تبیین شیوه‌های تربیتی امام رضا (ع) در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی بر مبنای تحلیل محتوای دعاهای صحیفه‌ی رضویه

[ad_1]

نویسندگان:
محمد جانی‌پور (1) - علی سروری مجد (2)

چکیده

یکی از مهم‌ترین وظایف ائمه اطهار (علیهم السلام) ترویج معارف دین اسلام، بستر سازی برای تعمیق این معارف و تربیت جامعه‌ی اسلامی برای نیل به کمال و سعادت است. بی‌شک این راهبرد از طریق اقدام‌های متعددی انجام می‌شده که یکی از آنها، آموزش دعا و ترویج آن به مناسبت‌های مختلف در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی در میان افراد جامعه است. در این مقاله تلاش بر این است تا با مطالعه‌ی روشمند و تحلیلی گزاره‌های بیان شده در ادعیه‌ی امام رضا (علیه السلام)، نقش و کارکردهای این ابزار دینی و فطری در راستای تربیت افراد جامعه‌ی اسلامی، بازشناسی و استخراج شده و مُدل کلی و شیوه‌های تربیتی مدنظر آن امام (علیه السلام)، برای چگونگی هدایت افراد و جامعه‌ی اسلامی، که همان تحقق سبک زندگی اسلامی است، تبیین شود. بدین‌منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا، در ابتدا قالب‌های بیانی و جهت‌گیری‌های هر یک از ادعیه‌ی رضویه استخراج و طبقه‌بندی موضوعی شده و سپس به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته‌ایم تا نظام حاکم بر این ادعیه را شناسایی کرده و به کشف راهکارهای تربیتی و بومی‌سازی آنها در نظام آموزشی جامعه و ترویج سبک زندگی اسلامی نائل شویم.

مقدمه

اگرچه بسیاری از محققان و پژوهشگران حوزه‌ی مطالعات علوم اسلامی کوشیده‌اند به بازشناسی سخنان گهربار ائمه اطهار (علیهم السلام) و بررسی مبانی و اصول دیدگاه ایشان بپردازند، اما آنچه تاکنون مطرح شده، بیشتر شرح و تفسیر احادیث منقول از آنان همراه با غلبه‌ی نگاه شرح حالی و سیره‌نگاری بوده است. این در حالی است که به نظر می‌رسد لازم است برای تبیین دیدگاه‌ها و مبانی نظری و اعتقادی هر شخصیتی، به بررسی و تحلیل محتوای کلام او پرداخت، چرا که به واسطه‌ی فهم گفتمان هر شخص و چینش منطقی سخنان او در کنار همدیگر و تحلیل محتوای آنهاست که می‌توان تا اندازه‌ی زیادی به درکی جامع از دیدگاه‌های آن فرد در رابطه با موضوع مورد مطالعه و اعماق اندیشه‌های او دست یافت. مهم‌ترین ضرورت چنین تحقیقاتی نیز، تبیین دقیق‌تر نقش و کارکردهای «امام معصوم» (علیهم السلام) در جامعه‌ی اسلامی و جایگاه هدایت‌گری و فرهنگ‌سازی ایشان است.
از امام رضا (علیه السلام) احادیث و روایت‌های متعددی نقل شده که بخشی از آنها، ادعیه‌ای است که برای رفع حوائج مردم و دفع بلایای ارضی و سمائی به جامعه‌ی اسلامی آموزش داده‌اند. این ادعیه در کتابی با عنوان الصحیفة الرضویة الجامعة توسط موحد ابطحی اصفهانی جمع‌آوری شده است (ر.ک: موحد ابطحی، 1378: 211-150).
این مقاله قصد دارد تا با بررسی مضامین این ادعیه‌ی گهربار به روش تحلیل محتوا، ابتدا یک جمع‌بندی کلی از فضای حاکم بر این ادعیه ارائه کرده و سپس به تجزیه و تحلیل الگوهای تربیتی آن امام همام (علیه السلام) در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی از طریق ترویج ادعیه به مناسبت‌های مختلف در جامعه‌ی اسلامی بپردازد.
کاربرد عملی این بررسی نیز آن است که چون ادعیه‌ی امام رضا (علیه السلام)، گفتارهای فردی عادی نبوده و از امام معصوم (علیه السلام) صادر شده و کلام ایشان در واقع تبیین کننده‌ی سنت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تفسیر آیات قرآن کریم است، لذا می‌توان از تحلیل محتوای آنها به مبانی و اصولی دست یافت که راهگشای جامعه‌ی اسلامی برای نیل به سعادت و کمال بوده و شیوه‌های نوینی را در عرصه‌ی تعلیم و تربیت فراروی متخصصان قرار می‌دهد.
نکته‌ای که نباید از آن غفلت کرد، علت برگزیدن روش تحلیل محتوا برای کشف الگوهای تربیتی به کار رفته در ادعیه‌ی رضویه است. در حقیقت یکی از ویژگی‌های سخنان ائمه اطهار (علیهم السلام) به عنوان حاملان حقیقی دین و مخاطبان اصلی قرآن کریم (3)، این است که کلام ایشان دارای ظاهر و باطن بوده و گاه ممکن است این بواطن تا چندین لایه‌ی درونی ادامه داشته باشد. لذا به نظر می‌رسد یکی از روش‌های تحقیق مناسب و علمی برای کشف لایه‌های درونی ظواهر و بواطن آیات قرآن و سخنان ائمه اطهار (علیهم السلام)، استفاده از روش تحلیل محتوای کمّی و کیفی باشد. یکی از قابلیت‌های روش مذکور این است که مفاهیم، مضامین و مقوله‌های به دست آمده در خلال جداول تحلیل محتوا را به صورت ساختاری بسط داده، طبقه‌بندی کرده و در قالب جدول، نمودار و مدل ارائه دهد. باید گفت که این روش در فضای رشته‌های حوزه‌ی علوم انسانی و به ویژه رشته‌ی الهیات که با بسط تفصیلی دانش مواجه هستند، بسیار اثرگذار و کاربردی است.

مفهوم سبک زندگی

اصطلاح «سبک زندگی» به عنوان یکی از اصطلاح‌های علوم اجتماعی، پیوند مستقیم و وثیقی با مجموعه‌ای از مفاهیم مرتبط با گفتمان خود دارد. مفاهیمی مانند: عینیت و ذهنیت، فرهنگ و جامعه، فرهنگ عینی و ذهنی، شکل و محتوا، رفتار و معنا، اخلاق و عقیده و ... . سبک زندگی اموری را شامل می‌شود که به زندگی انسان، اعم از بُعد فردی، اجتماعی، مادی و معنوی او مربوط می‌شود. اموری نظیر بینش‌ها (ادراک‌ها و اعتقادها) و گرایش‌ها (ارزش‌ها، تمایل‌ها و ترجیح‌ها) که اموری ذهنی یا رفتار درونی هستند و رفتارهای بیرونی (اعم از اعمال هوشیارانه و غیرهوشیارانه، حالت‌ها و وضعیت جسمی)، وضعیت‌های اجتماعی و دارایی‌ها که امور عینی هستند.
سبک زندگی به عنوان تجلی عینی اندیشه‌ها و عقاید، تأثیر فراوانی نیز بر عقاید و اندیشه‌ها و به خصوص صفات انسانی دارد و از این رو شکل‌گیری خلق و خو و نگرش‌ها عموماً متأثر از سبک زندگی است (هندی و دیگران، 1383: 228).
برخی، سبک زندگی را تجسم تلاش انسان برای یافتن ارزش‌های بنیادی یا به تعبیری فردیت برتر خود در فرهنگ موجود و شناساندن آن به دیگران تعریف کرده و برخی دیگر آن را به کلیّت زندگی و همه‌ی فرایندهای عمومی و خصوصی آن تطبیق داده‌اند (Adler, 1956: 32).
در این میان آنچه اهمیت پرداختن به سبک زندگی را در پژوهش‌های اجتماعی و اعتقادی مهم می‌سازد، نتایج ناشی از انتخاب سبک‌های مختلف برای زندگی است که در مواردی منجر به ظهور و بروز بسیاری از آسیب‌های اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی در سطح جوامع شده و در مواردی دیگر رشد و پیشرفت‌های علمی، اقتصادی و فرهنگی را برای آنها به ارمغان می‌آورد.
آنچه اندیشمندان مسلمان را به تأمل و تعقل در سبک زندگی اسلامی واداشته، تأثیر سوء و زیانباری است که جوامع اسلامی در قرون اخیر از تمدن و فرهنگ کشورهای غربی که از سبک زندگی غیراسلامی تبعیت می‌کنند، متحمل شده‌اند. در طی سالیان گذشته شاهد آن بوده‌ایم که به گونه‌ای لجام گسیخته و ناهنجار، بعضاً برخی از عناصر و مؤلفه‌های سبک زندگی غربی در میان جوامع اسلامی منتشر شده و در مواردی زمینه‌ی انحراف جوامع را فراهم آورده است که ضرورت پرداختن بیشتر به چنین پژوهش‌هایی را نشان می‌دهد.

مزایای سبک زندگی اسلامی

یکی از راه‌های تبیین الگوی سبک زندگی، شناسایی عناصر و مؤلفه‌هایی است که اندیشمندان مختلف به عنوان ویژگی‌های یک سبک زندگی برشمرده و در تحقیقات خود بدان اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال برخی اندیشمندان غربی از آنجا که سبک زندگی را شامل همه‌ی رفتارها، افکار، احساس‌ها و کنش‌های اجتماعی افراد دانسته، لذا مواردی مانند: شیوه‌ی تغذیه، خودآرایی و پوشش، نوع مسکن، وسایل حمل و نقل، شیوه‌های گذران اوقات فراغت و ... را به عنوان بخشی از مؤلفه‌های سبک زندگی برشمرده‌اند (Ibid).
در آثار چاپین (1935) و اسول (1940) نیز بر مواردی همچون محل سکونت و وسایل خانه تأکید شده و کلاکهون (1958) نیز بیشتر بر رفتارهای شخصی و نحوه‌ی استفاده از مواهب طبیعی در زندگی اشاره کرده است (رک: مهدوی کنی، 1387: 230-199).
با این حال در یک جمع‌بندی کلی از آثار و مؤلفه‌های ارائه شده در مورد شاخصه‌های سبک زندگی از منظر اندیشمندان غربی باید گفت که اکثر موارد اشاره شده، تنها در حوزه‌ی فردی یا بخش‌هایی از مسائل اجتماعی بوده و رویکردی کامل و جامع در زمینه‌ی نیازها و اقتضائات نوع بشری را ندارند. به عنوان مثال در موارد مطرح شده توسط این اندیشمندان به مؤلفه‌های زیر اشاره شده است:
نوع اعتقاد و بینش فرد؛
نوع اندیشه و منطق حاکم بر اعمال فرد؛
نوع گرایش و روابط انسانی فرد در خانه و جامعه؛
نوع احساس‌ها و روابط عاطفی فرد در خانه و جامعه؛
کیفیت تأمین نیازهای ثانویه‌ی فرد در محیط‌های مختلف؛
توجه به دوران قبل و بعد از حیات فرد در دنیا؛
توجه به جایگاه دین در زندگی فرد؛
توجه به جایگاه اراده در شکل گیری سبک زندگی؛
توجه به کیفیت اعمال فرد در فرایند سبک زندگی.
بدیهی است نظریه‌پردازانی که در آغاز قرن بیستم از اصطلاح «سبک زندگی» استفاده کردند، مؤلفه‌های آن را با رویکرد انسان‌محوری، منفعت‌طلبی و مصرف‌گرایی تنظیم و تدوین کردند، لذا شایسته است به منظور تبیین مفهوم سبک زندگی در هر جامعه‌ای، مطالعات مستقلی با توجه به فرهنگ و اعتقاد آن جامعه انجام شده و برای استخراج عناصر و مؤلفه‌های سبک زندگی در آن جامعه، رویکردهایی جامع، آینده‌نگرانه و فرااجتماعی نیز مدنظر قرار گیرند. بنابراین لازم است مفهوم و مؤلفه‌های سبک زندگی در مطالعات و تحقیقات علمی توسعه یافته و با استفاده از رویکردهای دینی - مذهبی، مطالعات جدیدی در این حوزه صورت گیرد.
یکی از امتیازهای خاص سبک زندگی اسلامی آن است که در آن به همه‌ی عوامل و عناصر فردی، اجتماعی، عاطفی، اعتقادی، اقتصادی و ... زندگی یک فرد توجه کرده و تلاش دارد تا به صورت آیین‌نامه و دستوری کامل و جامع در همه‌ی زمینه‌ها و بدون ایجاد هیچ‌گونه ابهام و نقصی، زندگی یک فرد را از پیش از تولد تا بعد از حیات، برنامه‌ریزی و هدایت کند. این مطلب بدان معناست که سبک زندگی اسلامی پیوستاری بزرگ است که دارای مراتب مختلفی با توجه به سطح نگرش‌ها، بینش‌ها و قابلیت‌های افراد دارد.
لذا هر چه قابلیت و توانایی افراد در برخورداری و فهم معارف دینی گسترش یافته، سطح سبک زندگی آنان ترقّی پیدا می‌کند و کاهش این سطح بیانگر نداشتن توانایی فرد در فهم معارف و برخورداری از مواهب این نعمت بزرگ است. (4) از همین روی است که در قرآن کریم افراد جامعه‌ی ایمانی، مرتب به افزایش ابعاد ایمانی امر شده (5) و در تعریف منافقان نیز مسئله‌ی نزدیکی و دوری آنان به کفر و ایمان مطرح شده است. (6)
در ادامه‌ی مقاله، به منظور تبیین آنچه به عنوان مزایای سبک زندگی اسلامی گفته شد، به صورت موردی به مطالعه‌ی ادعیه‌ی رضویه پرداخته و تلاش شده از خلال بررسی مضامین مطرح در این ادعیه، شیوه‌های تربیتی به کار رفته توسط امام رضا (علیه السلام) برای توسعه و ترویج سبک زندگی اسلامی و نهادینه کردن آن در جامعه شناسایی و معرفی شوند.

جایگاه دعا در میان مکاتب تربیتی

خداوند به عنوان «ربّ العالمین» تربیت هر موجودی را خود، عهده‌دار شده و تمامی مخلوقات را با طبیعت‌های مختلفشان، به سوی کمال لایق خود پیش می‌برد و فیض خویش را به قدر استعداد و به فراخور حال آنان به سویشان سرازیر می‌کند، اما در خصوص انسان بر او منّت گذاشته و قسمتی از کار خود در تربیت را به او واگذار کرده و انسان را در انتخاب خیر و شرّ، مختار کرده است: «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا » (انسان/ 3).
کتاب‌های آسمانی به همراه پیامبران الهی نیز بدین‌منظور نازل شده‌اند، چنان که می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَة ...» (جمعه /2) و «بُعِثتُ لاتمّم مکارمَ الاخلاق» (کلینی، 1377 ق: 6).
پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، جانشینان پاک و معصومش همواره پرچم‌دار راه هدایت و تربیت انسان بوده و بدین‌منظور از الگوها و روش‌های تربیتی مختلفی استفاده کرده اند. به منظور فهم و درک ماهیت روش‌های تربیتی به کار گرفته شده توسط ایشان، در ابتدا لازم است با تعاریف کلی این روش‌ها آشنا شد.

1. روش‌های اخلاقی

در این روش برای دور کردن مردم از صفات بد و نزدیک کردنشان به فضیلت‌ها، صفات نیک و بد، یک به یک بررسی می‌شود و با تکیه بر آیات قرآنی و احادیث اسلامی، محاسن و معایب هر کدام، به خصوص نتایج و عواقبی که بر هر یک از آنها در آخرت (چه عذاب جهنم و چه نعمت‌های بی‌پایان بهشت) بار می‌شود، مورد توجه قرار می‌گیرد و هر کدام به یکی از احکام پنج‌گانه‌ی دین متّصف می‌شود و با این تقسیم‌بندی در دایره‌ی احکام و مسائل فقهی وارد شده و بیشتر حدود عملی آن مورد نظر قرار می‌گیرد، در حالی که جنبه‌ی نفسانی آن چندان مورد اهتمام نبوده و گاه قابل عفو نیز معرفی می‌شود.

2. روش‌های عرفانی

در این مشرب بی‌آنکه بر روی تک تک صفات انگشت گذاشته شود، تکیه‌ی اصلی بر تصفیه‌ی باطن و قطع ریشه‌های صفات بد و ایجاد فضیلت‌های انسانی از طریق معرفت نفس و خدا و انقطاع کامل از غیر اوست. در این شیوه پیش از آنکه توجه به پیامدهای اخروی آن معطوف باشد، به اصل کمال انسان که شناخت واقعی خود و خداست، اهمیت داده شده و بر عنصر محبت و عشق به مبدأ وجود، تکیه می‌شود.

