دلایل عمده سقوط هواپیما چیست؟

[ad_1]

سقوط هواپیما یکی از سوانح دلخراشی است که هر ساله در سرتاسر دنیا قربانیان زیادی می‌گیرد.طبق تحقیقات مهم‌ترین علت سقوط هواپیما خطای خلبان است.

به راستی چرا با وجود پیشرفته‌ شدن صنعت هواپیمایی و مجهزشدن آنها باز هم در اخبار ایران و جهان خبر سقوط هواپیما و یا ناپدید شدن آن را می‌شنویم. در شرایطی که نقص فنی برای هواپیماها به شدت کاهش یافته است چه دلیلی می‌تواند باعث این آمار زیاد در حوادث هواپیمایی گردد. در این مقاله به بررسی عوامل موثر بر سقوط هواپیماها پرداخته‌ایم.

چرا هواپیماها سقوط می‌کنند؟

دلیل سقوط یک هواپیمای مسافربری چه چیزی می‌تواند باشد؟ نقص فنی؟ یا خطای انسانی؟
اولین حدس بسیاری از افراد – پس از رد تروریسم و هواپیماربایی – درباره ناپدید شدن یک هواپیما این است که یک نقص فنی فاجعه بار باعث آن شده است. ولی نقص فنی علت تنها اندکی از سوانح هوایی و سقوط هواپیما است.

سقوط هواپیما اگرچه سوژه‌ای جذاب برای رسانه‌ها است اما برای کسانی که آشنایان و بستگانشان در هواپیمای سانحه‌دیده بوده‌اند، خبری ویرانگر است.

اطلاعات موجود نشان می‌دهد سال ۱۹۷۲ میلادی، یکی از بدترین سال سفرهای هوایی بوده است زیرا در این سال ۵۵ حادثه سقوط رخ داده که از بدترین آنها می‌توان به سقوط یک فروند هواپیمای ایرفلوت روسیه با ۱۷۴ کشته و سقوط یک فروند هواپیمای کانویر اسپانیا با ۱۵۵ کشته اشاره کرد. در این سال ۲ هزار و ۴۲۹ نفر در مجموع سوانح هوایی جهان جان باختند.
در ایران براساس آماری که موجود است از نخستین سانحه هوایی در سال ۱۲۹۲ تاکنون یعنی در ۱۰۰ سال اخیر، ۲ هزار و ۱۳۴ نفر در سوانح هوایی کشته شده‌اند که ۹۷۷ نفر با هواپیمای مسافربری، ۸۶۷ نفر در سقوط هواپیما و بالگردهای نظامی و انتظامی و ۲۹۰ نفر سرنشین ناوهای جنگی بوده‌اند.

بنابر یک تحقیق، دلیل اصلی ۵۰ درصد از سوانح هوایی منجر به مرگ، "خطای خلبان" است.

سقوط هواپیما در ایران

از زمان دوره پهلوی که ایران نخستین تأسیسات هوانوردی خود را گشود، سانحه‌های متعدی گهگاه گریبانگیر این صنعت گردیده و امروزه این صنعت در ایران یکی از بالاترین میزان وقوع حوادث را در جهان داراست. از دلایل ارائه شده برای تحلیل میزان بسیار بالای تعداد سوانح هوایی در ایران می‌توان تحریم‌های اقتصادی غرب علیه ایران، عدم آموزش استاندارد خلبانان و کنترل کیفی میزان خطای آنان، ضعف در عمل به معیارهای ایمنی هواپیماها، و سوء مدیریت و برنامه‌ریزی نادرست دانست.

دلایل زیادی ممکن است برای سقوط مطرح باشد. در صنعت هوانوردی دنیا همواره عوامل انسانی و غیرانسانی یعنی خلبان و نقص فنی موتور یا سایر تجهیزات، در سقوط هواپیما نقش داشته‌اند. یک کارشناس صنعت هوانوردی با بیان این مطلب یادآوری کرد که در ایران،‌ علاوه بر دلایل فوق، برخی دلایل دیگر نیز ممکن است در سقوط نقش داشته باشند که در کشورهای دیگر کمتر دیده می‌شود. فرسودگی و سن بیش از ۴۰سال برخی هواپیماهای کشور ازجمله این دلایل هستند.

دسترسی نداشتن ایران به برخی دستورالعمل‌ها و قطعات به خاطر تحریم نیز از موارد دیگری است که می‌تواند در سقوط هواپیما نقش داشته باشد.

در بیشتر سقوط‌ها، خلبان کشته می‌شود و نمی‌توان علت سانحه را از او جویا شد، ممکن است در بررسی سانحه، از کنار اشکالات گذشت و همه تقصیرها را متوجه خلبان دانست. از سوی دیگر آنطور که این کارشناسان می‌گویند در ایران توانایی خواندن جعبه سیاه وجود ندارد و این تجهیزات باید به خارج از کشور ارسال شود که این کار روند بررسی سانحه را زمان‌بر می‌کند.

بررسی علل مهم در سقوط هواپیماها

• اشتباه خلبان هواپیما: با پیشرفته‌تر شدن هواپیماها از احتمال سقوط آن‌ها توسط عوامل فنی کاسته شده است. به همین دلیل، خطای خلبان به تنهایی در نیمی از موارد سقوط دخیل است.
  سیستم داخلی هواپیماها بسیار پیچیده‌تر شده‌اند و به مدیریت بیشتری نیاز دارند. اما از آنجایی که خلبان‌ها در تمام مراحل باید با این سیستم‌های پیچیده کار کنند، احتمال اشتباه آن‌ها وجود دارد. بنابراین زمانی که خلبان هواپیما اشتباه فاحشی را انجام دهد، دیگر جای جبران برای آن وجود ندارد. مثلا در سال 2009، یک فروند هواپیما ایرباس A320 با دسته‌ای از غازها در هوا برخورد کرد و جهت پرواز هواپیما تحت تاثیر آن قرار گرفت، اما خلبان به کمک تجربه خود موفق شد آن را داخل رودخانه هادسون به زمین بنشاند. تمامی 150 سرنشین آن هواپیما توسط دو خلبان آن هواپیما نجات داده شدند و نه سیستم‌‎های کامپیوتری.
  

• اشکال فنی: اشکال فنی عامل 20 درصد از سقوط‌های هوایی است. این در حالی است که فناوری‌های پرواز نسبت به گذشته پیشرفت چشمگیری را به خود دیده است. موتورهای هواپیماها نسبت به چند دهه پیش قابل اعتمادترند. در سال 1989 میلادی، اشکال فنی وارد شده به فن موتور شماره یک هواپیما (سمت چپ) باعث شد تا خلبان‌ها ندانند کدام موتور از کار افتاده است. آن‌ها سپس تصمیم گرفتند تا موتور شماره دو (دست راستی) را خاموش کنند. به همین دلیل، هواپیما سقوط کرد و 27 نفر نیز کشته شدند.

• شرایط جوی: شرایط جوی عامل 10 درصد از سقوط هواپیما در دنیا است. گرچه هواپیماهای امروزی به قطب‌نمای ژیروسکوپی، جهت‌یابی ماهواره‌ای و دریافت اطلاعات مربوط به شرایط جوی از زمین مجهز شده‌اند، اما آن‌ها همچنان هنگام طوفان، برف و مه با لغزش مواجه هستند. خلبان پرواز ایرلانیز فلایت در دسامبر 2005 تصمیم گرفت در شرایط کولاک فرود بیاید. هواپیما هنگام فرود در باند سر خورد و با چند خودرو برخورد کرد که موجب کشته شدن یک کودک شد. یکی از فجایع در سال 1958 رخ داد. در آن اتفاق، هواپیمایی به علت شرایط بد جوی نتوانست از فرودگاه مونیخ بلند شود. 23 نفر در آن حادثه جان خود را از دست دادند.
  

• خرابکاری در هواپیما: خرابکاری در هواپیما تنها عامل 10 درصد سقوط هواپیما در دنیا است. خرابکاری از نظر عامل سقوط در کنار رعد و برق قرار می‌گیرد. اما مشکل اینجا است که خرابکارها کار خودشان را خوب بلدند و اقدام آن‌ها به سرعت در رسانه‌ها منتشر می‌شوند. هواپیما ربایی که در سال 1970 در اردن رخ داد، باعث شد تا در مبحث ایمنی پرواز کاملا تجدید نظر صورت گیرد. در آن حادثه، سه فروند هواپیما همزمان در جلوی چشم رسانه‌ها منفجر شدند. گرچه اقدامات امنیتی زیاد شده اما هنوز هم شاهد ورود خرابکارها در هواپیما هستیم.

• انواع دیگر خطاهای انسانی: درصد کم باقیمانده نیز به انواع دیگر خطاهای انسانی مربوط می‌شود. مثلا افراد دخیل در فرآیند پرواز از سوخت‌زنی گرفته تا باربری می‌توانند عامل بروز یک خطای انسانی باشند. گاهی اوقات کارکنان فرودگاه به خاطر کار کردن در شیفت‌های طولانی یا حتی شیفت شب سهوا مرتکب اشتباهاتی می‌شوند. مثلا کنده شدن برف‌پاک‌کن هواپیما در سال 1990 میلادی به دلیل شل شدن پیچ آن حادثه‌ای جزئی را در پی داشت.

برخی از کارشناسان اصطلاح "خطای خلبان" را به کلی رد می‌کنند و ادعا می‌کنند که این اصطلاح به حدی مبهم است که کاربردش هیچ فایده‌ای ندارد ولی چیزی که مهم است این است که امنیت پرواز روز به روز بیشتر می‌شود. در سال ۱۹۸۵ – بدترین سال از لحاظ تلفات جانی هوایی – بیش از ۱۹۰۰ نفر در سوانح هواپیماهای مسافربری جان باختند. به گزارش سازمان بین‌المللی هوانوردی، در سال ۲۰۱۲ تنها ۹ سانحه مرگبار برای هواپیماهای مسافربری اتفاق افتاد که به جان باختن ۳۷۲ نفر انجامید.

در آخر می‌توان گفت هر سانحه‌ای که با موفقیت بررسی شود، اطلاعات بسیاری بدست می‌دهد که می‌توان برای بهتر کردن هواپیماها از آن استفاده کرد. امید است با تلاش روزافزون و مجهز شدن صنعت هوایی دیگر شاهد حوادث سقوط هواپیما در ایران و جهان نباشیم.

گردآوری: مجله اینترنتی ستاره

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
علت ریزش مو در خانم‌ها چیست؟علت ریزش مو در خانم‌ها چیست؟ علل آن بسیار متفاوت است از جمله ۱ دلایل ریزش مو در زنان الف لکه‌های سفید ناخن نشانه چیست؟لکه های سفید ناخن عارضه شایعی است که علت دلایل پیدایش آن روی ناخن های دست بسیار متفاوت الف انحطاط جهان اسلام؛ دلایل و ریشه های تاریخیمطالعات‌ تاریخی نشان‌ می‌دهد که‌ جهان‌ اسلام‌ در دو دوره‌ متوالی مواجه‌ با افت پناهندگی دات کام مشاهده مبحث خاطرات و اخبار …آخرین بازدید شما امروز امروز دسامبر صفحه اول خاطرات و تجربیات مهاجرتبررسی عملیات والفجر عملیات والفجر هشت؛ فتح فاو در یک نگاه جمع‌آوری اطلاعات اعلام رمز عملیات حرکت جغــرافـــیای استـــان قـممحسن یوسفیهمکار محترم منتظر نظرات سازنده شما هستیم شماره تلفن تماس بهترین روش ها برای سم زدایی از بدنسم زدایی ا بدن ، چگونگی سم زدایی بدن ، چگونه بدن را سم زدایی کنیم ، رژیم غذایی برای سم فشردن سینه زنان از رشد سرطان می کاهداین محققان می گویند٬ پستان هایی که بیش تر فشرده شوند٬ کم تر در معرض ابتلا به سرطان قیمت فوب به چه معناست؟ پایگاه خبری ترازبه گزارش تراز ، فوب در بازرگانی بین‌المللی به قراردادی گفته می‌شود که علت ریزش مو در خانم‌ها چیست؟ علت ریزش مو در خانم‌ها چیست؟ علل آن بسیار متفاوت است از جمله ۱ دلایل ریزش مو در زنان در الف لکه‌های سفید ناخن نشانه چیست؟ لکه های سفید ناخن عارضه شایعی است که علت دلایل پیدایش آن روی ناخن های دست بسیار متفاوت است الف انحطاط جهان اسلام؛ دلایل و ریشه های تاریخی ازاینکه این بحث مهم در این سایت گذاشته شده است ممنونم ولی چرا تمام کاسه کوزه ها به سر صوفی ها پناهندگی دات کام مشاهده مبحث خاطرات و اخبار مهاجرت و من با یک نفر آشنا شده ام که میگه توی یک کمپ در سنگاله کپی کارتشو کارت یو ان اچ ار سی را هم بررسی عملیات والفجر عملیات والفجر هشت؛ فتح «فاو» در یک نگاه جمع‌آوری اطلاعات اعلام رمز عملیات حرکت نیرو به جغــرافـــیای استـــان قـممحسن یوسفی همکار محترم منتظر نظرات سازنده شما هستیم شماره تلفن تماس بهترین روش ها برای سم زدایی از بدن سم زدایی ا بدن ، چگونگی سم زدایی بدن ، چگونه بدن را سم زدایی کنیم ، رژیم غذایی برای سم زدایی فشردن سینه زنان از رشد سرطان می کاهد این محققان می گویند٬ پستان هایی که بیش تر فشرده شوند٬ کم تر در معرض ابتلا به سرطان سینه قرار قیمت فوب به چه معناست؟ پایگاه خبری تراز به گزارش تراز ، « فوب » در بازرگانی بین‌المللی به قراردادی گفته می‌شود که سقوط هواپیما ایران سقوط هواپیما سقوط هواپیما امروز تعبیر خواب سقوط هواپیما سقوط هواپیما فیلم سقوط هواپیما سقوط هواپیما در تهران سقوط هواپیما فوکر

