منابع خوراکی غنی از سلنیوم را بشناسید

[ad_1]

کارشناسان تغذیه توصیه می کنند؛

منابع خوراکی غنی از سلنیوم را بشناسید

تاریخ انتشار : شنبه ۲۰ آذر ۱۳۹۵ ساعت ۱۳:۲۵

سلنیوم

طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، دوز مصرف روزانه پیشنهادی مصرف سلنیوم ۶۰ تا ۷۰ میکروگرم است.

به گزارش ستاره ها؛ سلنیوم نقش مهمی در تنظیم تیروئید، تقویت تستوسترون، بهبود عملکرد سیستم ایمنی و حفظ سلامت پوست ایفاء می کند. در ادامه به مواد خوراکی سرشار از سلنیوم اشاره می شود.

جو دوسر: شروع روز با مصرف جو دوسر نه تنها احساس سیری بلندمدت ایجاد می کند و مصرف فیبر را افزایش می دهد بلکه سلنیوم بدن را نیز تامین می کند. هر ۱۰۰ گرم جو دوسر حاوی ۳۴ میکروگرم سلنیوم است.
پنیر: خوردن ۱۰۰ گرم پنیر می تواند حدود ۱۹ میکروگرم سلنیوم بدن را تامین کند.
قارچ: قارچ نه تنها سرشار از زینک (روی)، ویتامین های  B کمپلکس و پتاسیم است، بلکه به افزایش میزان مصرف سلنیوم هم کمک می کند. مصرف هر ۱۰۰ گرم قارچ ۱۱.۵ میکروگرم سلنیوم بدن را تامین می کند.
سالمون: اسیدهای چرب اُمگا-۳ تنها ماده مغذی موجود در این ماهی نیست. خوردن ۱۰۰ گرم سالمون می تواند ۳۸ میکروگرم سلنیوم بدن را تامین کند.
مرغ: خوردن هر ۱۰۰ گرم مرغ با تامین حدود ۲۴.۵ میکروگرم سلنیوم همراه است.
تخم مرغ: تخم مرغ پخته بهترین شیوه مصرف پروتئین است. تخم مرغ غنی از سایر مواد مغذی دیگر هم هست. خوردن هر ۱۰۰ گرم تخم مرغ پخته تامین کننده ۳۰.۸ میکروگرم سلنیوم بدن است.
تخم آفتابگردان: این ماده خوراکی نه تنها سرشار از اسیدهای چرب مونواشباع نشده و پلی اشباع نشده است، بلکه ۱۰۰ گرم آن ۷۸ میکروگرم سلنیوم دارد.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
نظر مراجع عظام تقلید درباره بازی پاسوردر پی در خواست کاربران از سایت فردا، شرایط جایز بودن بازی پاسور از مراجع عظام تقلید بیشتر میگو بخورید میگو دارای ارزش غذایی بسیار بالایی است میگو برای برخی از افراد طعم بسیار لذیذ و یهترین زمان مصرف ویتامینها پایگاه تخصصی …رضا پاسخ در تاریخ اسفند ۱۶ام ۱۳۹۲ ۲۲۳۰ ویتامین این ویتامین رنگ پوست را بهبود می بخشدبهترین تقویت کننده ها برای کودک دلبندتانبا این‌ها کامل شوید جگر انواع ماهی‌ها از جمله قزل‌آلا، قباد، روغن کبد ماهی، کره برای ارامش اعصاب چه باید بخوریم خوشبختی یعنیبرایارامشاعصابچهبایدبرای آرامش اعصاب، باید از مصرف چه غذاهایی پرهیز کرد؟راهکارهای افزایش قوای جنسیراهکارهای افزایش قوای جنسی بسیارند همسرانی که از کمبود، کاهش یا تحلیل میل و قوای جنسی قیمت انواع ادویه جات باز و بسته بندی جدولقوانین غذا و دارو مصوبات غذا و دارو آیین نامه غذا و دارو بخش نامه های غذا و دارو کلرلا و اسپیرولینا سوپرغذاهای شگفت انگیز و …آلرژی‌های غذایی نوزاد را بشناسید قسمت دوم آلرژی‌های غذایی نوزادان را بشناسیدخبرگزاری دانا پس از آنکه صدام در نبرد خلیج فارس از نیروهای ائتلاف به رهبری امریکا شکست خورد و مجبور نظر مراجع عظام تقلید درباره بازی پاسور در پی در خواست کاربران از سایت فردا، شرایط جایز بودن بازی پاسور از مراجع عظام تقلید مورد بیشتر میگو بخورید میگو دارای ارزش غذایی بسیار بالایی است میگو برای برخی از افراد طعم بسیار لذیذ و دلچسبی دارد کلرلا و اسپیرولینا سوپرغذاهای شگفت انگیز و درمان نازایی آلرژی‌های غذایی نوزاد را بشناسید قسمت دوم آلرژی‌های غذایی نوزادان را بشناسید یهترین زمان مصرف ویتامینها پایگاه تخصصی بدنسازی و پاورلیفتینگ رضا پاسخ در تاریخ اسفند ۱۶ام ۱۳۹۲ ۲۲۳۰ ویتامین این ویتامین رنگ پوست را بهبود می بخشد برای ارامش اعصاب چه باید بخوریم خوشبختی یعنی برایارامشاعصابچه برای آرامش اعصاب، باید از مصرف چه غذاهایی پرهیز کرد؟ راهکارهای افزایش قوای جنسی راهکارهای افزایش قوای جنسی بسیارند همسرانی که از کمبود، کاهش یا تحلیل میل و قوای جنسی خود قیمت انواع ادویه جات باز و بسته بندی جدول قوانین غذا و دارو مصوبات غذا و دارو آیین نامه غذا و دارو بخش نامه های غذا و دارو خبرگزاری دانا پس از آنکه صدام در نبرد خلیج فارس از نیروهای ائتلاف به رهبری امریکا شکست خورد و مجبور به عقب بازیگرانی که با پیروزی ترامپ آماده ترک آمریکا شدند تصاویر بازیگرانیکه العالم به گزارش پایگاه خبری تبلیغات انتخاباتی دونالد ترامپ با مخالفت های متعددی از سوی