3. روش‌های فلسفی

در این روش، مبارزه با رذیلت‌های اخلاقی و تحقق کرامت‌های انسانی، از طریق ابزار عقل و با تعقل درباره‌ی خوبی و بدی افعال صورت می‌گیرد و نیز تبیین و تأکید این نکته که صفات پسندیده، امور وجودی بوده و از آثار وجود است، در صورتی که صفت‌های بد اموری عدمی هستند. وجود، خیر محض بوده و شایسته است که انسان رو به سوی آن باشد و هر چه شخص بتواند خویش را از عدم دور و به وجود نزدیک کند، کامل‌تر شده است.

4. روش‌های تجربی

این روش، طریقه‌ای نوپا و نوظهور است که روان شناسی جدید و متولّیان امور تعلیم و تربیت در دنیای امروز، مروّج آن هستند. در این روش، بیشتر بر روی ضررهای جسمی، رفاه تن و موفقیت‌ها و شکست‌های اجتماعی تکیه می‌شود و نقش آمار و نمونه‌دهی در آن حائز اهمیت است.
اما در خصوص روش‌های تربیتی به کار گرفته شده توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) اگرچه پژوهش‌های گسترده‌ای صورت گرفته، اما به نظر می‌رسد در خصوص ابزار تبلیغی و فرهنگی «دعا» و کارکردهای آن در حوزه‌ی تربیت، پژوهش گسترده‌ای صورت نگرفته و همچنان این روش را در حوزه‌ی مکتب‌های تربیتی وارد نکرده‌اند.
باید گفت که زبان ادعیه دربردارنده‌ی حاصل تمامی این مشرب‌ها و روش‌هاست، چرا که در دعا، هم به نتیجه‌ی اخروی و ثواب و عقاب مترتب بر اخلاق و رفتار اشاره شده و هم به عنصر محبت، انس با خدا، توجه به معرفت نفس و عرفان الهی و نیز به حُسن و قبح افعال و همچنین به آثار اجتماعی و نتایج بار آمده از آن در زندگی دنیا، توجه می‌شود و با این ترکیب، سالک را با قدرتی تمام، به سوی فضیلت‌ها سوق داده و از پلیدی‌ها دور نگه می‌دارد.
امام خمینی (رحمه الله) به عنوان ادامه دهنده‌ی راه و منهج تربیتی ائمه اطهار (علیهم السلام) در جامعه‌ی اسلامی، از دعا به عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های مؤثر در ایجاد تغییر و تحول در انسان یاد کرده و می‌فرماید: «هر چه مسائل بخواهید در این ادعیه هست. زبان ادعیه با زبان عادی‌ای که احکام می‌خواهند بگویند، دوتاست. زبان ادعیه با زبان فلسفه هم دوتاست. با زبان عرفان علمی هم دو تاست. یک زبان دیگری است، مافوق اینها ... زبان اثرگذار و متحول کننده‌ای است» (1378، ج19: 211).
بر این اساس می‌توان روش دعا را «منهج اسلامی» نام‌گذاری کرد که تلاش دارد با زبانی خاص و اثرگذار و در عین حال ملموس و عینی به تربیت انسان پرداخته و از این رهگذر سبک زندگی اسلامی را در جامعه نهادینه کند که تجلّی عینی آن در ادعیه منقول از امامان معصوم (علیهم السلام) متبلور است.
در ادامه به منظور اثبات ادعای خود، به تحلیل محتوای ادعیه‌ی امام رضا (علیه السلام) پرداخته شده و از خلال نتایج به دست آمده، الگوهای تربیتی به کار گرفته شده توسط ایشان در این روش تربیتی را معرفی خواهیم کرد.

تحلیل محتوای ادعیه رضویه

چنان که مطرح شد، در این مقاله برای تبیین دقیق مؤلفه‌های به کار رفته در ادعیه‌ی رضویه از روش تحلیل محتوا استفاده شده که در ابتدا لازم است به معرفی این روش و انواع فنون آن پرداخته و در نهایت با بیان دلایل خود، روش مناسب برای انجام این بررسی را معرفی کنیم.
برای بررسی محتوای آشکار پیام‌های موجود در یک متن می‌توان از روش تحلیل محتوا استفاده کرد. در این روش محتوای آشکار پیام‌ها به طور نظام‌مند و کمّی توصیف می‌شود.
از این رو این روش را می‌توان روش تبدیل داده‌های کیفی به داده‌های کمّی قلمداد کرد. تحلیل محتوا روشی مناسب برای پاسخ به سؤال‌هایی درباره‌ی محتوای یک پیام است (کریپندورف، 1378: 36).
تحلیل محتوا معمول‌ترین روش تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی است و علی‌رغم شباهت‌های کاربردی، از مبنای تحلیلی متفاوتی برخوردار است. مهارت‌های لازم برای انجام چنین تحقیق کیفی عبارت‌اند از: فاصله گرفتن از موضوع و تجزیه و تحلیل انتقادی شرایط، تشخیص پیش داوری و اجتناب از آنها، کسب اطلاعات معتبر و قابل اعتماد و تفکر انتزاعی (استراوس و کوربین، 1384: 18).
تحلیل محتوا را گاهی فن «پرسش‌نامه‌ی معکوس» (7) نیز می‌نامند. پرسش‌نامه نامعلوم است و هدف به طور تلویحاً یافتن این پرسش‌نامه بر اساس پاسخ‌هایی است که پیشاپیش طی خبرها، مقاله‌ها و داستان‌ها داده شده یا به عبارتی در این روش، اسناد گفتاری چنان تحلیل می‌شوند که گویی جواب سؤال‌های پرسش‌نامه هستند (فیروزان، 1360: 211).
برای انجام این بررسی، پس از مطالعه‌ی انواع فنون روش تحلیل محتوا که در منابع مختلف پیرامون آن بحث شده است، فن تحلیل محتوای مضمونی بر مبنای واحد جمله به صورت کمّی و کیفی انتخاب شده و بر اساس آن جداول تحلیل محتوا تشکیل شده و سپس قالب‌های بیانی، جهت‌گیری‌ها و نقاط تمرکز جمله‌های ادعیه‌ی امام رضا (علیه السلام) استخراج شده است. به عبارت دیگر فرایند روش انجام این بررسی به شرح ذیل است:
احصاء و نگارش ادعیه‌ی رضویه در جداول تحلیل محتوا؛
تقطیع جمله‌های ادعیه بر مبنای قالب‌های بیانی استفاده شده؛
استخراج قالب بیانی هر کدام از جمله‌های ادعیه؛
استخراج جهت‌گیری اصلی هر کدام از جمله‌های ادعیه؛
استخراج نقاط تمرکز هر کدام از جمله‌های ادعیه؛
کدگذاری مضامین استخراج شده؛
دسته‌بندی قالب‌های بیانی برای استخراج نمودارهای آماری؛
دسته‌بندی جهت‌گیری‌های ثبت شده در ذیل هر یک از قالب‌های بیانی برای استخراج نمودارهای آماری؛
دسته‌بندی نقاط تمرکز ثبت شده در ذیل هر یک از جهت‌گیری‌ها به منظور استخراج نمودارهای آماری؛
کشف تحلیل‌های کیفی و ارائه‌ی نظریه بر اساس نتایج بررسی؛
جامعه‌ی آماری تعداد 104 دعای موجود در کتاب صحیفه‌ی رضویه است و مراحل 1 تا 6 این بررسی نیز در جداول تحلیل محتوا و در نرم افزار Excel انجام شده که نمونه‌ی آن بدین‌صورت است:
جدول 1. نمونه‌ی جدول تحلیل محتوا
ردیف متن دعا قالب بیانی جهت‌گیری نقطه ی تمرکز کدگذاری

از آنجا که در این مقاله به علت محدودیت، امکان درج همه‌ی جداول وجود ندارد، لذا تنها به ذکر نتایج حاصل از تحلیل محتوای جداول اکتفا می‌شود.

1. غلبه‌ی رویکرد آموزشی و تربیتی در مناسک عبادی

هر انسانی به جهت بیان مطالب و مقاصد ذهنی خویش، گونه‌ای از قالب‌های بیانی را اخذ کرده و از آنها برای وصول به مطلوب ذهنی خود در کلام استفاده می‌کند. استفاده از قالب‌های بیانی امری کاملاً طبیعی است و در حقیقت همچون بافت متن، در زمینه‌ی هر جمله‌ای وجود داشته و محتوای اصلی آن جمله را بیان می‌کند.
در این مقاله به منظور تحلیل محتوای ادعیه‌ی امام رضا (علیه السلام) ابتدا به تحلیل و استخراج قالب‌های بیانی یا مقوله‌های به کار رفته در این ادعیه پرداخته شده است. نمودار استخراج شده از سنجش فراوانی این قالب‌ها بیانگر این مطلب مهم است که آن امام بزرگوار برای بیان مطالب خود از چه قالب‌های بیانی بیشترین و کمترین استفاده را بردند و چه قالب‌های بیانی نیز در کلام خود ایجاد کردند (برای آشنایی با تعاریف قالب‌های بیانی رک: جانی‌پور، 1391: 114-109).

نمودار 1. سنجش فراوانی قالب‌های بیانی ادعیه‌ی رضویه
یکی از نکات مهم و قابل توجه در تحلیل محتوای ادعیه‌ی رضویه، فراوانی قالب بیانی «تجلیل» نسبت به دیگر قالب‌های بیانی است. منظور از تجلیل، عبارت‌هایی است که در آن، فرد به همراهی یا دوستی با شخصی یا پیروی از مذهب و مسلکی افتخار می‌کند و آن را بزرگ می‌شمرد. همچنین در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که گوینده یا نویسنده در ابتدای کلام خود به تعداد‌ی از افراد و گروه‌ها درود و سلام فرستاده و با احترام از ایشان یاد می‌کند.
در حقیقت باید گفت که تجلیل از این مقامات و افراد، بعضاً به خاطر جایگاه آن شخصیت یا گروه و اهمیت آن در منویّات متکلم است. در برخی موارد، گوینده‌ی کلام قصد دارد تا با اشاره به آن مقام و جایگاه، آن فرد را به عنوان الگو و اسوه معرفی کند. این مطلب به ویژه در مواقعی که برخی اوصاف و ویژگی‌های آن فرد نیز بیان می‌شود، جلوه‌ی بیشتری پیدا می‌کند (یاوری و جانی‌پور، 1388: 96-78).
منظور از قالب بیانی توصیف نیز، هرگونه مطلب تفصیلی است که به بیان برخی ویژگی‌ها و مشخصات چیزی یا کسی در متن اشاره دارد. توصیف گاه صرفاً بیانگر یک گزاره‌ی خبری و گاهی نشان دهنده‌ی اشتیاق و علاقه‌مندی متکلم به موضوع، پدیده یا فردی خاص است. در تفاوت بین جمله‌های توصیفی و تجلیل باید به این نکته توجه داشت که جمله‌های توصیفی هیچ بار ارزشی ندارند و طی آن صِرفاً وصف یک شیء یا واقعه بیان می‌شود اما در تجلیل، نکوداشت صورت می‌گیرد. در توصیف، ضرورتاً مطلوبیت وجود ندارد؛ اما در تجلیل، مطلوبیت وجود دارد نگاه توصیف، کاملاً خنثی است؛ اما نگاه تجلیل، مثبت دارد. توصیف ممکن است مثبت یا منفی باشد؛ اما تجلیل فقط مثبت است (همان).

2. الگوسازی از اهل بیت (علیهم السلام) با توصیف و معرفی ایشان

بر اساس آنچه از جدول تحلیل محتوای ادعیه‌ی امام رضا (علیه السلام) استخراج شده، در این ادعیه، از افراد، گروه‌ها و مواردی تجلیل شده است که فهرست آنها در نمودار (2) ارائه می‌شود.

نمودار 2. سنجش فراوانی تجلیل‌های ادعیه‌ی رضویه
تعجب از کثرت تجلیل‌های صورت گرفته در این متون از آن جهت مهم است که متن تجزیه و تحلیل شده «دعا» بوده و انتظار نیز آن است که در این متون، قالب‌های بیانی دعا، مناجات و درخواست بیشتر باشد، اما به نظر می‌رسد امام رضا (علیه السلام) تلاش دارند تا با استفاده از این ابزار تبلیغاتی (دعا) که از صدر اسلام توسط پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) شروع شده و در طول تاریخ توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) ادامه یافته و به ویژه در زمان امام سجاد (علیه السلام) به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای تبلیغاتی مورد استفاده بوده است، اهداف و مقاصد خاص خود را به جامعه‌ی اسلامی انتقال دهند.
نمودار (2) که به سنجش فراوانی تجلیل‌های صورت گرفته در ادعیه‌ی امام رضا (علیه السلام) می‌پردازد، بیانگر آن است که آن امام همام تلاش دارند تا در این متون، بیش از آنکه به رفع حوائج مردم پرداخته و متونی را صرفاً برای برآورده شدن حاجت‌های مادی و معنوی به مردم آموزش دهند، نقش و جایگاه اهل بیت (علیهم السلام)، دین اسلام و قرآن کریم را به مردم جامعه گوشزد کرده و آنان را متوجه این مهم سازند که همه‌ی برکت‌ها و خیرات موجود به واسطه‌ی حضور این افراد و موارد است و همه‌ی نواقص و کمبودها نیز با واسطه‌ی توجه به این افراد و موارد برطرف می‌شود.
نکته‌ی جالب آن است که در بسیاری از ادعیه‌های صادره از امام رضا (علیه السلام) مشاهده می‌شود که پیش از بیان هرگونه مطلب و درخواستی، از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام) به تجلیل اشاره شده و در برخی موارد به صراحت از آنان نام برده شده است (به عنوان مثال ر.ک: ادعیه‌ی شماره‌ی 4، 8، 9، 10، 11، 18 و ...).
در موارد متعددی نیز به جایگلاه والای اهل بیت (علیهم السلام) در نظام خلقت و همچنین جایگاهشان در نزد خداوند و اینکه همه‌ی امور هستی در دست اهل بیت (علیهم السلام) است، اشاره شده و بدین‌وسیله تلاش شده تا جامعه‌ی اسلامی از خلال قرائت این دعاها در مناسبت‌های زمانی و مکانی مختلف و در هنگام وقوع حوادث و مشکلات متوجه مقام شامخ اهل بیت عصمت و طهارت شده و از این طریق به آنان تقرّب جویند (به عنوان مثال رک: ادعیه‌ی شماره‌ی 21، 23، 32 و ...).
به عنوان نمونه می‌توان به بخشی از دعای شماره‌ی 21 اشاره کرد که در آن به تجلیل از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرداخته و می‌فرمایند:
وَ أنَّ عَلِیّاً أمِیرُالمُؤمِنِینَ سَیِّدُ الأوصِیَاءِ وَ وَارِثُ عِلمِ الأنبیاءِ عَلَمُ الدِّینِ وَ مُبِیرُ المُشرِکینَ وَ مُمَیِّزُ المُنَافِقِینَ وَ مُجَاهِدُ المَارِقینَ إِمَامِی وَ حُجَّتِی وَ عُروَتِی و صِرَاطِی وَ دَلِیلِی وَ مَحَجَّتِی وَ مَن لَا أثِقُ بِأعمَالِی وَ لَو زکَت وَ لَا أرَاهَا مُنجَیِةً لِی وَ لَو صَلَحَت إِلَّا بِوَلَایَتِهِ وَ الاِئتِمَامِ بِهِ وَ الإقرَارِ بِفَضَائِلِهِ وَ القَبُولِ مِن حَمَلَتِهَا وَ التَّسلیمِ لِرُوَاتِهَا وَ أقِرُّ بِأوصِیَائِهِ مِن أبنَائِهِ أئِمَّةً وَ حُجَجاً وَ أدِلَّةً وَ سُرُجاً وَ أعلَاماً وَ مَنَاراً وَ سَادَةً وَ أبرارَاً.
مشخص است که استفاده از این قالب بیانی و الفاظ و عبارت‌های تجلیلی، با هدف معرفی اهل بیت (علیهم السلام) به عنوان الگوهای مطرح در سبک زندگی اسلامی بوده و کاملاً رویکردی تربیتی داشته است.

3. تبیین اصول عقاید و ضرورت‌های دین

تحلیل محتوای ادعیه‌ی رضویه نشان می‌دهد که پس از قالب بیانی تجلیل، بخش عمده‌ای از مطالب در قالب بیانی توصیف هستند که نمودار سنجش فراوانی آنها نشان می‌دهد اکثر توصیف‌های بیان شده در رابطه با بیان صفات و ویژگی‌های خداوند است.

