ماهنامه همشهری تندرستی: چشم هایتان را ببنید و به روزهای دور خیره شوید. چقدر از گذشته ای را که پر بوده از خنده ها و انتظارها و گریه ها و دل خوشی ها، به یاد می آورید؟
تصویر روزهایی را که سپری شده اند، تا چه اندازه شفاف و خوش رنگ و لعاب می بینید؟ فکر نکنید به یکی از آدم هایی تبدیل شده اید که به خاطر مشغله های بی شمارشان، مدت هاست وقت خاطره ثبت کردن در ذهنشان یا مرور کردن خاطرات گذشته را در یادشان ندارند؟
نمی ترسید که به دلیل داشتن مشغله هایی که نمی گذارند طعم زندگی را با پنج حستان بچشید و لحظه هایتان را در آلبوم پنهان ذهنتان ثبت کنید، یکی از همین روزها حافظه تان برای همیشه پاک شود و مغزتان از عهده انجام دادن وظایف ساده اش هم برنیاید؟ نمی ترسید شما هم به جمع سی و چند میلیون نفری آلزایمری هایی که هر روز بخشی از خاطراتی که یک عمر با آنها زندگی کرده بوده اند را از دست می دهند اضافه شوید؟
اگر با نوشتن این جملات، نگرانتان کردیم، متاسفیم اما شب کردن روزها در دنیای پر از نگرانی، یکنواختی و سکون ما را هم نگران کرده و می ترسیم چنین سبک زندگی ای مغز شما را هر روز ناتوان تر و کم کارتر کند.
می ترسیم کسی به شما هشدار ندهد و هر صبح که بیدار می شوید، چند سلول ارزشمند از مغزتان، دیگر کار نکنند و زمینه را برای نابود شدنش فراهم کنند؛ اما نترسید، ما کنارتان هستیم و نمی گذاریم چنین اتفاقی لااقل به این زودی ها بیفتد.
همین حالا با ما تمرین هایی را که می توانند مغزتان را جوان کنند و جلوی مرگ باقی سلول های مغزتان را بگیرند، انجام دهید. شما آسان تر از آنچه فکر می کنید می توانید مغزتان را به روزهای اوج برگردانید.
رنگ را صدا کنید
بدون اینکه به محتوا این متن توجه کنید، رنگی را که هر کلمه با آن نشوته شده است، بلند ادا کنید. مهم نیست که ما کلمه «آبی» را با رنگ قرمز نوشته ایم. شما باید بدون توجه به محتوای این چند خط، فقط رنگی را که می بینید، به زبان بیاورید.
بد نیست این بازی را با یکی از دوستانتان انجام دهید تا تعداد اشتباهاتتان را بشمرد و وضعیتتان را ارزیابی کنید. این تمرین را در حال راه رفتن انجام دهید تا از چند قابلیت مغزتان در یک زمان استفاده کرده باشید.
باور کنید این یک چپق نیست
هر روز به یکی از وسایل دور و برتان نگاه کنید و سعی کنید 10 کاربرد برای هر کدامشان پیدا کنید. مثلا یک پیپ را تصور کنید، این وسیله می تواند در عین حال به گوشت کوب، بادبزن، ویلون، بیل، میکروفون یا حتی پاروی قایق رانی شبیه باشد. حالا وسایل دیگری که اطرافتان است را ارزیابی کنید و ببینید که از کدامشان چه کار دیگری بر می آید.
کلاس تای چی بروید
گذشته از رژیم غذایی سالم و سبک زندگی خاصی که عمر چینی ها را طولانی می کند و به جوان ماندن مغزشان کمک می کند، محققان می گویند تمرین های ورزشی خاصی که فرهنگ چینی با آن گره خورده هم در این موضوع بی تاثیر نیست.
یکی از ورزش های سنتی چین، «تای چی» است که نوعی هنر رزمی برای پیوند دادن ذهن و حرکات بدن است. اگر پیش از این تمرین های تای چی را امتحان نکرده اید، حتما در یکی از باشگاه های ورزشی که آن را آموزش می دهند ثبت نام کنید. اگر هم تای چی به دلتان ننشست، سراغ تیراندازی بروید که هم زور بازویتان را بیشتر می کند و هم تمرکزتان را بالا می برد.