بهترین منابع غذایی پتاسیم را بشناسید

[ad_1]

کدام خوراکی ها پتاسیم بیشتری در مقایسه با موز دارند و مصرف آنها برای بدن لازم است؟

اگر موز میوه مورد علاقه شما باشد و حداقل روزانه 1 موز در رژیم غذایی شما وجود داشته باشد احتمالاً مشکلی از نظر مصرف پتاسیم نخواهید داشت اما اگر به موز علاقه خاصی ندارید و میخواهید در مورد سایر منابع اصلی پتاسیم اطلاعاتی کسب کنید با ما همراه شوید:

به گزارش آلامتو و به نقل از روزیاتو؛ پتاسیم از جمله مواد معدنی بسیار مفید برای بدن به شمار می رود. آنچه بیشتر ما در مورد این ماده می دانیم آن است که در موز وجود دارد و می تواند در مقابل سکته و بیماری های قلبی و عروقی از بدن ما محافظت کند.

اما شاید دقیقا ندانیم که مصرف موز تنها می تواند ۱۰ درصد از پتاسیم مورد نیاز بدن مان را فراهم آورد. اگرچه در سایر مقالات مرتبط با سلامت نیز به اهمیت این ماده اشاراتی کردیم، اما لازم است با سایر مواد خوراکی که منبع غنی از پتاسیم هستند نیز آشنا شویم.

همچنین بخوانید: 5 خاصیت موز برای سلامت

بنابراین در این نوشته شما را با این مواد آشنا خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

کدو تنبل

در مقایسه با موز که ۴۲۰ میلی گرم پتاسیم را داراست، در ریشه های گیاهان شیرینی چون کدو، ۵۸۲ میلی گرم از همین ماده وجود دارد. بر اساس یافته های انجمن سلامت آمریکا، هر فرد بزرگسال نیازمند به دریافت ۴٫۷۰۰ میلی گرم پتاسیم در روز است. بنابراین بهتر است سایر موارد این نوشته را نیز پیگیری کنیم تا بتوانیم این مقدار مورد نیاز برای بدن مان را تامین کنیم.

لوبیا سبز

یک فنجان لوبیا سبز، حاوی ۶۷۶ میلی گرم پتاسیم است. همچنین این ماده مقادیر قابل توجهی پروتئین گیاهی نیز دارد که برای تقویت عضلات بدن بسیار مفید است. با مزه دار کردن این ماده غذایی می توانید آن را با طعم مطبوع تری در وعده های غذایی خود استفاده کنید.