دو چالش عمده در زندگی مشترک

جام جم سرا: به گفته یک مشاور و مدرس دانشگاه، بسیاری از محققان فرآیند زندگی مشترک را به عنوان رشد و تحول در خلال چالش‌های فکری از خود، همسر و ارتباط ما توصیف کرده‌ا‌ند. آن‌ها معتقدند که چالش‌ها، اگر بخوبی حل و فصل شوند می‌تواند باعث رشد و تحول در زندگی زناشویی شود.

متین السادات نصری تصریح کرد:‌ ایجاد اعتقاد و تعادل بین نیاز به وابستگی و نیاز به استقلال دو چالش عمده زندگی مشترک است. همسران باید در حل این چالش‌ها بسیاری از انتظارات، امیدها و نقاط مثبت و منفی یکدیگر را بیان کنند که باعث می‌شود احساس سرشار از امید بین زوجین برای هدفی مشترک بوجود آید و سبب می‌شود که از بودن با هم لذت ببرند.

این روان شناس خاطرنشان کرد:‌ بنابراین ارتباط خوب و صمیمانه بین زوجین سبب می‌شود که داستان‌های پنهایی زنگی و ترس‌ها ون ضعف‌های خود را به همسران بگویند و تا آن جا پیش روند که همسران به این بصیرت برسند که آن‌ها به دنیا نگاه یکسانی ندارند اما می‌توانند با یکدیگر به تفاهم برسند. (باشگاه خبرنگاران)

مشکل عمده ازدواج جوانان: جدایی در ۵ سال اول زندگی

محمود گلزاری در دیدار با آیت الله جوادی آملی که شامگاه پنج شنبه در قم برگزار شد، اظهار داشت: با وجود ۱۰ میلیون مجرد زیر ۳۰ سال در کشورمان بدون احتساب افرادی که بالا‌تر از ۳۰ سال سن دارند و هنوز ازدواج نکرده‌اند، برنامه ریزی برای فرهنگ سازی، زمینه سازی و تسهیل ازدواج جوانان بخش بزرگی از برنامه معاونت وزارد ورزش و جوانان را تشکیل می‌دهد.

وی افزود: نگاهی بر آمار جدایی زوجین نشان می‌دهد مشکل عمده ازدواج جوانان، ناپایداری ازدواج در ۵ سال نخست است و نیاز به برنامه‌های آموزشی و فرهنگی برای آشنایی جوانان با این مقوله به ویژه در مراکز آموزشی به شدت احساس می‌شود.

معاون وزیر ورزش و جوانان گفت: در حال حاضر ۲۵ میلیون جوان در کشور ما وجود دارند که این قشر با آسیب‌ها و چالش‌های قابل توجهی مواجهند که عمده این چالش‌ها را اشتغال، مشارکت‌های اجتماعی، ازدواج، خانواده و آسیب‌های اجتماعی تشکیل می‌دهند.

گلزاری بیان داشت: در موضوع ازدواج، باید توازن بین حق و مسئولیت میان زوجین ایجاد شود و‌‌‌ همان طور که هر یک از زوجین به دنبال حقوق جدیدی است باید مسئولیت‌های جدیدی نیز بپذیرد و این نیز ناشی از تغییراتی است که در فرهنگ ازدواج اعمال شده است.

وی عنوان کرد: مجمع خیران ازدواج در قالب سازمان‌های غیر دولتی در نقاط مختلف کشور از جمله قم ایجاد شده و نظر ما بر این است که این سمن‌ها باید به سوی هم افزایی حرکت کنند و در زمینه مسکن جوانان هم فعال شوند.

معاون وزیر ورزش و جوانان تصریح کرد: موضوع فرزندآوری نیز یکی از مشکلات مهم آینده کشور است و در حال حاضر عده زیادی از جوانانی که ازدواج کرده‌اند ترجیح می‌دهند فرزندی نداشته باشند یا به یک فرزند اکتفا می‌کنند و این نوع نگرش دلایل و زمینه‌هایی دارد که باید مورد بررسی کار‌شناسی قرار گیرد.(مهر)

تفاوت‌های عمده زنان و مردان

به گزارش جام جم آنلاین، برخی از تفاوت های فیزیولوژیک زنان و مردان را در این مطلب میتوانید مطالعه کنید:

تفاوت‌های عمده زنان و مردان

آیا صدای بم‌تر، بدنی پرموتر، عضلاتی بیشتر و بدنی کم‌چرب مزیتی برای مردان نسبت به زنان است. این دیدگاه گرچه هنوز هم در بسیاری از کشورهای در حال توسعه طرفداران فراوانی دارد، اما دیرزمانی‌ست که اشتباه بودن‌اش ثابت شده.

قد بلندتر مردان

یکی از بزرگ‌ترین تفاوت‌ها میان زن و مرد انداز‌ه‌های بدن آن‌هاست. مردها در حالت معمول ۱۰ سانتی‌متر بزرگ‌تر از زنان هستند. مردان همچنین دست‌ها و پاهایی بزرگ‌تر از زنان دارند و ارگان‌های درون بدن‌شان نیز بزرگ‌تر از زنان هستتند.

قلب ‌و سیستم قلبی-عروقی

مردان در حالت عادی قلب ‌و سیستم قلبی-عروقی‌شان بزرگ‌تر از قلب ‌و سیستم قلبی-عروقی زنان است. این تفاوت به هنگام ورزش به خوبی مشخص می‌شود. به همین جهت است که مردان در ورزش‌های استقامت توانایی بیشتری نسبت به زنان دارند.

هورمون‌ها

هورمون‌ها در میان مردان و زنان متفاوت است. مردان به خاطر برخورداری از هورمون تستوسترون به نسبت زنان صدای بم‌تر، بدنی پرموتر و کم چربی‌تر و عضلات بیشتری دارند.

بدن عضلانی مردان

مردان این امکان را دارند که با ورزش به سرعت بدنی عضلانی به دست آورند و چربی‌شان را به سرعت کاهش دهند. بدن‌سازی در بهترین حالت بین سال‌های ۲۰ تا ۳۰ انجام می‌شود. در این سنین مردان حدود دوبرابر زنان بدن‌سازی می‌کنند.

رفتار خشن ‌مردان

اگرچه تاثیر هورمون ها هنوز به اثبات نرسیده اما آنچه مسلم است رفتار خشونت‌آمیز بیشتر از جانب مردها صورت می‌گیرد تا زنان.

مغز بزرگ‌تر نوزادان پسر

مغز نوزادان پسر به هنگام تولد حدود ۲درصد بزرگ‌تر، و ۱۲ درصد سنگین‌تر از مغز نوزادان دختر است. این در حالی است که نسبت وزن مغز به اندازه بدن در مردان و زنان ثابت می‌ماند.

رابطه بزرگی مغز و درجه هوش

بزرگی مغز به هیچ وجه نشان‌دهنده هوش بیشتر نیست. مغز زنان به رغم کوچک‌تر بودن دارای سلول‌هایی است که خون بیشتری به آنها می‌رسد و مناطق فعال‌شان نیز بیشتر است.

حساسیت بیشتر زنان

ساختار متفاوت مغز سبب می‌شود که زنان حساسیت بیشتری نسبت به مردان داشته باشند و در گفت‌وگو‌ها بهتر بتوانند حرکات و حالات چهره مخاطب را تفسیر کنند. بسیاری از زنان عواطف و احساسات خود را با وضوح بیشتری نسبت به مردان نشان می‌دهند.

زنان و کارهای ظریف

زنان در انجام کارهای ظریف از مردان تواناترند. آنها در بافندگی و نقاشی ذوق بیشتری از خود نشان می‌دهند. البته این موضوع هیچ رابطه‌ای به کوچک‌تر بودن انگشتان‌آنها نسبت به مردان ندارد.

قوای بویایی، چشایی و بساوایی قوی‌تر زنان

به نظر می‌رسد که زنان قوای بویایی، چشایی و بساوایی (لامسه) قوی‌تری نسبت به مردان دارند و به همین جهت است که می‌گویند زنان حساس‌تر از مردان هستند.

قدرت در ارتباط با یافتن مکان

اما قدرت مردان در ارتباط با یافتن مکان و دقت در ارزیابی حرکات از زنان بیشتر است. مردان همچنین نورهایی با فرکانس بالا را نیز بهتر از زنان تشخیص می‌دهند.

قدرت محاسبه بیشتر در مردان

طبق آمارها مردان به شهری غریب زودتر از زنان عادت می‌کنند. آنها مسیری از پیش تعیین شده بر روی نقشه را نه تنها سریع‌تر و با خطایی کمتر از زنان متوجه می‌شوند، بلکه در بیشتر موارد می‌توانند مسافت گذر کرده را نیز بهتر از زنان اندازه‌گیری کنند.

سفرهای احساسی

معمولا زنان پس از هرسفر بهتر از مردان به یاد دارند که در کدام بخش آن سفر دیدنی‌های جذابی چون پل‌ها یا جنگل‌های زیبا وجود داشته‌اند. مکان‌یابی زنان در شهرهای بزرگ برمبنای ساختمان‌های مشهور است، نه جهت‌یابی در ابعاد فضایی.

قدرت به خاطر سپردن قوی

می‌خواهید شماره تلفنی را یادداشت کنید یا آدرسی را بنویسید و وسیله‌ای برای نوشتن در اختیار ندارید؟ برمبنای آمارهای موجود زنان بهتر از مردان می‌توانند اسامی، اعداد و محتوای یک متن را به یاد بسپارند.

پوست و انعطاف‌پذیر زنان

زنان به طور متوسط دارای پوستی نازک‌تر و انعطاف‌پذیرتر از مردان هستند. پوست انعطاف‌پذیر زن این مزیت را دارد که در دوران بارداری به شدت کش بیاید. البته این موضوع سبب می‌شود که زنان بیشتر از مردان از سلولیت رنج ببرند.

لگن پهن‌تر

تفاوتی دیگر: لگن زن حدود ۳/ ۱ سانتی متر پهن‌تر از لگن مردان است. این پهنای بیشتر به دلیل بارداری زن است و این که ورودی لگن باید در هنگام تولد نوزاد به اندازه کافی بزرگ باشد تا سر نوزاد به راحتی از بدن زن خارج شود.

مجاری ادراری

مجاری ادرار زنان، به طور متوسط ۳ تا ۵ سانتی‌متر است. این مجاری در مردان ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر یعنی حدود پنج برابر طولانی‌تر است. به خاطر طولانی‌تر بودن مجاری ادرار مردان امکان نفوذ باکتری‌ها به دستگاه ادراری ‌و عفونت آن در مردان کمتر از زنان است.

طول عمر بیشتر زنان

طول عمر زنان حدود پنج سال بیشتر از مردان است. در آلمان طول عمر متوسط مردان ۷۷ سال و طول عمر متوسط زنان ۸۲ سال است. یکی از دلایل تفاوت طول عمر، به احتمال زیاد وجود شمار بیشتر مردان سیگاری به نسبت زنان است.

چاقی بیشتر مردان

یکی دیگر از دلایل تفاوت طول عمر در میان زنان و مردان نیز این واقعیت است که شمار مردان چاق به نسبت زنان چاق بسیار بیشتر است. مردان افزایش وزن را راحت‌تر می‌پذیرند تا زنان.