اتاقات را با اتاق بچه ها عوض کنید
شما در اتاق بزگی که پنجره قدی دارد می خوابید و فرزندتان در اتاق کوچک تر؟ آخر این هفته، جای وسایلتان را با وسایل او عوض کنید و مدتی را در آن اتاق سر کنید. تغییر محل قرار دادن وسایل خانه و تغییر دکوراسیون بخش های مختلف خانه، به زنده ماند مغزتان کمک می کند.
کفش هایتان را دربیاورید
گفتیم که با درگیر کردن همه حواستان و کار کشیدن از آن ها، می توانید مغزتان را سالم نگه دارید یکی از حواسی که برای فعال نگه داشتن مغزتان می توانید روی کمکش حساب کنید، حس لامسه است. برای اینکه به مغزتان خدمت کنید، باید سراغ بافت های مختلف بروید و با لمس کردنشان از حس لامسه تان کار بکشید.
کفش هایتان را در بیاورید و روی چمن ها یا ماسه های ساحل راه بروید.
اشکالی ندارد که یک سنگ پایتان را زخمی کنید تا اینکه شاخه درختی به پوستتان گیر کند و خراشش دهد. مهم این است که بافت های متفاوت را با پوست دست و پایتان لمس کنید و مغزتان را به تحلیل کردن آن ها وادار کنید.
زوبازی کنید
هر چقدر که از تاثیر خارق العاده فعلایت جسمی بر سلامت مغز بگوییم، کم است گرچه فعالیت های جسمی به سالم ماندن مغز کمک می کنند اما اگر سراغ بازی هایی بروید که هم به تحرک نیاز دارند و هم از شما می خواهند که روی موضوعی با تمام وجودتان تمرکز کنید، با یک تیر دو نشان زدهاید و مغزتان را سزنده و سالم نگه داشته اید.
یکی از این بازی های مغزساز، «زو» یا همان «کبدی» است. در این بازی باید با تمام انرژی تان بدوید اما دویدن تنها چیزی نیست که در این رقابت باعث بهبود فعالیت های مغزی تان می شود. شما در بازی زو باید روی حریف هایی که قرار است بعد از دویدن شکارشان کنید هم تمرکز کنید و همین تمرکز کردن، باعث می شود که از آلزایمر چند قدم دیگر هم فاصله بگیرید.
رستوران هندی بروید
چقدر اهل خوردن غذاهای کشورهای دیگر هستید؟ تا به حال به یکی از رستوران های هندی یا عری سرزده اید یا اینکه همیشه در همان کبابی محبوبتان غذا می خورید؟ برای اینکه تا چند سال دیگر توانایی های شناختی تان تضعیف و مغزتان کم کار نشود، لااقل هفته ای یک بار الگویی غیر از روش های قدیمی محبوبتان را برای غذاخوردن و غذا درست کردن امتحان کنید.
مثلا امشب به غذایتان مقدار زیادی فلفل اضفافه کنید و برای فردا یک نهار با طعم شیرین درست کنید. شما با این تمرین حس بویایی و چشایی تان را تحریک می کنید و مغزتان را مجبور به درک این احساسات تازه می کنید.
زندگی را بو بکشید
با رایحه های متفاوت رابطه تان چطور است؟ همیشه همان عطر محبوب تان را می خرید و می زنید؟ بررسی ها نشان می دهد که اگر رایحه های مختلف را استنشاق کنید مغزتان تواناتر می شود.
برای مثال، می توانید صبح قبل از بیرون رفتن از خانه، ظرف قهوه را بو بکشید، در راه یک گل بخرید و عطرش را به بینی تان راه دهید و اودکلن هایتان را در حجم کم تهیه کنید تا خیلی زود بتوانید سراغ رایحه دیگری بروید. می توانید شب هم قبل از خواب یک شمع عطری روشن کنید و چند روز یک بار، رایحه جدیدی را برای سوزاندن انتخاب کنید.