سیب زمینی معمولی یا نوع شیرین آن

یک سیب زمینی شیرین، ۵۴۲ میلی گرم پتاسیم دارد و در کنار نوع بسیار مشابه آن یعنی سیب زمینی های معمولی، چیزی در حدود ۹۴۱ میلی گرم پتاسیم دارد. هر دوی این مواد علاوه بر دارا بودن پتاسیم، مقادیر قابل توجهی از «ویتامین آ» را نیز در خود دارند.

برگ چغندر سوئیسی

با پختن تنها یک چغندر از این نوع خواهید توانست ۹۶۱ میلی گرم پتاسیم را برای بدن تامین کنید. این برگ های سبز رنگ حاوی مقادیری آهن، کلسیم، ویتامین های «آ»، «سی» و «کا» نیز هستند.

چغندر

هر یک فنجان از این ماده حاوی ۵۱۸ میلی گرم پتاسیم است. نه تنها با خوردن چغندر پتاسیم را به بدن خود خواهید رسانید بلکه منگنز، مس، فیبر، فسفر، آهن و «ویتامین بی ۶» را نیز به بدن وارد خواهید کرد.

سُس گوجه فرنگی

بسیاری از افراد ممکن است از وجود پتاسیم در سس های گوجه فرنگی آگاهی نداشته باشند. با ریختن این سس بر روی پیتزا، پاستا و یا سبزیجات، ۷۲۸ میلی گرم پتاسیم را به بدن خود می رسانید.

لوبیای سیاه

یک فنجان لوبیا سیاه دارای ۷۳۹ میلی گرم پتاسیم است. همچنین مقادیر قابل توجهی پروتئین گیاهی، فیبر، آنتی اکسیدان، آهن، فسفر، کلسیم، مگنزیم، مس و زینک نیز دارد.

لوبیای سفید

ممکن است بسیاری از افراد از این موضوع آگاهی نداشته باشند که لوبیای سفید یکی از بهترین منابع دریافت پتاسیم به شمار می آید. یک لیوان از آن ۱٫۱۸۹ میلی گرم پتاسیم دارد و این در حدود نیمی از پتاسیمی است که توصیه می شود روزانه مصرف شود.

این نوع از لوبیا همانند لوبیا سیاه دارای مقادیری از پروتئین گیاهی، فیبر، ویتامین ها و مواد معدنی بسیار مفید دیگر نیز است.

هندوانه

تنها دو قاج هندوانه محتوی ۶۴۱ میلی گرم پتاسیم است. همچنین این میوه می تواند از ابتلا به بسیاری از سرطانها هم جلوگیری به عمل آورد.

