برخی از افراد می‌دانند که ممکن است گاهی باورها و اعتقاداتشان اشتباه باشد و سعی می‌کنند آنها را بررسی کنند و با مطالعه و تحقیق، خود را در معرض اطلاعات جدیدی گذاشته و حتی ممکن است در باورهایشان تغییراتی ایجاد کنند، اما برخی دیگر کاملا عکس این افراد عمل می‌کنند. آنها بر این فرض هستند که تمام اعتقاداتشان صحیح است و در برابر اطلاعات و بینش جدید غیرقابل نفوذ هستند. خلاصه اینکه متعصب هستند.
آنها اغلب به باورهایشان بشدت پایبند بوده و انعطاف‌ناپذیرند و در برابر اعتقادات دیگر، بسیار تدافعی و تحقیرآمیز رفتار می‌کنند.
افراد متعصب 13 ویژگی از جمله شناختی، احساسی و رفتاری از خود بروز می‌دهند.
ویژگی‌های شناختی
این ویژگی‌ها دربرگیرنده 5 مورد است:
1ـ تحمل نداشتن در برابر موضوعی مبهم
این افراد از ابهام و بلاتکلیفی گریزان هستند و نمی‌توانند آن را ذره‌ای تحمل کنند. بنابراین همیشه در جستجوی اظهارنظری روشن و واضح هستند و از افرادی تبعیت می‌کنند که باورهایشان را بدون تزلزل و خیلی واضح بیان می‌کنند. این افراد هرگز به باورهای ناهماهنگ و ناسازگار با باورهای خود اهمیت نمی‌دهند و آنها را انکار می‌کنند.
2ـ تدافعی بودن
برای اینکه خود را از ابهام و گیجی رها کنند، ترجیح می‌دهند فرض کنند فقط یک نوع باور و اعتقاد خاص صحت دارد و به آن معتقد شده و مطمئن هستند قطعا حق با آنهاست واگر کسی قصد به هم ریختن این سیستم اعتقادی را داشته باشد بشدت با او مخالفت می‌کنند و حالت تدافعی به خود می‌گیرند.
3ـ انعطاف‌ناپذیری
از آنجا که باورهایشان را بشدت قبول دارند، اجازه شنیدن افکاری متناقض با باورهایشان را به خود نمی‌دهند و هرگز سعی نمی‌کنند اطلاعات تازه‌ای کسب کنند. آنها مطمئن هستند درست می‌گویند و نیازی به تحقیق و بررسی و به‌روز کردن اعتقاداتشان ندارند و در زمینه خودتائیدی نیز متعصبانه برخورد می‌کنند. معمولا از کسانی پیروی می‌کنند که با آنها هم عقیده و در عین حال محکم هستند. در حقیقت افراد متعصب بینش و درک بالایی ندارند که بتوانند باورهای دیگران را شنیده و صحت وسقم آن را بررسی کنند. آنها حتی حاضر نیستند کمی به افکار نو و اندیشه‌های تازه توجه کنند.
4ـ تقسیم‌بندی
افراد متعصب افکار و باورهای متناقض با افکار خود را جدا کرده و نسبت به موارد ناهماهنگ با فلسفه و سیستم اعتقادی خود بی‌توجه هستند. مثلا ممکن است از آزادی بیان و اظهارنظر حمایت کنند، اما در عین حال می‌گویند نباید به برخی از مردم اجازه حرف زدن داد.
5ـ کوته‌فکری
دید بسیار محدودی داشته و بشدت کوته‌فکر هستند. آنها معمولا معایب و نقایص خود را فراموش می‌کنند و هرگز دوست ندارند به مشکلات، خطاها یا ندامت‌هایشان فکر کنند، چون فکر می‌کنند مشکلی ندارند هرگز به روان‌درمانی تن نمی‌دهند و همیشه از اینکه دیگران به افکارشان احترام نمی‌گذارند، شاکی هستند.
ویژگی‌های احساسی
تعصب با 3 ویژگی احساسی مرتبط است:
1ـ نگرانی و ترس
اگر باورها و تفکرات افراد متعصب مورد تردید قرار گیرند یا تهدید شوند، بشدت هراسان و آشفته می‌شوند و دقیقا به دلیل همین ترس و وحشت خود را در موقعیت‌هایی قرار نمی‌دهند که سیستم اعتقادی‌شان مورد بحث و گفت‌وگو و پرسش قرار گیرد. در واقع تعصب این افراد، تلاشی برای دور ماندن از اضطراب و نگرانی است.
2ـ خشم و عصبانیت
افراد متعصب به محض اینکه باورهایشان به چالش کشیده شده یا مورد تردید قرار می‌گیرند، بشدت خشمگین شده و رفتاری تدافعی، تهاجمی یا خصمانه از خود بروز می‌دهند. در حقیقت با این نوع برخوردها سعی می‌کنند ترس و نگرانی‌شان را دور از چشم دیگران نگه دارند.
3ـ زندگی و هستی بی‌معنا
افراد متعصب اغلب احساس می‌کنند زندگی‌شان بی‌معناست و به‌طور کل نسبت به هستی و موجودیت خود ناامید هستند و در این مورد ترس و وحشت لحظه‌ای رهایشان نمی‌کند. همیشه به این فکر می‌کنند که نمی‌توانند دنیا را به دلخواه خود تغییر دهند و احساس می‌کنند دنیا گرفتار آشوب است و هیچ چیز ارزشی ندارد.