مراجعه بیشتر به پزشک

زنان بسیار بیشتر از مردان به پزشک مراجعه می‌کنند. مردان اما با خوردن دارو از مراجعه به پزشک سرباز می‌زنند.

کاهش 500 میلیون دلاری واردات دارو در دولت یازدهم سهم عمده بازار کشور باید به صادرات تعلق بگیرد

به گزارش جام جم آنلاین ، رسول دیناروند رییس سازمان غذا و دارو در مراسم رونمایی داروی ترک سیگار در شرکت داروسازی کوثر گفت: در سه سال گذشته دولت تدبیر و امید هر سال بین ٣٠ تا ٥٠ قلم داروی جدید تولید شده است.

رییس سازمان غذا و دارو با بیان اینکه هنر ما در سه سال گذشته در وزارت بهداشت کاهش واردات دارو بوده، افزود: در این مدت واردات دارو ٥٠٠ میلیون کاهش داشته اما بازار دارویی ما محدود نشده است که به عنوان مثال دارویی را وارد می کردیم که ٤٠ میلیون دلار واردات آن هزینه بر بوده اما اکنون آن را تولید می کنیم.

وی عنوان کرد: بازار دارویی داخل ٣ میلیارد دلار و داروهایی وارداتی یک میلیارد دلار است و صنعت داروسازی ما این پتانسیل را دارد که این میزان بیش از ٤ میلیارد دلار برسد.

دیناروند با بیان اینکه در ١٥ سال گذشته صادرات دارو ١٠٠ برابر شده، گفت: ١٥ سال پیش صادرات دارو ٢ میلیون دلار بود و اکنون این میزان صدبرابر شده و به ٢٠٠ میلیون دلار رسیده است اما هنوز با تراز مثبت فاصله داریم و سهم عمده بازار کشور باید به صادرات تعلق بگیرد.

7 دلیل عمده گاز و نفخ شکم

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از عصرایران، گاز و نفخ شکم یکی از رایج‌ترین و اجتناب ناپذیرترین مسائل برای بسیاری از مردم جهان محسوب می شوند. گاز به واسطه باکتری هایی که در روده زندگی می کنند شکل می گیرد. همچنین، مشکلات داخلی یا واکنش به عوامل خارجی نیز می توانند شرایط آن را وخیم‌تر سازند.

در شرایطی که یک مشکل سلامت جدی محسوب نمی شود، اما تولید گاز گاهی اوقات تا آن اندازه افزایش می یابد و حالت دائمی به خود می گیرد که موجبات شرمندگی فرد را فراهم می سازد. همچنین، گاز می تواند انباشته شده و موجب بوی ناخوشایند شود.

در ادامه با برخی از شایع‌ترین دلایل شکل گیری گاز و اقداماتی که می توان در راستای پرهیز از آن مد نظر قرار بیشتر آشنا می شویم.

عدم تعادل در جمعیت باکتریایی

تولید بیش از اندازه گاز می تواند به واسطه عدم تعادل در جمعیت باکتری هایی که از روده محافظت می کنند، شکل بگیرد. این شرایط پس از تجربه یک اختلال گوارشی مانند اسهال و استفراغ یا عفونت شایع است.

به دلیل این که pH معده به تغییر سریع تمایل دارد، تولید گاز می تواند افزایش یابد و موجب افزایش جمعیت برخی باکتری های خاص شود.

در این شرایط مصرف هر چه بیشتر پروبیوتیک و مواد غذایی پروبیوتیک ایده خوبی محسوب می شود. از این طریق به افزایش جمعیت باکتری های سالم و دوستدار دستگاه گوارش کمک می کنید.

تخمیر غذا در روده

برخی باکتری های موجود در روده مسئولیت تخمیر برخی مواد غذایی را به منظور تسهیل روند تجزیه آنها طی فرآیند گوارش بر عهده دارند.

این فعالیت به طور معمول در روده بزرگ انجام می شود. با این وجود، گاهی اوقات باکتری ها می توانند وارد روده کوچک شده و روند تخمیر زودتر آغاز شود. از آنجایی که مواد غذایی موجود در روده کوچک به طور کامل گوارش نشده اند، میزان گاز در سراسر دستگاه گوارش افزایش می یابد تا زمانی که آزاد شود.

بدترین قسمت ماجرا این است که چنین شرایطی می تواند موجب نفخ، درد، و دیگر نشانه هایی شود که بر کیفیت زندگی انسان تاثیرگذار هستند.

سریع غذا خوردن

افرادی که غذای خود را خیلی سریع و طی چند دقیقه می خورند، احتمال بیشتری دارد تا از شکل گیری گاز بیش از اندازه رنج ببرند. آنها مقدار زیادی هوا را طی وعده های غذایی خود می بلعند، که این شرایط میزان گاز را در روده ها افزایش می دهد و به آروغ زدن و نفخ منجر می شود.

مصرف بیش از اندازه لبنیات

اگرچه برخی افراد هیچ گاه مشکلی در گوارش محصولات لبنی ندارند، اما با گذشت زمان ممکن است با برخی مشکلات جدی مواجه شوند.

سن و مواجهه مداوم با برخی عوامل ممکن است سطوح آنزیم لاکتاز را کاهش دهند. لاکتاز مسئولیت گوارش محصولات لبنی را بر عهده دارد.

اگر پس از مصرف لبنیات دچار نشانه ها یا مشکلات گوارشی می شوید ممکن است به عدم تحمل لاکتاز مبتلا باشید. در این مورد، تنها راه حل پرهیز از مصرف لبنیات است. در عوض، مصرف محصولات لبنی بدون لاکتوز را مد نظر قرار دهید.

تغییرات هورمونی

تغییرات هورمونی که بانوان طی دوران یائسگی تجربه می کنند، همراه با بیماری های مربوط به هورمون ها می توانند به شکل گیری گاز بیش از اندازه منجر شوند.

برای کنترل نشانه ها و کاهش وقوع، شما باید ورزش بیشتری انجام داده و آب فراوان بنوشید.

حساسیت به گلوتن

گاز می تواند نشانه روشنی از آلرژی های یا دیگر اختلالات غذایی مانند بیماری سلیاک باشد. این بیماری های خودایمنی می توانند به مشکلات جدی در جذب منجر شوند. این شرایط به نوبه خود می تواند پارگی های ریز در دیواره روده کوچک را موجب شود. سپس، این شرایط به شکل گیری التهاب در شکم، درد و دیگر نشانه هایی که از گوارش درست پیشگیری می کنند، منجر می شود.

تولید مواد زائد

یبوست، یا تولید مواد زائد در روده ها، یکی از دلایل بالقوه شکل گیری گاز و دیگر اختلالات گوارشی است. هنگامی که مواد زائد در روده بزرگ باقی می مانند موجب تغییر در جمعیت باکتریایی می شوند و بدن گاز بیشتری نسبت به حالت عادی تولید می کند.

افزون بر این، روده های شما در جذب مواد مغذی و دفع مواد زائد که بدن به آنها نیازی ندارد دچار مشکل می شوند. هنگامی که از این شرایط رنج می برید افزایش مصرف آب، فیبر، و دیگر مواد غذایی که ویژگی های گوارشی دارند، ایده خوبی است.

به خاطر داشته باشید که کارآمدترین روش برای کنترل این مشکل بهبود عادات غذایی محسوب می شود. این شامل کاهش مصرف محصولاتی می شود که تولید گاز را تحریک می کنند.

تفاوت عمده مومنین و کفار در کسب ثروت

هر موفقیت و شکستی را به ایمان ربط ندهیم!

 گویا قرآن با این تعبیر می خواهد بفرماید: در برابر رفت و آمدهاى تجارى کفّار، شما از مدار تقوى و ایمان خارج نشوید، زیرا باغهاى بهشت، مقدمه‏ پذیرایى شما خواهد بود، نه اصل آن! پس بدانید که نعمت هاى دنیوى نسبت به نعمت هاى اخروى بى‏ارزش است.

سهم عمده دانش‌آموزان کم توان ذهنی در مدارس استثنایی

[ad_1]

محمدحسن عظیم عراقی معاون تشخیص و پیشگیری سازمان آموزش و پرورش استثنایی درباره نتایج سنجش دانش‌آموزان بدو ورود به دبستان عنوان کرد: با توجه به اقدامات صورت گرفته 5 هزار و 518 نفر به مدارس استثنایی ورود پیدا کرده‌اند.

وی افزود: از میان این تعداد دانش‌آموز 224 نفر نابینا، 288 دانش‌آموز ناشنوا، 150 دانش‌آموز دچار نقص جسمی حرکتی، 323 دانش‌آموز در حوزه رفتارهای هیجانی و طیف اوتیسم و 4 هزار و 533 دانش ‌آموز کم توان ذهنی بودند

معاون تشخیص و پیشگیری سازمان آموزش و پرورش استثنایی با بیان اینکه پایگاه‌های تخصصی سنجش همچنان فعال است، اظهار داشت: با توجه به این مسئله ممکن است تغییر در تعداد دانش‌آموزان مدارس استثنایی حاصل شود البته در این پایگاه‌ها افراد مشکوک به مشکلات سلامتی ارجاع داده می‌شوند و برخی نیز پس از معاینات به مدارس عادی راه پیدا می‌کنند.

وی بیان کرد: طبق پیش‌بینی‌ها پایگاه‌های تخصصی تا پایان آذر ماه به فعالیت خود ادامه می‌دهند تا کار معاینات تخصصی برای تمامی دانش‌آموزان مشمول کامل شود.

عظیم عراقی یادآور شد: علاوه بر این پایگاه‌ها مراکز سنجش دانش‌آموزان پیش دبستان تا پایان آذر ماه فعال بوده البته چنانچه در استانی کار سنجش به اتمامی رسیده باشد پایگاه‌ها به فعالیت خود پایان می‌دهند.

معاون تشخیص و پیشگیری سازمان آموزش و پرورش استثنایی با اشاره به اینکه روند سنجش در مراکز استانی که نوبت گیری انجام شده تا زمان اجرای کامل طرح در بازه زمانی پایان آذر ماه ادامه دارد، گفت: طرح سنجش برای نوآموزان پیش دبستانی فرآیندی است که مداخلات زودهنگام را تسریع می‌کند.

وی یادآور شد: به طور کلی طرح سنجش برنامه‌ای خودگردان بوده و با توجه به هزینه‌ اخذ شده از خانواده‌ها فعالیت می‌کند و تخصیص اعتبار به آن تعلق نمی‌گیرد.
-
باشگاه خبرنگاران

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
میگنا دانلود فرم و راهنمای ثبت‌نام دانش آموزان در دانش‌آموزان تا فروردین امسال برای ثبت‌نام در بخش دانش‌آموزی پانزدهمین جشنواره روشهای تقویت اعتماد به نفس وعزت نفس،جوان و …اعتماد به نفس،عزت نفس،موفقیت،تعریف اعتماد به نفس ،اعتماد به نفس چیست،مهارت ابراز میگنا اعلام برنامه های ویژه هفته بهداشت روان در مدارس …اعلام برنامه های ویژه هفته بهداشت روان در مدارس تهرانمشکلات کیفی و کمی آموزش و پرورش ایران در قرن بودجه آموزش و پرورش ایران در بخش آموزش و پرورش که در هر کشورى کلید توسعه پایدار و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مددکار اجتماعی …مقدمه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد جسمی ، روانی و اجتماعی نیازمند جستاری به فرهنگ آموزش در مدارس ژاپن مرکز مطالعات …تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۸۸ دکتر ابوالفضل بختیاری در این نوشتار که نویسنده طی چندین سال پژوهشی مقالات علمی دقت در این جداول ازنظر مواد درسی وساعات درسی هر ماده درهر پایه رانشان میدهد که سؤالات مصاحبه های حضوری و گزینش استخدامی … فیلم یا نمایشی که آمیخته ای از صحنه های تفریحی و غم انگیز است بیانگر کدام اصطلاح زیر خدمات سازمان سازمان بهزیستیخدماتسازمانسازمانبهزیستیخدمات ارزش افزوده سازمان بهزیستی کشور خدمات ارزش افزوده در بستر مخابراتی دفتر متن کامل قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری …تازه های قوانین و مقررات و دپارتمان حقوقی در کلیه امور مدنی، جزایی، خانواده،تجاری میگنا دانلود فرم و راهنمای ثبت‌نام دانش آموزان در جشنواره دانش‌آموزان تا فروردین امسال برای ثبت‌نام در بخش دانش‌آموزی پانزدهمین جشنواره جوان روشهای تقویت اعتماد به نفس وعزت نفس،جوان و مهارت ابراز وجود اعتماد به نفس،عزت نفس،موفقیت،تعریف اعتماد به نفس ،اعتماد به نفس چیست،مهارت ابراز وجود میگنا اعلام برنامه های ویژه هفته بهداشت روان در مدارس تهران اعلام برنامه های ویژه هفته بهداشت روان در مدارس تهران مشکلات کیفی و کمی آموزش و پرورش ایران در قرن بودجه آموزش و پرورش ایران در بخش آموزش و پرورش که در هر کشورى کلید توسعه پایدار و مبناى رشد و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مددکار اجتماعی پزشک و مشاور اجتماع مقدمه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد جسمی ، روانی و اجتماعی نیازمند دارا جستاری به فرهنگ آموزش در مدارس ژاپن مرکز مطالعات ژاپن تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۸۸ دکتر ابوالفضل بختیاری در این نوشتار که نویسنده طی چندین سال به پژوهشی مقالات علمی دقت در این جداول ازنظر مواد درسی وساعات درسی هر ماده درهر پایه رانشان میدهد که سؤالات مصاحبه های حضوری و گزینش استخدامی « سئوالات چهار سؤالات مصاحبه های حضوری و گزینش استخدامی « سئوالات چهار گزینهای شناخت مسائل روز و اطلاعات خدمات سازمان سازمان بهزیستی خدماتسازمانسازمان خدمات ارزش افزوده سازمان بهزیستی کشور خدمات ارزش افزوده در بستر مخابراتی دفتر متن کامل قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران تازه های قوانین و مقررات و دپارتمان حقوقی در کلیه امور مدنی، جزایی، خانواده،تجاری، ملکی