ماست نه تنها منبع مفیدی از کلسیم به شمار می رود بلکه تنها اندکی از آن ۳۸۰ میلی گرم پتاسیم را داراست. می توانید با موز و یا فندق آن را ترکیب کرده و میل کنید که ۲۱۱ میلی گرم دیگر پتاسیم را به آن اضافه کرده باشید.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
بهترین منابع غذایی پتاسیم را بشناسید هفته …بهترین منابع غذایی پتاسیم را بشناسیداگر موز میوه مورد علاقه شما باشد و حداقل روزانه بهترین منابع غذایی پتاسیم را بشناسید خوراکی های حاوی پتاسیمبهترین منابع غذایی پتاسیم را بشناسیداگر موز میوه مورد علاقه شما باشد و حداقل روزانه منبع مهم غذایی پتاسیم را بشناسیدمنبعمهمغذاییپتاسیمرا منبع مهم غذایی پتاسیم را بشناسید پتاسیم را بشناسیدمنابع از بهترین منابع بهترین منابع غذایی پتاسیم را بشناسیدعمومیآلامتواگر موز میوه مورد علاقه شما باشد و حداقل روزانه موز در رژیم غذایی شما وجود داشته باشد بهترین منابع ویتامین را بشناسیدبهترین منابع غذایی پتاسیم را بشناسید بهترین منابع ویتامین را پتاسیم و منابع غذایی آن منابع غذایی پتاسیم بهترین و سبزیجات معطر و مفید برای سلامتی بدن خود را بشناسیدمنابع غنی پتاسیم منابعغنیپتاسیم۷ منبع مهم غذایی پتاسیم را بشناسید زمره منابع بالای پتاسیم از بهترین منابع این خوراکی ها معدن پتاسیم هستنداینخوراکیپتاسیمهستند کنند تا پتاسیم کافی را است آنها را در برنامه غذایی خود بهترین منابع غنی ترین منابع غذایی کلسیم را بشناسیدمنابعغذاییرابشناسیدغنی ترین منابع غذایی کلسیم را بهترین خوراکی امضا های افراد سرشناس را بشناسید منابع غذایی ویتامین ها را بشناسید رژیم درمانی نوینمنابعغذاییویتامینهامنابع غذایی ویتامین ها را بشناسید لاغریکاهش وزن منابع غذایی ویتامین ها را بشناسید مواد غذایی سرشار از منگنز را بهتر بشناسید آجیل‌ها جزو منابع فوق‌العاده‌ی منگنز محسوب می‌شوند فندق حاوی بیشترین میزان این ماده‌ی پوست و مو پزشکان ایران صاحبان علم برای کشف راه های جدید حفظ زیبایی و پیشگیری از پیری زودرس پوست و بخصوص ریزش مو رژیم غذایی مناسب مرکز اطلاعات فنی ایران مرکز اطلاعات فنی ایران با بیش از سال سابقه در زمینه ارائه اطلاعات فنی شامل اخبار اقتصادی بهترین روش ها برای سم زدایی از بدن سم زدایی ا بدن ، چگونگی سم زدایی بدن ، چگونه بدن را سم زدایی کنیم ، رژیم غذایی برای سم زدایی کامل ترین مرجع در مورد پسته و خواص و فواید پسته در بارداری و مواد غذایی و تغذیه پسته را هم می توان به صورت خام تازه مصرف کرد و هم به صورت میوه خشک شدهبرای اینکه طعم بهتری به جام نیوز اگر این مواد غذایی را نخورید قد شما اگر این مواد غذایی را نخورید قد شما کوتاه می شود میوه‌ها و سبزیجات حاوی کلسیم میوه‌های خشک و صدفی یا همان خشکبار میوه‌های خشک و صدفی جزو منابع گیاهی کلسیم محسوب می‌شوند بهترین زمان مصرف پروتئین وی پایگاه تخصصی بدنسازی و پاورلیفتینگ اینکه پروتئین مصرفی روزانه خود را چگونه در طول روز مصرف می کنید به اندازه رسیدن به عددی که کلینیک پوست و مو ، لیزر ، زیبایی و لاغری ایرانیان صفحه اصلی به نام خالق زیبایـی ها در کنار شما و نزدیک به شما در منطقه تهران برایتان مکانی آرامش بخش را خواص زیره وتاثیر آن بر کاهش وزن پربیننده ترین خبرها عزیزانتان را به راحتی هیحان زده کنید دختر و پسرهای اهل ذوق ببینند

در منابع اهل سنت کرامات امام جوادعلیه السلام چگونه آمده است؟

[ad_1]

بامداد –  امام جواد  علیه السلام از جمله امامانی است که نسبت به سایر ائمه معصومین کمتر به ذکر فضائل و مناقب و شناخت ایشان اهتمام ورزیده شده است. بیان برخی از فضائل ایشان در منابع اهل سنت، قابل توجه است.

موضوع امامت از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه یکی از موضوعات اعتقادی و بسیار مهم است و ضرورت فراوان دارد به خاطر محکم شدن جایگاه امامت و ولایت و به تبع آن ولایت فقیه و عدم به وجود آمدن زمینه شبهات و دفع شبهات به وجود آمده است. با این حال و در میان اهل سنت و تشیع در ذکر فضائل و کرامات امامان شیعه هیچ تفاوت دیدگاهی وجود ندارد.

جواد الائمه

محمد بن علی بن موسی مشهور به  امام جواد و امام محمدتقی، امام نهم شیعیان است. در دهم رجب سال ۱۹۵ق. در مدینه به دنیا آمد، ۱۷ سال امامت کرد، در ۲۵ سالگی به شهادت رسید و در کاظمین در جوار قبر جدش موسی بن جعفر(علیه السلام) به خاک سپرده شد. وی جوانترین امامان شیعه در هنگام شهادت بوده است. القاب دیگری مانند : رضی و متقی نیز داشته ، ولی تقی از همه معروفتر می باشد . مادر گرامی اش سبیکه یا خیزران است که این دو نام در تاریخ زندگی آن حضرت ثبت است.