سر به هوا باشید
یکی از مسئولیت های ناحیه هیپوکامپ (hippocampus) در مغز، پردازش حافظه است. این ناحیه از بو، صدا و مناظری که پیش رو دارید، تاثیر می پذیرد و اگر در مغز رایحه ها وصداها و افق های تازه قرار بگیرید، ناحیه هیپوکامپ مغزتان فعال تر می شود. برای بیشتر کردن فعالیت هیپوکامپ و داشتن حافظه بهتر، هنگامی که در راه رسیدن به محل کارتان هستید، گوش هایتان را تیز کنید و سعی کنید صداهای مختلف را با دقت بیشتر بشنوید و از شکل ابرها گرفته تا نمای ساختمان ها و پرده خانه ها، به همه چیزهایی که در افق دیدتان است، توجه کنید.
با مکعب های چوبی برج درست کنید
معمولا چه بازی هایی را انجام می دهید؟ شما هم در خانه تان چند وسیله بازی مشخص دارید و وقتتان را با آن ها می گذارنید؟ حالا کمی فکر کنید و ببینید که با همان وسایل بازی چه کارهای متفاوت و به ظاهر بی ربطی را می توانید انجام دهید؟ یا اینکه با ابزارهایی که هیچوقت با آنها بازی می کردی، چه سرگرمی هایی را می توانید خلق کنید؟ تا به حال یک بسته بازی «جِنگا» (Jenga- یا برج هیجان، یک بازی افزایش مهارت جسمی و روحی است که طی آن، بازیکنان به نوبت یک بلوک چوبی از برجی ساخته شده از همان بلوک های چوبی را بیرون می کشند و آن را در بالای برج قرار می دهند.
به این ترتیب یک ساختار بلندتر و به طور فزاینده ای ناپایدارتر ایجاد می کنند.) خریده اید و به کمک چند تکه چوب، برجی بلند ساخته اید و از فکرتان برای پیداکردن راهی که این برج دیرتر فرو بریزد، استفاده کرده اید؟ حالا به این فکر کنید که بدون تکه چوب های جنگا چطور می توانید بازی مشابهی را انجام دهید.
مثلا با تعدادی سکه می توانید چنین کاری کنید یا یانکه یک بسته مداد رنگی بردارید و آن ها را در زاویه های متفاوت روی هم بچینید. سعی کنید از امروز به سوایل ساده ای که دور و برتان می بینید، به عنوان بازار بازی نگاه کنید.
سوپرمارکت درمانی کنید
به جای اینکه با عجله به سوپرمارکت کوچک نزدیک خانه تان بروید و چیزهای را که نیاز دارید در کوتاه ترین زمان تهیه کنید، کمی وقت بگذارید و خریدهایتان را در فروشگاه های بزرگی که تنوع محصول بالایی دارند، انجام دهید.
در این فروشگاه ها می توانید خرید یک قوطی گوجه فرنگی را به چالشی بزرگ تبدیل کنید و با بررسی کردن نمونه های متنوع و پیدا کردن دلیلی برای خرید یکی از آن ها، از مغزتان کار بکشید.
به جای اینکه همیشه جنس ها را از یک برند و در یک بسته بندی بخرید، هر بار محصول تازه ای را انتخاب کنید و خرید را به یک چالش که مغزتان را تقویت می کند، تبدیل کنید. می توانید هر بار یک فروشگاه بزرگ متفاوت را انتخاب کنید و به جای اینکه سراغ قفسه هایی که مکان و محصولاتشان برایتان آشناست، زحمت بررسی کردن فضای پی رویتان را و تحلیل کردنش را به مغزتان بدهید.
هنرمند شوید
فعالیت های هنری بخش هایی از قشر مخ را که با رفتارهای غیرکلامی و عاطفی درگیر هستند، فعالت تر می کند. برای اینکه مغزی سالم و جوان داشته باشید، سراغ یک رشته هنری بروید و با اشکال، رنگ ها، بافت یا حتی صدای متفاوت درگیر شوید. سعی کنید حستان را در لباس یکی از هنرها عرضه کنید و شیوه ای متفاوت و خلاقانه برای نمایش افکارتان پیدا کنید.
