خرداد سال جاری، سازمان حج و زیارت با انتشار بیانیه‌ای رسما از لغو حج تمتع سال ۹۵ خبر داد. در این بیانیه آمده بود که دور اول مذاکرات حج تمتع امسال با وجود پیگیری‌های جمهوری اسلامی ایران برای امضای به‌موقع تفاهمنامه حج، به دلیل همکاری نکردن مسئولان سعودی تحت تاثیر مسائل سیاسی، به‌جای دی ماه ۹۴ با ۳ ماه تاخیر در اواخر فروردین ۹۵ انجام شد که به دلیل عدم قبول صدور ویزا در داخل کشور و عدم امکان استفاده از هواپیمایی جمهوری اسلامی و موارد دیگر ناتمام ماند. برای دور دوم مذاکرات باوجود وعده‌های مسئولان عربستان، روادید برای سفر دوم هیات ایرانی با ۴۵ روز تاخیر و پس از انتصاب وزیر جدید حج عربستان صادر شد و هیات جمهوری اسلامی ایران با دعوت رسمی وزیر جدید حج عربستان و قول مساعد حل مشکلات در مورخ پنجم خرداد ماه ۹۵ عازم این کشور شد. در گفت‌وگوهای این دوره با حل مشکل صدور روادید در ایران و استفاده از هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در انتقال حجاج کشورمان تلاش شد تا با توجه به حوادث تلخ گذشته شرایط اعزام حجاج ایرانی را با اطمینان از تامین امنیت و حفظ عزت وکرامت حجاج فراهم آید که به دلیل ناهماهنگی در سطوح عالی عربستان و تاثیر نگاه سیاسی بر مسائل حج به این مطالبات پاسخ مثبت داده نشد. عربستان سعودی با وجود تبلیغات سوء رسانه‌های خود، تحت تاثیر فضای سیاسی بین دو کشور، حج را به مسائل سیاسی گره زده و بر همین مبنا متن تفاهمنامه متداول و هر ساله را تغییر داده است. بند آخر این بیانیه که حاوی خبر لغو حج در سال ۹۵ بود، بدین شرح است: اکنون با عنایت به از دست دادن زمان برای برنامه‌ریزی و تدارکات امور حجاج ایرانی و عدم تامین مطالبات به حق جمهوری اسلامی، اعلام میشود که به دلیل استمرار کارشکنی‌های دولت سعودی زائران عزیز جمهوری اسلامی ایران از حضور در مراسم حج تمتع سال‌جاری محروم می‌شوند که مسئولیت آن بر عهده دولت عربستان سعودی است. اما مدیریت نادرست عربستان سعودی تنها به موضوع این بیانیه ختم نمی‌شود. روز عید قربان درسال ۹۴ خبری از رسانهها منتشر شد که نشان داد هزاران مسلمان در این عید در سرزمین منا قربانی شدند؛ حجاجی که باید با پشت سر گذاشتن «رمی جمرات»، دیگر مراحل فریضه حج تمتع را به جای میآوردند، در سرزمین منا قربانی سوء مدیریت رژیم آل سعود شدند. صرف‌نظر از اینکه فاجعه منا تعمدی بود یا خیر، مدیریت ناکارآمد آل سعود در مراحل مختلف بروز این فاجعه مشهود است. وقوع فاجعه منا سبب شد حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام و کشته و زخمی شدن صدها نفر، کمتر مورد بررسی قرار گیرد. حادثه مربوط به سقوط جرثقیل در مسجدالحرام و کشته شدن ۱۰۷ نفر، ۱۳ روز قبل از فاجعه منا و در روز ۱۱ سپتامبر رخ داد. آل سعود دو عامل را در سقوط جرثقیل در مسجدالحرام معرفی کرد: طوفان و قصور شرکت کارفرما. هر دو عامل بیش از هر چیز، بیانگر ضعف مدیریت آل‌سعود است زیرا حکومت سعودی باید پیش از آغاز موسم حج تمتع با در نظر گرفتن احتمال بروز وقایع طبیعی نظیر طوفان، به برنامه‌های ساختوساز پایان میداد تا وقایعی نظیر طوفان سبب سقوط جرثقیل و کشته و زخمی شدن صدها نفر نشود.