 امام جواد علیه السلام از جمله امامانی است که نسبت به سایر ائمه معصومین کمتر به ذکر فضائل و مناقب و شناخت ایشان اهتمام ورزیده شده است. بیان برخی از فضائل ایشان در منابع اهل سنت، قابل توجه است

میوه دادن درخت بی ثمر به برکت آب وضوی امام

ابن صباغ کرامتی را از  امام جواد  علیه السلام نقل کرده است که درختی به برکت آب وضوی امام میوه دار شد وی چنین نقل می کند:
نقل شده است وقتی که امام جواد (علیه السلام) از بغداد به سوی مدینه می رفت، عده برای وداع با حضرت ایشان را بدرقه می کردند تا اینکه امام هنگام غروب در راه کوفه به منزلگاه مسیب رسید و در آنجا داخل مسجد قدیمی شد تا نماز مغرب را بخواند. در صحن مسجد درخت سدری بود که همواره خشک و بی ثمر بود. امام مقداری آب خواست و کنار آن درخت وضو گرفت [امام علیه السلام پای درخت وضو گرفتند و آب وضوی آن حضرت به ریشه درخت رسید] و نماز مغرب را در آن مسجد به جماعت برگزار نمود. حضرت در رکعت اول پس از سوره حمد، سوره «نصر» را قرائت کرد، در رکعت دوم پس از سوره حمد، سوره توحید را خواند و قبل از رکوع، قنوت گرفته و رکعت سوم را نیز خوانده و تشهد و سلام گفت. حضرت پس از نماز اندکی نشستند و به ذکر خدا مشغول شدند، پس از آن چهار رکعت نماز مستحبی [دو نماز دو رکعتی] به جا آورد، بعد از نماز، دو سجده شکر به جا آوردند و برخاسته با مردم خداحافظی کردند و رفتند. صبح هنگام درخت صدر ثمر داده بود و در طول شب میوه های نیکو وقابل توجهی به بار نشسته بود. مردم با شگفتی تمام آن را مشاهده می کردند عجیب تر اینکه درخت آن میوه بی دانه بود  لذا تعجبشان از این بیشتر و بیشتر شد. ابن صباغ در ادامه گوید: این برخی از کرامات جلیله و مناقب زیبای ایشان است.

منابع:
الفصول المهمة فی معرفة أحوال الأئمة
پایگاه اطلاع رسانی امام علی علیه السلام
دانشنامه اهل بیت
موسسه تحقیقاتی ولی عصر

نوشته در منابع اهل سنت کرامات امام جوادعلیه السلام چگونه آمده است؟ اولین بار در بامداد پدیدار شد.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
معنای نام فاطمه چیست؟ روایات گوناگونی در مورد نامگذاری آن حضرت به این نام مبارک نقل شده است که ما پیش از شهادت طفلان مسلم اصحاب مجروح امام علیه‏السلام بعضى از یاران امام علیه‏السلام به سبب جراحات در میدان معنای نام فاطمه چیست؟ روایات گوناگونی در مورد نامگذاری آن حضرت به این نام مبارک نقل شده است که ما پیش از ترسیم این شهادت طفلان مسلم اصحاب مجروح امام علیه‏السلام بعضى از یاران امام علیه‏السلام به سبب جراحات در میدان

گونه شناسی ادله روایی سماع موتی؛ با تأکید بر منابع اهل سنت

[ad_1]

چکیده

سماع موتی از همان ابتدای طرح در آموزه‌های اسلامی تعجب عده‌ای را برانگیخته و چیستی و چگونگی آن ابهام گروهی را در پی داشته است. این بحث از موضوعات برجسته و چالش برانگیز اندیشمندان در طی سال‌های مختلف و بستر طرح نظرگاه‌هایی متقارب و یا متقابل در مجامع علمی بوده است. آنچه از بررسی متون و مستندات اسلامی مستفاد می‌گردد این است که جز اندک مخالفانی که در برابر قاطبه موافقان سهم اندکی یافته‌اند، بیشتر مباحث به گونه‌هایی که ارتباط عالم پس از مرگ را با جهان مادی تبیین نموده و به سماع موتی پرداخته‌اند اختصاص یافته است. این نوشتار که با رویکرد ایجابی و با روش توصیفی تحلیلی نگارش یافته است از طریق بازوکاوی متون روایی در منابع اهل تسنن و دسته بندی جدید نظریات این حوزه، درصدد گونه شناسی ادله‌ای است که در نهایت به اثبات سماع موتی منتهی می‌گردد.
کلید واژه :سماع موتی، رد سلام، خطاب المیت، حیات الأنبیا، حیات برزخی