توضیح نمودار 3. سنجش فراوانی توصیف‌های ادعیه‌ی رضویه
به عبارت دیگر در ادعیه‌ی رضویه موارد متعددی از عبارت‌ها و جمله‌ها وجود دارد که بر تسبیح، تحمید، تهلیل و تکبیر خدای تعالی اشاره دارد. مثلاً در رابطه با تسبیح خداوند می‌فرمایند: «سُبحَانَ اللهِ، وَ الحَمدُلِلهِ، وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَ اللهُ اکبَر» (دعای 3)، «سُبحَانَ اللهِ کَمَا یَنبَغِی لِلَّهِ، وَ الحَمدُ لِلَّهِ کَمَا یَنبَغی لِلَّهِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ کَمَا یَنبَغِی لِلَّهِ، اللهُ أکبَرُ کَمَا یَنبَغِی لِلَّهِ، لَا حَولَ وَ لَا قُوَّة إِلَّا بِاللهِ کَمَا یَنبَغی لِلَّه ..» (دعای 4).
در دعای شماره‌ی 6 نیز به تحمید الهی پرداخته و می‌فرمایند: «اللَّهُمَّ لَکَ الحَمدُ عَلَی مَرَدِّ نَوَازِلِ البَلَاءِ وَ مُلِمَّاتِ الضَّرَّاءِ ... وَ لَکَ الحَمدُ رَبِّ عَلَی هَنِیءِ عَطَائِکَ ... وَ لَکَ الحَمدُ عَلَی إِحسَانِکَ الکَثِیرِ ... وَ لَکَ الحَمدُ یَا رَبِّ عَلَی تَثمِیرِکَ قَلِیلَ الشُّکر ...»
در خصوص تهلیل نیز می فرمایند: «لَا ألَهَ إِلَّا اللهُ إِلَّا اللهُ المَلِکُ الحَقُ المُبین» (دعای 19)، «یَا مَن لَا شَبیهَ لَهُ وَ لَا مِثَالَ، أنتَ اللهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا انتَ، تُفنِی المَخلُوقِینَ وَ تَبقَی أنتَ، حَلُمتَ عَمَّن عَصَاکَ وَ فِی المَغفِرَة رِضَاک» (دعای 40) و «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ رَبُّنَا وَ رَبُّ آبَائِنَا الأوَّلِینَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ إلِهاً واحِداً وَ نَحنُ لَهُ مُسلِمُونَ لَا إِلَهَ إِلَّا الله لَا نَعبُدُ إِلَّا إِیَّاهُ - مُخلِصینَ لَهُ الدِّینَ وَ لَو کَرِهَ المُشرِکُون» (دعای 74).
در خصوص موضوع تکبیر نیز می‌فرمایند: «اللهُ أکبَرُ، اللهُ أکبَرُ، اللهُ أکبَرُ علی مَا هَدَانَا، اللهُ أکبَرُ عَلَی ما رَزَقَنَا مِن بَهیمَةِ الأنعَام ..» (دعای 62)، «بِسمِ اللهِ العَظیمِ بِسمِ اللهِ العَظیمِ رَبِّ العَرشِ العَظِیمِ إِلَّا ذَهَبَت وَ انقَرَضَت» (دعای 43).
نکته‌ی قابل ذکر در این بخش، تلاش ویژه‌ای است که امام رضا (علیه السلام) برای معرفی خداوند و بیان صفات و ویژگی‌های او دارند و از آنجا که نمی‌توان این عبارت‌ها را در قالب‌های چهارگانه‌ی تسبیح، تحمید، تهلیل و تکبیر جای داد لذا عنوان «توحید» برای این بخش از توصیف‌ها به عنوان یک اصطلاح ویژه در این مقاله، اختصاص پیدا کرده است.
برخی از این موارد به شرح ذیل است:
«سُبحَانَ خَالِقِ النُّورِ سُُبحانَ خَالِقِ الظُّلمَةِ سُبحَانَ خَالِقِ المِیَاهِ سُبحَانَّ خَالِقِ السَّمَاوَاتِ سُبحَانَ خَالِقِ الأرَضیِنَ سُبحانَ [خَالِقِ] الرِّیَاحِ وَ النَّبَاتِ سُبحَانَ خَالِقِ الحَیَاةِ وَ المَوتِ سُبحَانَ خَالِقِ الثَّرَی وَ الفَلَوَاتِ سُبحَان اللهِ وَ بِحَمدِه» (دعای 2) که به نظر می‌رسد امام رضا (علیه السلام) در این دعا بیشتر تلاش دارند تا صفت خالقیت خداوند را با ذکر مثال‌هایی تبیین و معرفی کنند.
همچنین در دعایی دیگر آمده است: «یَا اللهُ یَا وَلِیَ العَافِیَة وَ رَازِقَ العَافِیَةِ وَ المُنعِمَ بِالعَافِیَةِ وَ المَنَّانَ بِالعَافِیَةِ وَ المُتَفَضَّلَ بِالعَافِیَةِ عَلَیَّ وَ عَلَی جَمیِعِ خَلقِکَ رَحمَانَ الدُّنیَا وَ الآخِرَة وَ رَحیِمَهُمَا صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارزُقنَا العَافِیَةََ وَ تَمَامَ العَافِیَةَ فِی شُکرِ العَافِیَةِ فِی الدُّنیا و الآخِرَةِ یَا أرحَمَ الرَّاحِمِین» (دعای 15) که در آن تلاش دارند تا به معرفی صفاتی دیگر از خداوند متعال بپردازند. همچنین در این رابطه می‌توان به ادعیه‌ی شماره‌ی 23 و 36 نیز اشاره کرد که کاملاً با این رویکرد از آن حضرت صادر شده است.
بررسی موارد فوق نشان می‌دهد که امام رضا (علیه السلام) تلاش داشتند تا با استفاده از ابزار دعا، به معرفی خداوند معال و تبیین صفات وی پرداخته و از این رهگذر جامعه‌ی اسلامی را با اولین اصل از اصول عقاید دین اسلام آشنا کنند که خود مقدمه‌ی آشنایی با دیگر اصول و ضرورت‌های دین شده و امری تربیتی در راستای تحقق سبک زندگی اسلامی است.

4. تأکید بر اصل تولّی و تبرّی و لزوم رعایت تعادل در آن

در رابطه با موضوع‌های مطرح در ادعیه‌ی امام رضا (علیه السلام) به طور خاص باید گفت که این موضوع‌ها از تحلیل محتوای متن ادعیه استخراج و طبقه‌بندی شده و به هیچ عنوان، عناوین مطرح برای هر کدام از ادعیه در این سنجش ملاک قرار نگرفته‌اند. این مطلب بدان معناست که عناوین مطرح برای ادعیه در کتاب صحیفه‌ی رضویه در این بررسی ملاک قرار نگرفته و محقق خود شخصاً در رابطه با هر کدام از ادعیه، موضوع یا موضوع‌هایی را انتخاب کرده است. فهرستی از این موضوع‌ها به همراه سنجش فراوانی آنها در نمودار (4) ارائه شده است:

توضیح نمودار 4. سنجش فراوانی موضوع‌های ادعیه‌ی رضوی
بیشتر در تعریف مفهومی دعا گفته شد که دعا، درخواست چیزی از خداوند به نحوی رسمی‌تر از مناجات است و در عین حال با قالب بیانی «درخواست» نیز متفاوت است، چرا که «دعا» نوعی درخواست عمومی است و «درخواست» یک خواهش و طلب شخصی و فردی (یاوری و جانی‌پور، 1388: 96-78).
به عنوان مثال آن حضرت برای طلب غفران، در دعای شماره‌ی 7 می‌فرمایند: «یَا کَرِیمُ اغفِر لِمَن فِی مَشَارِقِ الأرضِ وَ مَغَارِبِهَا مِنَ المُؤمِنینَ وَ المُؤمِنَات» که نشان دهنده‌ی آن است که آن حضرت (علیه السلام) این طلب غفران را برای همگان خواسته‌اند.
آنچه در نمودار (4) نشان داده شده است، فهرستی از موضوع‌هایی است که امام رضا (علیه السلام) در ادعیه‌ی خود، آنها را برای مردم جامعه‌ی اسلامی از خداوند متعال طلب کرده‌اند. نکته‌ی قابل توجه در این فهرست، طلب هلاکت دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) و طلب محشور شدن با اهل بیت (علیهم السلام) است. اگرچه در نگاه اول امکان دارد این سؤال پیش آید که به دلیل صدور این ادعیه از طرف امام رضا (علیه السلام) به عنوان یکی از ائمه (علیهم السلام)، این موارد باید در قالب بیانی «درخواست» گنجانده شوند، لکن باید توجه داشت که نوع الفاظ به کار رفته در این ادعیه و فضای غالب بر آن جمله‌ها به گونه‌ای است که هر خواننده و مخاطبی متوجه می‌شود این الفاظ در قالب بیانی «دعا» به کار رفته و کلامی از زبان همگان و توصیه‌ای برای همگان است و نه شخص خاص.
بدین‌ترتیب باید گفت که آن امام همام تلاش داشتند تا در ضمن صدور ادعیه برای رفع حوائج و مشکلات مردم و همچنین طلب مغفرت، رزق و ... از خداوند متعال، به مقام و جایگاه خاص ائمه اطهار (علیهم السلام) در جامعه‌ی اسلامی نیز اشاره کرده و مردم را نسبت به این امر آگاه سازند تا به ایشان تقرّب جسته و از دشمنان ایشان برائت جویند. این مطلب در منظومه‌ی معارف اسلامی، به اصل «تولّی و تبرّی» معروف بوده و به عنوان یکی از فروع دین اسلام شناخته می‌شود که در ادعیه‌ی رضویه آموزش داده شده و خود یکی از الگوهای تربیتی به کار گرفته شده توسط آن حضرت است.

5. آموزش آداب عبادت و بندگی

بخش دیگر از مطالب مطرح شده در ادعیه‌ی رضویه بیانگر قواعد و قوانینی است که می‌توان از آنها به «آداب یا سنن اسلامی» تعبیر کرد. امام رضا (علیه السلام) در خلال مطالبی که در قالب دعا به جامعه‌ی اسلامی آموزش دادند، تلاش کردند تا به معرفی برخی آداب و سنن در راستای توسعه و ترویج سبک زندگی اسلامی نیز پرداخته و از این رهگذر مردم جامعه‌ی اسلامی را تربیت کرده و آموزش دهند.
به عنوان مثال، امام رضا (علیه السلام) در هنگام دعا، بر این مسئله تأکید دارند که در ابتدا بر پیامبر مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) صلوات و درود فرستاده شود و سپس با توسل به ایشان و شفیع قرار دادن ایشان، از خداوند طلب حاجت شود. باید گفت که این مسئله در اکثر ادعیه‌ی صادر شده از ایشان وجود داشته و در برخی ادعیه نیز به صراحت بدان دستور داده‌اند. به عنوان مثال در دعای شماره‌ی 32 می‌فرمایند: «یَا مَاجِدُ یَا وَاحِدُ یَا کَرِیمُ یَا دَائِمُ أتَوَجَّهُ إِلَیکَ بِمُحَمَّدٍ نَبِیِّکَ نَبیِّ الرَّحمَةِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یَا مُحَمَّدُ یَا رَسُولَ اللهِ إِنِّی أتَوَجَّهُ بِکَ إلَی اللهِ رَبِّکَ وَ رَبِّی وَ رَبِّ کُلِّ شَیءٍ أن تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أهلِ بَیتِهِ وَ أسألُکَ نَفحَةً کَرِیمَةً مِن نَفَحَاتِکَ وَ فَتحاً یَسیِراً وَ رِزقاً وَاسِعاً» (دعای 32).
رعایت ادب در طلب دعا، دعا برای همگان، اولویت‌سنجی در دعا، اولویت دعا برای مؤمنین و مؤمنان و مواردی دیگر از این دست، همگی از جمله آداب و قواعد ضمنی استجابت دعا هستند که در ادعیه‌ی رضویه بدان اشاره و آموزش داده شده‌اند.
این آداب و سنن نیز به دو صورت در ادعیه‌ی شریفه‌ی رضویه بیان شده‌اند:

الف. استفاده‌ی تضمنی از غرر آیات قرآن

به عنوان مثال ایشان در دعای شماره‌ی 45 می‌فرمایند: «إِذَا ذَهَبَ لَکَ ضَالَّةُ أو مَتَاعٌ فَقُل وَ عِندَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ ... فِی کتابٍ مُبینٍ " ثُمَّ تَقُولُ اللهُمَّ إِنَّکَ تَهدِی مِنَ الضَّالَّةِ وَ تُنَجِّی مِن العَمَی وَ تَرُدُّ الضَّالَّة».
همچنین در دعای شماره‌ی 46 نیز مکرر از آیات قرآن استفاده کرده و می‌فرمایند:
بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ، بِسمِ اللهِ، بِسمِ اللهِ، بِسمِ اللهِ، إنَّ مَعَ العُسرِ یُسراً إِنَّ مَعَ العُسرِ یُسراً یُرِیدُ اللهُ بِکُمُ الیُسرَ وَ لا یُرِیدُ بِکُم العُسرَ وَ لِتُکمِلُوا العِدَّةَ وَ لِتکَبِّرُوا اللهَ عَلی مَا هَداکُم وَ لَعَلَّکُم تَشکُرُونَ وَ إِذا سَألَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَریِبٌ أُجیبُ دَعوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلیَستَجِیبُوا لِی وَ لیُؤمِنُوا بِی لَعَلَّهُم یَرشُدُونَ وَ یُهَیِّی لَکُم مِن أمرِکُم مِرفَقاً وَ یُهَیِّیُ لَکُم مِن أمرِکُم رُشداً وَ عَلَی اللهِ قَصدُ السَّبیلِ وَ مِنها جائِرٌ وَ لَو شاءَ لَهَداکُم أجمَعِینَ ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ - أوَ لَم یَرَ الَّذیِنَ کَفَرُوا أنَّ السَّماواتِ وَ الأرضَ کانَتا رَتقاً فَقَتَقناهُما وَ جَعَلنا مِنَ الماءِ کُلَّ شَیءٍ حَیٍّ أفَلا یُؤمِنُونَ فَانتبذَت بِهِ مَکاناً قَصِیَّا فَأجاءَهَا المَخاضُ إِلی جِذعِ النَّخلَةِ قَالَت یا لَیتَنِی مِتُّ قَبلَ هذا وَ کُنتُ نَسیاً مَنسیَّا فناداها مِن تَحتِها ألَّا تَحزَنِی قَد جَعَلَ ربُّکِ تَحتَکِ سَریًّا وَ هُزِّی إِلَیکِ بِجذعِ النَّحلَةِ تُساقِط عَلَیکِ رُطَباً جَنِیًّا فَکُلِی وَاشرَبی وَ قَرِّی عَیناً فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ البَشَرِ أحَداً فَقُولِی إِنَّی نَذَرتُ لِلرَّحمنِ صَوماً فَلَن أکَلِّمَ الیَومَ إِنسیًّا و ...
در دعای شماره‌ی 90 نیز که در خصوص امر ازدواج است، با اشاره به آیاتی که خداوند در قرآن کریم به واسطه‌ی آنها مردم را به ازدواج و تشکیل خانواده دعوت کرده، تلاش دارند تا امر ازدواج را نوعی اطاعت از دستور الهی تلقی کنند.

ب. استفاده‌ی تلویحی از سنن الهی

بسیاری از آدابی که امام رضا (علیه السلام) در ادعیه‌ی خود به آموزش آن پرداخته‌اند، در حقیقت استفاده‌ی تلویحی از سنن الهی است به عنوان مثال، ایشان در دعای شماره‌ی 30 می‌فرمایند: «اللهُمَّ جَدیِرٌ مَن أمَرتَهُ بِالدُّعَاءِ أن یَدعُوکَ وَ مَن وَعَدتَهُ بِالاستِجَابَةِ أن یَرجُوکَ وَ لِیَ اللهُمَّ حاجَةُ قَد عَجَزَت عَنهَا حِیلَتِی وَکَلَّت مِنهَا طَاقَتِی وَ ضَعُفَت عَن مَرَامِهَا قُدرَتِی ...» که در این دعا، امام رضا (علیه السلام) تلاش دارند با بیان این مطلب که دعوت مردم به دعا از جمله اوامر و دستورهای الهی است و خداوند خود وعده داده که دعای بندگان را اجابت کند و این یکی از سنن الهی است. لذا بر طبق آن است که ما حاجت خود را از خداوند طلب می‌کنیم.
به عنوان نمونه‌ای دیگر می‌توان به دعای شماره‌ی 63 اشاره کرد که در آن می‌فرمایند:
«اللهُمَّ کَمَا سَتَرتَ عَلَیَ مَا لَم أعلَم فَاغفِرلِی مَا تَعلَمُ وَ کَمَا وَسِعَنِی عِلمُکَ فَلیَسَعنِی عَفوُکَ وَ کَمَا بَدَأتَتِی بِالإحسَانِ فَأتِمَّ نِعمَتَکَ بِالغُفرَانِ وَ کَمَا أکرَمتَنِی بِمَعرِفَتِکَ فَاشفَعهَا بِمَغفِرَتِکَ وَ کَمَا عَرَّفتَنِی وَحدَانِیَّتَکَ فَأکرِمنِی بِطَاعَتِکَ [لماعیتک] وَ کَمَا عَصَمتنِی مَا لَم أکُن أعتَصِمُ مِنهُ إِلَّا بِعصِمَتِکَ فَاغفِر لِی مَا لَو شئِتَ عَصَمتَنِی مِنهُ یَا جَوَادُ یَا کَرِیمُ یَا ذَا الجَلالِ و الإِکرَام.
در این دعا نیز امام (علیه السلام) تلاش دارند تا با بیان اقدام‌هایی که خداوند آنها را به عنوان وظیفه‌ی خود بیان کرده است، از خداوند طلب انجام برخی امور را کنند.