مهم نیست که سراغ موسیقی می روید یا اینکه از نقاشی یا خیاطی کمک می گیرید. مهم این است که اثری را خلق کنید که حرفتان را به زبانی دیگر بیان می کند.
باغبانی کنید
از مدیر ساختمانتان بخواهید که امسال برای کاشتن گل های تازه در باغچه، روی کمک شما حساب کنید. خودتان سری به بازار گل بزنید، گیاه های محبوبتان را انتخاب کنید و وظیفه کاشتنشان را به عهده بگیرید. اگر ساختمانی که در آن زندگی می کنید، باغچه ندارد هم اشکالی ندارد. چند گلدان رنگارنگ بخرید و خودتان در آن ها گیاه و گل بکارید. محققان می گویند باغبانی کردن مغز را سالم نگه می دارد و احتمال ابتلا به آلزایمر را کم می کند.
خانه تان را در ذهنتان بچینید
به این اتقا نگاه کنید. فکر کنید اینجا خانه ای است که قرار است وسایلتان را در آن بچینید. چه طرحی برای چیدمان این اتاق دارید؟ از چند قاب و چه نوع تصاویری باری تزیین کردن دیوارها می خواهید استفاده کنید؟ مبلمان تان قرار است چه طرحی و چه رنگی داشته باشد؟ میز نهارخوری را کجا می گذارید؟ چه وسایل تزیینی را به این اتاق می آورید؟ تغییری در رنگ دیوارها می دهید؟ چه پرده هایی را برای این خانه انتخاب می کنید.
اول خوب به این تصویر نگاه کنید و بعد با چشمان بسته، خودتان رادرحال چیدن این اتاق تصور کنید. اگر جای قابی که به دیوار زده اید خوب نیست، جایش را عوض کنید. اگر رنگ دیوار را دوست ندارید، کاغذدیواری دیگری را برایش انتخاب کنید. این ورزش ذهنی، خلاقیتتان را بیشتر می کند و شما را در زمینه های دیگر هم به ایده پردازی خلاق و باذوق تبدیل می کند.
روش خواندنتان را عوض کنید
به جای اینکه روی یک مبل راحتی بنشینید و بی هیچ صدایی کتاب بخوانید و جملات را با صدای بلند ادا کنید، سعی کنید چیزهایی را که می خوانید، بشنوید یا پای کتاب خوانی دوستی که بلندبلند کتاب را روایت می کند، بنشینید.
می توانید کتاب خواندن را به یک تجربه جمعی تبدیل کنید و هر فصل را با صدای یکی از دوستانتان بشنوید یا گاهی یک کتاب صوتی گوش کنید.
روی جدول خیابان راه بروید
اگر بتوانید تعادلتان را حفظ کنید، بخش بزرگی از نگرانی تان برطرف می شود. ناتوانی در حفظ تعادل یکی از نشانه های ابتلا به آلزایمر است و محققان می گویند کسانی که زیاد زمین می خورند و نمی توانند تعادلشان را حفظ کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زوال عقل هستند، اما یک تمرین ساده می تواند احتمال از بین رفتن توانایی های مغزی تان را کم کند.
تا به حال راه رفتن روی لبه جدول خیابان را امتحان کرده اید؟ این کار لذت بخش به شما در حفظ تعادل کمک می کند و مغزتان را هم جوان نگه می دارد. همین حالا امتحانش کنید.
فکر کنید یک بندباز هستید که از روی خط باریکی باید بگذرید. حتی اگر قصد بیرون رفتن از خانه را ندارید، با وسایل ساده ای مثل آجرهای یوگا و دنبال هم چیدنشان می توایند یک پرتگاه فرضی درست کنید و با چشم های بسته روی لبه این پرتگاه حرکت کنید.
