تا دو تا با یکدیگر برادر شوید.» بنا بر مشهور تعداد آنها ۹۰ نفر بوده است: ۴۵ نفر از مهاجران و ۴۵ نفر از انصار. بنا بر نقل منابع، پیامبر بین ابوبکر و خارجه بن زید انصاری، عمر و عتبان بن مالک انصاری خزرجی، عثمان و اوس بن ثابت، ابوعبیده بن جراح و سعد بن معاذ، عبدالرحمان بن عوف و سعد بن ربیع، طلحه و کعب بن مالک، زبیر و سلمه بن سلام، سلمان فارسی و ابودرداء، عمار بن یاسر و حذیفه بن نجار یا به نقلی ثابت بن قیس و... برادری برقرار کرد. پس از برقراری این پیوند، مسلمانان همچون دو برادر حقیقی از یکدیگر ارث میبردند. ولی این حکم، موقت بود و با نزول آیه «وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللَّـهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ» (احزاب، ۶)، ارث بردن به خویشان نسبی اختصاص یافت.
عقد اخوتی که در سال نخست هجری برقرار شد نقش مهمی در روابط میان مسلمانان داشت ولی آنچه اهمیت بیشتری دارد، برادری همه مسلمانان با یکدیگر است که در سال نهم هجری با نزول آیه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَه» (حجرات، ۱۰) بر آن تاکید شد. هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر میان افرادی که شبیه و نظیر یکدیگر بودند، پیمان برادری بست؛ از جمله میان ابوبکر و عمر...، ابوذر و ابن مسعود، سلمان و حذیفه...، مقداد و عمار، عایشه و حفصه، ام سلمه و صفیه و...
پیوند برادری میان امام علی (ع) و پیامبر (ص) جزو متواترات تاریخی است. بجز منابع شیعی، بسیاری از منابع اهل سنت نیز این واقعه را نقل کردهاند که علامه امینی در کتاب الغدیر به پنجاه مورد از آنها اشاره کرده است.
از مهمترین دغدغههای پیامبر (ص) چگونگی برقراری عدالت اجتماعی در میان همه مردم بوده است و لازمه پدیدار گشتن چنین عدالتی، از یک سو بر افتادن تضادهای طبقاتی و از دیگر سو، ایجاد پیوندهای قرابت میان آحاد مردمان بوده است. به همین سبب پیامبر (ص) پیوند برادری دینی را به عنوان راهکاری عملی برای شکلگیری برادری و برابری میان همه انسانها برقرار ساخته است.
از بین بردن کینهها و دشمنیها، زدودن غربت و تنهایی مهاجران و جایگزین کردن پیوند ایمانی به جای پیوندهای قومی و نژادی نیز از جمله اهداف عقد اخوت شمرده شده است.
تا پیش از نزول آیه دهم از سوره حجرات، گمان میشد که ایجاد پیوند برادری میان مسلمانان، تنها کاری هوشمندانه و خردمندانه از سوی شخص پیامبر(ص) در مقام یک رهبر دینی و سیاسی با هدف بنیان نهادن جامعهای اسلامی و فراهم آوردن پشتوانه معنوی برای آن بوده است، اما با نزول این آیه معلوم شد که این پیوند افزون بر یک شیوه سیاسی برای ایجاد وحدت و یکپارچگی بین امت اسلام، بخشی از آیین اجتماعی اسلام است که خداوند متعال تشریع کرده است.
این عقد تعهداتی همچون ارث و محرمیت افراد وابسته به طرفین ایجاد نمیکند. بنابراین این افراد از هم ارث نمیبرند و هیچگونه رابطه محرمیت میان وابستگان آنها ایجاد نمیشود.
این عقد، فقط میان دو مرد یا دو زن بسته میشود و هیچ زن و مردی نمیتوانند این عقد را بین خود جاری کنند و خواهر و برادر شوند.
با توجه به نکات گفته شده مضمون این عقد رعایت برخی امور معنوی نسبت به یکدیگر در دنیا و پس از مرگ است. مثلاً برادران متعهد میشوند که در دنیا همدیگر را از دعا فراموش نکنند و در آخرت هم اگر از اهل نجات و شفاعت باشند، همدیگر را شفاعت کنند.