6. غفلت‌زدایی از افراد و جامعه

یکی دیگر از قالب‌های بیانی به کار گرفته شده در ادعیه‌ی رضویه، استفاده از قالب بیانی «تنبه» است. این قالب بیانی معمولاً به دو شکل زیر بیان می‌شود: بیان جمله‌ای سؤالی که هدفش آگاهی دادن به دیگران یا بیدار کردن آنها باشد و با طرح آن، خواننده به فکر فرو می‌رود یا بیان جمله‌ای مهم که حاوی تذکری به مخاطبان باشد.
در حقیقت کارکرد مهم این قالب بیانی، آگاهی‌بخشی به مخاطبان است، چرا که امکان دارد خواننده‌ی متن یا مخاطب کلام نسبت به مسئله‌ای غافل یا جاهل باشد که با طرح سؤال یا تذکر آگاه شده و نسبت به آن مطلب هوشیار می‌شود. این قالب بیانی معمولاً با عبارتی نظیر بدانید که، آگاه باشید که و ... شروع می‌شود (جانی‌پور، 1391: 114-109).
در ادعیه‌ی رضویه، این قالب بیانی تنها به شکل طرح جمله‌های خبری برای تذکر و با هدف آگاهی‌بخشی و غفلت‌زدایی به کار رفته است. این مطلب نیز بخش دیگری از وظایف اختصاصی ائمه اطهار (علیهم السلام) در راستای تربیت انسان است که به عنوان چراغ راهنمای سعادت و پرچم‌های هدایت در جهان هستی انجام رسالت می‌کنند و بدین‌گونه سبک زندگی اسلامی را نهادینه می‌سازند.
آنچه در این مقاله از آن به عنوان قالب بیانی «تنبه» تعبیر می‌شود، جمله‌هایی است که توسط امام رضا (علیه السلام) برای تذکر به مردم و هوشیار کردن آنان جهت تقرّب به خداوند متعال و افزایش آگاهی مردم برای دین‌داری استعمال شده است. به عنوان نمونه آن حضرت (علیه السلام) در دعای شماره‌ی 8 می‌فرمایند:
إِلَهِیَ بَدَت قُدرتُکَ وَ لَم تَبدُ هَیئَةُ لَکَ فَجَهِلُوکَ وَ قَدَّرُوکَ وَ التَّقدیِرُ عَلَی غَیرِ مَا بِهِ شَبَّهُوکَ فَأنا بَرِیءٌ یَا إِلَهِی مِنَ الَّذینَ بِالتَّشبِیهِ طَلَبُوکَ لَیسَ کَمِثلِکَ شَیءٌ وَ لَن یُدرِکُوکَ ظَاهِرُ مَا بِهِم مِن نِعمَتِکَ دَلَّهُم عَلَیکَ لَو عَرَفُوکَ وَ فِی خَلقِکَ یِا إِلَهِی مَندُوحَةُ أن یَتَنَاوَلُوکَ بَل شَبَّهُوکَ بِخَلقِکَ فَمِن ثَمَّ لَم یَعرِفُوکَ وَ اتَّخَذُوا بَعضَ آیاتِکَ ربَّاً فَبِذَلِکَ وَصَفُوکَ فَتَعَالَیتَ یَا إِلَهِی وَ تَقَدَّسَت عَمَّا بِهِ المُشَبِّهُونَ نَعَتُوکَ یَا سَامِعَ کُلِّ صَوتٍ وَ یَا سَابِقَ کُلِّ فَوتٍ یَا مُحیِیَ العِظَامِ وَ هِیَ رَمِیمٌ وَ مُنشَئِهَا بَعدَ المَوتِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجعَل لِی مِن کُلِّ هَمٍّ فَرَجاً وَ مَخرَجاً وَ جَمیِعِ المُؤمِنِینَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیءٍ قَدیِرٌ.
کاملاً مشخص است که بخش اول این دعا در راستای آگاه‌سازی مردم به صفات واقعی خداوند متعال و بیان دقیق معارف الهی با هدف غفلت‌زدایی از جانب آن امام همام صادر شده و تنها در بخش پایانی برای رفع حوائج مؤمنان دعایی ذکر شده است. این‌گونه موارد که در ادعیه‌ی رضویه متعدد هستند بیانگر این مطلب است که آن حضرت تلاش دارند تا از هرگونه موقعیت و فرصتی برای تبلیغ معارف دینی و تربیت جامعه‌ی اسلامی استفاده کرده و این خود مقدمه‌ای در راستای ترویج سبک زندگی اسلامی است.

7. بایدها و نبایدهای مسیر زندگی

بخش دیگری از مطالب مطرح شده در ادعیه‌ی رضویه، بایدها و نبایدهای مسیر زندگی یا به عبارتی توصیه‌ها و تحذیرهایی است که در قالب جمله‌های دعایی تلاش شده تا این موارد را به مردم جامعه‌ی اسلامی تذکر دهند. در ادامه، نمودار توصیه‌های مطرح در ادعیه‌ی رضویه درج شده است:

توضیح نمودار 5. سنجش فراوانی توصیه‌های ادعیه‌ی رضویه
مهم‌ترین توصیه‌ای که در این ادعیه بدان پرداخته شده، توصیه به توسل به اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) است. آن حضرت در ابتدا بیان می‌کنند که توسل به اهل بیت (علیهم السلام)، دستور الهی است به عنوان مثال ایشان در دعای شماره‌ی 18 می‌فرمایند: «اللَّهُمَّ یا رَبِّ أنتَ عَظَّمتَ حَقَّنَا أهلَ البَیتِ فَتَوسَّلُوا بِنَا کَما أمَرتَ و أَمَّلُوا فَضلَکَ وَ رَحمتَکَ وَ تَوقَّعُوا إحسانَکَ وَ نِعمَتَکَ فَاسِقِهِم سَقیاً نافِعاً عَاماً...» و سپس در ادعیه‌ی دیگری بر توسل

عبارات مرتبط با این موضوع
تبیین شیوه‌های تربیتی امام رضا ع در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی بر مبنای تحلیل محتوای دعاهای صحیفه‌ی رضویه تبیین شیوه‌های تربیتی امام رضا ع در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی بر مبنای تحلیل محتوای دعاهای صحیفه‌ی رضویه

کودکان و​اشتباهات تربیتی والدین

جام جم سرا: پدر و مادرهای زیادی با چنین مشکلاتی روبه‌رو هستند، اما این یکی از کوچک‌ترین و ساده‌ترین موضوعاتی است که می‌تواند برای پدر و مادر پیش بیاید. برای همین می‌گویند کسانی که بچه‌دار می‌شوند، پس از تولد فرزندشان باید فشارهای زیادی را تحمل کنند. البته متاسفانه راه‌حل قطعی و مشخصی برای این همه مشکل جورواجور وجود ندارد و هر پدر و مادری خودشان باید بهترین‌ها را پیدا کنند، ولی متخصصان می‌گویند اغلب والدین مرتکب اشتباهات رایجی در تربیت فرزندانشان می‌شوند که اگر حداقل آنها را بشناسند، بهتر می‌توانند فرزندشان را پرورش دهند و او را بزرگ کنند. در این فرصت، به برخی از این اشتباهات رایج اشاره می‌کنیم و راه‌حل متخصصان را با شما در میان می‌گذاریم تا بهتر بتوانید فرزند عزیزتان را بزرگ کرده، او را برای حضور در اجتماع آماده کنید:

دروغ سیاه و سفید نداریم

می‌گویند نباید دروغ بگویی، دروغ گفتن کار خوبی نیست، دروغگو دشمن خداست، اگر دروغ بگویی، کسی تو را دوست ندارد و... ساعت‌ها درباره بدی‌های دروغ و دروغگویی حرف می‌زنند و از کودک می‌خواهند هیچ وقت حتی به دروغ فکر هم نکند، اما هنوزحرف‌ها و نصیحت‌هایشان تمام نشده که تلفن زنگ می‌زند و فردی که آن طرف خط است می‌گوید با پدر خانواده کار دارد و بعد، همه کسانی که تا به حال داشتند از دروغگویی بد می‌گفتند، خودشان دروغ می‌گویند و یادشان می‌رود حرف و عملشان یکسان نیست.

خیلی وقت‌ها چنین اتفاقی می‌افتد و خانواده‌ها بدون این‌که متوجه باشند، فرزندشان را تشویق می‌کنند دروغ بگوید، اما نمی‌دانند همین دروغ‌های به ظاهر ساده که از او می‌خواهند، می‌تواند آینده‌اش را تحت تاثیر قرار دهد. برای همین متخصصان و روان‌شناسان کودک می‌گویند هرگز از کودک نخواهید دروغ بگوید و در ضمن به والدین توصیه می‌کنند خودشان هم هیچ وقت دروغی نگویند تا کودک بداند دروغگویی کار نادرستی است.

البته نباید خودتان را فریب بدهید و بگویید این دروغ‌ها مصلحتی است؛ چون هیچ دروغی مصلحتی نخواهد بود و دروغ خوب و بد یا سیاه و سفید نداریم. پس اگر چنین بهانه‌هایی برای کودک بیاورید، فقط کار خودتان را خراب‌تر کرده‌اید و او می‌آموزد گاهی به شما هم دروغ‌ مصلحتی بگوید!

حرف ما با هم یکی است

فرزند خردسال خانواده گریه می‌کرد و جیغ می‌زد. سر سفره صبحانه نشسته بود و می‌گفت دلش می‌خواهد نوشابه بخورد. مادر اول سعی کرد آرامش کند و وقتی دید کارش بی‌فایده است، به گریه‌ها و فریادهای کودک اهمیتی نشان نداد، اما پدر بدون این‌که لحظه‌ای صبر کند یا حداقل نظر همسرش را بپرسد، یک لیوان پر از نوشابه آورد و آن را به فرزندش داد. وقتی هم مادر اخم کرد و ناراحتی‌اش را با او در میان گذاشت، جواب منطقی‌ نشنید. پدر می‌گفت فقط می‌خواسته سر و صدا تمام شود و کودک دست از گریه بردارد، غافل از این‌که فرزند خردسالش این صحنه را دیده و به خاطر سپرده که پدرش برخلاف میل مادر به خواسته او عمل کرده است.

گاهی چنین شرایطی پیش می‌آید و والدین اختلافی را که در تربیت کودک دارند، نه تنها بین خودشان حل نمی‌کنند که حتی جلوی کودک هم آن را نشان می‌دهند و مطرح می‌کنند و نمی‌دانند این کار تا چه حد بر تربیت کودکان اثر منفی می‌گذارد. چنین برخوردی باعث می‌شود زمانی که مادر با خواسته کودک یا نوجوان مخالفت می‌کند، او از پدرش کمک بخواهد یا برعکس و در نتیجه بچه‌ها یاد می‌گیرند از روابط پدر و مادر به نفع خودشان استفاده کنند. برای همین متخصصان توصیه می‌کنند اگر همسران با هم توافق ندارند، با مراجعه به روان‌شناسان و کمک گرفتن از آنها روش درست را پیدا کنند و با هم به توافق برسند و هرگز این ناهماهنگی را مقابل کودک نشان ندهند.

کوچولوهای لوس، بزرگسالان بی‌مسئولیت

نمی‌خواهند آب در دلش تکان بخورد. برای همین همه چیز را برایش فراهم می‌کنند. از روزهایی که خیلی کوچک بود و تنها با داشتن اسباب‌بازی‌های رنگارنگ خوشحال می‌شد تا حالا که گوشی‌های تلفن همراهش را هر روز عوض می‌کند و مدل جدیدتری می‌خواهد، پدر و مادر همراهش بوده‌اند و نگذاشته‌اند احساس تنهایی یا ناراحتی کند. البته چنین افرادی کم نیستند و اگر کمی به دوروبرمان نگاه کنیم، والدینی را می‌بینیم که دائم پشت سر فرزندانشان راه می‌افتند و حواس‌شان است هیچ اتفاقی برای آنها پیش نیاید. وقتی بچه‌ها تازه راه رفتن را یاد می‌گیرند، پدر و مادر نمی‌گذارند آنها زمین خوردن را تجربه کنند و این روند اشتباه همین‌طور ادامه می‌یابد تا زمانی که بچه‌ها به دوره بزرگسالی می‌رسند و آن وقت طبیعی است از پدر و مادرشان توقع داشته باشند، حساب بانکی‌شان را پر کنند یا اتومبیل در اختیار آنها بگذارند. اینها همان پدر و مادرهایی هستند که از فرزندانشان در برابر اتفاقات ناراحت‌کننده و دشوار زندگی، بیش از حد حمایت می‌کنند و نمی‌دانند چنین برخوردی در آینده به ضرر آنها و فرزندشان خواهد بود.

البته بعضی پدر و مادرهایی که بچه‌ها را لوس می‌کنند و نمی‌دانند تربیت صحیح چطور است، خودشان هم از این وضع راضی نیستند و لوس نکردن بچه‌ها برایشان دشوار و حتی غیرممکن است و تعدادی از این افراد نیز خودشان دوره کودکی سختی را پشت سر گذاشته‌اند و نمی‌خواهند فرزندشان کمبودهای آنها را داشته باشد. برای همین هر کاری از دست‌شان بربیاید انجام می‌دهند تا زندگی به فرزندشان سخت نگذرد.

لوس نکردن خیلی هم سخت نیست

فکر نکنید کاری از دست شما ساخته نیست، چون اگر بخواهید می‌توانید فرزندانتان را درست تربیت کنید. اولین کار این است که با خودتان روراست باشید و دلیل اصلی لوس‌کردن بچه‌ها را تشخیص دهید. وقتی خودتان بدانید چرا چنین برخوردی با کودکتان دارید، بهتر می‌توانید راه‌حلی برای مشکلتان پیدا کنید.

علاوه براین، باید گاهی به فرزندتان اجازه دهید خودش تصمیم بگیرد و زندگی کند. البته این کار هم خیلی سخت نیست. نباید فکر کنید بچه‌ها فقط در صورتی به موفقیت می‌رسند که همراه شما و تحت حمایت شما باشند. مثلا بد نیست فرزند پنجساله‌تان، خودش کفشش را بپوشد و حتی اگر کمی دیرتر از همیشه به مهدکودک می‌رسد، خودش زحمت این کار را قبول کند. در ضمن یادتان باشد اگر گاهی خواسته‌هایشان در عمل اجرا نشود، هیچ اتفاق خاصی نخواهد افتاد. بد نیست بچه‌ها هم طعم شکست را بچشند و بعضی وقت‌ها ناراحت شوند تا بدانند زندگی همیشه مطابق میل و نظر آنها پیش نمی‌رود.

نابودی زندگی زناشویی پس از تولد بچه‌ها

یادتان می‌آید آخرین باری که با همسرتان به سفر رفتید، چه زمانی بود؟ اگر تا به حال بدون حضور بچه‌ها سفر نرفته‌اید، حداقل فکر کنید و ببینید کی با هم به رستوران رفته‌‌اید و تنهایی یک وعده غذا خورده‌اید؟

اشتباه نکنید، اگر بچه‌ داشته باشید، باز هم باید زمان‌هایی را به خودتان اختصاص دهید. بعضی پدر و مادرها فکر می‌کنند این کار خودخواهی است و آنها را از فرزندشان دور می‌کند، در حالی که روان‌شناسان می‌گویند زندگی زناشویی نباید با تولد فرزندان فراموش شود. آنها عقیده دارند اگر زن و شوهر رابطه خوبی با یکدیگر داشته باشند و بچه‌ها هم این موضوع را درک کنند، احساس آرامش بیشتری را در خانه و میان اعضای خانواده تجربه خواهند کرد. به همین دلیل روان‌شناسان به همسران توصیه می‌کنند در طول روز زمانی را به خودشان اختصاص دهند.

مثلا خوب است چند دقیقه در روز با هم خلوت کنید و حرف بزنید یا گاهی برای صرف شام و ناهار با همسرتان به رستوران بروید و غذایتان را در محیطی متفاوت میل کنید. مطمئن باشید همین کارهای ساده می‌تواند زندگی زناشویی‌تان را تغییر دهد و روحیه بهتری به شما و همسرتان ببخشد. البته این موارد نباید باعث بی‌توجهی شما نسبت به فرزندان‌تان شود، بلکه می‌توانید طوری برنامه‌هایتان را تنظیم کنید که نه بچه‌ها احساس تنهایی کنند، نه زندگی شما پس از تولد آنها فراموش شود.