احتمال برقرار شدن حج در سال ۹۶
در نشستی که به ریاست نماینده ولی فقیه درامورحج وزیارت تشکیل شد، حجت الاسلام‌والمسلمین سید علی قاضی عسکر با اشاره به اینکه دعوتنامه عربستان برای برگزاری دیدارها و مذاکرات دو جانبه در مورد حج بصورت رسمی دریافت شده است، اظهار داشت: متن این دعوتنامه با دعوتنامه‌های گذشته خیلی تفاوت ندارد و با توجه به محورهای مورد نظر، جمهوری اسلامی ایران در روزهای آینده پاسخ آن را ارسال خواهد کرد. او لزوم سرعت بخشیدن به فعالیت کمیته‌های کارشناسی برای مشخص کردن محورهای مذاکرات و نکات مورد نظر برای حج گذاری زائران ایرانی را خواستار شد و گفت: تمامی امور مرتبط با حج از جمله اسکان، تغذیه، امور پزشکی، حمل و نقل و امنیت حجاج، مسائل بانکی و کنسولی و... باید سریعا کارشناسی و راهکار مناسب اندیشیده شود. دراین نشست حمید محمدی، سرپرست سازمان حج و زیارت و مدیران بخش‌های مختلف در این سازمان و بعثه مقام معظم رهبری به بیان نقطه نظرات خود درباره مشکلات اجرایی و انتظاراتی که باید درمذاکرات دوطرف مطرح شود، پرداختند. محمدی تاکید کرد که برای اعزام زائران ایرانی به حج ۹۶ باید مقدمات لازم درایران وعربستان فراهم شود و با توجه به قطع روابط دوکشور و فرصت باقیمانده، عربستان باید در مواردی که به این کشور مربوط است، همکاری کند. نماینده ولی فقیه درامورحج و زیارت در ادامه این جلسه از مسئولان حوزه‌های مختلف در سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری خواست که اجرایی کردن محورهای ستادی را در برنامه خود قرار دهند و در مورد نحوه ثبت نام از زائران با توجه به ملاحظاتی که وجود دارد، سیاستگذاری کنند. دراین جلسه فرهاد پرورش، مدیرعامل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران نیز درباره آمادگی‌ها و تمهیدات این شرکت برای پروازهای حج گزارشی ارائه کرد و قرار شد محورهای مورد نظرهواپیمایی هما جمع‌بندی و به سازمان حج ارائه شود. حجت الاسلام والمسلمین قاضی عسکر با اشاره به اینکه یک هیات ایرانی برای مذاکره به عربستان اعزام خواهد شد، تاکید کرد: در مذاکرات با طرف مقابل خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران ازجمله امور مربوط به شهدای مسجد الحرام و منا مطرح خواهد شد و امیدواریم زمینه برای انجام حجی باشکوه و عزتمند، همراه با آرامش و امنیت زائران فراهم شود.
نرفتن ایرانی‌ها به حج چه تبعاتی دارد؟
حسین عسکری، استاد اقتصاد و روابط بین‌المللی دانشگاه جرج واشنگتن آمریکا در گفت‌وگویی درباره بحث تعطیلی حج اظهار کرد: در این مورد اولین سوالی که به ذهن می‌رسد، این است که به‌رغم اوضاع نامناسب اقتصاد عربستان سعودی، چرا این کشور از اجازه ورود زائران ایرانی سر باز می‌زند؟ در پاسخ به این سوال باید به چند قضیه اشاره کرد. اگر به خاطر داشته باشید، طی مراسم حج از اواسط تا اواخر دهه ۸۰ میلادی، چندین مورد درگیری میان زائران ایرانی و نیروهای امنیتی عربستان رخ داد. به طور مشخص، در سال ۱۹۸۷، چند صد ایرانی جان باختند که در نتیجه آن، روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان در سال ۱۹۸۸ کاهش یافت. این استاد دانشگاه افزود: می‌توان گفت حکام سعودی بیم آن را دارند که اختلافات بیشتر با ایرانی‌ها ممکن است به درگیری‌هایی ختم شود که قادر به کنترل آن نباشند. همچنین از این موضوع هراس دارند که افکار انقلابی ایرانی‌ها به داخل کشورشان نفوذ کرده و مخالفان حکومت در عربستان سعودی از ایرانیان الهام بگیرند. به گزارش اقتصادآنلاین، او در پایان خاطرنشان کرد: پس از آن اتفاق ناگوار و فاجعه منا و زیر دست و پا ماندن زوار در سال ۲۰۱۵ ثابت شد که سعودی‌ها از پس مدیریت چنین مناسکی برنمی‌آیند.