گردآوری: مجله اینترنتی ستاره
صیغه عقد اخوت بین دو مسلمان منعقد می شود. صیغه عقد اخوت را نمی توان بین یک مرد و یک زن منعقد کرد. صیغه عقد اخوت به فارسی هم خوانده می شود.
یکی از ابتکارات اسلام، ایجاد استوارترین ارتباطات، بین کسانی است که بر حسب ظاهر هیچ گونه ارتباطی با هم ندارند؛ برادری نزدیکترین ارتباطی است که بین دو نفر وجود دارد و علقه برادری در بین تمام ملل علاقه ای مطمئن و محکم است.
دو مرد یا دو زن، دست راست خود را به هم میدهند و یکی از آنان صیغه عقد اخوت را میخواند و دیگری مفاد آن را قبول میکند.
متن عربی صیغه عقد اخوت به این شرح است:
«واخَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَحْتُکَ فِی اللَّهِ وَ عَاهَدْتُ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ وَ کُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ الْأَئِمَّه الْمَعْصُومِینَ (ع) عَلَى أَنِّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّه وَ الشَّفَاعَه وَ أُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّه لَا أَدْخُلُهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مَعِی» |
ترجمه صیغه عقد اخوت: «به خاطر خدا با تو برادری و صفا (یکرنگی) میورزم و به خاطر خدا دستم را در دستت قرار میدهم و در پیشگاه خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگان او عهد میکنم که اگر از اهل بهشت و شفاعت باشم و اجازه ورود در بهشت را یابم، بدون تو وارد بهشت نشوم.»
سپس طرف دیگر در جواب او میگوید: «قَبِلْتُ»
باز نفر اول در ادامه صیغه عقد اخوت میگوید: «أَسْقَطْتُ عَنْکَ جَمِیعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّه مَا خَلَا الشَّفَاعَه وَ الدُّعَاءَ وَ الزِّیَارَه»
ترجمه: «تمام حقوق برادری به جز حق شفاعت و دعا و دید و بازدید را از تو ساقط کردم.»
و نفر دوم میگوید: «قَبِلْتُ»
لازم نیست صیغه عقد اخوت حتماً به عربی خوانده شود، بلکه اگر آن را به فارسی یا زبان دیگری هم جاری کنند صحیح است؛ اما باید الفاظی را به کار برند که معنی این عقد را برساند.
اگر دو خانم، بخواهند با هم عقد خواهری برقرار کنند در صورت خواندن عقد به عربی، باید ضمیرهای مذکر را تبدیل به ضمیرهای مونث کنند.
اصلی که در اسلام با عنوان عقد اخوت و برادری تاسیس شده است، تنها یک امر اعتباری محض و بر اساس برنامه ظاهری نیست، بلکه حقیقتی است که آثاری واقعی و حقیقی در پی دارد امت واحده محمدی (ص) و خانواده بزرگ اهل ایمان تابع نظم خاصی است هر عضو این خانواده در قبال اعضای دیگر وظایفی دارد و متقابلا از حقوقی برخوردار است.
احادیث زیادی از ائمه معصومین (ع) به دست ما رسیده که وظایف و حقوق برادران ایمانی را پس از جاری شدن صیغه عقد اخوت تعیین می کند. جامع ترین دستورالعمل در این زمینه حدیثی است که از رسول مکرم اسلام رسیده است، و ما آن را از کتاب مکاسب محرمه شیخ انصاری نقل می کنیم.
شیخ انصاری از کتاب وسائل الشیعه از کنزالفوائد شیخ کراجکی از امیرالمؤمنین علی (ع) روایت کرده است که رسول مکرم اسلام (ص) فرمود: هر مسلمانی (بعد از اجرای صیغه عقد اخوت) بر برادر خود 30 حق دارد که ذمه او بری نمی شود مگر اینکه آن را ادا کند یا صاحب حق بر او ببخشد:
لغزش او را ببخشد.
بر اشکش رحمت آورد.