توقع از بچه‌ها؛ نه بیش از حد​ نه کمتر از توان

همیشه انتظار دارند فرزندشان کارهایی بیش از حد توانش انجام دهد. می‌خواهند همزمان چند ورزش مختلف را یاد بگیرد و علاوه بر این، در کارهای هنری هم نفر اول باشد. همه این کارها را انجام می‌دهند تا به خیال خودشان برای کودک چیزی کم نگذارند، اما نمی‌دانند این محبت‌ها برای کودک عذاب‌آور است و او را اذیت می‌کند. در مقابل این گروه، عده‌ دیگری هم هستند که درست برخلاف آنها عمل می‌کنند و همیشه کارهایی را که کودک باید انجام دهد، بیشتر از حد توانش می‌دانند و در نتیجه خودشان دست به کار می‌شوند. اما نه گروه اول کار درستی انجام می‌دهد و نه گروه دوم؛ بلکه متخصصان و کارشناسان می‌گویند از کودک باید به اندازه توان و سنش توقع داشته باشید و به او کارهایی متناسب با توانایی‌اش بسپارید. کسانی که همیشه بیش از حد توان از کودک توقع دارند، باید بدانند چنین انتظاری باعث می‌شود کودک در انجام کارهایش شکست بخورد و در نتیجه احساس ‌کند فردی ناتوان است. انتظارات کمتر از توان کودک نیز موجب می‌شود او مهارت‌های مورد نیاز را به دست نیاورد و این مهارت‌ها در وجودش رشد پیدا نکند. در نتیجه بهترین کار این است که کارها و مسئولیت‌ها را متناسب با سن و توانایی کودک انتخاب و به او محول کنید.

توجه بیشتر؛ تقویت رفتار

فکر نکنید داد زدن و دعوا‌کردن نمی‌تواند رفتار بچه‌ها را تشویق کند، بلکه برعکس همین توجه منفی گاهی می‌تواند باعث تقویت رفتار شود. این هم یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی است که گاهی والدین مرتکب می‌شوند؛ یعنی تا وقتی فرزندشان آرام است و کاری به کار آنها ندارد، هیچ توجهی نشان نمی‌دهند و همین که سر و صدای کودک بلند می‌شود یا رفتار نامناسبی نشان می‌دهد، پدر و مادر با داد و فریاد می‌خواهند او را آرام کنند.

مقایسه‌کردن بچه‌ها با هم‌سن و سالان‌شان نه‌تنها انگیزه‌ای در آنها ایجاد نمی‌کند که حتی احساس بدی به آنها خواهد بخشید و باعث می‌شود از ادامه کار و تلاش دست بردارند

​ به گفته حلی‌ساز این کار اشتباه است و به جای آن، توصیه می‌شود والدین به رفتارهای خوب فرزندشان هم توجه نشان دهند. در مقابل، نسبت به رفتارهای بد و نادرست هم باید بی‌توجه بود که البته این موضوع به تمام رفتارهای بد مربوط نمی‌شود و گاهی لازم است والدین، رفتار نادرست کودک را هم مورد توجه قرار دهند تا مشکل برطرف شود.

این روان‌شناس با تاکید بر این‌که توجه‌‌ به رفتارهای خوب کودک باعث افزایش یافتن آنها می‌شود، می‌گوید: بی‌توجهی به رفتارهای خوب گاهی حتی باعث می‌شود کودک ‌کم‌کم آن رفتارها را کنار بگذارد و دیگر چنین رفتاری را از خودش نشان ندهد.

این همه قانون به دردتان نمی‌خورد

شب باید سر ساعت بخوابد، صبح‌ باید سر ساعت بیدار شود. باید برای درس خواندن به اتاقش برود و چند ساعت مشخص درس‌هایش را بخواند. غذا خوردن هم برای او آدابی دارد که باید رعایت کند و حتی برای بازی‌کردن برایش قانون در نظر گرفته‌اند. پدر و مادر هم حواس‌شان هست کاری خلاف این قانون‌ها انجام نشود.

این همه قانون برای کودک در نظر گرفته‌اند تا او درست تربیت شود؛ اما مریم حلی‌ساز، روان‌شناس و مدرس دانشگاه چنین روشی را درست نمی‌داند و در گفت‌وگو با جام‌جم در این‌باره می‌گوید: زمانی که قوانین زیادی برای کودک تعیین می‌کنید، همه چیز در کنترل شما خواهد بود و در نتیجه احساس خوبی خواهید داشت، اما این شرایط می‌تواند نتایج منفی‌ در پی داشته باشد. یکی از این مسائل آن است که کودکان گاهی قوانین را زیر پا می‌گذارند و وقتی تعداد این قانون‌ها زیاد باشد، ممکن است دائم چنین کاری را انجام دهند. در نتیجه بیشتر از دیگر کودکان مورد سرزنش والدین قرار می‌گیرند و حتی ممکن است با عواقب ناشی از نادیده گرفتن قانون‌ها روبه‌رو شوند. علاوه بر این، قوانین زیاد، دست‌وپاگیر خواهد بود و به گفته این روان‌شناس، آزادی عمل را از کودکان خواهد گرفت در صورتی که بچه‌ها به این آزادی عمل نیاز دارند تا مهارت‌ کسب کنند و تجربه داشته باشند که این تجربه در محیطی آزاد می‌تواند اتفاق بیفتد.

به گفته وی، قانون باید به صورت محدود و در مواردی که ضرورت دارد، برای کودک در نظر گرفته شود. علاوه بر این، از قبل باید در مورد نقض قانون با کودک صحبت کنید تا او به طور دقیق بداند اگر چنین قوانینی را نادیده بگیرد، چه اتفاقی خواهد افتاد و چه جریمه‌ای در انتظارش خواهد بود.

اشتباه دیگری که گاهی والدین مرتکب می‌شوند، پیگیری نکردن این قوانین است، به این معنی که قانونی برای کودک مشخص می‌شود اما پدر و مادر، دیگر کاری به اجرای آن ندارند و در صورت بی‌توجهی کودک واکنشی نسبت به آن نشان نمی‌دهند. این روان‌شناس در این‌باره یادآور می‌شود: قانونی که برای کودک در نظر می‌گیرید باید به قدری برای شما اهمیت داشته باشد که آن را پیگیری کنید و در صورت بی‌توجهی کودک واکنش نشان دهید؛ اما اگر تا این حد برای شما مهم نیست، نباید به شکل قانون یا دستور آن موضوع را مطرح کنید.

جایزه‌هایی که فایده ندارد

اگر سلام کند، جایزه می‌گیرد، غذایش را که بخورد هم جایزه‌ای در انتظارش است و اگر گریه نکند باید منتظر جایزه باشد. انگار عادت کرده برای جایزه گرفتن کارهایش را انجام دهد و همیشه انتظار دارد برای هر کار خوبی از دیگران جایزه بگیرد. در صورتی که حلی‌ساز می‌گوید: جایزه دادن به عنوان یکی از آخرین تکنیک‌هایی مطرح می‌شود که به کمک آن می‌توانیم رفتارهای خوب را به کودک بیاموزیم. به جای این کار نیز باید از روش‌های دیگری برای تقویت رفتار مثبت کودکان استفاده کرد که توجه‌کردن و تحسین رفتار از جمله این روش‌هاست و می‌تواند در مراحل ابتدایی مورد استفاده قرار گیرد.

به گفته وی، تنها برای کارهایی که انجام دادنشان برای کودک سخت است یا می‌خواهیم زودتر آن کار را یاد بگیرد و انجام دهد، می‌توانیم از این شیوه کمک بگیریم که البته برای آن هم باید به جزئیات توجه داشت.

همه مثل هم نیستند

می‌خواهند به فرزندشان کمک کنند و برای همین دائم از او می‌خواهند مانند خواهرش باشد؛ مثل او درس بخواند، مثل او حرف بزند، مثل او راه برود و دقیقا بشود دختری مانند او. آنها فکر می‌کنند این درخواست‌شان منطقی است در صورتی که بچه‌ها انسان‌هایی متفاوت هستند و نباید انتظار داشته باشیم مانند یکدیگر عمل کنند. از طرفی، بعضی‌ها از مقایسه‌کردن کمک می‌گیرند تا به بچه‌ها انگیزه بیشتری بدهند اما نباید فراموش کنیم مقایسه‌کردن بچه‌ها با هم‌سن و سالان‌شان نه‌تنها انگیزه‌ای در آنها ایجاد نمی‌کند که حتی احساس بدی به آنها خواهد بخشید و باعث می‌شود از ادامه کار و تلاش دست بردارند. حلی‌ساز با بیان این مطلب، توضیح می‌دهد: اگر می‌خواهید کودک در کارهایش پیشرفت کند و به جایگاه بهتری برسد، دست از مقایسه‌ بردارید و کودک را فقط با خودش مقایسه کنید. می‌توانید او را با روزها و سال‌های قبل مقایسه کنید و ببینید چقدر پیشرفت کرده، اما یادتان باشد مقایسه‌کردن با دیگر بچه‌های هم‌سن و سال فقط باعث می‌شود کودک احساس ناتوانی کند و در نتیجه دست از تلاش بردارد. علاوه بر این، مقایسه‌کردن اعتماد به نفس کودک را مخدوش می‌کند و رابطه او را با فردی که با او مقایسه می‌شود، خراب خواهد کرد.

بگذارید هیجانش فروکش کند

بعضی‌ وقت‌ها بچه‌ها کار بدی انجام می‌دهند، اما والدین هم اجازه نمی‌دهند زمان بگذرد و هیجان کودک کمی فروکش کند تا رفتار صحیح را به او بیاموزند. آنها می‌خواهند در همان لحظه، شیوه رفتار درست را به کودک یاد بدهند و نمی‌دانند بهتر است کمی صبر کنند تا کودک آرام‌تر شود.

حلی‌ساز با اشاره به این موضوع یادآور می‌شود: وقتی کودک کار بدی انجام می‌دهد و هیجان منفی دارد، والدین به زور می‌خواهند روش برخورد صحیح را به کودک بیاموزند در حالی که بهترین زمان برای آموزش این نکات مثبت وقتی است که بچه‌ها آرام هستند و در شرایط خنثی به سر می‌برند. مثلا هنگامی که کودک نشسته و در حال تماشای تلویزیون است، می‌توانید از نزدیک بودن موضوع برنامه تلویزیونی و اشتباه کودک استفاده کنید و رفتار صحیح را به او یاد دهید.

این کار باعث می‌شود رفتار صحیح بهتر در وجود کودک نهادینه شود و او بهتر این موضوع را بیاموزد. بنابراین صبر کنید و زمانی که کودکان دچار هیجانات منفی نیستند، نکات مثبت اخلاقی را به آنها آموزش دهید. (نیلوفر اسعدی‌بیگی/ضمیمه چاردیواری/جام جم)

چند نکته مهم تربیتی برای والدین

کلمات، ابزارهایی هستند که برای تربیت و آموزش و همچنین برای حل مشکلات از آنها استفاده می‌کنیم. ما اغلب از یاد می‌بریم که کودک از نظر درک و فهم کلمات مبتدی است و فقط به ظاهر آنها توجه دارد، لذا از بسیاری لغات روزمره برداشتی نادرست می‌کند.

به‌عنوان مثال، گروهی از کودکان سه ساله که برای نخستین بار به مهد کودک می‌رفتند وقتی با فرمان صف ببندید روبه‌رو شدند، معنی آن را درک نکردند. کودکانی که سن بیشتری دارند، در حل مشکلات از مهارت افزون‌تری نیز برخوردارند، به عبارت دیگر قضاوتی دقیق‌تر دارند، راه‌حل‌های مناسب برمی‌گزینند و می‌دانند که هر انتخاب، پیامدهای خاص خود را دارد.

برای دستیابی به این گونه مهارت‌ها، نخست باید به یاد دادن کلمات پرداخت. سپس هدف‌هایی را که در ورای آن نهفته است و کاربرد ویژه هر رفتار را باید آموزش داد. گاهی ما فهم و درکی را به کودکان نسبت می‌دهیم که در حقیقت فاقد آن هستند، برای مثال وقتی به آنها می‌گوییم وقتی جوراب به پایت می‌کنم تکان نخور یا وقتی به خانه می‌آیی کفش‌هایت را دربیاور این دستورها را اجرا می‌کنند زیرا از دوران کودکی این جملات را شنیده و در صورت کوتاهی در انجام آنها تنبیه شده‌اند و از پیامدهای فرمان‌ناپذیری آگاه هستند.

گاهی اطاعت نکردن کودکان، ناشی از مبهم بودن خواسته‌های والدین است. چنانچه اغلب فرزند خود را تشویق می‌کنیم که مهاجم باشد و اجازه ندهد دوستان او را کتک بزنند ولی وقتی برادر خود را کتک می‌زند او را تنبیه می‌کنیم. در چنین شرایطی، فرزند به نتیجه نمی‌رسد که کتک زدن درست است یا غلط و اگر نادرست است، چه عاملی را می‌تواند جایگزین آن سازد؟

ممکن است به فرزند خود بگویید برادرت را کتک نزن چون ممکن است آسیب ببیند، حال آن که برای فرزند خشمگین شما آسیب دیدن برادرش اهمیتی ندارد. فرزند شما ممکن است اسباب‌بازی دوستش را به زور از او بگیرد. شما به فرزند خود می‌گویید تو نمی‌توانی اسباب‌بازی کسی را به زور بگیری، آیا دوست داری که دیگران هم اسباب‌بازی تو را به زور بگیرند؟ او می‌گو​ید نه. سپس از او می‌خواهید که از دوستش عذرخواهی کند. این درخواست تربیتی شما نباید با عجله طرح شود. نخست به سخنان هر دو طرف گوش دهید تا از مشکلی که بین آنها پدید آمده آگاه شوید. اکنون به نکته‌هایی در مورد گوش دادن به توضیحات کودکان توجه کنید:

هیچ گاه بسرعت قضاوت نکنید که رفتار فرزندتان بی‌دلیل بوده است. از فرزند خود بپرسید چرا چنین رفتاری را مرتکب شده است؟ او ممکن است دلیلی قانع‌کننده برای رفتار خود داسته باشد. سپس در مورد سایر رفتارهایی که می‌توان جایگزین آن ساخت، با او صحبت کنید.

هرگز سخنان فرزندتان را قطع نکنید و اجازه دهید توضیحات خود را به طور کامل بیان کند.

وقتی فرزندتان با شما صحبت می‌کند، به چشمان او نگاه کنید تا بداند که در حال گوش دادن به سخنان او هستید.

به حرکات فرزندتان توجه کنید. ممکن است از حرکات او چنین استنباط کنید که او قادر به روشن ساختن ماجرا نیست و نمی‌تواند ایده خود را منتقل کند، لذا به طرح سوالات بیشتری نیاز است.

از فرزند خود بپرسید اگر رضا تو را کتک بزند چه احساسی خواهی داشت؟ مطرح کردن این گونه پرسش‌ها، به کودکان کمک می‌کند تا احساسات دیگران را درک کنند، اگر قادر به درک احساسات و واکنش‌های دیگران شوید در حل مشکل موفق خواهید بود. پس از این که به سخنان فرزندتان گوش دادید، درباره راه‌حل‌های مختلف با او گفت‌وگو کنید. کودک خود را با پیشنهادهای مختلف راهنمایی کنید ولی هیچ گاه نظر خود را به او تحمیل نکنید و اجازه دهید تا خود جایگزینی مناسب برای آن برگزیند. هدفتان باید این باشد که به او بیاموزید چگونه می‌تواند به حل مشکلات بیندیشد.

روان‌شناسان معتقدند کودکانی که خودشان مشکل خود را حل می‌کنند بسیار موفق‌تر از کودکانی هستند که والدین‌شان به آنها راه‌حل می‌دهند. همچنین آنها می‌گویند کودکانی که توانایی برطرف کردن مشکلات را دارند، کمتر دچار مشکلات روحی ـ روانی می‌شوند، زیرا وقتی یک راه‌حل بی‌نتیجه بود، به دیگر راه‌حل‌های سودمند می‌اندیشند. کودکان باید در پی یافتن جایگزین‌هایی مناسب برای رفتارهای ناپسند خود باشند ولی شما نباید داور آنها شوید، بلکه باید به آنها بیاموزید که چگونه درباره رفتارهای خود فکر کنند.

اکنون به نکته‌هایی که روان‌شناسان در مورد کاربرد کلمات برای حل مشکلات بر آنها تاکید دارند اشاره می‌کنیم:

1ـ از کلمه نه، کلمه‌های منفی و جمله‌هایی مانند چه کارهایی را نباید کرد، آیا فلان چیز خوب است یا نه استفاده کنید. این مفاهیم را از طریق جمله‌هایی مانند تو دختر هستی نه پسر می‌توان به کودکان آموزش داد.