پاسخ‌گویی به شبهات اجتماعی و سیاسی عمده مشکل ما است

[ad_1]

قائم‌مقام معاون آموزشی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها:

قائم‌مقام معاون آموزشی و پژوهشی‌ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، اظهار کرد: عمده مشکل ما در کشور پاسخ‌گویی به شبهات اجتماعی و سیاسی است.

سیدمحمدعلی پورموسوی در حاشیه کارگاه آموزشی تبیین گفتمان انقلاب اسلامی در جمع خبرنگاران، گفت: در کشور شبهاتی که مطرح است، شبهات مختلفی است و بخشی که در فضای دینی، علمی و آموزشی قابل طرح است، دوستان ما امکانات زیادی برای پاسخ‌گویی به این سوالات دارند.

وی ادامه داد: یکی از اهداف برگزاری این کارگاه آموزشی نیز آموزش شیوه‌های پاسخ‌گویی به این شبهات است.

قائم مقام معاون آموزشی و پژوهشی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها با اشاره به سایت پرسش و پاسخ، گفت‌: در حال حاضر 25 هزار سوال را در این سایت پاسخ داده‌اند که در این سایت افراد به‌صورت آنلاین می‌توانند سوالات خود را مطرح کنند و پاسخ خود را به وسیله سیستم ارتباطی دریافت کنند.

وی خاطرنشان کرد: در کشور باید فکری به حال شبهات اجتماعی و سیاسی کرد. اگر این شبهات واقعی نیست، مجموعه‌ای ایجاد شود که پاسخ این سوالات را بدهد و اگر دروغ نیست، نسبت به پاسخ‌گویی اهتمام ورزند و با مسببین برخورد کنند تا جلوی هیجانات و فشارهایی که در این حوزه در جامعه جاری است، گرفته شود.

پورموسوی با اشاره به اینکه یک تیم 60 نفره در قم به این شبهات پاسخ می‌دهند، گفت‌: اگر راجع به پاسخ موجود در سایت پرسش و پاسخ‌، یک نکته دیگری وجود داشته باشد، یک متن شاخه دیگر می‌توانند در این مورد پاسخ خود را بگیرند.

وی با اشاره به اینکه سبک زندگی اسلامی توصیه‌ای است که مقام معظم رهبری به آن اشاره داشته است، تصریح کرد: یک واحد درسی با نام دانش خانواده وجود دارد که در زمینه سبک زندگی ایرانی اسلامی می‌تواند یاری‌دهنده باشد. همچنین در این زمینه کارهایی در حال انجام است و در بحث پژوهش در این زمینه باید کار کنیم.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط



کلماتی برای این موضوع
خبرگزاری فارس انگیزه و چرایی کیفر با توجه به …چکیده در پاسخ به پرسش از چرایی و چگونگی عذاب اخروی با دو رویکرد مواجهیم؛ رویکرد نخست اسلام کوئست مرجعی برای پاسخگویی به سوالات دینی، اعتقادی و شرعیدانلود کتب فرهنگی مذهبیبه منظور کاهش حجم، کلیه کتاب ها توسط نرم افزار فشرده سازی شده اند، لذا جهت استفاده راهنما و اخبار دانشگاههای ایران برای دانشجویان و …راهنما و اخبار دانشگاههای ایران برای دانشجویان و متقاضیان ورود به دانشگاه راهنما و الف نقدی بر ادعاهای دکتر روازاده قسمت دومحرفها و ادعاهای ایشون و آقای عباسی و تا به حال تئوری های اسلام بودن نمیدونم چی شده تئاتر دانشگاهیپیام روز جهانی تئاتر سال ۲۰۱۶ آناتولیواسیلیو آیا ما به تئاتر نیاز داریم؟ این سوالی دین وزندگی تایبادبرای دانلود سوالات روی لینک ذیل کلیک نمایید سوالات آزمون دین و زندگی، درسهای اول و بافران بافراناز بافران می نویسیم و نوشتن از دیارمان تنها دلخوشیمان است برای فرار از روزمرگی های منظور شما از ترک چیست؟ وب سایت خبری تحلیلی …گفته های این اقا کذب محضه ما ترک هستیم هم از نظر نژادی و هم از نظر زبانی این که ترکان آیا قبل حضرت آدم انسان های دیگری بودند؟ آیا تمدن …بله زمین از حجت خداوند خالی نمیماند ما در آیه ای داریم که خداوند به پیامبر می فرماید اخبار نظام وظیفه نظام وظیفه اخبار سربازی – معافیت و اخبارنظاموظیفهاخبار نظام وظیفه اخبار نظام وظیفه اعطای کسر خدمت لغو نشده؛ برداشت های متفاوت مانع شده سیره علویبوستان نهج البلاغه قرانکسانی که معتقدند؛ سرآغاز نزول، هفدهم رمضان بوده است به این آیه تمسک کرده‌اند که می

آسیب‌شناسی رشد جریان‌های تکفیری به عنوان یک چالش عمده فراروی اسلام‌گرایی

[ad_1]

چکیده

اسلام‌گرایی، فرایندی است که در طی چند قرن اخیر به یکی از محوری‌ترین تحولات در جهان اسلام تبدیل شده و با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 از توان بالایی به منظور ارائه یک الگوی نظام سیاسی- دینی در مقابل لیبرال دموکراسی غربی برخوردار شده است. (1) با شروع تحولات اخیر در خاورمیانه (انقلاب‌های عربی) این فرصت به وجود آمد که نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران، آلترناتیو مناسبی به جای نظام‌های استبدادی وابسته به غرب مطرح باشد؛ (2) اما این فرصت با رشد جریان‌های تکفیری در منطقه که از طرف قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مورد حمایت مادی و معنوی قرار می‌گیرند، با چالش مواجه شده است. در همین راستا این پژوهش را کار خویش را آسیب‌شناسی چالش‌های پیش رو و ارائه راهکارهایی برای مقابله با این چالش‌ها قرار داده است. سؤال محورى این مقاله این است که: گسترش جریان‌های تکفیری چه تأثیر بازدارند‌ای بر رشد اسلام‌گرایی در منطقه و جهان اسلام خواهد داشت؟ رشد جریان‌های تکفیری از دو بعد اساسی فرآیندِ اسلام‌گرایی را با چالش مواجه خواهد نمود: 1. قطبی سازی جوامع اسلامی براساس تقابل شیعه و سنی؛2. کاهش جذابیت اسلام‌گرایی به عنوان یک آلترناتیو در مقابل لیبرال دموکراسی، متأثر از رفتارهای متحجرانه و خشن گروه‌های سلفی- تکفیری. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری داده‌ها منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی است. این پژوهش به منظور رفع چالش‌های جریان‌های تکفیری فراروی اسلام‌گرایی، راهکارهایی ارائه نموده که در قالب دو راهکار قابل بررسی است: یکی دیپلماسی ارتباطاتِ گسترده میان گروه‌ها و کشورهای اسلامی و دیگری مقابله قاطعانه نظامی با گسترش جریان‌های تکفیری.

مقدمه

اسلام‌گرایی فرآیندی است که در دو- سه قرن اخیر در واکنش به نفوذ غرب در جهان اسلام با شعار به مرکز آمدن دین در امور دنیا و به خصوص امر حکومت‌داری رشد و تکامل یافته است. از جمله پیش قراولان این اندیشه می‌توان به سید جمال الدین اسدآبادی، کواکبی، عبده، سید قطب، مودودی و در آخرین مرحله امام خمینی (رحمه الله) اشاره کرد. در واقع، «اسلامِ سیاسی»، اصطلاح جدیدی است که در برابر «اسلام سنتی» پدید آمده است و به دنیای مدرن تعلق دارد. (3) همگام باشروع انقلاب‌های عربی این امید به وجود آمد که فرآیندِ اسلام‌گرایی در جهان با یک فرصت برای تکامل بیشتر در جهان اسلام و منطقه برخوردار شده است، ولی با ادامه تحولات، این روند متأثر از نفوذ منفی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای همچون عربستان، قطر، امریکا و اسرائیل، شبیه یک شمشیر دولبه عمل نمود و علیرغم این که بخشی از این جنبش‌ها متأثر از جریان‌های اسلام گرا بود، زمینه رشد گروه‌های افراطی تکفیری را نیز فراهم نمود. در واقع، علایق سیاسی بعضی از قدرت‌های منطقه‌ای همچون عربستان که دارای یک نظام پادشاهی محافظه کار است، تا حدود زیادی توانسته زمینه رشد این گروه‌های تکفیریِ افراطی در منطقه را فراهم کند.
حربه‌ی تکفیر را اولین بار خوارج علیه مسلمانان دیگر به کار بردند، اما در دوران جدید برای اولین بار محمد بن عبدالوهاب بود که مفهوم تکفیر را وارد جریان فکری‌اش کرد. وی محدوده‌ی تکفیر را چنان گسترد که هم شامل غیرمسلمانان می‌شد و هم مسلمانانی که همچون او نمی‌اندیشیدند. به نظر وی مسلمانانی که در پرستش سنت‌ها و مقابر (شیعیان) جلوه گر شده دچار شرک هستند. در واقع، تکفیرگرایی، مسئله نسبتاً جدید و خطرناکی بود که ابن تیمیه (1263-1328م.) آن را در آغاز دعوت خویش تئوریزه و بسط داد و در نهایت، به اصول فکری گروه‌های سلفی راه یافت. امروزه، جریان سلفی‌گری به اعتبار این شاخصه، «تکفیری» نامیده می‌شود. (4) از جمله این گروه‌های تکفیری می‌توان به گروه‌های تروریستی النصره، داعش و القاعده در سوریه و عراق حال حاضر اشاره کرد که علاوه بر به وجود آوردن بحران در سوریه و عراق، به دنبال دو قطبی کردن جهان اسلام در قالب تقابل شیعه و سنی هستند که در صورت وقوع این امر، روند اسلام‌گرایی در منطقه و جهان اسلام با یک چالش جدی مواجهه خواهد شد. در همین راستا این پژوهش با یک بررسی آسیب شناختی به دنبال بررسی پرسش اساسی زیر است:
گسترش جریان‌های تکفیری چه تأثیر بازدارنده‌ای بر رشد اسلام‌گرایی در منطقه وجهان اسلام خواهد داشت؟

فرضیه پژوهش

در پاسخ به این پرسش این پژوهش این فرضیه را به محک آزمون خواهد گذاشت که رشد جریان‌های تکفیری از دو بعد اساسی روندِ اسلام‌گرایی را با چالش مواجه خواهد نمود: 1. قطبی سازی جوامع اسلامی براساس تقابل شیعه و سنی؛2. کاهش جذابیت اسلام‌گرایی به عنوان یک آلترناتیو در مقابل لیبرال دموکراسی، متأثر از رفتارهای متحجرانه و خشن گروه‌های سلفی- تکفیری.
هم چنین این پژوهش به منظور مقابله با این جریان‌های تکفیری، راهکارهایی را پیشنهاد داده که در قالب دو راهکار قابل بررسی است: یکی دیپلماسی ارتباطات گسترده میان گروه‌ها و کشورهای اسلامی و دیگری، مقابله قاطعانه نظامی با گسترش جریان‌های تکفیری.