ویژگی‌های رفتاری
پنج ویژگی رفتاری از افراد متعصب دیده میشود:
1ـ دلبستگی به وجهه و اعتبار
آنها بشدت در جستجوی اعتبار هستند و برای اینکه به آن دست یابند به هر کاری دست می‌زنند. در حقیقت ناامیدانه به دنبال مقام و ثروت‌اندوزی هستند. آنها بشدت به سلسله مراتبی اعتقاد دارند و معتقدند باید با کسانی که رتبه بالاتری دارند، رفتار متفاوتی داشت. در ضمن بشدت مادی‌گرا هستند.
2ـ تعصب نسبت به هم‌گروهی‌ها
از آنجا که خود را نسبت به دیگران بسیار بالاتر می‌بینند، معتقدند گروه‌هایی که با او هم‌عقیده هستند، ارزشمندند و گروه‌های رقیب باید نابود شوند. این افراد خودشان را بااخلاق‌تر و باهوش‌تر از دیگران می‌دانند.
3ـ تعرض به مقامات بالاتر رقیب
آنها با این فکر که فقط عقاید خودشان صحیح است ممکن است با کسانی که با آنها هم‌عقیده نیستند بد رفتار کنند و نسبت به آنها پرخاشگر باشند.
4ـ تسلیم بودن
افراد متعصب گاهی اوقات هم کاملا برعکس مورد قبل عمل می‌کنند و ممکن است در برابر دیگران کاملا تسلیم باشند و تصور کنند آنها محق‌اند هر کاری که می‌خواهند انجام دهند.
5ـ غرور و خودپسندی
آنها در روابط‌شان با دیگران بسیار خودخواهانه و مغرور رفتار می‌کنند. در هر حال خود و افکار خود را نسبت به دیگران بهتر می‌دانند و با این فکر معمولا با دیگران با تکبر و غرور برخورد می‌کنند و حتی ممکن است رفتار اهانت‌باری داشته باشند.
علت تعصب
تحقیقات بسیاری در زمینه اینکه چرا فردی دچار تعصب میشود، انجام شده است. اما به‌طور کل فرض بر این است که اضطراب و نگرانی و احساسات منفی موجب میشود فرد تمایلات متعصبانه از خود بروز دهد. البته بنا بر تحقیق روان‌شناسان مشکل در حافظه کوتاه مدت هم میتواند موجب بروز رفتارهای متعصبانه شود.
تحقیقات نشان داده است اگر افراد نتوانند مفاهیم و عقاید و اطلاعات تازه را در حافظه‌شان ضبط کرده و در موقع لزوم استفاده کنند، دچار تعصب می‌شوند. در واقع این افراد نمی‌توانند عقاید مختلف را در ذهن نگه دارند و به این ترتیب توانایی مقایسه باورهای قبلی و جدید را از دست می‌دهند.
چگونه می‌توان از تعصب دوری کرد؟
1ـ اجازه دهید باورهایتان مورد تردید قرار گیرند.
اگر کسی نسبت به اعتقاد شما تردید نشان داد و از شما پرس و جو کرد به جای فرار، به صحبت‌های او توجه نشان داده و درخصوص درست یا غلط بودن باورهایتان تحقیق کنید. گاهی اوقات می‌توانید باورتان را به اثبات برسانید و گاهی اوقات هم باوری جدید و کاراتر را جایگزین آن کنید.
2ـ به عمد در جستجوی عقاید مخالف باورهای خود باشید.
به جای اینکه دائم در انکار عقاید دیگران باشید، خود را در معرض عقاید متناقض قرار داده تا به این ترتیب با عقاید جدید آشنا شوید و به دام کوته‌بینی نیفتید.
3ـ تحقیق کنید
همیشه به دنبال افکار و اطلاعات جدید باشید و درباره موضوعات مختلف و گاه مخالف باورهای خود بسیار مطالعه کنید، با این روش هرگز به دام تعصبات کورکورانه نمی‌افتید.
با یک فرد متعصب باید چه رفتاری داشت؟
بارها پیش می‌آید که با افراد متعصب روبه‌رو می‌شوید. این افراد بسیار یکدنده هستند و گاه رفتار بی‌ادبانه‌ای نسبت به شما از خود بروز می‌دهند. ترفندهای زیر میتواند در ارتباط برقرار کردن با افراد متعصب موثر باشد.
1ـ منعطف باشید
وقتی در برابر افراد متعصب قرار می‌گیریم ناخودآگاه ما هم متعصب و انعطاف‌ناپذیر می‌شویم و ارتباطمان به وضع ناامیدکننده‌ای می‌افتد. بنابراین به جای این کار بهتر است خودتان را کنترل کرده و محترمانه رفتار کنید و هرگز عصبانی نشوید. به‌طور مثال می‌توانید با آرامش بگویید: «این موضوع کمی پیچیده است و باید آن را بررسی کرد تا به پاسخ‌های بهتری رسید.»
2ـ به جای تمرکز بر خود به او توجه نشان دهید
این روش بهترین نوع ارتباط برقرار کردن با فردی دیگر است. شما با توجه نشان دادن به او می‌توانید تا حدی از احساسات متعصبانه‌اش بکاهید و او رفتار بهتری با شما داشته باشد. زیرا افراد متعصب معمولا از اینکه مورد بی‌توجهی قرار بگیرند، می‌هراسند.
3ـ رفتاری محترمانه داشته باشید
اگر با افکار او موافق نیستید و عقایدش را درست نمی‌دانید، مجبور نیستید این موضوع را با داد و هوار به او بگویید. می‌توانید خیلی آرام و حتی دوستانه عدم توافق‌تان را به او بگویید. به این ترتیب از تشنج احتمالی جلوگیری می‌کنید.
psych-it.com / مترجم: نادیا زکالوند