2ـ از کلمه‌های تشابه و تفاوت استفاده کنید تا به فرزندتان بیاموزید که کتک زدن و لگد زدن شبیه هم هستند و هر دو باعث صدمه زدن به فرد می‌شوند ولی درخواست کردن از دیگران، روشی متفاوت است.

3ـ از کلمه‌های خوشحالی، ناراحتی و خشونت استفاده کنید تا به فرزندانتان بیاموزید که مردم چه احساسی دارند و چگونه می‌توان احساس آنها را تغییر داد.

4ـ از واژه یا برای آموزش انتخاب کردن استفاده کنید. مثلا به او بگویید: تو این اسباب‌بازی را دوست داری یا آن یکی را؟

5ـ از واژگان چرا و زیرا برای آموزش علت و معلول به فرزندانتان استفاده کنید. در این صورت پیامدها و نتایج اعمال برای او قابل درک خواهد شد.

6ـ از عبارت ممکن است برای آموزش دادن جایگزین‌ها و راه‌حل‌های گوناگون استفاده کنید. (ضمیمه چاردیواری)

نسرین صفری‌ /‌روان‌شناس بالینی

۲۱ توصیه تربیتی درباره طرز رفتار با پسران نوجوان

اگر می‌خواهید به عنوان والدینی دلسوز و مسئول، آینده جسمی و روانی پسران خود را تأمین کنید، رعایت این نکات را فراموش نکنید:

1) پدر و مادر قبل از هر دوست ناباب یا جامعه ناسالمی می‌توانند رفتارهای پرخطر را به فرزندانشان بیاموزند. نتیجه تازه‌ترین تحقیقات روی بیش از 2000 نوجوان که به مصرف سیگار و مواد مخدر و... اعتیاد داشتند، نشان داده که 40 تا 60 درصد از این نوجوانان، برای اولین بار نحوه استعمال مواد دخانی را در خانه و توسط والدین خود آموخته‌اند؛ بنابراین اولین گام در دور نگه داشتن فرزندان از مواد مخدر، استعمال‌ نکردن آن‌ها توسط والدین و بویژه در منزل است.

2) شما نمی‌توانید از نوجوانتان توقع داشته باشید که مدام در محیط‌های آلوده و در مجاورت افراد معتاد قرار داشته باشد و هیچ تمایل یا حس کنجکاوی نسبت به مصرف مخدرها از خود نشان ندهد؛ بنابراین از رفت و آمد با دوستان یا اقوامی که اقدام به مصرف مخدرها جلوی اعضای خانواده می‌کنند، خودداری کنید.

3) با پرهیز از رذایل اخلاقی مانند دروغگویی، خشم و عصبانیت بی‌موقع یا ناسزاگفتن، الگوی رفتاری مناسبی برای نوجوانتان باشید.

4) بسیاری از پدران دوست دارند آینده‌ای را که برای خود متصور بوده‌اند و به آن نرسیده‌اند برای پسرانشان ترسیم کنند، اما خیلی از افسارگسیختگی‌ها و فاصله‌های بین والد و فرزند از همین جا شروع می‌شود. شما به عنوان یک پدر خوب، فقط وظیفه شناساندن راه‌های صحیح و غلط به فرزندتان و مشورت کردن با او در مورد علاقه‌مندی‌هایش را دارید و بهتر است انتخاب نهایی را به عهده فرزندتان بگذارید.

5) بسیاری از پسران از گوش دادن به نصیحت‌ها و توصیه‌های همیشگی گله‌مندند و فکر می‌کنند که نصیحت بیش از حد یعنی عدم اعتماد خانواده و کوچک شمردن آن‌ها. می‌توانید با خریدن انواع کتاب‌ها یا فیلم‌های آموزنده، فرزند خود را از نوجوانی درباره مسائل و مشکلات موجود در جامعه به طور غیرمستقیم آگاه کنید.

6) پسران در سنین نوجوانی علاقه خاصی به استقلال، جدا شدن از خانواده و پیوستن به گروه هم‌سالان دارند و نگرانی بسیاری از والدین، از ناشناخته بودن دوستان فرزندشان نزد آن‌هاست. برای اینکه هم فرزندتان را خوشحال کنید و هم با دوستان جدیدش بیشتر آشنا شوید، می‌توانید هر چند وقت یک بار، یک مهمانی دوستانه ترتیب دهید و دوستان فرزندتان را هم با خانواده‌هایشان به صرف یک عصرانه ساده دعوت کنید. می‌توانید برای تسلط بیشتر بر روابط فرزندتان هم، ماهی یک بار، یک برنامه کوهنوردی با دوستان فرزندتان و خانواده آن‌ها بچینید.

7) از تحقیر، توهین یا مقایسه‌کردن پسرتان با دیگران به شدت پرهیز کنید؛ چون انجام این اعمال موجب پرخاشگر و زورگو شدن آن‌ها در آینده می‌شود و این گونه فرزندان تحقیر شده بعد از رسیدن به استقلال سعی می‌کنند با توسل به زور وجود و قدرتشان را به دیگران اثبات کنند.

8) پسران، پدران آینده‌اند و باید مسئولیت‌پذیر بار بیایند؛ بنابراین انجام برخی از کارهای خانه را حتی اگر خیلی کم و پیش پا افتاده باشند به عهده پسرتان بگذارید؛ کارهایی مانند خرید نان یا گذاشتن کیسه زباله بیرون از منزل.

9) پسران در سنین نوجوانی علاقه زیادی به دیده و پذیرفته شدن از طرف جامعه دارند؛ بنابراین برای این کار اقدام به عوض کردن ظاهر و نوع پوشش خود می‌کنند. در مواجهه با این گونه مسائل، نباید با پرخاشگری و توهین فرزندتان را از تغییر ظاهرش منع کنید، بلکه باید با زبانی خوش و دلیل و منطق مناسب، او را تشویق به پذیرفته شدن از راه‌های دیگری غیر از تغییر ظاهر غیر متعارف کنید. از او بخواهید که رشته هنری یا ورزش مورد علاقه‌اش را به صورت حرفه‌ای ادامه دهد و موفقیت‌ها و قهرمانی‌های پیاپی‌اش سبب غرور و افتخار خودش و شما باشد.

10) آزادی مفرط ، بیشتر مخرب است نه موثر. شما با آزاد گذاشتن فرزند پسرتان در هر زمینه‌ای و برآورده کردن همه نیازهای او، فردی متکبر و خودخواه از او می‌سازید و موجب می‌شوید که او فکر کند در همه مکان‌ها و زمان‌ها، هر کاری که دلش بخواهد می‌تواند انجام دهد، اما وقتی طی زندگی با مسائلی غیر از آنچه باب میل اوست روبرو شود، یأس و ناامیدی سراسر وجودش را فرا می‌گیرد و عاقبت این نوجوانان چیزی نمی‌شود جز احساس پوچی و...

11) پسرها عمدتا عهده‌دار چرخاندن چرخ مالی و اقتصادی زندگی در آینده هستند؛ بنابراین بهتر است پدران، آن‌ها را با مسائل و مشکلات مالی و حساب و کتاب و نحوه صحیح پول خرج کردن آشنا کنند و از نوجوانی پس انداز کردن و صرفه‌جویی را به آن‌ها یاد دهند.

12) این یک باور غلط است که دخترها بیشتر از پسرها به محبت نیاز دارند. پسرها هم به اندازه دخترها به محبت و حمایت عاطفی بویژه از طرف خانواده‌شان احتیاج دارند؛ وظیفه پدر یا مادر مهربان که به فکر سلامت روان فرزندش است، رعایت تعادل و عشق‌ورزی به همه فرزندان چه پسر چه دختر است.

13) معمولاً پسرها با پدرانشان راحت‌ترند و بهتر می‌توانند مشکلاتشان را با آن‌ها در میان بگذارند؛ بنابراین به عنوان پدری مسئول، روزی یک ساعت از وقتتان را به پسرتان اختصاص دهید و او را در راه حل مشکلاتش یاری کنید. فقط حواستان باشد که خشونت و پرخاش، جایی در راهنمایی‌هایتان نداشته باشد تا فرزندتان از مشورت کردن با شما پشیمان نشود و مشکلاتش را خارج از خانه و به روش‌های نادرست حل نکند.

14) پسربچه‌ها علاقه شدیدی به بازی‌های خشن کامپیوتری دارند. برای جلوگیری از ناراحتی‌های جسمی و روحی فرزندتان، از تنها و آزاد گذاشتن او برای ساعت‌ها بازی با کامپیوتر خودداری کنید.

15) بد نیست که حساب دخل و خرج فرزندتان را داشته باشید و دورادور بدانید که او پول‌هایش را چه طور خرج می‌کند. خرید سیگار می‌تواند بسادگی خریدن یک بسته آدامس یا پفک باشد!

16) به پسرتان بیاموزید که زورگویی و قلدری راه معقول و پسندیده‌ای برای رسیدن به خواسته‌ها نیست؛ بنابراین بهتر است برای حل مشکلاتش راه‌های منطقی و آرام را پیش گیرد تا محبوبیتش پیش اطرافیان بیشتر شود.

17) پسرها به خاطر موقعیت خانوادگی خاصی که در آینده دارند و باید مسئول و مدیر یک زندگی شوند، نیاز زیادی به اعتماد به نفس بالا دارند. شما می‌توانید با سپردن کارهای مهم به پسرتان و گفتن این جمله که «من می‌دانم تو به بهترین شکل ممکن این کار را انجام می‌دهی» اعتماد به ‌نفس فرزندتان را بالا ببرید و حس مفید بودن را به او القا کنید.

18) با مسئولان و مشاوران مدرسه او در تماس باشید تا بتوانید از تغییرات احتمالی روانی یا تحصیلی فرزندتان خبردار باشید.

19) برای این که پسرتان احساس نکند به خاطر جنسش هیچ محدودیتی ندارد، قوانین خانواده را بنویسید و به دیوار اتاقش بچسبانید و حتماً ساعات ورود و خروج او را طبق مقررات خانواده درج کنید و اگر دیدید که از حدش تجاوز کرد، بنا به روحیاتش، تنبیه یا تشویقی برایش در نظر بگیرید تا بهتر شرایط خانواده را بپذیرد.

20) از سوی دیگر جوری رفتار نکنید که فرزندتان احساس کند برای هر کاری باید نظر شما را رعایت کند و حق انتخاب در هیچ زمینه‌ای را ندارد، این رفتار او را سرخورده می‌کند. انتخاب رنگ اتاق، لباس یا نوع تغذیه را به عهده خودش بگذارید.

21) هیچ گاه در برابر دختر یا فرزند کوچک‌ترتان به پسرتان نگویید که تو بزرگی یا پسری و این رفتارها از تو بعید است. عادلانه قضاوت کنید و به فرزندانتان بیاموزید که به یکدیگر احترام بگذارند و حقوق یکدیگر را هم رعایت کنند (پارسینه به نقل از سلامت)

چگونه فرزند موفق داشته باشیم؟ روش های تربیتی والدین دارای فرزندان موفق چیست؟

چگونه فرزند موفق داشته باشیم؟

برخی از والدین برای آنکه بتوانند بهتر به انجام وظایف خود بپردازند عمدتا از راهکارهای والدین بسیار موفق در تربیت فرزندان خود استفاده می کنند.

همواره سئوالاتی نیز در ذهن آنها به وجود می آید که به عنوان مثال آیا باید زمان خوابیدن کودکان شان را به ساعات اولیه تری از شب تغییر دهند؟ آیا باید برای یادگیری دروس پیانوی کودک شان، پافشاری بیشتری کنند؟ و هزاران سئوال دیگر که گاهی والدین از پاسخ دادن به آنها عاجز هستند.

در ادامه این نوشته شما را با برخی از عادات والدینی که فرزندان موفقی دارند آشنا می کنیم. اگرچه شاید تفاوت های شخصیتی، توانمندی های جسمی کودکان، استعدادها و علایق شان متفاوت باشد اما شاید به کارگیری برخی از این راهکارها برای فرزند شما نیز مفید باشد. این موارد را با هم مرور می کنیم

وظایفی را در منزل به فرزندان تان واگذار کنید

زمانی که کودک شما به انجام کارهای خانه می پردازد شما از همان دوران کودکی او را با کار کردن آشنا خواهید کرد. نه تنها شما به او شانس مشارکت در زندگی خانوادگی را داده اید بلکه او برعهده گرفتن مسئولیت روزانه در زندگی را نیز تجربه می کند. همچنین انجام برخی از کارهای منزل می تواند آنها را برای ورود به دانشگاه و یا زندگی ای با مسئولیت بیشتر در دوران بزرگسالی آماده سازد.

انتظارات بالایی داشته باشید

والدین موفق عمدتا برای خود و فرزندان شان، انتظارات بالایی را مشخص می کنند. همچنین داشتن انتظارات بالا سبب می شود که آنها سختکوشی برای رسیدن به اهداف شان را بیاموزند. البته همواره باید این نکته را در نظر داشته باشید که انتظارات شما از فرزندتان واقع گرایانه باشد.

علاوه بر این لازم است بدانید که قرار دادن فشار بیش از اندازه بر کودکان می تواند سبب ایجاد اضطراب و عقب نشینی آنها شود.

خودتان هم بیاموزید

عمدتا والدینی که خود تحصیلکرده هستند فرزندان شان نیز در این مسیر قرار می گیرند. شاید بهتر باشد والدینی که خودشان تحصیلات دانشگاهی را کسب نکرده اند برای ترغیب بیشتر فرزندان شان به سمت اهداف تحصیلی، خود نیز آموزش هایی ببینند.

زندگی خوب را به فرزندان تان نشان دهید

عکس گل رز زیبا

برای اینکه الگوی مناسبی برای فرزندان تان باشید لازم است که بنیان خانوادگی، شغلی و مکانی مستحکمی داشته باشید. داشتن یک شغل ثابت و خوب، روابط خوب با اعضای خانواده و خانه ای که محل آرامش شما باشد می تواند حس خوبی به فرزندتان بدهد.

لازم نیست که حقایق زندگی خود را از فرزندان تان پنهان کنید بلکه می توانید به آنها برای دستیابی به موفقیت انگیزه بدهید. اگر آنها ببینند که زحمت کشیدن و سختکوشی همراه با نتیجه است آنگاه آنها نیز برای ساختن آینده شان سرمایه گذاری هایی را خواهند کرد.

در سنین کم آنها را با اعداد آشنا کنید

آشنایی کودکان با اعداد نه تنها بعدها در ریاضیات به آنها کمک خواهد کرد بلکه در خواندن نیز بسیار موثر است. به همین دلیل هم در دوران پیش دبستانی کودکان را با اعداد آشنا می کنند تا آنها بتوانند برای برآورده کردن انتظارات سیستم آموزشی در دوران دبستان و بعد از آن آمادگی داشته باشند.

زمان هایی را در کنار هم بگذرانید

کودکانی که با والدین خود روابطی بر پایه امنیت دارند، بدون در نظر گرفتن مسائل اجتماعی و اقتصادی عمدتا موفق تر هستند. البته این بدان معنی نیست که باید هر هفته فرزندان تان را به سینما و پارک ببرید بلکه می توانید در زمان خوابیدن برای آنها کتاب بخوانید، با هم غذا بخورید و یا در زمان هایی که او به شما نیاز دارد در کنارش باشید.

اگر ارتباط شما با فرزندتان از همان زمانی که متولد می شود خوب باشد این امر می تواند موجبات امنیت کودک تان را فراهم آورد.

به آنها بیاموزید که چگونه با مشکلات مبارزه کنند

والدین کودکان موفق عمدتا ابزاری را در اختیار کودکان شان قرار می دهند تا بتوانند مشکلات و مسائل خود را حل کنند. این ابزار می تواند صحبت کردن با فرزندان شان در مورد حل کردن مسائل شان و یا پیشنهاد کردن راهکارهایی به آنها باشد.

این کار می تواند به کودک احساس صلاحیت و اعتماد به نفس بدهد و مهارت های ارزشمندی را برای هدایت کردن زندگی آینده در اختیار آنها قرار می دهد.

احساسات آنها را درک و بپذیرید

از آنجایی که کنار آمدن با احساسات و بیان آنها برای بسیاری از افراد خصوصا کودکان دشوار است می توانید به آنها در بیان و درک احساسات شان کمک کنید. مثلا به فرزندتان بگویید :”می توانم درک کنم که نرفتن به مهمانی دوستت چقدر برای تو سخت است.” اینکه به کودکان تان اجازه دهید که به جستجوی احساسات خود بپردازد برای موفقیت او در آینده نیز مفید خواهد بود.

مسائل و مشکلات زندگی را اندکی آسان بگیرید

عمدتا والدینی که استرس کمتری دارند فرزندان شان نیز همین وضعیت را تجربه خواهند کرد. استرس همچون یک بیماری مسری به افراد دیگر نیز انتقال پیدا می کند بنابراین تلاش کنید که از گستردن استرس در محیط خانه پرهیز کنید و برای فرزندتان مکان آرامی را فراهم آورید.