مقدمه

تفکر مبتنی بر عدم سماع موتی که
امروزه از سوی وهابیت تکفیری تبلیغ و ترویج می‌گردد و به دنبال آن مجموعه‌ای از آموزه‌های اصیل دینی نظیر توسل، زیارت و ... به حکم شرک و کفر از دایره اعتقادات مسلم مسلمانان طرد می‌شود، خاستگاهی تاریخی دارد که به امیران اموی و حاکمان شجره ملعونه (3) باز می‌گردد. (4) بطلان توسل و سایر مباحثی که مبنای نظری آن به شنیدن اموات مرتبط می‌شود، تنها در صورتی مجال عَرضه علمی می‌یابد که ادله نقلی (مستندات قرآنی و روایی) مخالفان در بررسی‌های دلالی و تحلیل سندی قابل قبول و کامل باشد؛ حال آن که نه تنها معتقدانِ اندک این اندیشه انحرافی، در اثبات فقدان ادراک اموات درباره‌ی دنیا و بی خبری محض آنان از عالم ماده هیچ توفیق نیافته‌اند ؛ بلکه جامعه اسلامی و از جمله اهل تسنن را به تقابل علمی با این پندار و اثبات عالمانه سماع موتی کشانده‌اند. به گونه‌ای که بازکاوی موضوع سماع موتی و طرح مستندات صحیح نقلی و تحلیل‌های علمی از دستاوردهای مثبت این مواجهه علمی است. هم چنین سیره رفتاری جامعه اسلامی امروز در زیارت و توسل به انبیا و اولیای الهی نشان دیگری در ناکامی تابعین ابن تیمیه و محمدبن عبدالوهاب است. پژوهش «گونه شناسی ادله روایی سماع موتی» با هدف کلی اثبات سماع موتی در منابع اهل سنت تدوین شده است و به چگونگی طرح مستندات روایی آن در منابع مکتوب اهل تسنن می‌پردازد.

گفتار اول: کلیات پژوهش

1. تبیین مسئله

یکی از مسائل اخلاقی بین مذاهب اسلامی و وهابیان، حیات برزخی است. مسلمانان به حیات برزخی و زندگی مردگان اعتقاد دارند، به گونه‌ای که امکان ارتباط بین عالم برزخ و عالم ماده وجود دارد؛ بر خلاف وهابیان که میان عالم برزخ و دنیا هیچ ارتباطی قائل نیستند و معتقدند که انسان هنگامی که از دنیا می‌رود ارتباطش با عالم دنیا قطع می‌گردد؛ پیامد چنین نگرشی بی فایده بودن خواندن فاتحه برای اموات و به زیارت رفتن و طلب حاجت کردن از آن هاست، زیرا مردگان قادر به شنیدن نیستند. از همین رو وهابیت استعانت از اموات و توسل به آنان را جایز ندانسته‌اند ، بلکه از مظاهر شرک می‌دانند؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت نگاه حسن گرایانه وهابیت تکفیری، علاوه بر آن که در حوزه‌ی خداشناسی نمود دارد، در حیطه‌ی فرجام شناسی و حیات برزخی نیز آشکار است. چنین رویکردی در هستی شناسی، یادآور اندیشه‌ی پوزیتیویسم یا اثبات گرایی در غرب است. اعتقاد به عدم سماع موتی با نگاه ظاهرگرایانه به برخی از آیات قرآن مستند شده است و حتی روایات مؤید سماع موتی نیز رد و در مقابل برای اثبات عدم سماع به سخنان برخی از عالمان استناد می‌شود؛ حال آن که با تدبر در آیات قرآن و به تصریح روایات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، نه تنها سخن گفتن با درگذشتگان شرک و ناپسند نیست، بلکه مطابق سنت نبوی و سیره مسلمانان از صدر اسلام تا کنون است. به ویژه بر اساس برخی روایات، آن‌ها علاوه بر شنیدن در عالم برزخ، قدرت دعا کردن برای زندگان را نیز دارند، همان طور که پاسخ سلام را می‌دهند و این نوعی دعا در حق سلام کننده است. در این مقاله دیدگاه موافقان سماع موتی و مستندات تحلیلی و روایی آنان بررسی می‌شود.