عیبهایش را بپوشد.
چون در افتد، دست او گیرد.
پوزش او را بپذیرد.
چون او را غیبت کنند, از او دفاع کند.
همیشه خیرخواه او باشد.
برادری و مودتش را حفظ کند.
امان او را مراعات کند.
در بیماری عیادتش کند.
چون درگذشت جنازه اش را تشییع کند.
دعوت او را بپذیرد.
هدیه او را قبول کند.
نیکی ها و هدایای او را جبران نماید.
نعمت های او را شکر گزارد.
به نیکی یاری اش کند.
در حفظ ناموسش بکوشد.
حاجت او را برآورد.
حاجت خود را از او بخواهد.
و چون عطسه کند, به او بگوید «یرحمک اللّه».
گمشده او را راهنمایی کند.
سلام او را پاسخ دهد.
با او به نیکی مکالمه کند.
عطای او را بپذیرد.
قسم های او را باور کند.
دوستانش را دوست بدارد.
و با آنها دشمنی نکند.
او را یاری کند، چه ظالم باشد چه مظلوم، یعنی اگر ظالم است، او را از ظلم باز دارد و اگر مظلوم است او را در گرفتن حقش یاری کند.
او را بی یاور و تنها رها نکند.
خوبی هایی را که برای خود می پسندد، برای او هم بپسندد و بدی هایی را که برای خود نمی پسندد، بر اوهم نپسندد.
آن گاه حضرت علی (ع) فرمود: شنیدم رسول خدا (ص) می فرمود: «ان احدکم لیدع من حقوق اخیه شیئا فیطالبه به یوم القیامه فیقضی له علیه»؛ یعنی: «گاهی یکی از شما بعضی از حقوق برادر خویش را (بعد از صیغه عقد اخوت) ادا نمی کند و او در روز قیامت حقوق ضایع شده خود را مطالبه می کند و او [ضایع کننده حق برادرش] در محضر عدل الهی محکوم می شود.»
اخوت در لغت عرب معادل مفهوم برادری نیست، بلکه معنایی گسترده تر دارد، که خواهری را نیز شامل می شود اهل لغت می گویند «اخ یعنی کسی که در یک صلب یا یک رحم با تو مشترک است» بنابراین اخوت، خواهر را نیز شامل می شود به همین دلیل معادل عربی خواهر، یعنی اخت، مؤنث اخ به حساب می آید از این رو تمام دستوراتی که درباره اخوت مؤمنان وارد شده به طور یکسان شامل زنان ومردان می شود حضرت رسول مکرم اسلام (ص) نیز به هنگام ایجاد اخوت بین مؤمنان در مدینه، دخترش فاطمه زهرا را با همسرش ام سلمه خواهر کرد. بنابراین عقد اخوت در روز غدیر اختصاصی به مردان نداشته زنان نیز می توانند با هم عقد خواهری بخوانند.
مراجع تقلید در درباره عقد اخوت بین زنان قایل به دو دیدگاه عمده هستند؛ برخی مانند حضرات آیات خامنهای، مظاهری، نوریهمدانی، محققکابلی و روحانی صیغه عقد اخوت را مختص مردان دانستهاند، اما در مقابل حضرات آیات سیستانی، هادویتهرانی، سید سعید حکیم، آن را در میان زنان نیز جایز دانستهاند. آیتالله مکارمشیرازی نیز در اینباره میفرماید: «زنها میتوانند به قصد رجاء عقد خواهری بخوانند.» تعبیر آیتالله سیستانی نیز آنست که: «عقد اخوت دعای محض بوده و موجب هیچ نسبتی نمیشود.»
آیت الله سیستانی:
بله، اما آثار برادری حقیقی بر آن جاری نمی شود.
آیت الله مکارم شیرازی:
عهد اخوت باطل شدنی نیست ولی تنها اثر آن همان طور که در مفاتیح آمده حق زیارت و دعا می باشد.
عقد اخوت را باید فقط روز عید غدیر خواند؟
منحصر به روز عید غدیر خم نیست و خواندن آن در ایام دیگر به امید ثواب مانعی ندارد.