برای فرزندتان کتاب بخوانید

کتاب خواندن برای فرزندتان حتی زمانی که او تنها یک نوزاد است می تواند به مهارت های کلامی او در آینده کمک کند. همچنین خواندن کتاب سبب می شود که حس همدردی و مهارت تصمیم گیری در او افزایش پیدا کند. علاوه بر تمام اینها با در آغوش گرفتن او می توانید موجبات سلامت فرزندتان را نیز فراهم آورید. / روزیاتو

مراقب این تله‌های تربیتی باشید!

[ad_1]

ماهنامه پیام یاقوت*: همانقدر که رسیدگی به کودک و توجه به نیازهای او اهمیت دارد، بیش از حد اعتنا کردن و یا شاید زیاده روی در بعضی از امور بازده خوبی ندارد و درست خلاف آن چیزی می‌شود که شما انتظار دارید. در اینجا به نکات مهمی که باعث بیراهه رفتن در امر تربیت کودکان می‌شود اشاره شده اسـت.

1- تله والدین استثنایی

وقتی نیما به دنیا آمد، خوشبختی مادر و پدر او تکمیل شد. تنها کمبود زندگی آنها همین فرزند بود. با تولد پسر مادرش استعفا داد تا بتواند خود از فرزندش نگهداری کند و او را به صحیح ترین شیوه تربیت کند. کودک زیر ذره بین تعلم و تربیت قرار گرفت. کودک را در کلاس های شنا، موسیقی، انگلیسی و ورزش و هر چه که امکان داشت برای او مفید باشد ثبت نام کردند.

پدر و مادر نیما بهترین سال های عمر خود را صرف تربیت فرزندشان کردند به امید اینکه او همیشه و در همه جا بهتر از همسالان خود باشد ولی نیما نه تنها خود را بهتر نمی دانست، بلکه دچار مشکلات رفتاری شد که به همان دلیل او را برای رفتاردرمانی آوردند.

فقط داشتن هدف کامل، نه برای پدر و مادر کارساز اسـت و نه برای فرزند چون اجبار رسیدن به کمال، به استبداد اعضای خانواده منجر می شود. محدود کردن تمایلات شخص کودک و داشتن توقع هایی که متناسب با شرایط جسمی – روانی او نیست بر رشد او اثر بدی می گذارد.

در چنین خانواده هایی، حتی مشکلات هم به صورت واقعی آشکار نمی شود، معمولا یا آنها را پنهان و یا انکار می کنند. کودک قفس طلایی پدر و مادر را می شکند و آن وقت والدین احساس می کنند که بیشتر زحمت های شان بیهوده بوده. بنابراین از فکر کامل بودن بیرون بیایید و انعطاف بیشتر، گذشت و تعادل در تربیت فرزند خود داشته باشید.

2- تله خانواده سالم

شعار پدر و مادری که دختر 6 ساله دارند این بود که فرزند ما باید در شرایطی بهتر از ما زندگی کند. این پدر و مادر هر دو از خانواده متوسط برخاسته اند. هر چه دختر بخواهد و به هر قیمتی، پدر و مادر برایش فراهم می کنند حتی اگر خواسته او بار مالی زیادی داشته باشد.

دختر اجازه دارد هر کاری که بخواهد حتی اگر پدر و مادرش موافق نباشند انجام دهد. فقط به او گفته اند که مواظب باش به دردسر نیفتی. به عبارتی تربیت را به خودش واگذار نموده اند و او را از روی علاقه تنها رها کرده اند.

طبیعی اسـت، چون بچه هایی که هر چه بخواهند به دست آورند ، بر پدر و مادر تسلط می یابند و هر روز خواسته های جدیدی دارند. چنین بچه هایی همه چیز را فوری می خواهند. هیچ مرزی را نمی شناسند. نه مقاومت را می آموزند و نه عبور از موانع را. نه مفهوم صبر را و نه گذشت را می فهمند. بنابراین به جای لوس کردن فرزند خود، برای داشتن یک خانواده سالم برای او محیطی خانوادگی، زنده و پویا فراهم کنید. (ص 20)

3- تله جلب توجه نکردن

مادری دو پسر 5 و 8 ساله دارد. می گوید هر بار که بیرون می رویم می گویند برای مان چیزی بخر. به ناچار به فروشگاه می رویم و سبد خرید پر می شود از تنقلات و همین که اعتراض می کنم شروع می کنند به فریاد و گریه کردن و پا به زمین می کوبند تا توجه عده ای را جلب کنند. آن وقت من از ترس نگاه های متعجب مردم یا از وحشت دیدن یکی از آشنایان، زود تسلیم می شوم.

تسلیم شدن به دلیل عدم اعتماد به نفس والدین، شیوه خوبی برای تربیت فرزندان نیست و با این کار یک دیکتاتور خانگی تربیت می کنند. بنابراین ترس از جلب توجه را کنار بگذارید و در جایی که باید، محکم بایستید. اگر شما برای خود و خواسته های تان احترام قائل شوید، اطرافیان و فرزندان برای تان احترام قائل می شوند.

4- تله می گذارم درباره همه چیز با من صحبت کنند

مادر و پدری که یک پسر 9 ساله و یک دختر 7 ساله دارند می گویند: «وقتی درباره موضوعی با بچه ها مخالفت می کنیم، نمی توانیم حرف مان را به کرسی بنشانیم چون در این موقع بچه ها مقاومت و با ما بحث می کنند. البته ما خودمان از آنها خواسته ایم که با هم تصمیم گیری کنیم.»

در چنین خانواده های دموکراتی، هر قانونی، هر حد و مرزی و هر تکلیفی قابل معامله اسـت. در اصل قانونی وجود ندارد. این نوع تربیت به عدم اعتماد به نفس کودک و خودسری او منجر می شود و به زودی تبدیل به یک فرد زورگو می شود.

مادر و پدری که ادعا می کنند ما نمی خواستیم مانند والدین خود با مریم، دختر 8 ساله مان رفتار کنیم با هم قرار گذاشتیم که دائم به فرزند خود دستور ندهیم و او را تهدید نکنیم.

این پدر و مادر مخالف قدرتنمایی بودند، بنابراین کلمه «نه» به کلی از خزانه لغات آنها خط خورده بود. آن کاری مجاز بود که مریم از آن خوشش می آمد. برخی شب ها به خواسته او باید چراغ تا صبح روشن بماند. گاهی پدر ریاضی او را می نوشت و مادر پرسش های علوم او را پاسخ می داد و هر وقت می خواستند درباره این مشکل با او صحبت کنند او دعوا راه می انداخت و به اتاقش می رفت و در را می کوبید.

5- تله آزاد بودن بچه در تصمیم گیری

کودکی که در تصمیم گیری کاملا آزاد باشد نقش خود را با پدر و مادر عوض کرده اسـت. بنابراین فشار روانی بیشتری را باید تحمل کند و از آنجا که کودک نمی تواند مسئولیت زندگی خود را به عهده بگیرد، همیشه با تردید درونی مواجه اسـت. پدر و مادری که به تربیت کودک خود تن در نمی دهند، کار خود را آسان می کنند و در نظر کودک افرادی بی تفاوت به شمار می روند.

این کودکان عقیده دارند برای آنها فرقی نمی کند که من چه کار می کنم. چنین کودکانی نمره های بد کلاس خود را پنهان می کنند، دچار سردردهای روان تنی و مشکلات غذایی می شوند و همیشه رفتاری پرخاشگرانه از خود بروز می دهند.

بنابراین بهترین راه، کوتاه ترین راه نیست. او را به حال خود رها نکنید و نگذارید که در حالت کوشش و خطا تجربه کسب کند. اگر شما حد و مرزهای کودک را مشخص کنید و در مواقع لزوم تصمیم بگیرید، به او یاد می دهید که در جای خودش تصمیم بگیرد و به تدریج و مناسب با سن خود قدم به سوی استقلال بردارد.

6- تله لای پنبه بزرگ کردن فرزند

مادری که یک دختر 7 ساله و یک پسر 5 ساله داشت، می گفت: «آنها هنوز خیلی بچه اند.» با این جمله به خود و دیگران تلقین می کرد که نباید از بچه ها توقعی داشته باشند. او دائم تمام کارهای مربوط به فرزندانش را انجام می داد. چشم از آنها برنمی داشت. وقتی به پارک می رفتند نمی گذاشت حتی 50 متر در زمین بازی از او فاصله بگیرند. حتی هنگام سرماخوردگی، بینی آنها را مادر پاک می کرد.

امنیت داشتن در کودکی بسیار لذتبخش اسـت ولی هنگامی که پدر و مادر بیش از حد احتیاط می کنند و با فرزند خود مانند یک تخم مرغ خام رفتار می کنند، به قدری کودک محدود می شود که فرصت ابراز وجود پیدا نمی کند.

وقتی مادر او را کوچک می شمارد، او باور می کند که ناتوان اسـت. کودک در چنین خانواده ای فرصت تعیین حد و حدود شخصی خود را ندارد، نمی تواند تجربه شخصی به دست بیاورد. میل به یادگیری و تحرک کودک مسدود می شود.

نتیجه این شیوه تربیتی، کودکانی ترسو و مردد هستند که بدون مرکز تامین و فراهم سازی خانگی نمی توانند از عهده کارهایشان بربیایند. بنابراین از مراقبت بیش از حد و ایجاد محدودیت دست و پاگیر کودک بپرهیزید.

7- تله کودک یک بزرگسال کوچک اسـت

مادری دختر 4 ساله دارد و از ترس این که مبادا او لباس هایش را کثیف کند، او را به پارک نمی برد و ترجیح می دهد که با دخترش به خرید برود. حتی وقتی مادر و پدر به مهمانی شبانه دعوت می شوند دختر را با خود می برند و می دانند که او مزاحمتی ایجاد نمی کند.

باید پذیرفت که بچه نمی تواند نقش بزرگسالی را بازی کند، به خصوص وقتی فرزندشان کودک آرامی اسـت و به ندرت دردسر درست می کند، به سرعت او را به دنیای بزرگسالی می کشانند. به جای این که او را به آغوش طبیعت ببرند، او را با خود به مهمانی های کسل کننده می برند. به جای بازی با همسالان او را به رستوران و جاهای شلوغ می برند.

همه اینها کودکان را از پای در می آورد. از کودک می خواهند که آرام در سر جای خود بنشیند. به ناچار کودک به تلویزیون و فیلم های ویدیویی پناه می برد. پدر و مادر هم هیچ مخالفتی نمی کنند چون دست کم مزاحمت کمتری برای آنها ایجاد می کند.

بنابراین زمانی که کودک قفس طلایی پدر و مادر را شکست و خواست کودکی کند، پدر و مادر متعجب نشوند. کودکان به سرعت در می یابند و طولی نمی کشد که مجبور می شوند با مشکلات واقعی دست و پنجه نرم کنند. باید به آنها فرصت بدهیم که طعم روزهای کودکی را بچشند و تجربه های کودکی کسب کنند. بگذاریم بازی های متناسب با سن خود انجام دهند، بدوند و لباس خود را کثیف کنند. نگران نباشید، آنها زودتر از آنچه فکرش را بکنید به دنیای بزرگسالی قدم می گذارند.

فرصتی برای فکر کردن: کدام شیوه تربیتی؟

* شما از کدام یک از شیوه های تربیتی پیروی می کنید؟ آیا در یک یاز این تله ها افتاده اید؟ یا شاید خطر را به موقع شناخته اید؟

* در دوران کودکی از چه چیزی بیشتر رنج می بردید؟ چه کاری را نمی خواهید به هیچ وجه در مورد فرزند خود انجام دهید؟ در چه موردی می خواهید بهتر از والدین خود باشید؟

* چرا قبلا احساس بهتری داشتید؟ فکر می کنید ترجیح می دهید به چه زمانی برگردید؟

* حد و مرز زمان کودکی شما چگونه بود؟ بسیار محدود، نامحدود، ناراحت کننده؟ حمایت کننده؟

* آرزو دارید که زندگی مشترک شما و روابط اعضای خانواده خودتان چگونه باشد؟

* در دوران کودکی، وقتی غمگین بودید یا مشکلی داشتید، چه چیزی به شما کمک می کرد که خواسته های پدر و مادر خود را برآورده کنید؟

* به نظر شما باید همه چیز کامل و بهترین باشد یا گاهی می توانید یک چشم خود را ببندید و از یک کمبود یا ضعف چشم پوشی کنید؟

*از کتاب والدین جدی، فرزندان خوشبخت - مونیکا موفی ویت، ترجمه و تالیف: سپیده خلیلی، گردآوری: زیبا شکیبا

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط


کلماتی برای این موضوع
ریاضی – فنی مهندسی مهندسی هوانوردی – خلبانی ……معرفی رشته های دانشگاهیرشته‌ هوانوردی‌ دارای‌ سه‌ شاخه‌ خلبانی‌، مراقبت‌ پرواز و ناوبری‌ هوایی‌ است روش خواندن درس شیمی توسط توسط رتبه یک ……نحوه مطالعه دروسروش خواندن درس شیمی توسط معین فلاحتگر رتبه یک کنکور ریاضی نکات مربوط به درس شیمی…پارسی نیوزمشرق نیوز کریم انصاری فرد گل خود در بازی این هفته تیمش را به هم تیمی مصدوم خود تقدیم

کودکان و اختلاف‌های تربیتی

[ad_1]

خبرگزاری آریا - برنامه «کودک من» شبکه رادیویی سلامت، امروز ـ نهم تیر ماه، به موضوع «کودکان و اختلاف‌های تربیتی» خواهد پرداخت.

به گزارش خبرگزاری آریا، «کودک من» عنوان برنامه ای از گروه بهداشت روان شبکه رادیویی سلامت است که به موضوعاتی در حوزه فرزند پروری و تربیت فرزندان می‌پردازد.
در برنامه «کودک من»، از ساعت 16:30 به مدت 25 دقیقه با حضور دکتر مریم حلی ساز، روان شناس به پرسش های مخاطبان در خصوص «کودکان و اختلاف‌های تربیتی» پاسخ می دهد.
گفتنی است، برنامه «کودک من»، روزهای شنبه؛ دوشنبه تا چهارشنبه هر هفته، از موج اف.ام ردیف 102 مگاهرتز تقدیم شنونده های صدای دانش، نشاط و آرامش می شود.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
کودکان و اختلاف‌های تربیتی کودکان و اختلاف‌های تربیتی تضاد و اختلاف نظر تفرقه و اختلاف

8 نکته تربیتی برای دختردارها

[ad_1]

8 نکته تربیتی برای دختردارها

تاریخ انتشار : یکشنبه ۱۲ دی ۱۳۹۵ ساعت ۲۳:۴۵

بیشترما از نسلی هستیم که در آن همیشه سکوت کردن، صبوری و دم نزدن و شکایت نکردن یک ارزش زنانه تلقی می‌شده و از کودکی یادمان داده‌اند که دختر خوب کسی است که غر نمی‌زند، مخالفت نمی‌کند و همیشه با همه چیز کنار می‌آید؛ اما واقعیت این است که این ابراز نکردن احساسات و عقاید یکی از مهم‌ترین دلایل افسردگی، پایین بودن عزت نفس و اعتماد به نفس است.

به گزارش ستاره ها؛ چنین تربیتی که این روزها هم کم و بیش آن را می‌بینیم منجر به بروز ناگهانی خشم و انفجار احساسات منفی می‌شود. احساسات بیان نشده بالاخره یک روز فوران می‌کنند و به خود فرد و اطرافیان او آسیب می‌زنند. اگر می‌خواهید دخترتان قربانی این تربیت ناصحیح نباشد، سعی کنید با به کار بستن روش‌های زیر به او در ابراز احساساتش کمک کنید تا شخصیتی سالم‌تر داشته باشد.

1- به دخترتان طریقه درست ابراز احساساتش را یاد بدهید. اگر با کلمات بدی احساساتش را بیان می‌کند، به او کلمات و جملات جایگزین را آموزش دهید و خودتان هم در بیان احساساتتان از جملات مشابهی استفاده کنید. این جملات باید صریح، محترمانه و منطقی باشند.
2- وقتی درموقعیت ترس، اضطراب یا فشار عصبی قرار می‌گیرد، از او بخواهید درباره موضوع صحبت کرده و بگوید که چه احساسی دارد و به چه فکر می‌کند.
3- از دخترتان نظرخواهی کنید. بگذارید بداند نظرش برای دیگران اهمیت دارد و ممکن است در تصمیم‌گیری شما مؤثر باشد.
4- انواع احساسات را به تفکیک ویژگی‌هایش به فرزندتان بیاموزید. خیلی از بچه‌ها (و حتی بزرگسالان) فرق بین خشم، تنفر، عصبانیت، ترس، اضطراب، غم، آزردگی و... را نمی‌دانند. به تعریف مشخصی از این احساسات برسید و راه ابراز و برطرف کردن این احساسات را به فرزندتان آموزش دهید. مثلاً بگویید وقتی آزرده است، ممکن است دست به چه کارهای اشتباهی بزند و چطور باید از این کار پیشگیری کند. یا وقتی از چیزی ترسیده چطور باید ترسش را با دیگران در میان بگذارد.
5- به او بگویید احساساتش ارزشمند است، به شرطی که باعث صدمه زدن به کسی نشود. به هیچ عنوان جلوی ابراز احساسات را نگیرد. اگر نیاز به گریه دارد، بگذارید گریه کند. اگر نیاز به درددل دارد، پای حرف‌های او بنشینید.
6- از احساسات خود با فرزندتان صحبت کنید. حتی می‌توانید هر دو دفترچه‌هایی برای بیان احساساتتان بخرید و روزانه آنها را یادداشت کنید.
7- همدلی کردن و شنیدن از احساسات دیگران را به او یاد بدهید.
8- به نیازهای فرزندتان توجه نشان دهید و طوری وانمود نکنید که نمی‌دانید او چه می‌خواهد یا چه احساسی دارد. اگر برآورده کردن نیاز و خواسته او فعلاً برایتان مقدور نیست، این را به او بگویید تا دست کم بداند که از درک او غافل نشده اید.