سازماندهی پژوهش:

این پژوهش در راستای اهداف و سؤال محوری خویش، ابتدا اسلام‌گرایی را از نظر مفهومی، مؤلّفه‌ها و سیر تحول تاریخی بررسی می‌کند و در ادامه چگونگی شکل گیری جریان‌های تکفیری و آسیب‌های آن را فراروی اسلام‌گرایی در بطن این رویدادها می‌کاود. در پایان، راهکارهایی برای مبارزیه با این چالش‌ها ارائه خواهد داد.

1- اسلام‌گرایی: مفهوم، سیر تحول تاریخی، مبانی و اهداف

1-1. مفهوم اسلام‌گرایی

در دنیای معاصر با قرائت‌های متعددی از اسلام نظیر اسلام سنتی، اسلام‌گرایی، حرکت اسلامی، بنیاد گرایی اسلامی، بیداری اسلامی، رادیکالیسم اسلامی و اسلام سیاسی روبه رو هستیم که حاکی از برداشت‌های مخالف و وجود گروه‌های متفاوت اسلام گرا در جوامع اسلامی است. (5) براساس نظریه‌ی گفتمان، اسلام سیاسی، گفتمانی است که هویت اسلامی را در کانون عمل سیاسی قرار می‌دهد، به عبارتی، در گفتمانِ اسلام سیاسی، اسلام به یک دال برتر تبدیل می‌شود. مفهوم اسلام سیاسی بیشتر برای توصیف آن دسته از جریان‌های سیاسی اسلام به کار می‌رود که خواستار ایجاد حکومتی بر مبنای اصول اسلامی هستند. بنابراین اسلام سیاسی را می‌توان گفتمانی به حساب آورد که گرد مفهوم مرکزى حکومت اسلامی نظام یافته است. (6) یکی از مهم‌ترین کسانی که این مفهوم را در شکل عام آن استخدام کرده، «جان اسپوزیتو» است. وی در این خصوص می‌گوید: «اسلام سیاسی عبارت است از: احیا یا تجدید حیات مذهبی در زندگی خصوصی و عمومی». (7)
در واقع، اسلام سیاسی نظریه‌ای است مربوط به سیاست و حکومت که ریشه در آموزه‌های اعتقادی اسلام دارد. به عبارتی، اسلام سیاسی به عنوان یک نیروی معتبر جدید برای تغییرات مثبت تعریف می‌گردد و «اسلام، راه حل است» شعار اصلی آن است. در این دیدگاه، مسلمانان به اسلام به عنوان مکتبی فراتر از دین و عبادت می‌نگرند و آن را متفاوت با سکولاریسم دولتی موجود در کشورهای اسلامی می‌دانند. این شعار بیشتر در کشورهایی شنیده می‌شود که اسلام گرایان در براندازی رژیم‌هایی خود مشارکت دارند؛ هم چنین در کشورهایی که گروه‌های اسلامی قادر بوده‌اند به توسعه اهداف خود از طریق مشارکت در داخل سیستم سیاسی موجود [نمونه آرمانی آن جمهوری اسلامی ایران] بپردازند. (8)
هر چند از منظر گفتمانی، اسلام سیاسی و اسلام‌گرایی از منظر بعضی از اندیشمندان، مفاهیمی یکسان پنداشته می‌شوند، ولی از دیدگاه این پژوهش، اسلام سیاسی مفهومی است که در طی چندین دهه گذشته از طرف بعضی از متفکران، به این فرآیند یعنی اسلام‌گرایی اطلاق شده است و مطابق با واقعیت نیست، زیرا اسلام در ذات خود یک دین سیاسی است و با توجه به شمولیت و جامعیت دین اسلام، سیاست جزئی از برنامه‌های دین اسلام است که در طول پیدایش دین اسلام همواره وجود داشته است، در صورتی که مفهوم مورد نظر اسلام سیاسی، دینی است که در سده‌های اخیر، سیاسی شده است. در واقع، یکی از ابعاد اسلام- مضاف بر ابعاد معنوی آن- این است که با طرح ایده‌های جدید توانسته بدیلی برای ایدئولوژی‌هایی همچون ناسیونالیسم، سوسیالیسم و لیبرال سرمایه داری مطرح شود. اسلام هم چنین با طرح موضوع مشروعیت الهی به عنوان منبع مشروعیتی غیر از منابع مشروعیت عرفی، توانسته است رقیبی جدی برای حکومت‌های عرفی ظاهر گردد و منبعی مهم برای بسیج عمومی نیروها و افزایش مشروعیت حکومت‌های اسلامی فراهم سازد. با نگاهی به تاریخ اسلام و نیز با بررسی منظومه‌ی فکری و عملی آن، آنچه عیان می‌گردد وجود برنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی است برای همه‌ی ابعاد و شئون حیات مادی، معنوی، فردی و اجتماعی انسان که نمونه‌ها و الگوهای تحقق یافته‌ی فراوانی برای آن در تاریخ اسلام وجود دارد. در واقع آنچه که در این پژوهش مد نظر است جریان اسلام‌گرایی است که متفاوت از مفاهیمی هم چون بنیادگرایی یا رادیکالیسم اسلام، اسلام جدید در مقابل اسلام سنتی و همچنین اسلام سیاسی است، که از طرف بعضی از تحلیل گرا به کار گرفته می‌شوند.

2-1- سیر تاریخی اسلام‌گرایی

پیش نیاز فهم مفهوم اسلام‌گرایی، درک اندیشه‌ها و آموزه‌های متفکران عمده و اثرگذار آن است. البته باید در نظر داشت جنبش‌هایی که بر مبنای اندیشه‌های متفکران شکل می‌گیرند، در بسیاری از مواقع مستقل از منظور آنان عمل می‌کنند. لذا باید در تحلیل‌هایی که از اندیشمندان، جنبش‌ها و حرکت‌های برخاسته از اندیشه‌های آن‌ها صورت می‌گیرد، این موضوع را در نظر داشت. جریان اسلام‌گرایی به رهبری اندیشمندان و عمل گرایان مسلمان در دوران معاصر به ویژه پس از فروپاشی نظام دوقطبی از جمله محورهای چالش برانگیز و در دستور کار نظم نوین جهانی بوده است. اسلام‌گرایی در وجوه مختف ایدئولوژیکی، فرهنگی و امنیتی راهبرد مرکزیت سیستم سرمایه داری لیبرال غربی را به چالش کشیده و دعوی نظم نوین برای اداره جهان و ترسیم آینده روابط بین الملل در سطوح مختلف ملی، منطقه‌ای و جهانی و نیز حل عادلانه منازعات و اختلافات دارد. سید جمال الدین اسدآبادی، محمد عبده، سید محمد رشید رضا، عبدالرحمن کواکبی، حسن البنا، ابوالعلی مودودی، ابولحسن ندوی، سید قطب، و امام خمینی از جمله رهبران اسلام گرای دوران معاصر بوده‌اند (9) که در ذیل، اندیشه‌های سه شخصیت برجسته این جریان، یعنی سید قطب، ابوالعلا مودودی و امام خمینی به ترتیب تاریخی مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا سیر تاریخی این مفهوم مورد شناسایی قرار گیرد.

2-1-1.سید قطب:

سید قطب نویسنده، روزنامه نگار، منتقد و ادیب مصری بود که بعدها با بر عهده گرفتن رهبری معنوی اخوان المسلمین مصر و طرح اندیشه‌های جدید، به عنوان یکی از رهبران اسلام‌گرایی مطرح شد. به نظر وی، جهان در لبه‌ی پرتگاه قرار گرفته است و هیچ یک از ایدئولوژی‌های سیاسی، اعم از ناسیونالیسم، سوسیالیسیم و لیبرال سرمایه داری نمی‌توانند هدایت بشر را بر عهده داشته باشند، لذا تنها راه نجات بشر توسل به اسلام است. هم ایدئولوژی‌های فردگرا و هم جمع گرا، هر دو شکست خورده‌اند. اکنون نوبت اسلام رسیده است و فرصتی برای امت اسلامی است که نقش خود را ایفا کند». (10)
سید قطب اسلام را دین کاملی می‌داند که نه تنها برای مسلمانان، بلکه می‌تواند برای همه‌ی بشر راه نجات باشد. وی سپس برنامه‌ی خود را برای از بین بردن جوامع جاهلی و بر پا کردن جوامع اسلامی تشریح می‌کند: «ما باید به قرآن برگردیم، آن را به را برده و تعالیمش را به مرحله‌ی عمل درآوریم... سپس نفوذ و تأثیر جاهلیت را از روح خود بزداییم.» بنابراین نخستین وظیفه‌ی انقلاب، رهایی از مفاهیم و علایق جامعه‌ی جاهلیت است که باید از رأس تا پایه تداوم داشته باشد.
پس از طرح این مباحث، سید قطب یکی از مفاهیم کانونی و مهم اندیشه‌ی خود، یعنی «جهاد فی سبیل الله» را مطرح می‌کند. طرح این آموزه باعث شد تا وی در قامت یک مبارز متجلّی شود. (11) سید قطب مسلمانان و جوامع اسلامی را به جهادی فراگیر با دنیای جاهلی دعوت نمود. وی بر این باور بود که کار دنیا فقط با جهاد اصلاح خواهد شد. البته باید در نظر داشت که جهاد مد نظر وی با خشونت استالینی متفاوت بود. لو آی. م صفی در این باره می‌گوید: «سید قطب با وجود دارا بودن عقاید انقلابی، کاربرد خشونت برای تغییر نظام اجتماعی را رد می‌کرد. به اعتقاد او، کاربرد خشونت برای سرنگونی نخبگان حاکم و گماردن نخبگان اسلامی به جای آن‌ها یک اشتباه و خطای استراتژیک بزرگ است، زیرا اسلام را نمی‌توان توسط دولت بر مردم تحمیل کرد، بدان علت که اسلام در درجه‌ی اول یک سیستم عقیدتی است و سپس نظامی اجتماعی و سیاسی.» لذا سید قطب با تأکید بر مبارزه با نفس و گرایش به ایمان اصیل، خشونت را تنها راه نمی‌داند، زیرا جامعه‌ی جاهلی را با مبارزه و جهاد با نفس و نه خشونت می‌توان از بین برد. (12)

2-1-2. ابوالعلا مودودی:

از متفکران بزرگ شبه قاره‌ی هند ابوالعلاء مودودی است. او متولد 1903م. در حیدرآباد هند است و در نهضت علیه استعمار انگلیسی حضوری فعال داشت. در منظومه‌ی فکری مودودی، حاکمیت از آن خداست و قانون مشروع نیز قانونی است که مبتنی بر کتاب خدا و شریعت الهی باشد. به اعتقاد مودودی، عبادت در قرآن، معنایی بسیار فراتر از آنچه از آن استنباط می‌شود دارد. گاه عبادت در معنای مناسک مذهبی معنا می‌شود، در حالی که در اصل به معنای عبودیت و اطاعت خداوند است. مودودی در مورد واژه‌ی «رب» نیز می‌گوید، این واژه به معنای اعمال حاکمیت است. از آن جا که حاکمیت از آن خداست، در جوامعی که حاکمیت الهی اعمال گردد، جامعه اسلامی است و در غیر این صورت، جامعه از نوع جاهلی است. لذا این موضوع شاخصی برای تشخیص جوامع از یکدیگر است. از دیدگاه مودودی، جامعه‌ی اسلامی بر چند اصل استوار است: اعتقاد به حاکمیت الهی، مشروعیت اقتدار پیامبر اعتقاد به خلیفه‌ی اللهیِ پیامبر و تأکید بر اصل شورا (13) در واقع اندیشه‌های مودودی را نیز می‌توان یک مرحله دیگر از فرایند اسلام‌گرایی در جهان اسلام دانست.