عقد اخوت بین دو نفر خوانده می شود که آنها در مسائل مربوط به حقوق برادری با یکدیگر شریک می شوند و برادر معنوی یکدیگر می شوند و فرقی نمی کند که بین دو مرد باشد یا دو زن.
آری دو زن هم می توانند با هم عقد خواهری بخوانند.
این عقد قابل فسخ نیست و عمل به آن چندان زحمتی ندارد.
آنچه که فقها علیرغم اختلاف فتاوایشان، در مورد عقد اخوت قبول دارند، همجنسبودن دو طرف عقد اخوت است و البته تعبیری که ایشان از این موضوع دارند، چنانچه آیتالله هادوی میفرمایند آن ست که این عقد «موجب هیچ نسبتی نمیشود و حقی ایجاد نمیکند؛ چرا که صرفاً یک دعا، برای تقویت روابط عاطفی است و باید عبارات به تناسب ضمایر و محتوی تغییر کند.»
بر همین اساس حضرات آیات وحیدخراسانی، روحانی، مکارمشیرازی و... به صراحت میفرمایند: «صیغه خواهر و برادری که موجب محرمیت باشد، در اسلام نیست.» حتی آیتالله مکارم شیرازی در جایی میفرمایند که چنین عقدی حرام است.
آیتالله سیستانی نیز می فرمایند: «به مقدار خواهر برادرى بر آن شرعاً اثرى مترتب نیست و موجب محرمیت نمى شود.»؛ زیرا از نظر اسلام، چنانچه آیتالله صافیگلپایگانی میفرمایند، میان دو جنس متفاوت «آنچه موجب محرمیت میشود، انجام عقد ازدواج به صورت دایم یا موقت، با رعایت شرایط مربوطه است.»
گردآوری: مجله اینترنتی ستاره
عقد اخوت پیوند برادری میان دو مرد مسلمان یا زن مسلمان است. مهمترین عقد اخوت تاریخ اسلام را پیامبر اکرم (ص) میان مهاجرین و انصار منعقد کرد.
عقد اخوت به معنای «پیوند برادری»، (در عربی: مؤاخاة) پیوندی است که میان دو مسلمان بسته میشود تا با یکدیگر برادر باشند. معروفترین عقد اخوت مربوط به پیمانی است که پیامبر (ص) بین مهاجران و انصار بست.
یکی از ابتکارات اسلام، ایجاد استوارترین ارتباطات، بین کسانی است که بر حسب ظاهر هیچ گونه ارتباطی با هم ندارند؛ برادری نزدیکترین ارتباطی است که بین دو نفر وجود دارد علقه برادری در بین تمام ملل علاقه ای مطمئن و محکم است، ولی در میان اعراب خصوصا در دوران های گذشته از اعتبار بیشتری برخوردار است، به طوری که ملاک حق و باطل قرار می گرفت.
در این عرف، برادر ذی حق است و باید تایید شود و باید به یاری اش برخاست، اگرچه در حقیقت ظالم و متجاوز باشد و کسی که در مقابل اوست باید مغلوب گردد، اگر چه بر حق باشد در چنین محیطی، اسلام با تعریفی جدید از مفهوم اخوت و برادری این باور نادرستی را هدف گرفته چنین تعریفی از برادری و اخوت، ارائه می دهد: «انما المؤمنون اخوه»؛ «فقط مؤمنان با هم برادرند» پس غیر مؤمن در این خانواده بیگانه است، اگرچه در همین خانواده زاده و بالنده شده باشد.
این اصلی است که قرآن شریف بنا نهاده است بر اساس این اصل همه مؤمنان در این خانواده بزرگ با هم برادرند.
اجرای عقد اخوت جزو اعمال مستحب در روز عید غدیر است و در این روز، افراد با خواندن عقد اخوت میتوانند برادر دینی همدیگر شوند. البته مراجع، انجام عقد اخوت را مختص به این روز خاص ندانستهاند؛ چنانچه آیتالله خامنهای در اینباره میفرمایند: «انحصار آن به روز مبارک عید غدیر خم معلوم نیست، هر چند اولى و احوط است.» آیتالله مکارم شیرازی نیز بر همین نظرند و میفرمایند: «...خواندن آن در ایام دیگر به امید ثواب مانعی ندارد.»
