بررسی جامعه‌شناختی پدیده شدن «مرتضی پاشایی»

جام جم سرا: دکتر بهمن اکبری در ابتدای این نشست، یکی از علل شکل گرفتن پدیده پاشایی را «اظهار خود» دانست. او در این باره توضیح داد: برخی جوانان به این علت که جایگاه فرهنگی و اجتماعی آن‌ها مشخص نشده است در این تجمع حضور یافتند تا پذیرفته شوند. همچنین تجربه‌ای متفاوت همراه با حس رفاقت و دوستی عمیق به چشم می‌خورد.

وی ادامه داد: شاید هم بتوان این حضور گسترده را نوعی اعتراض به نسل قبل و قشر نخبگان و رد مرجعیت آنان دانست که دردی مشترک بین جوانان است اما درمانی برای آن پیش بینی نشده است.

دکتر بهمن اکبری در بخش دیگر نشست تحلیل جامعه‌شناختی «پدیده مرتضی پاشایی» با بیان اینکه این پدیده پیش نظام‌هایی داشته است، گفت: شبکه ارتباطی جوانان شکل گرفته است و در شکل‌گیری این پدیده از تکنولوژی استفاد شده است. تا کنون همیشه فرهنگ جلودار بوده و تکنولوژی به دنبال آن، اما در عصر جدید تکنولوژی از فرهنگ جلو افتاده است.

وی با اشاره به شکل گیری هویت موزاییکی جوانان ادامه داد: هویت افراد معمولا ثابت است، اما جوانی و نوجوانی هویت فرد دچار بحران و حالت‌های گوناگون است.

این استاد دانشگاه در تحلیل پدیده پاشایی توضیح داد: این پدیده حالتی گفتمانی داشت که به واسطه آن جوانان ابراز می‌کردند که دیگر نیاز به گروه مرجع ندارند و خود می‌توانند کنترل کننده و کنترل شونده باشند.

به گفته وی، پدیده پاشایی پدیده‌ای مدرن در برابر سنت‌گرایی افراطی است.

در ادامه نشست «دکترمحمدجواد ادبی» به ارائه تفسیری عرفانی از «پدیده پاشایی» پرداخت و گفت: در شعرهای مرتضی پاشایی نوعی الهیات پویشی وجود داشت. در این الهیات یعنی خدا کنار ماست و اگر ما رنج می‌کشیم او هم رنج می‌کشد. پاشایی در برخی اشعارش با خدا راز و نیاز می‌کند، پس دایره او دایره ایمان و ابزارش موسیقی است. ممکن است اشعار او از نظر فلسفی و ادبیاتی خیلی عمیق نباشد، اما چون حرف دل را می‌زند به دل مخاطب می‌نشیند.

رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با بیان اینکه شاید پاشایی در دوران هنری یک پدیده نبود افزود: با این حال او امروزه یک مثال است چون نیازهای دوران مدرن را در قالب موسیقی پاسخ داده است.

به گفته وی، «پاشایی» نشان داد که از موسیقی مدرن می‌توان استفاده بهتری کرد و ایمان و ارتباط با خدا را به صورت فرعی و نه امری خیلی سخت مطرح کرد.

«سیدبیوک محمدی» نیز با نگاهی جامعه‌شناختی به «پدیده پاشایی» در ادامه این نشست پرداخت و اظهار کرد: یک طیف رفتار‌ها فردی و سازمان نیافته و طیفی دیگر سازمان یافته و جمعی هستند که نهایتا تبدیل به حزب می‌شوند. دسته‌ای از رفتار‌ها نیز بین این دو طیف قرار می‌گیرند.

وی توضیح داد: بعد از حزب، جنبش مطرح می‌شود که حرکتی اجتماعی و هدف آن یا ایجاد تغییر اجتماعی و یا جلوگیری از بروز برخی تغییرات اجتماعی است. هم‌چنین جنبش همراه با مساله اجتماعی است و به شرکت فعالانه اعضا نیاز دارد.

عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی ادامه داد: در طیف دیگر که نزدیک به رفتارهای سازمان نیافته است رفتارهای هیستیریک را می‌بینیم که حالتی جمعی پیدا می‌کند مثلا وقتی جایی زلزله می‌آید همه سراسیمه می‌شوند و به اطراف می‌دوند.

وی در توضیح رفتارهای هیستیریک گفت: این رفتار‌ها هدفمند نیستند و ناگهانی اتفاق می‌فتند. مثال این رفتار زمانی است که تیم ایران در فوتبال برنده می‌شود و افراد به خیابان می‌آیند.

محمدی، «پدیده پاشایی» را جزو گروه رفتاری «هیستیریک» دانست و بیان کرد: در این گونه رفتارهای جمعی افراد احساس ناآرامی می‌کنند و این احساس آن‌ها مسری است. در این لحظه نیاز دارند باهم باشند تا آرامش یابند.

وی تاکید کرد: معمولا این رفتار‌ها بی‌هدف و بی‌برنامه است و در اصل معنای آن‌ها سیاسی نیست، اما مردم و حکومت از آن‌ها تعبیر سیاسی دارند، بنابراین پتانسیل سیاسی شدن پیدا می‌کند.

در پایان این نشست که در جمع دانشجویان و اصحاب رسانه برگزار شد، پرسش و پاسخ‌هایی نیز مطرح شد. از جمله مسائل مطرح شده این بود که گفته می‌شد در این پدیده جامعه‌شناسان از جامعه عقب ماندند و همه دچار بهت شدند. آیا چنین اتفاقی افتاده و هم چنین چقدر شاهد فروپاشی مسائل اخلاقی در این مساله بوده‌ایم؟

دکتر اکبری در پاسخ به این پرسش توضیح داد: بله، تحلیل‌های جامعه‌شناسان به‌موقع نبوده است و محیط‌های علمی آمادگی پاسخگویی به موقع به اتفاقات جاری را ندارند.

وی هم چنین در پاسخ پرسش دوم تاکید کرد: هیچ‌گونه بی‌اخلاقی از سوی حاضران در مراسم تشییع پاشایی رخ نداد و علت دیر دفن شدن پاشایی نیز زیاد بودن جمعیت بود و تعبیر آن به بی‌اخلاقی کار درستی نیست.

یکی دیگر از حاضران با طرح این مطلب که، جوانان در ایران جایگاه خاصی ندارند و به همین دلیل هنر را برای مطرح شدن خود انتخاب می‌کنند. پرسید: تعدادی از کسانی که در مراسمی مانند دفن پاشایی حضور می‌یابند برای دیدار با هنرمندان و عکس گرفتن با آن‌هاست. چه باید کرد که جوان ما جایگاهی درست برای عرضه کردن خود پیدا کند؟

اکبری در مقام یک جامعه‌شناس پاسخ داد: فقط در ایران چنین مساله‌ای نیست و همه جای دنیا وقتی افراد مشهور وارد فضای عمومی می‌شوند، افرادی دوست دارند خود را به آن‌ها نزدیک کنند و با آنان عکس یادگاری بگیرند.

هم چنین یکی از حاضران در جمع در نقد مباحث کار‌شناسان حاضر، ابراز عقیده کرد: صحبت‌هایی که جامعه‌شناسان مطرح کردند با عللی که جوانان در فضای مجازی برای تبدیل شدن پاشایی به پدیده مطرح می‌کنند متفاوت است و شاید علت آن عدم وقوف برخی جامه‌شناسان به فضاهای مجازی باشد.

---

*انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی در «جام جم سرا» لزوماً به معنای تایید یا رد محتوای آن نیست و صرفاً به قصد اطلاع کاربران بازنشر می‌شود.