2-1-3. امام خمینی (رحمه الله)

امام خمینی (رحمه الله) بنیان گذار انقلاب اسلامی و تئوری پرداز ایده‌ی ولایت مطلقه‌ی فقیه و مهم‌ترین اندیشمند سیاسی حوزه‌ی تمدنی ایران و خاورمیانه است که تأثیرات فکری و عملی گسترده‌ای بر دنیای اسلام داشته و منبع الهام بسیاری از جنبش‌های جهان اسلام بوده است. به اعتقاد ایشان، دین اسلام برنامه‌ای جامع و کامل است که همه‌ی ابعاد وجودی انسان را در بر می‌گیرد. ایشان در این خصوص معتقدند: «این معنا را که کسی بگوید اسلام به زندگی چه کاردارد، این جنگ با اسلام است، این نشناختن اسلام است. این که گفته شود اسلام با سیاست چه کار دارد، جنگ با اسلام است». (14)
ایشان برای اثبات این نکته، به تبیین دلایل عقلی و نقلی، از جمله دوران صدر اسلام و سیره‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره و بر وجود بُعد سیاسی در اسلام تأکید می‌نمایند. وی سپس به معرفی سه نوع سیاست می‌پردازند: سیاست شیطانی، سیاست حیوانی و سیاست اسلامی. (15) در دیدگاه ایشان، مبنای سیاست شیطانی نگرش مادی و منفعت طلبانه است که در آن برای رسیدن به مقصود، هر گونه حیله و فریب رواست، اما سیاست حیوانی آن است که هم چنان غایت آن مادی است، اما در عمل از حیله و نیرنگ دور است. در نهایت، سیاست اسلامی علاوه بر شمولیت بُعد مادی، به طور توأمان دارای بُعد معنوی و الهی نیز هست و لذا تلاش دارد تا سعادت دنیوی و اخروی انسان را تأمین نماید. (16)
ایشان با این تقسیم بندی، به نقد و ارزیابی حکومت‌های رایج می‌پردازد. امام خمینی بر این اساس، نظام‌های لیبرال موجود را در بهترین حالت، از نوع سیاست حیوانی می‌دانند که با لفّاظی و به نام مردم بر مردم حکومت می‌کنند. ایشان پس از بحث در حوزه‌ی سلبی، وارد حوزه‌ی ایجابی شده و به معرفی نظام سیاسی اسلامی می‌پردازند. در این نظام سیاسی، ایشان غالب مناسک اسلامی را که قبلاً فردی و غیرسیاسی انگاشته می‌شدند، سیاسی می‌دانند. از جمله این موارد نماز جمعه است که آن را عملی عبادی- سیاسی می‌دانند؛ (17) در همین راستا در زمان مبارزات انقلاب اسلامی، مسجد اصلی‌ترین رکن و کانون مبارزات بود. هم چنین ایشان تأکید ویژه‌ای بر جهاد و مبارزه دارند و قیام در راه خدا را سنتی الهی و امری دینی و شرعی و ترک آن را ترک واجبی از واجبات تلقی می‌کنند.
یکی دیگر از مبانی مهم اندیشه‌ی سیاسی امام خمینی، امکان تشکیل حکومت اسلامی در زمان غیبت است و ایده‌ی تعطیلی باب سیاست در دوره‌ی غیبت را رد می‌کنند. بر این اساس ایشان معتقدند: ولایت فقیه برای مسلمین هدیه‌ای الهی است که خدا به آن‌ها ارزانی داشته است. (18) به طور کلی دیدگاه امام خمینی به سیاست بر این مبناست که سیاست، بخشی از برنامه‌های دین اسلام برای سعادت اخروی و دنیوی بشر است که با مفهوم مورد نظر این پژوهش مطابقت دارد و متفاوت از مفاهیمی همچون رادیکالیسم اسلامی، بنیادگرایی اسلامی و مفهوم اسلام سیاسی (یا اسلام سیاسی شده) است.

3-1. مبانی اسلام‌گرایی

به طور کلی مبانی اسلام‌گرایی را که مفهومِ مورد نظر این پژوهش است، می‌توان محورهای اساسی زیر دانست:

1. اعتقاد به ابعاد فراگیر دین:

در گفتمان اسلام‌گرایی، دین فقط یک اعتقاد نیست بلکه ابعادی فراگیر دارد و تمامی عرصه‌ی حیات آدمی را در بر می‌گیرد. (19)

2. اعتقاد به جداناپذیری دین از سیاست:

اسلام‌گرایی بر تفکیک ناپذیری دین و سیاست تأکید کرده و مدعی است که اسلام از نظریه‌ای جامع درباره‌ی دولت و سیاست برخوردار است و هم چنین به دلیل تکیه بر وحی از دیگر نظریه‌های سیاسی متکی بر خرد انسانی، برتر است. (20)

3. اعتقاد به تشکیل دولت مدرن بر اساس اسلام:

اسلام‌گرایی از تعبیرهای اسلامی برای تبیین و توضیح وضعیت سیاسی جامعه استفاده می‌کند و بازگشت به اسلام و تشکیل حکومت اسلامی را تنها راه حل بحران‌های جامعه‌ی معاصر به شمار می‌آورد. در واقع، اسلام‌گرایی در پی ایجاد نوعی جامعه‌ی مدرن است که در کنار بهره گیری از دست آوردهای مثبت تمدن غرب از آسیب‌های آن به دور باشد. (21)

4. اعتقاد به استعمار غرب عامل عقب ماندگی مسلمانان:

اسلام گرایان عقب ماندگی سیاسی مسلمانان را زاییده‌ی استعمار غرب می‌دانند. (22)

4-1. هدف اسلام‌گرایی

هدف نهایی اسلام‌گرایی، بازسازی جامعه براساس اصول اسلامی است و در این راه، به دست آوردن قدرت سیاسی، مقدمه‌ای ضروری تلقی می‌شود. هواداران اسلام‌گرایی، اسلام را به مثابه‌ی یک ایدئولوژی جامع در نظر می‌گیرند که دنیا و آخرت انسان را تأمین می‌کند و برای همه‌ی حوزه‌های زندگی دستورها و احکام روشنی دارد. اسلام‌گرایی بر خلاف بنیادگرایان و سنت گرایان، مدرنیته را به طور کامل نفی نمی‌کند، بلکه می‌کوشد تا اسلام را با جامعه‌ی مدرن سازگار نشان دهد. البته اسلام‌گرایی، جنبه‌های سکولار تمدن غرب را نفی کرده و مشکلات جامعه‌های معاصر را به دوری از دین و معنویت نسبت می‌دهد. و راه رهایی از آن‌ها را توسل به ارزش‌های دینی و بازگشت به اسلام می‌دانند. (23)

2- بررسی رشد جریان‌های سلفی- تکفیری در جهان اسلام و تأثیر آن بر فرایند اسلام‌گرایی

در این بخش، سیر تاریخی و ریشه‌های جریان‌های سلفی- تکفیری بررسی می‌شود و سپس تأثیر این جریان‌ها بر فرایند اسلام‌گرایی، تجزیه و تحلیل می‌گردد.

2-2. فرآیند و ریشه‌های تاریخی جریان‌های سلفی- تکفیری در جهان اسلام

در معنای اصطلاحی واژه سلف برخی گفته‌اند، سلف به طور مشخص به همان سه قرن نخست حیات امت اسلامی گفته می‌شود. برخی دیگر سلف را صحابه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، تابعین و اتباع تابعین دانسته‌اند. ولی در واقع باید یادآور شد که پیشینه به کار گیری و واژه سلفیه به سده‌های متأخّر اسلامی باز می‌گردد. پیش از سده هفتم هجرى، بیشتر با اصطلاحاتی چون «اهل حدیث» یا «اصحاب حدیث» مواجه هستیم. اهل حدیث، عنوان گروهی از عالمان و جریانی در سده‌های نخست اسلامی است کسه با وجودگوناگونی در گرایش‌ها و روش‌ها در زمینه معارف و اعتقادات دینی، به منابع نقلی، احادیث و آثار، اعتنای ویژه‌ای داشته‌اند. واژه‌ی اهل حدیث و واژگان هم معنای آن، از همان آغاز شکل گیری به لحاظ معنایی و به کارگیری، در مورد گروه‌ها و طیف‌های فکری نسبتاً گوناگون اطلاق می‌شد تا آن که در نیمه‌ی نخست سده‌ی سوم هجری، «اصحاب حدیث» با بار معنای پیروان حدیثِ نبوی، مفهومی افتخارآمیز می‌یابد و سنت گرایان برجسته‌ای چون احمد بن حنبل و اسحاق بن راهویه، خود و همفکرانش را اصحاب حدیث می‌خوانند. (24) احمد حتیل را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ مخالفت‌های اصحاب حدیث با گروه‌های مخالف آن از قبیل جهیمه، قدریه، معتزله، اهل رای و وابستگان آنان و هم چنین شیعه و جماعت‌های منتسب به آن دانست. این گروه‌ها از سوی اصحاب حدیث کوفه، بغداد و شام و دیگر بلاد اسلامی، منحرف خوانده می‌شود. از این رو پس از عصر احمد بن حنبل، مؤلفان اصحاب حدیث و اهل سنت به زعم خود برای بیان انحرافات این گروه‌ها، به اقوالی از او استناد کرده‌اند. البته احمد بن حنبل در موضوع عقاید و اصول فکری اصحاب حدیث، کتاب ویژه‌ای تألیف نکرده و گفته‌های او از شاگردان و پیروانش نقل شده است.
در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم، احمد ابن تیمیه (661-728 ق) و سپس شاگرد او ابن قیم جوزی، عقاید حنابله را به گونه‌ای افراطی احیا کردند. ابن تیمیه فقط به احیا بسنده نکرد، بلکه به نوآوری‌هایی در مکتب حنبلی دست زد؛ از جمله بدعت سفر به منظور زیارت، ناسازگاری تبرک و توسل به انبیا و اولیا با توحید و هم چنین انکار بسیاری از فضیلت‌های اهل بیت (علیهم السلام) که روایات صحاح شش گانه و حتی در مسند ابن حنیل آمده بود. این قراثت نو از اندیشه‌های اهالی حدیث و سلفی‌گری، در برابر مخالقت دانشوران اسلامی یارای مقاومت پیدا نکرد و وفروکش نمود. (25)
آرای ابن تیمیه راهنمای تندروان مسلمان در قرن‌های بعد شد. برخی او را «پدر معنوی افراط گرایی اسلامی سنی» به حساب می‌آوردند.
سرانجام محمد بن عبدالوهاب سلیمان تیمی نجدی (1115- 1206 ق) با الهام از اندیشه‌های ابن تیمیه و شاگرد او ابن قیم جوزی و با طرح مجدد بازگشت به اسلامِ اصیل، اندیشه پیروی از سلف صالح و قرائت بسیار افراطی را بار دیگر به عرصه منازعات کلامی آورد. او با آنچه خود آن را بدعت و خلاف توحید می‌خواند به مبارزه برخاست و به تکفیر مخالفان خود دست زد. وی مسلمانان را به سادگی اولیه دین و پیروی از سلف صالح دعوت نمود و مظهرر بارز سلف صالح از منظر او، احمد بن حنبل بود. در واقع به اعتقاد وهابیان مذهب وهابیت همان مذهب صالح است و از این رو خو د را «سلفیه» می‌نامند. (26) به عبارتی، وهابیت یک نوع تفکرِ سنّیِ سلفی است که در قرن هجدهم در عربستان ظهور کرد، اما تا مدت‌ها به همان مناطق بیابانی دارای جمعیت پراکنده شبه جزیره محدود می‌شد. از دهه 1970 م به دلیل افزایش ثروت نفت عربستان، وهابیت رشد چشم‌گیری در جهان سنی داشته است. (27)
در نهایت، سلفیه با اعلام تشکیل جبهه‌ی جهانی اسلام برای جهاد با یهودیان و صلیبی‌ها به رهبری بن لادن عربستانی و ظواهری مصری، بیش از پیش توجه به گرایش‌های مبارزاتی را مورد توجه خود قرار داد. بی تردید حادثه 11 سپتامبر نقطه عطفی در تاریخ تحولات معاصر است، قرائت خشن و متحجرانه از سنت نبوی و برداشت‌های ظاهری از آیات قرآن، طالبان را بر آن داشت که حتی برای مخالفان فکری و سیاسی خود نیز تعیین تکلیف کنند و رسالتی فراتر از قد و اندازه خود در نظر بگیرند. این جریان فکری، خود را در محدوده‌ی جغرافیایی افغانستان محدود نکرد، بلکه برای خود مسئولیت اشاعه تعالیم اسلام مبتنی بر قرائت سلفی به سایر کشورهای منطقه را در نظر گرفته بود. این گروه، ضمن اختلاف نظر با سایر گروه‌های سنی، سرسختانه نسبت به شیعیان کینه می‌ورزید و به همین سبب به مراتب سیاستی خشن در قبال شیعیان به کار می‌برند. (28)