پیدا شدن مفهوم برادری دینی در فرهنگ صدر اسلام، زمینهای کهنتر از ترویج برادری از سوی پیامبر اکرم (ص) در میان مهاجران و انصار پس از هجرت به مدینه داشته است. از کهنترین نمونههای کاربرد تعبیر برادری میان مسلمانان، تعبیر برادری ناظر به برادری مسلمانان مکه با همکیشانی در یثرب، در روزهای پیش از هجرت پیامبر و مسلمانان به آنجا است. از دیگر سو به نظر میرسد مفهوم برادری دینی در فرهنگ اسلامی یک امر عارضی و بازتاب صرف فرهنگ عرب جاهلی نبوده و در شمار اصلیترین راهکارهای پیامبر (ص) محسوب میشده است.
در بررسی سیر تاریخی عقد اخوت در اسلام به این گزینه ها می توان اشاره نمود؛
میان مورخان مشهور است که پیامبر پیش از هجرت به مدینه، بین مسلمانان مکه (که بعدها مهاجران لقب گرفتند) عقد اخوت بست تا در تحمل آزار و اذیتهای مشرکان و نیز مشکلاتی که در آینده در راه هجرت برای آنان پیش میآمد، یاور یکدیگر باشند. آن گونه که در منابع تاریخی آمده، پیامبر میان ابوبکر و عمر، حمزه بن عبدالمطلب و زید بن حارثه، عثمان و عبدالرحمان بن عوف، زبیر و ابن مسعود، بلال و عباده بن حارثه، مصعب بن عمیر و سعد بن ابی وقاص و... عقد اخوت بست.
در منابع آمده است وقتی پیامبر بین اصحاب خود عقد اخوت بست، علی(ع) گریان نزد پیامبر آمد و گفت: میان اصحابت برادری برقرار کردی و مرا با هیچ کس برادر نساختی! پیامبر فرمود تو برادر من در دنیا و آخرت هستی. |
پنج ماه و به نقلی هشت ماه پس از هجرت مسلمانان به مدینه، روزی پیامبر (ص) به اصحاب خود فرمود: «تآخوا فی الله أخوین أخوین»؛ «در راه خدا، دو تا دو تا با یکدیگر برادر شوید.» بنا بر مشهور تعداد آنها ۹۰ نفر بوده است: ۴۵ نفر از مهاجران و ۴۵ نفر از انصار. بنا بر نقل منابع، پیامبر بین ابوبکر و خارجه بن زید انصاری، عمر و عتبان بن مالک انصاری خزرجی، عثمان و اوس بن ثابت، ابوعبیده بن جراح و سعد بن معاذ، عبدالرحمان بن عوف و سعد بن ربیع، طلحه و کعب بن مالک، زبیر و سلمه بن سلام، سلمان فارسی و ابودرداء، عمار بن یاسر و حذیفه بن نجار یا به نقلی ثابت بن قیس و... برادری برقرار کرد. پس از برقراری این پیوند، مسلمانان همچون دو برادر حقیقی از یکدیگر ارث میبردند. ولی این حکم، موقت بود و با نزول آیه «وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللَّـهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ» (احزاب، ۶)، ارث بردن به خویشان نسبی اختصاص یافت.
عقد اخوتی که در سال نخست هجری برقرار شد نقش مهمی در روابط میان مسلمانان داشت ولی آنچه اهمیت بیشتری دارد، برادری همه مسلمانان با یکدیگر است که در سال نهم هجری با نزول آیه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَه» (حجرات، ۱۰) بر آن تاکید شد. هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر میان افرادی که شبیه و نظیر یکدیگر بودند، پیمان برادری بست؛ از جمله میان ابوبکر و عمر...، ابوذر و ابن مسعود، سلمان و حذیفه...، مقداد و عمار، عایشه و حفصه، ام سلمه و صفیه و...