 

مرجع : ایران بانو ضمیمه روزنامه ایران

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
نکته تربیتی برای دختردارها نکته تربیتی برای دختردارها مقاله تربیتی برای کودکان

نسبت شرایط تربیتی و پرخاشگری

[ad_1]

چه نوع شرایط تربیتی موجب پرخاشگری در کودکان می‌شود؟

با توجه به این که ویژگی مشخص مرتکب قلدری، براساس وجود الگوی واکنشی پرخاشگری که به صورت بروز رفتار پرخاشگرانه در بسیاری از موقعیتهای متفاوت می‌باشد، بررسی این سؤال را بسیار مهم می‌سازد: که چه نوع شیوه‌های تربیتی یا دیگر شرایط دوران کودکی موجب رشد الگوی واکنشی پرخاشگرانه در کودک می‌گردد؟
به طور خلاصه، چهار عامل یافت شده اســت که می‌تواند بسیار مهم باشد به خصوص که این عوامل براساس تحقیقاتی اســت که بر روی پسران انجام شده اســت: (ببینید: الویوس 1980، لئوبر و استاوتامر، لئومر، 1986). اول، نگرش عاطفی اساسی والدین در مراقبتهای اولیه (بیش از همه مادر) در رابطه با پسران بسیار مهم اســت، به خصوص نگرش عاطفی مربوط به سالهای اولیه زدگی کودک. نگرش منفی عاطفی اولیه، موجب کاهش محبت اولیه و ایجاد چالش در رابطه مادر و کودک می‌شود و احتمال این که در آینده این کودک پرخاشگر شده و با دیگران مخالفت و خصومت‌ورزی نماید، به طور روشن افزایش می‌یابد.
دومین عامل مهم مربوط به میزان آسان‌گیری و تقویت رفتار پرخاشگرانه در مراقبتهای اولیه کودک از سوی مراقبت کننده اســت. اگر به طور کلی مراقبت کودک با شیوه آسان‌گیری بدون صبر و تحمل انجام گرفته و هیچ‌گونه محدودیتی در رابطه با رفتار پرخاشگرانه وی نسبت به همسالان، بزرگسالان، خواهران و برادرانش ایجاد نشود، میزان پرخاشگری کودک احتمالاً افزایش خواهد یافت. می‌توانیم این نتایج را بدین صورت بیان کنیم که عشق و مراقبت پایین همراه با آزادی بیشتر در دوران کودکی شرایطی هستند که به شدت در رشد الگوهای رفتاری پرخاشگرانه دخیل‌اند.
سومین عامل به دست آمده در پرورش کودک، استفاده والدین از میزان بالای الگوهای پرخاشگرانه «ابراز قدرت» (1) از قبیل تنبیه جسمانی، برون‌ریزی عواطف خشونت‌آمیز می‌باشد. این یافته این نکته را مورد حمایت قرار می‌دهد که خشونت موجب خشونت می‌شود. بسیار مهم اســت که باید محدودیتهای روشن و قواعد معینی بر رفتار کودک اعمال شود. البته این امر نباید همراه با تنبیه جسمانی و امثال آن باشد و بالاخره این که خلق و مزاج (2) کودک نقش مهمی را در رشد الگوهای پرخاشگرانه ایفا می‌کند. در یک کودک پرجنب‌وجوش همراه با خلق زود رنج در مقایسه با یک کودک با خلق معمولی یا کاملاً آرام، با احتمال بسیار بالایی پرخاشگری رشد خواهد کرد. تأثیر این عامل، کمتر از عامل اول و دومی اســت که در بالا مورد اشاره قرار گرفته اســت.
اینها یک روند محوری هستند. در موارد خاص عوامل دیگری ممکن اســت عمده و سبب‌ساز باشد و الگوی سبب‌ساز ممکن اســت به صورتی متفاوت ظاهر شود. با ترکیب این نتایج با دیگر یافته‌های مربوط به مطالعات شرایط رشدی دوران کودکی، این نتیجه‌گیری مهم را به دنبال دارد که عشق و درگیری کسانی که مراقب کودک هستند باید با تعریف روشن محدودیتهای رفتاری و بدون تنبیه جسمانی همراه باشد به طوری که بتوان با استفاده از روش تربیتی غیرفیزیکی در مراقبت کودک، سازگاری و استقلال را در وی ایجاد کرد.
این نتیجه هم در مورد پسران و هم دختران صدق نموده و عواملی که توضیح داده شد برای کودکان کم‌سن‌تر و جوان‌تر مهم اســت. همچنین این امر بسیار اهمیت دارد که کودک وقتی وارد دوره نوجوانی می‌شود، والدین باید تلاش نمایند فعالیتهای خارج از مدرسه فرزندانشان را با دلایل منطقی مورد نظارت قرار داده و آنچه را که او با دوستانش انجام می‌دهد نظارت نمایند (پاترسون 1982، پاترسون و اسناوتامر، لئوبر 1984). زمینه رخداد بیشتر رفتارهای نامطلوب و غیرقابل پذیرش قلدری، رفتارهای ضداجتماعی یا بزهکارانه، موقعی فراهم می‌شود که والدین ندانند که فرزندانشان زمانی که دور از چشم بزرگسالانشان هستند، چه کار می‌کنند.
عوامل پرورشی که در رشد الگوهای واکنشی پرخاشگرانه مهم اســت از روابط میان بزرگسالان در خانواده مستقل نیستند، اغلب تعارضات، ناسازگاریها یا جرّ و بحثهای آشکار میان والدین اعم از این که منجر به طلاق بشود یا نه روابط ناامنی را برای کودکان ایجاد خواهد کرد، که مربوط می‌شوند به استفاده از روشهای نامناسب فرزند‌پروری (3) که در بالا بحث شد. به هر حال برای جلوگیری از آسیب احتمالی، والدین باید کودک را در تعارضات میان خودشان درگیر نسازند. برخی از مطالعات نشان می‌دهد موقعی که والدین تعارض خود را در مقابل کودک آشکار نمی‌کنند کمتر تأثیر منفی بر روی فرزندشان می‌گذارند تا این که تعارضات خود را در مقابل کودک آشکار کنند (امری (4)، 1982).
همچنین ذکر این نکته جالب اســت عواملی که در مطالعات پیش گفته شد، با میزان پرخاشگری پسران مرتبط نبوده اســت. شرایط اقتصادی اجتماعی خانوادگی، شامل میزان درآمد، سطح تحصیلات والدین و خانه مناسب از این قبیل عوامل هستند. بنابراین دانش‌آموزان پرخاشگر (و غیرپرخاشگر) با یک نسبت مشابه در همه طبقات اجتماعی وجود دارند و این واقعیت در مورد همه دانش‌آموزان قربانی نیز صدق می‌کند (الویوس 1978، 1981).
بنابراین نمی‌توان این را به عنوان واقعیت پذیرفت که دانش‌آموزان به سبب فقر شرایط اقتصادی اجتماعی خانوادگی مرتکب قلدری شده و یا قربانی قلدری می‌شوند.
مطالعه‌ای دیگر نیز رابطه میان شرایط اقتصادی اجتماعی خانوادگی و چهار عامل تربیتی ذکر شده در بالا را نشان نداد (الویوس، 1980). والدین خوب (و نسبتاً خوب) تقریباً در تمام سطوح اقتصادی اجتماعی مشابه اســت. آن بایستی مورد توجه قرار بگیرد که این روابط ضعیف با شرایط اقتصادی اجتماعی ممکن اســت ناشی از تجانس نسبی کشورهای اسکاندیناوی در این جنبه‌ها باشد. برهمین اساس احتمال زیادی وجود دارد که مطالعات مربوط به کشورهای دیگر میل آمریکا یا انگلیس همبستگی بالاتری را میان شرایط اقتصادی اجتماعی خانوادگی و مسائل قلدری / قربانی در کودکان را نشان دهد.
هنوز در رابطه با تأثیر شیوه‌های فرزندپروری در گسترش مسائل قلدری، جزئیات زیادی مورد تحلیل قرار نگرفته و چیز زیادی نشان داده نشده اســت با این وجود قربانیان منفعل تیپیک، ضعف عشق و مراقبت در دوران کودکی را داشته‌اند برای مثال در نتایج ذکر شده در بالا آشکار شد که به طور کلی روابط قربانیان با والدینشان (مادرشان) نسبت به دیگر دانش‌آموزان وابسته‌تر اســت که این امر احتمالاً موجب افزایش اضطراب و ناایمنی در کودک می‌گردد و زمینه را برای قربانی شدنش در مقابل قلدری افزایش می‌دهد، مهم این اســت که والدین کودک خود را در جهت رشد استقلال، اعتماد به نفس بالا و توانایی ابراز خود در میان همسالانش، کمک کنند.

پی‌نوشت‌ها:

1. Power – assertive
2. Temperament
3. Child – rearng
4. Emery

منبع مقاله :
الویوس، دان؛ (1392)، شناخت دنیای کودکان، ترجمه‌ی نادر باقری؛ مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به‌نشر، چاپ دوم

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط

با توجه به این که ویژگی مشخص مرتکب قلدری، براساس وجود الگوی واکنشی پرخاشگری که به صورت بروز رفتار پرخاشگرانه در بسیاری از موقعیتهای متفاوت ...تا زماني كه محرم نشده ايد از نظر شرعي نسبت به يكديگر نامحرم هستيد و نمي توانيد مثل .... نحوه رفتار با نوجوان 17 ساله اي كه خيلي مغرور و پرخاشگر است و تك پسر خانواده مي ..... قرار نمي گيرد و شرايطي را كه لازمه بلوغ روحي، رواني است، تجربه نمي كند.شما هم قبل از هر چيزي بايد با دقت بررسي كنيد كه آيا نسبت به رفتار فرزند خود ... اگر كودك پرخاشگري ميكند، بررسي شيوه تربيتي پدر و مادر نيز ضرورت دارد. .... در انتخاب فيلم و كارتون نيز دقت نموده و شرايطي فراهم آوريد فيلمي كه مناسب سن وي ...مطالبی در مورد علل پرخاشگری کودکان ، ناسزاگویی و بدهنی فرزندان و دانش آموزان ..... باشد كه در اين صورت لازم است شرايط زندگي كودك تمام و كمال مورد بررسي قرار گيرد. ۶. .... گستاخ ، بي تربيت و بي رحم نسبت به اطرافيان و همسالان ، شناخته مي شوند .متخصصان معتقدند والدین باید در مقابل رفتارهای تهاجمی و پرخاشگرانه کودکان خود با ... همچنین در این شرایط والدین باید از عصبانی شدن و فشار روحی کودک جلوگیری کرده و ... زمان تماشا کردن تلویزیون برای کودکان · وقتی کودکم نسبت به من ابراز تنفر می ... فرزندانتان را با عمل خود تربیت کنید نه با زبان · بچههای خجالتی و روشهای حل ...تعاریف پرخاشگری روان شناسانی که اعتقادات نظری متفاوتی دارند در مورد ... ای از افسردگی باشد که در این صورت لازم است شرایط زندگی کودک تمام و کمال مورد بررسی قرار .... گستاخ ، بی تربیت و بی رحم نسبت به اطرافیان و همسالان ، شناخته می شوند .... 10 آبان 1395. کودکان و والدینتعلیم و تربیت۱۰ نکته برای بهترین برخورد با کودکان ... این احساسات باعث می شود که کودک افسرده و پرخاشگر شود. به کودکان ... فقط به او می آموزد که احساس بدی نسبت به خود داشته باشد و عزت نفس او پایین بیاید.طبق این دیدگاه، شرایط خارجی متفاوت، انگیزه های نیرومند برای انجام رفتار ... اکثر روان شناسان و متخصصان تعلیم و تربیت پرخاشگری ها را بر اساس نسبت، قصد و ... در پرخاشگری فردی نوجوان یا جوان نسبت به هم سن و سال های خود پرخاشگری نشان می ...19 جولای 2014 ... بنابراین اگر متولیان تعلیم و تربیت، والدین و همه کسانى که به نحوى با جوانان ... اما اینکه علت پرخاشگری و رفتارهای تند نوجوانان چیست، به طور کلى .... او در گذشته نظر بهتری نسبت به پدر و مادر و خانواده خود داشته، امّا اکنون متوجه ...گروهی از صاحب نظران علوم رفتاری نظیر فروید و لورنز معتقدند که پرخاشگری رفتاری است ... گرچه پاسخ افراد نسبت به ناکامی بسیار متفاوت است زیرا عوامل ناکام کننده و ... عوامل خانوادگی به عنوان یکسری از عوامل محیطی در بررسی عوامل تربیتی افراد ... پذیری افراد از برنامههای تلویزیون به شرایط اجتماعی- اقتصادی بسیاری از عوامل ...

کلماتی برای این موضوع
بزرگترین سایت دانلود پایان نامه و پروزه پایان …پایان نامه پیرامون بررسی تفاوت بلوغ عاطفی در بین دانشجویان خانم مجرد و متأهل تا سبک های اصلی تربیتی دانشنامه فرزندنوزادمعمولا سبک تربیتی شما در یکی از این سه گروه جا می گیرد آسان گیر، مستبد و مقتدر البته دانلودرایگانپایان نامهپروژهمقالهمقالات تحقیق … روش تحقیق بررسی رابطه بین رشته تحصیلی دانشجویان و میزان بهره مندی آنان از اخبار اقدام پژوهی محتوای آموزشیشماره ی تماس شرایط انجام اقدام پژوهی اقدام پژوهی چیست ؟ اقدام پژوهی در مقطع اصول تربیتی کودک زیر سال مرکز ملی …با توجه به عدم امکان پاسخگویی در بخش نظرات لطفا سوالات خود را در سامانه ارسال پرسش سایت فروش عطر و عطر فروشی یار ،مطالب جالب و عکس …عطر فروشی ، پخش و فروش عطر در ایران ، سایت فروش عطر ، آدرس عطر یار ، آدرس نمایندگی عطر چرا خواستگار ندارم پرسمان دانشجویی تربیتی و …چراخواستگارندارممشورت ادراک و هشیاری دهد عقل ها مر عقل را یاری دهد گفت پیغمبر، بکن ای رای‌زن مشورت موسسه روانشناسی دانشگاه تهراننام آزمون به فارسی نام آزمون به انگلیسی زبان گروه سنی هدف اعتبار و روایی کد شیوه‎های مدیریت کلاس و مهارت‎های ارتباط با دانش‎آموز معلم محور اصلی تعلیم و تربیت است که دلسوزانه فعالیت می‏کند تا مطلبی را به نحو احسن و میگنا ویژگی های کودکان تیزهوشکودکان تیز هوش از جمله نعمت هایی هستند که در جامعه ما متولد می شوند، رشد می کنند و نقش

کودکان و اختلاف‌های تربیتی

[ad_1]

خبرگزاری آریا - برنامه «کودک من» شبکه رادیویی سلامت، امروز ـ نهم تیر ماه، به موضوع «کودکان و اختلاف‌های تربیتی» خواهد پرداخت.

به گزارش خبرگزاری آریا، «کودک من» عنوان برنامه ای از گروه بهداشت روان شبکه رادیویی سلامت است که به موضوعاتی در حوزه فرزند پروری و تربیت فرزندان می‌پردازد.
در برنامه «کودک من»، از ساعت 16:30 به مدت 25 دقیقه با حضور دکتر مریم حلی ساز، روان شناس به پرسش های مخاطبان در خصوص «کودکان و اختلاف‌های تربیتی» پاسخ می دهد.
گفتنی است، برنامه «کودک من»، روزهای شنبه؛ دوشنبه تا چهارشنبه هر هفته، از موج اف.ام ردیف 102 مگاهرتز تقدیم شنونده های صدای دانش، نشاط و آرامش می شود.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
کودکان و اختلاف‌های تربیتی کودکان و اختلاف‌های تربیتی تضاد و اختلاف نظر تفرقه و اختلاف