2-2-1. شاخصه‌های جریان‌های سلفی- تکفیری

در تعریف عملیاتی از مفهوم سلفی‌گری می‌توان آن را مقوله مشکّک و دارای مراتب دانست که در عالم خارج، طیف وسیعی از سلفی‌گری «سنتی» و «معتدل» تا «سلفی‌گری افراطی» را در بر می‌گیرد. در واقع، امروزه در سایه تعریف آشفته‌ای که از مفهوم «اهل سنت» ارائه می‌شود، جریان‌های سلفی گرا، واژه «سلف» را مصادره به مطلوب کرده و حتی مفهوم «اهل سنت» را عمدتاً در تقابل با «شیعیان» به کار می‌برند. بنابراین، ضمن هشدار درباره‌ی یکسان انگاری «سلف گرایی» و «سلفی‌گری» و تأکید بر تمایز بین «جریان‌های سلفی‌گری» با «اهل سنت» و «فرق اسلامی» حد فاصل این‌ها را باید در مبانی و ایده‌های پایه‌ای جست و جو کرد. (29)
سلفی‌گری به جریانی اطلاق می‌شود که در حوزه‌ی روش شناسی، نقل گرا، در حوزه‌ی معرفت شناسی، حدیث گرا، در حوزه هستی شناسی، حسی گرا و در حوزه معناشناسی، ظاهرگراست. اگر این چهار متغیّر در یک فرد شکل گرفته شود وی را می‌توان سلفی نامید. به عبارت دیگر، اندیشه سلفی همیشه عقل ستیز و کاملاً ارتجاعی است و در شمول مذاهب چهارگانه اهل سنت نیست.
از طرف دیگر، تفکّرِ سلفی- وهابی را دو شکل می‌توان دید: یکی شکل رسمی- دولتی مورد نظر عربستان سعودی و دیگری سلفی- وهابی جهاد گر که تفکر غالب در سازمان القاعده است. احتمال می‌رود شکل رسمی و واقعی آن تحت شرایط خاص منطقه‌ای و جهانی به اعتدال بیشتری گرایش یابد. این تفکر می‌تواند به قدرت از زاویه حفظ آن برای سلطنت عربستان سعودی بنگرد و به جای مقابله با اندیشه‌های غالب جهانی تحت عنوان «دموکراسی لیبرال» غرب کنار بیاید. ولی تفکر وهابی- سلفی جهادگر القاعده‌ای نمی‌تواند با غرب کنار بیاید. وهابی‌ها که تنها یک درصد از جمعیت مسلمانان را تشکیل می‌دهند و نیز جنبش بزرگ‌تر سلفی، آن گونه که تصور می‌شود، خشن نیستند، بلکه فقط محافظه کار و بنیادگرا هستند. آن‌ها عموماً کشتار انسان‌های بی گناه را مجاز نمی‌دانند، تنها گروهی که به این امر معتقدند، سلفی تکفیری‌ها هستند که اقلیت بسیار کوچکی را در بین جنبش بزرگ سلفی‌ها تشکیل می‌دهند. (30)
برخلاف سنت گرایان که اذن جهاد را تنها از سوی علما و پس از مشاوره با دیگران مجاز می‌دانستند و برای آن شرایط سختی قائل بودند، نوبنیادگرایان [سلفی- تکفیری‌ها] مفهوم جهاد را عوامانه کرده و آن را به ابزاری کارآمد برای مبارزه علیه دشمنان خود در درگیری با دولت‌ها تبدیل کرده‌اند. رهبران نوبنیادگرایی که دارای صلاحیت و درجه علمی علمای سنتی نیستند برای خود صلاحیت صدور حکم جهاد قائل شدند که جهاد یک واجب مورد غفلت قرار گرفته است. تفاوت دیگر این که سنت گرایان، جهاد اکبر را که مبارزه‌ای نفسانی بود مهم‌تر از جهاد اصغر می‌دانستند، ولی نوبنیادگرایان آن را بر عکس نمودند. (31)
مسئله «اصالت ظواهر» در بین سلفی- تکفیری‌ها حالا نوعی ابزارگراییِ ناشی از تقدم عمل بر نظر را در نظام فکری این جریان باز می‌نماید که با ایده‌های ماکیاولیستی همخوانی دارد. به طوری که جریان‌های سلفی- تکفیری، برای رسیدن به هدف، تمام راه‌های غیر مشروع را پیشنهاد می‌کنند. (32) به عنوان مثال، آن‌ها با استناد به افول اقطاب سلفی مانند ابن تیمیه، اعمال غیر شرعی، نظیر (دروغ) و (اخذ مال حرام در همه اشکال آن» را جایز می‌شمارند. جریان سلفی- تکفیری با تکیه بر این میراث تاریخی و با هم از انگاره پردازی‌های خویش، گسترده‌ترین شبکه تروریستی در جهان را سازماندهی کرده که به دلیل بهره گیری از اشکال مختلف خشونت ورزی، نظیر«تروریسم انتحاری»، نماینده شاخص تروریسم نوین در دوران معاصر به حساب می‌آید. (33)

3- تأثیر منفی سلفی- تکفیری‌ها بر روند رشد اسلام‌گرایی

جریان‌های تکفیری از دو بعد اساسی منجر به به یک چالش اساسی فراروی اسلام‌گرایی خواهند شد: 1. قطبی سازی جوامع اسلامی؛ 2. کاهش جذابیت اسلام‌گرایی به دلیل رفتارهای متحجرانه و خشونت آمیز جریان‌های تکفیری.

3-1. قطبی سازی جوامع اسلامی

رشد جریان‌های سلفی- تکفیری با حمایت دولت‌هایی مانند عربستان سعودی و قطر در راستای اهداف استراتژیک خویش در منطقه، در حال حاضر به منازعه‌ای مذهبی در قالب تقابل شیعه- سنی انجامیده، که در بحران‌های کنونی و کشتارهای خونین شیعیان به دست گروه‌های تکفیری در سوریه و عراق عینیت یافته است. حساسیت بر هویت و ترمینولوژی شیمی، از جمله بارزترین نقاط اشتراک طیف‌ها به دریایی مختلف سلفی‌گری است. با این تفاوت که طیف معتدل آن، شیعیان را «مسلمانان منحرف و بدعت گذار» می‌نامند که احیاناً «جوامع سنی در معرص تهدید و هجمه آن‌ها قرار می‌گیرند، اما طیف فراطی سلفیون، بسی و اهمه، تشیع را «دین خودساخته» می‌خوانند. (34)
زبان و ادبیات ایدئولوژیک سلفی‌گری در این باره نظام نشانه شناسی است که تحلیل گفتمان زرقاوی و یا آثار دیگر نظیر کتاب عبدالرحمن عطیه الله از نظریه پردازان و چهره‌های شاخص القاعده، نمودار آن است: «شیعه نه تنها از مارقین و خارجین از امت است، بلکه متعلق به دین خود ساخته‌ای است که هدف نهایی آن از طریق ایران، سلطه بر اهل سنت و به دست گرفتن زمام رهبری امت اسلامی است». این تصویرسازی ضد ایرانی ضد شیعی با بهره گیری از نشانه شناسی فرهنگ، همه روزه در عراق در حال به روز شدن است. به ویژه پس از سال 2003 که از نظر سلفی‌ها، عراقی از دست «اسلام راستین» خارج شده و به دست «رافضان شیعه» افتاده است. (35)
در واقع، تنش در روابط عربستان سعودی با ایران در سال 1979 م. بعد از خلع شاه از قدرت شروع شد. اهداف ایران بعد از انقلاب 1979 م. بر محور صدرور انقلاب، موجب نگران کشورهای منطقه و به خصوص پادشاهی عربستان سعودی شد. زیرا هرگونه صعود و پیشرفت نهاد انقلابی ایران در منطقه می‌توانست پادشاهی‌های دولت‌هاى خلیج فارس به خصوص عربستان سعودی را به خطر بیندازد. از دیدگاه عربستان، ایران همیشه در این رویا بوده که رهبر معنوی جهان اسلام باشد. در همین راستا ما شاهد یک حمایت قوی و واضح عربستان سعودی از اعتراض کنندگان سنی در منازعات سوریه، لیبی و یمن (36) و همچنین جریان‌های تکفیری در بحران‌های اخیر سوریه و عراق علیه شیعیان هستیم.
در واقع، رهبران عربستان سعودی و قطر باور دارند که روی کار آمدن یک رژیم سنی در سوریه و عراق می‌تواند، قدرت شیعیان منطقه را که به ایران نزدیک هستند محدود و در نتیجه وزن استراتژیک منطقه‌ای آن‌ها را در مقابل ایران که در دهه‌ی گذشته از افزایش قابل توجهی در منطقه برخوردار شده است، افزایش دهد. در واقع برای دولت‌های عربستان سعودی و قطر شورش‌های اخیر فرصتی به منظور خارج نمودن سوریه و عراق از صف متحدین ایران و در نقطه مقابل افزایش نقش منطقه‌ای آن‌ها در شمارش مدیترانه برای تغییر موازنه به نفع خود و به ضرر ایران، است. (37) در همین راستا عربستان سعودی سعی در تقویت و حمایت‌های مادی از جریان‌های سلفی- تکفیری از جمله داعش (دولت اسلامی عراق و شام)، النصره و... نموده که همین امر می‌تواند یک جنگ مذهبی خونین در منطقه به وجود آورد و در نتیجه، اسلام‌گرایی در جهان اسلام را با چالشی اساسی و مواجه نماید. به عبارتی، درگیری میان گروه‌های مختلف در جهان اسلام و منطقه (به خصوص میان گروه‌های تکفیری و شیعه) که متأثر از تحریک عربستان سعودی و قطر است، تا حدود زیادی به رشد اسلام‌گرایی ضربه خواهد زد، زیرا در نهایت به جای این که گروه‌های اسلام گرا بتوانند به یک اتحاد منسجم در راستای تأثیرگذاری بر تحولات سیاسی و اجتماعی جهان اسلام برسند، در یک منازعه طولانی فرو خواهند رفت. هم چنین به جای این که اسلام‌گرایی، به عنوان الگو و جانشین موفقی در مقابل الگوی لیبرال دموکراسی مطرح باشد، به دلیل منازعات مذهبی خود به چالش تبدیل خواهد شد.

3-2. کاهش جذابیت اسلام‌گرایی به دلیل رفتارهای متحجرانه و خشونت آمیز

از نگرگاه مدرنیسم غربی، دین از سیاست جداست و در نتیجه، هر گونه حضور و دخالت دین در عرصه سیاسی امری نابهنجار، منفی و ارتجاعی تلقی می‌شود. با تهاجم همه جانبه غرب به جهان اسلام و شکل گیری مقاومت اسلامی در برابر آن، غربیان برای نابهنجار و ارتجاعی نشان دادن آن از واژگانی با بار معنایی منفی چون بنیادگرایی و رادیکالیسم اسلامی استفاده کردند. (38) رشد جریان‌هایی تکفیری به خصوص در چند سال اخیر، فرصتی بی نظیر برای بهره برداری غربی‌ها علیه اسلام‌گرایی و نشان دادن چهره خشن از اسلام به وجود آورده است. در واقع آنچه موجب فراهم نمودن زمینه کاهش جذابیت اسلام به عنوان یک الترناتیو در مقابل الگوی لیبرال- دموکراسی شده است، اصول اعتقادی سلفی- تکفیری بر مبانی زیر است:

1- ردِّ قواعد جهاد:

به اعتقاد اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان، جهاد در اسلام وقتی واجب می‌شود که سرزمین‌های اسلامی مورد تهاجم و تهدید قرار گیرد (جهاد تدافعی). جهاد هم چنین دارای قواعد خاصی خود از جمله عدم کشتار غیر نظامیان است. تکفیری‌ها به هیچ کدام از این قواعد پای بند نبوده و کشتار مردم بی گناه را نیز مجاز دانسته‌اند، به عنوان مثال «گروه مسلح اسلامی» الجزایر که تکفیری است، در جنگ‌های داخلی آن کشور از کشتار ده هزار انسان بی گناه حمایت کرد، اما گروه «جبهه آزادی بخش اسلامی» که سلفی است، فقط کشتار افراد دولتی را مجاز دانست.

2- ردِّ حرمت خود کشی:

در اسلام، مسیحیت و یهودیت، خودکشی گناه نابخشودنی است، در حالی که تکفیری‌ها خودکشی برای کشتن دشمنان خدا را شهادت می‌دانند. از نظر آن‌ها افرادی که به اقدامات انتحاری دست می‌زنند، شهید هستند و مستقیماً وارد بهشت می‌شوند.