پیوند برادری میان امام علی (ع) و پیامبر (ص) جزو متواترات تاریخی است. بجز منابع شیعی، بسیاری از منابع اهل سنت نیز این واقعه را نقل کردهاند که علامه امینی در کتاب الغدیر به پنجاه مورد از آنها اشاره کرده است.
از مهمترین دغدغههای پیامبر (ص) چگونگی برقراری عدالت اجتماعی در میان همه مردم بوده است و لازمه پدیدار گشتن چنین عدالتی، از یک سو بر افتادن تضادهای طبقاتی و از دیگر سو، ایجاد پیوندهای قرابت میان آحاد مردمان بوده است. به همین سبب پیامبر (ص) پیوند برادری دینی را به عنوان راهکاری عملی برای شکلگیری برادری و برابری میان همه انسانها برقرار ساخته است.
از بین بردن کینهها و دشمنیها، زدودن غربت و تنهایی مهاجران و جایگزین کردن پیوند ایمانی به جای پیوندهای قومی و نژادی نیز از جمله اهداف عقد اخوت شمرده شده است.
تا پیش از نزول آیه دهم از سوره حجرات، گمان میشد که ایجاد پیوند برادری میان مسلمانان، تنها کاری هوشمندانه و خردمندانه از سوی شخص پیامبر(ص) در مقام یک رهبر دینی و سیاسی با هدف بنیان نهادن جامعهای اسلامی و فراهم آوردن پشتوانه معنوی برای آن بوده است، اما با نزول این آیه معلوم شد که این پیوند افزون بر یک شیوه سیاسی برای ایجاد وحدت و یکپارچگی بین امت اسلام، بخشی از آیین اجتماعی اسلام است که خداوند متعال تشریع کرده است.
این عقد تعهداتی همچون ارث و محرمیت افراد وابسته به طرفین ایجاد نمیکند. بنابراین این افراد از هم ارث نمیبرند و هیچگونه رابطه محرمیت میان وابستگان آنها ایجاد نمیشود.
این عقد، فقط میان دو مرد یا دو زن بسته میشود و هیچ زن و مردی نمیتوانند این عقد را بین خود جاری کنند و خواهر و برادر شوند.
با توجه به نکات گفته شده مضمون این عقد رعایت برخی امور معنوی نسبت به یکدیگر در دنیا و پس از مرگ است. مثلاً برادران متعهد میشوند که در دنیا همدیگر را از دعا فراموش نکنند و در آخرت هم اگر از اهل نجات و شفاعت باشند، همدیگر را شفاعت کنند.
گردآوری: مجله اینترنتی ستاره
صیغه عقد اخوت بین دو مسلمان منعقد می شود. صیغه عقد اخوت را نمی توان بین یک مرد و یک زن منعقد کرد. صیغه عقد اخوت به فارسی هم خوانده می شود.
یکی از ابتکارات اسلام، ایجاد استوارترین ارتباطات، بین کسانی است که بر حسب ظاهر هیچ گونه ارتباطی با هم ندارند؛ برادری نزدیکترین ارتباطی است که بین دو نفر وجود دارد و علقه برادری در بین تمام ملل علاقه ای مطمئن و محکم است.
دو مرد یا دو زن، دست راست خود را به هم میدهند و یکی از آنان صیغه عقد اخوت را میخواند و دیگری مفاد آن را قبول میکند.
متن عربی صیغه عقد اخوت به این شرح است:
«واخَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَحْتُکَ فِی اللَّهِ وَ عَاهَدْتُ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ وَ کُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ الْأَئِمَّه الْمَعْصُومِینَ (ع) عَلَى أَنِّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّه وَ الشَّفَاعَه وَ أُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّه لَا أَدْخُلُهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مَعِی» |
ترجمه صیغه عقد اخوت: «به خاطر خدا با تو برادری و صفا (یکرنگی) میورزم و به خاطر خدا دستم را در دستت قرار میدهم و در پیشگاه خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگان او عهد میکنم که اگر از اهل بهشت و شفاعت باشم و اجازه ورود در بهشت را یابم، بدون تو وارد بهشت نشوم.»