خداحافظ سودوکو، سلام کتانی
وقتی صحبت از بازی هایی که مغز را جوان نگه می دارند به میان می آید، احتمالا سراغ جاروزنامه ای می روید و مجله سودوکیی را که تازه خریده اید، بیرون می آوید؛ امادست نگه دارید! محققان می گویند برخلاف آنچه در گوش شما خوانده اند، حل کردن جدول سودوکو و بازی کردن با مکعب روبیک، نه حافظه را بهتر می کند و نه هوش را بیشتر.
واقعیت این است که وقتی بعد از چند بار سودوکو حل کردن یا بازی کردن با مکعب روبیک، در انجام دادن این بازی ها سرعت و توانایی بیشتری پیدا می کنید، معنایش این نیست که باهوش تر شده اید.
ماجرا از این قرار است که چنین تمرین هایی، نه مهارتی خاص و بااهمیتی را رشد می دهند ونه روی قدرت حل مسئله و برنامه ریزی و نه حتی روی توانایی فکر کردن و مهارت های شناختی شما تاثیر می گذارند. وقتی مغزتان را با تمرین های تقویت حافظه و فعالیت های دیگر نرمش می دهید، نه تنها از زوالش جلوگیری کرده یا سرعت چنین زوالی را کم می کنید، بلکه به ارتباط بهتر سلول های مغزی با یکدیگر کمک می کنید.
محققان می گویند رویای ساخته شدن سلول های مغزی جدید به مدد چنین بازی ها و فعالیت هایی اصلا دور از دسترس نیست. درواقع از نظر آن ها هرچه بیشتر با مغزتان کلنجار بروید، بیشتر وب هتر کار می کند.
پژوهشگران در بررسی هایشان میان سطح سواد پایین تر و ابتلا به بیماری آلزایمر ارتباطی را کشف کرده اند و می گویند اگر این دسته از مبتلایان، بیشتر از ابعاد مختلف مغزشان کار می کشیدند، شاید دیرتر آلزایمر می شدند.
آن ها هرگز ادعا نمی کنند که تمرین های تقویت مغز از آلزایمر پیشگیری کرده و این بیماری را ریشه کن می کنند، بلکه بر این باورند که افراد با فعال نگه داشتن بخش های مختلف مغزشان، می توانند چند قدمی از این بیماری فاصله بگیرند یا زمانی که به آن مبتلا می شوند، سرعت این بیماری را برای ویران کردن مغزشان، کم کنند.
بررسی ها نشان می دهد که تمرین های حرکتی و ذهنی ای که به سلامت مغزتان کمک می کنند، دارای این ویژگی ها خواهندبود.
• میزان آسیب سلول های مغزی را که به خاطر ابتلا به آلزایمر اتفاق می افتد، کم می کنند.
• زمینه را برای رشد سلول های عصبی جدید فراهم می کنند.
• به سلول های عصبی در ارسال موفق پیام به یکدیگر کمک می کنند.
محققان بارها و بارها گفته اند که اگر می خواهید مغزتان را واقعا قوی تر کنید، تمرین های زیادی را می توانید انجام دهید اما از دو راه بیشتر از راه های دیگر می توانید جواب بگیرید.
اولین کاری که برای مغزتان می توانید بکنید، انجام ورزش ایروبیک است. اگر زمینه را برای رسیدن به اندام متناسب فراهم کنید و با حرکات ورزشی درست به بهبود چرخش خود در بدنتان کمک کنید و به اندازه کافی اکسیژن و مواد مغذی به بدنتان برسانید، خدمت بزرگی به مغزتان کرده اید.
برای اینکه به مغزتان سوخت برسانید و آن را فعال و جوان نه دارید، باید فعالیت بدنی تان را بیشتر کنید. همچنین فراموش نکنید که هر بخش از مغزتان مسئول فعالیت خاصی است و هر ورزشی از عهده سوخت رسانی به یک بخش خاص از مغز بر می آید.