3- تروریسم:

تکفیری‌ها برای کشتن دشمنان خدا تروریسم را مجاز می‌دانند. (39) در همین راستا علی رغم مخالفت گروه‌های اسلام گرا با تروریسم، شاهد مترادف دانستن جریان‌های اسلام گرا با تروریسم در ادبیات سیاسی غرب هستیم؛ به عنوان مثال، روزنامه واشنگتن پست در یک گزارش، از اقدامات خشونت طلبانه گروه‌های تکفیری، یک چهره مخدوش و ناهنجار از مسلمانان و اندیشه‌های دینی مسلمانان «با عنوان گردن زدن و خشونت وحشتناک» نشان داده است. (40) در گزارش دیگر، خبرگزاری نیویورک تایمز با عنوان «نبردهای خونین گروه‌های خشونت طلب اسلامی در عراق» از این اقدامات به عنوان یک اقدامات عجیب در قرن بیست و یک یاد نموده و این جریان‌ها را ادامه روند رشد گروه‌های اسلام‌گرایی در منطقه تعبیر می‌نماید. (41) از طرف دیگر این درگیری‌ها زمینه تفرقه‌اندازی غرب بین گروه‌های اسلامی و حتی پیوند استراتژیک با بعضی از این گروه‌ها را فراهم خواهد آورد. حمایت همه جانبه غرب از مخالفین در سوریه و مدعایی بر این امر است.

4. راهکارها

4-1. دیپلماسی ارتباطات گسترده میان گروه‌های اسلام گرا و نقش سازنده نهاد تقریب مذاهب

ارتباطات گسترده میان گروه‌های اسلامی در قالب نشست‌ها، کنفرانس‌های عمومی و تخصصی و هم چنین نشست کشورهای اسلامی تا حدود زیادی می‌تواند جلوی رشد جریان‌های تکفیری در جهان اسلام و منطقه را بگیرد. این نشست و کنفرانس‌ها در دوسطح گروه‌ها و کشورهای اسلامی، از دو جنبه می‌تواند ثمربخش باشد. در ابتدای امر،گردهمایی گروه‌ها و کشورهای اسلامی می‌تواند منجر به درک خطر جریان‌های تکفیری و هم چنین عمق تأثیر این جریان‌ها بر ثبات منطقه‌ای و جهانی شود. در مر حله بعد با گسترش ارتباطات، دیدگاه و رویکردهای این گروه‌ها و کشورهای اسلامی در قبال خطر جریان‌های تکفیری به هم نزدیک خواهد شد. البته در این زمینه با توجه به اختلافات عمیق کشورهای منطقه با هم و به خصوص فعالیت‌های عربستان سعودی به منظور کاهش نفوذ استراتژیک ایران در منطقه، رسیدن به یک توافق اساسی سخت و دشوار است.
همانطور که ذکر شد، حمایت‌های عربستان از جریان‌های تکفیری در سوریه و عراق، عامل مهم فعالیت این گروه‌ها محسوب می‌شود. نهاد تقریب مذاهب که وظیفه اصلی‌اش نردیکی مذاهب اسلامی به هم؛ به خصوص در طیف‌ها و مسائل بین المللی در راستای رفع چالش‌هاست، می‌تواند یک نهاد پیش رونده محسوب شود. هم چنین درحال حاضر، توجه گروه‌ها و کشورهای اسلامی از منازعات سوریه و عراق به حملات کنونی اسرائیل علیه نوار غزه، می‌تواند تأثیر فزآینده‌ای در مقابله با رشد جریان‌های تکفیری داشته باشد که این امر نیاز به یک دیپلماسی رسانه‌ای قوی دارد.
در عصر حاضر، ارتباطات و تبادل ارتباطی در راستای اهداف استراتژیک از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. تبادل ارتباطی، فرآیندی است که از طریق آن، بازیگران تفاسیر و برداشت‌های خود را از امور و پدیدارهای جهانی به یکدیگر انتقال می‌دهند. اهمیت تبادل ارتباطی از این روست که بازیگران را قادر می‌سازد تا باورهای ذهنی و جهان بینی شخصی را به اطلاعات عمومی بدل کنند، زیرا یک باور و تفکر شخصی تنها زمانی که از طریق ارتباطات به اطلاعات عمومی تغییر شکل دهد، می‌تواند آن شانس را داشته باشد که به عنوان یک حقیقت اجتماعی و بخشی از فرهنگ واقعیت مطرح گردد. در نتیجه، غلبه و چیرگی طرز فکر یک بازیگر بر دیگران بستگی به استراتژی ارتباطی وی دارد؛ یعنی این که او در مقام گوینده چگونه تفسیر خود را از مجرای تبادل ارتباطی برای شنوندگان بیان می‌کند. بر این اساس، این که گوینده چگونه سخن می‌گوید اهمیت به مراتب بیشتری دارد از این که گوینده چه کسی است، چه می‌گوید و برای که می‌گوید. (42) در همین راستا برگزاری سمینارها و کنفرانس‌های تخصصی و عمومی بین گروه‌های و کشورهای اسلامی، شکل گیری اتاق‌های فکر و شبکه‌های گسترده اجتماعی مجازی (رادیو، تلویزیون و سایت‌های اینترنتی و...) علیه جریان‌های تکفیری و هم چنین به کانون توجه آوردن حمله اسرائیل به غزه، اهمیت ویژه‌ای دارد.

4-2. مقابله قاطعانه نظامی با فعالیت جریان‌های تکفیری

جریان‌های تکفیری که امروزه در قالب گروه‌هایی هم چون داعش و النصره، ثبات منطقه‌ای و به خصوص امنیت مردم در سوریه و عراق را با تهدید جدی روبه رو کرده‌اند، در کنار حمایت از سوی بازیگرانی همچون عربستان و قطر ریشه در ناتوانی دولت‌های مزبور در کنترل فعالیت‌های تکفیری‌ها دارد. در همین راستا جمهوری اسلامی ایران و متحدین استراتژیک او در منطقه باید از روش‌های مختلف از جمله جنگ نیابتی و ارسال تجهیزات به گروه‌های اسلامی (حزب الله لبنان، شیعان عراق و گروه‌های اسلامی سنی معتدل) در تقابل با گروه‌های تکفیری، به سرکوب قاطع این گروه‌ها بپردازند، زیرا در صورت سرکوب این گروه‌ها تا حدود زیادی از جرئت و توان آن‌ها در منطقه کاسته خواهد شد. از طرف دیگر با سرکوب این گروه‌ها تمایز بین گروه‌های اسلام گرای جهان اسلام و رفتارهای خشونت طلبانه این جریان تکفیری در افکار عمومی مردم جهان و نیز مسلمانان مشخص خواهد شد و در نتیجه، تا حدود زیادی از توان تبلیغات منفی علیه اسلام‌گرایی کاسته خواهد شد؛ به عنوان مثال راهکار جمهوری‌ای در ایران در سوریه (کمک به دولت اسد در مقابل تکفیری‌ها) تا حدود زیادی در سرکوب تکفیری‌ها موفق بوده و در بحران کنونی عراق مفید به نظر خواهد رسید.

نتیجه گیری

در این پژوهش آسیب‌های رشد جریان‌های تکفیری فراروی اسلام گرا این بنای این بررسی شد و نتایج این پژوهش بر این مبنا است که جریان‌های تکفیری از دو بعد اساسی، اسلام‌گرایی در جهان اسلام و منطقه را با چالش روبه رو خواهند نمود: 1. قطبی سازی جوامع اسلامی؛ 2. کاهش جذابیت اسلام‌گرایی به دلیل رفتارهای متحجرانه و خشونت آمیزِ جریان‌های تکفیری. در بعد نخست، این جریان‌های تکفیری می‌تواند به قطبی شدن جوامع اسلامی به خصوص در منطقه در قالب تقابل اسلام شیعه با اسلام سنّی منجر شود. در واقع، بازیگران منطقه‌ای به خصوص عربستان سعودی و قطر در تقویت این جربان‌های تکفیری برای اهداف استراتژیک خود یعنی کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه با شعار خطر هلال شیعی، از نقش ویژه‌ای برخوردارند. این رقابت‌های استراتژیک و حمایت این بازیگران از جریان‌های تکفیری، می‌تواند منجر به یک جنگ مذهبی خونین در منطقه شود و در نتیجه، تأثیر بازدارنده‌ای بر رشد اسلام‌گرایی در جهان اسلام و منطقه بگذارد. از نمونه‌های عینی این مفروض می‌توان به درگیری‌های خونین میان گروه‌های مختلف در سوریه و عراق اشاره کرد.
از طرف دیگر، رفتارهای متحجرانه و خشنِ گروه‌های تکفیری در منطقه تا حدود زیادی می‌تواند از جذابیّتِ الگوی اسلام‌گرایی به عنوان یک آلترناتیو در مقابل لیبرال دموکراسی غربی در جوامع اسلامی بکاهد. بعد از شروع فعالیت‌های جریان‌های تکفیری و رفتارهای متحجرانه و خشن این گروه‌ها، رسانه‌های غربی، اسلام‌گرایی را در متن این جریان‌های تکفیری تفسیر نموده‌اند و توانسته‌اند تا حدود زیادی به مقایسه این جریان‌های تکفیری با الگوی لیبرال دموکراسی مد نظر خویش بپردازند.
این پژوهش برای رفع چالش‌های رشد جریان‌های تکفیری فراروی اسلام‌گرایی، راهکارهایی ارائه نموده است که در دو قالب قابل بررسی است: 1. راهکار دیپلماسی ارتباطات گسترده میان گروه‌های و کشورهای اسلامی و نقش سازنده نهاد تقریب مذاهب 2. مقابله قاطعانه نظامی با فعالیت جریان‌های تکفیری. در واقع، ارتباطات گسترده میان گروه‌ها و کشورهای اسلامی، می‌تواند زمینه یکسان سازی دیدگاه این گروه‌ها و کشورها را در قبال خطر این جریان‌ها فراهم نماید. در همین راستا، کاربرد نهاد تقریب مذاهب و کاهش اختلاف استراتژیک میان کشورهای اسلامی و سوق دادن توجهات به طرف منازعه اسرائیل و مسلمانان، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. از طرف دیگر، برخورد قطعانه نظامی با این گروه‌ها از روش‌های مختلف می‌تواند تا حال حدود زیادی از گسترش فعالیت این گروه‌ها در منطقه و جهان اسلام جلوگیری کند.
منابع :
1. اسپوزیتو، جان، جنبش‌های اسلامی معاصر (اسلام و دموکراسی)، ترجمه‌ی شجاع احمدوند، نشر نی، تهران 1389.
2. امام خمینی، صحیفه‌ی امام، مرکز نشر آثار امام خمینی، تهران 1385.
3. بهروزلک، غلامرضا، «اسلام سیاسی و اسلام‌گرایی معاصر»، نشریه‌ی پگاه حوزه، شماره‌ی 209، خرداد 1386.
4. ___، جهانی شدن و اسلام سیاسی در ایران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی، تهران 1389.
5. پورفرد، مسعود، «جهان اسلام و ادیکالیسم افراطی»، نشریه پگاه حوزه، ش 204، 1386.
6. جمشیدی راد، محمد صادق و محمود پناهی، سید محمد رضا، «مفهوم اسلام سیاسی در انقلاب اسلامی ایران»، پژوهش نامه انقلاب اسلامی، سال دوم، شماره 5، زمستان 1391.
7. جمشیدی، محمد حسین، اندیشه‌ی سیاسی امام خمینی، پژوهشکده‌ی امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران 1384.
8. حسینی زاده، محمدعلی، اسلام سیاسی در ایران، دانشگاه مفید، قم 1386.
9. حیدری، محمد شریف، «سلفی‌گری نوین در تقابل با راهبرد وحدت اسلامی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، مسلسل 50، زمستان 1389.
10. روا، الیویه، تجربه‌ی اسلام سیاسی، مرکز انتشارات بین المللی صدرا، تهران 1378.
11. ژیل کوپل، پیامبر و فرعون: جنبش‌های نوین اسلامی در مصر،، ترجمه‌ی حمید احمدی، انتشارات کیهان، تهران 1366.
12. سعید، بابی، هراس بنیادین: اروپامداری و ظهور اسلام‌گرایی، ترجمه‌ی غلامرضا جمشیدی‌ها و موسی عنبری، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
13. سیدنژاد، سید باقر، «سلفی گرایی در عراق و تأثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهب

کلماتی برای این موضوع
آسیب‌شناسی رشد جریان‌های تکفیری به عنوان یک چالش عمده فراروی اسلام‌گرایی