سپس طرف دیگر در جواب او میگوید: «قَبِلْتُ»
باز نفر اول در ادامه صیغه عقد اخوت میگوید: «أَسْقَطْتُ عَنْکَ جَمِیعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّه مَا خَلَا الشَّفَاعَه وَ الدُّعَاءَ وَ الزِّیَارَه»
ترجمه: «تمام حقوق برادری به جز حق شفاعت و دعا و دید و بازدید را از تو ساقط کردم.»
و نفر دوم میگوید: «قَبِلْتُ»
لازم نیست صیغه عقد اخوت حتماً به عربی خوانده شود، بلکه اگر آن را به فارسی یا زبان دیگری هم جاری کنند صحیح است؛ اما باید الفاظی را به کار برند که معنی این عقد را برساند.
اگر دو خانم، بخواهند با هم عقد خواهری برقرار کنند در صورت خواندن عقد به عربی، باید ضمیرهای مذکر را تبدیل به ضمیرهای مونث کنند.
اصلی که در اسلام با عنوان عقد اخوت و برادری تاسیس شده است، تنها یک امر اعتباری محض و بر اساس برنامه ظاهری نیست، بلکه حقیقتی است که آثاری واقعی و حقیقی در پی دارد امت واحده محمدی (ص) و خانواده بزرگ اهل ایمان تابع نظم خاصی است هر عضو این خانواده در قبال اعضای دیگر وظایفی دارد و متقابلا از حقوقی برخوردار است.
احادیث زیادی از ائمه معصومین (ع) به دست ما رسیده که وظایف و حقوق برادران ایمانی را پس از جاری شدن صیغه عقد اخوت تعیین می کند. جامع ترین دستورالعمل در این زمینه حدیثی است که از رسول مکرم اسلام رسیده است، و ما آن را از کتاب مکاسب محرمه شیخ انصاری نقل می کنیم.
شیخ انصاری از کتاب وسائل الشیعه از کنزالفوائد شیخ کراجکی از امیرالمؤمنین علی (ع) روایت کرده است که رسول مکرم اسلام (ص) فرمود: هر مسلمانی (بعد از اجرای صیغه عقد اخوت) بر برادر خود 30 حق دارد که ذمه او بری نمی شود مگر اینکه آن را ادا کند یا صاحب حق بر او ببخشد:
لغزش او را ببخشد.
بر اشکش رحمت آورد.
عیبهایش را بپوشد.
چون در افتد، دست او گیرد.
پوزش او را بپذیرد.
چون او را غیبت کنند, از او دفاع کند.
همیشه خیرخواه او باشد.
برادری و مودتش را حفظ کند.
امان او را مراعات کند.
در بیماری عیادتش کند.
چون درگذشت جنازه اش را تشییع کند.
دعوت او را بپذیرد.
هدیه او را قبول کند.
نیکی ها و هدایای او را جبران نماید.
نعمت های او را شکر گزارد.
به نیکی یاری اش کند.
در حفظ ناموسش بکوشد.
حاجت او را برآورد.
حاجت خود را از او بخواهد.
و چون عطسه کند, به او بگوید «یرحمک اللّه».
گمشده او را راهنمایی کند.
سلام او را پاسخ دهد.
با او به نیکی مکالمه کند.
عطای او را بپذیرد.
قسم های او را باور کند.
دوستانش را دوست بدارد.
و با آنها دشمنی نکند.
او را یاری کند، چه ظالم باشد چه مظلوم، یعنی اگر ظالم است، او را از ظلم باز دارد و اگر مظلوم است او را در گرفتن حقش یاری کند.
او را بی یاور و تنها رها نکند.
خوبی هایی را که برای خود می پسندد، برای او هم بپسندد و بدی هایی را که برای خود نمی پسندد، بر اوهم نپسندد.
آن گاه حضرت علی (ع) فرمود: شنیدم رسول خدا (ص) می فرمود: «ان احدکم لیدع من حقوق اخیه شیئا فیطالبه به یوم القیامه فیقضی له علیه»؛ یعنی: «گاهی یکی از شما بعضی از حقوق برادر خویش را (بعد از صیغه عقد اخوت) ادا نمی کند و او در روز قیامت حقوق ضایع شده خود را مطالبه می کند و او [ضایع کننده حق برادرش] در محضر عدل الهی محکوم می شود.»