برای مثال، لوپ قدُامی مغز (lobus frontalis- بخشی از مغز که پشت پیشانی قرار دارد) مسئولیت انجام مهارت های سطح بالایی را که به فرایندهای پیچیده مربوط می شوند، برعهده دارد و ارگ این قسمت را قوی کنید، به یک فرد چندکاره (multitask) تبدیل می شوید. برای رسیدن به چنین هدفی، باید سراغ ورزش های هوازی مثل ایروبیک بروید که بر این قسمت از مغز تاثیر بیشتری می گذارند.
گرچه برخی از مراکز پژوهشی گفته اند که 150 دقیقه ایروبیک کارکردن در هفته، مغز را جوان نگه می دارد اما پژوهشگران دیگر می گویند ایروبیک تنها راه زنده نگه داشتن مغز نیست. چه اهل دویدن باشید، چه راه رفتن سریع و چه به باغبانی علاقه داشت هباشید، می توانید به چنین هدفی برسید.
درواقع وقتی در حال انجام هر یک از این کارها عرق می کنید و ضربان قلبتان تندتر می شود، همه آن چه را مورد نیاز است، به مغزتان می رسانید. همین دلایل کافی است تا محققان از شما بخواهند که جدول سودوکو را کنار بگذارید و برای به حرکت واداشتن بدنتان از جایتان بلند شوید.
از این زندگی یکنواخت دست بردارید
مغز شما برای فعال تر شدن و جوان ماندن، به تحریک هایی نیاز دارند و یکی از روش های موثر برای تحریک کردن مغز، قرار گرفتن در موقعیت های تازه و عادت زذایی است.
وقتی غذای محبوب همیشگی را می خورید یا تا سوپرمارکت محله تان با اتومبیل می روید، کمترین تحرک را به مغزتان وارد می کنید. وقتی با زندگی تان مثل یک هواپیمای بی سرنشین که دکمه اتوماتیکش را زده اند، برخورد می کنید، نباید از مغزتان هم انتظار داشته باشید زیاد عمر کند.
برای سوخت رساندن به مغزتان، بیشتر ار هر چیز به موقعتی های تازه نیاز دارید. موقعیت هایی که شما را مجبور به توجه کردن به خود و جزییاتشان می کنند.
یکی دیگر از راه های موثر سالم نگه داشتن مغز، وارد شدن به چرخه روابط اجتماعی است.
شرکت کردن در گفت و گوها و دنبال کردن بحث ها، قدرت ذهنی بالایی را طلب می کند. اگر از مکان هایی که نیروی فکرتان را تقویت می کنند- مثل موزه یا نمایشگاه های آثار هنری- بازدید کنید یا مهارت های تازه ای را یاد بگیرید، قدم موثری را برای جوان نگه داشتن مغزتان برداشته اید.
گذشته از این، زمانی هم که به فعالیت مورد علاقه تان می پردازید، می توانید با یک تیر چند نشان بزنید و به این هدف نزدیک شوید. مثلا می توانید در حالی که کاری تکراری مثل درست کردن غذا را انجام می دهید، یک دستور غذای تازه را امتحان کنید و از موادی که پیش از این امتحانشان نکرده بودید یا با هم ترکیبشان نکرده بودید، استفاده کنید تا زندگی تان را از روی وضعیت اتوماتیک خارج کنید.
جای همسرتان بنشینید
شما هم در آن خانه هایی زندگی می کنید که هرکسی جای مخصوصی برای نشستن دارد؟ وقتی صبحانه می خورید یا در زمانی که مشغول دیدن تلویزیون هستید هرکدامتان در یک جای معین می نشینید؟ اگر این طور است باید بدانید که مغزتان را هر روز ناتوان تر از قبل می کنید. تمرینی که برای نجات شما از این وضعتی داریم، خیلی ساده است.
از امروز نباید روی جایی که قبلا می نشستید، بنشینید. امشب تلویزیون را روی زمین تماشا کنید و اگر پیش از این سر میز غذا می خوردید، سفره شامتان را روی زمین بیندازید. تغییر موقعیت و جایی که می نشینید، می تواند به فعال ماندن مغزتان کمک کند.