اخوت در لغت عرب معادل مفهوم برادری نیست، بلکه معنایی گسترده تر دارد، که خواهری را نیز شامل می شود اهل لغت می گویند «اخ یعنی کسی که در یک صلب یا یک رحم با تو مشترک است» بنابراین اخوت، خواهر را نیز شامل می شود به همین دلیل معادل عربی خواهر، یعنی اخت، مؤنث اخ به حساب می آید از این رو تمام دستوراتی که درباره اخوت مؤمنان وارد شده به طور یکسان شامل زنان ومردان می شود حضرت رسول مکرم اسلام (ص) نیز به هنگام ایجاد اخوت بین مؤمنان در مدینه، دخترش فاطمه زهرا را با همسرش ام سلمه خواهر کرد. بنابراین عقد اخوت در روز غدیر اختصاصی به مردان نداشته زنان نیز می توانند با هم عقد خواهری بخوانند.
مراجع تقلید در درباره عقد اخوت بین زنان قایل به دو دیدگاه عمده هستند؛ برخی مانند حضرات آیات خامنهای، مظاهری، نوریهمدانی، محققکابلی و روحانی صیغه عقد اخوت را مختص مردان دانستهاند، اما در مقابل حضرات آیات سیستانی، هادویتهرانی، سید سعید حکیم، آن را در میان زنان نیز جایز دانستهاند. آیتالله مکارمشیرازی نیز در اینباره میفرماید: «زنها میتوانند به قصد رجاء عقد خواهری بخوانند.» تعبیر آیتالله سیستانی نیز آنست که: «عقد اخوت دعای محض بوده و موجب هیچ نسبتی نمیشود.»
آیت الله سیستانی:
بله، اما آثار برادری حقیقی بر آن جاری نمی شود.
آیت الله مکارم شیرازی:
عهد اخوت باطل شدنی نیست ولی تنها اثر آن همان طور که در مفاتیح آمده حق زیارت و دعا می باشد.
عقد اخوت را باید فقط روز عید غدیر خواند؟
منحصر به روز عید غدیر خم نیست و خواندن آن در ایام دیگر به امید ثواب مانعی ندارد.
عقد اخوت بین دو نفر خوانده می شود که آنها در مسائل مربوط به حقوق برادری با یکدیگر شریک می شوند و برادر معنوی یکدیگر می شوند و فرقی نمی کند که بین دو مرد باشد یا دو زن.
آری دو زن هم می توانند با هم عقد خواهری بخوانند.
این عقد قابل فسخ نیست و عمل به آن چندان زحمتی ندارد.
آنچه که فقها علیرغم اختلاف فتاوایشان، در مورد عقد اخوت قبول دارند، همجنسبودن دو طرف عقد اخوت است و البته تعبیری که ایشان از این موضوع دارند، چنانچه آیتالله هادوی میفرمایند آن ست که این عقد «موجب هیچ نسبتی نمیشود و حقی ایجاد نمیکند؛ چرا که صرفاً یک دعا، برای تقویت روابط عاطفی است و باید عبارات به تناسب ضمایر و محتوی تغییر کند.»
بر همین اساس حضرات آیات وحیدخراسانی، روحانی، مکارمشیرازی و... به صراحت میفرمایند: «صیغه خواهر و برادری که موجب محرمیت باشد، در اسلام نیست.» حتی آیتالله مکارم شیرازی در جایی میفرمایند که چنین عقدی حرام است.
آیتالله سیستانی نیز می فرمایند: «به مقدار خواهر برادرى بر آن شرعاً اثرى مترتب نیست و موجب محرمیت نمى شود.»؛ زیرا از نظر اسلام، چنانچه آیتالله صافیگلپایگانی میفرمایند، میان دو جنس متفاوت «آنچه موجب محرمیت میشود، انجام عقد ازدواج به صورت دایم یا موقت، با رعایت شرایط مربوطه است.»
گردآوری: مجله اینترنتی ستاره