محدوده پژوهش

در رویکرد ایجابی به مسئله‌ی سماع موتی چندگونه ادله روایی می‌تواند در نظر قرار گیرد: نخست ادله‌ای که به صراحت بر سماع موتی تأکید کرده است و بر قدرت شنیدن مردگان دلالت روشن دارد؛ دوم دلایلی که به اثبات حیات پس از مرگ پرداخته است و در نتیجه‌ی آن، قدرت بر شنیدن که یکی از لوازم حیات است مستفاد می‌گردد؛ گونه سوم ادله‌ای است که حاکی از احاطه عالم برزخ نسبت به عالم ماده و تفوق رتبی مراتب حیات است که به تبع آن ادراک کلی نسبت به این عالم تا حد عرضه اعمال بر اموات و ... حاصل می‌شود؛ چهارمین دسته ادله‌ای است که به اثبات هوشمندی کل نظام هستی اعم از جماد و نبات و موجودات ذی شعور می‌پردازد. در این دسته، حتی به فرض پذیرش تفکر باطل وهابی مبنی بر جماد انگاشتن انسان پس از مرگ، می‌توان ادراک و حتی طبق برخی ادله روایی فریقین سماع را منتج دانست. این نوشتار در نگرش تحلیلی توصیفی خود، به طرح مهم ترین گونه‌های روایی ادله اول و دوم از میان محورهای یاد شده می‌پردازد که ارتباط صریح تری با بحث سماع موتی دارد.

3. مفهوم شناسی

الف) سماع

سماع از ریشه سمع است. لغت شناسان واژه سمع را در چهار معنا بررسی کرده‌اند :
1. گاهی واژه سمع به فعل شنیدن که همان سماع است اطلاق می‌شود، همچون آیه: «إِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ
) ؛ (5) «آن‌ها از شنیدن حقّ بی نصیبند.»
2. به عضو گوش تعبیر می‌شود، مثل آیه: (خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ) ؛ (6) «خدا بر دل ها و گوش‌های آنان مهر نهاده است».
3. همان فهم و ادراک است. مانند آیه شریفه: (إِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ
) ؛ (7) أی لا تفهمهم، لکونهم کالموتی فی افتقادهم بسوء فعلهم القوّة العاقلة التی هی الحیاة المختصّة بالإنسانیّة؛‌ای پیامبر تو نمی‌توانی به آن‌ها سخن خود را بفهمانی؛ چون مانند مردگان قوه عاقله را که خاص حیات انسانی است، از دست داده‌اند .
4. به معنای طاعت و فرمانبری از حقّ است؛ خدای تعالی می‌فرماید: (وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا قَالُواْ قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَاء لَقُلْنَا) ؛ (8) «زمانی که آیات ما بر ایشان خوانده می‌شود و می‌گویند شنیدیم و اگر بخواهیم ما هم مثل آن‌ها می‌گوئیم» و آیه: (سَمِعنا وَ عَصَینا) ؛ (9) «شنیدیم و نافرمانی کردیم و به کار نبستیم.» (10)

ب) موتی

واژه موتی به معنی اموات، (11) جمع «میت» و «میّت» است که هر دو به معنی مرده است؛ مثل (أَوَ مَن کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ (12) لِنُنِحیَ بِهِ بَلدَة مَیتاً) ؛ (13) که مرده‌ی انسان و غیر انسان را شامل می‌شود و (إِنَّکَ مَیِّتٌ وَإِنَّهُم مَّیِّتُونَ
) ، (14) (حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَّیِّتٍ) ؛ (15) که اولی درباره‌ی انسان و دومی برای غیر انسان آمده است.
در بررسی معجم‌های لغت و اصطلاح قرآنی «موتی» چند مفهوم دارد که دو معنا مورد توجه است:
1. مردگان؛ یعنی کسانی که جان خود را از دست داده و از دنیا رفته‌اند و غالباً بر جسد آن‌ها اطلاق می‌شود.
2. مردگان افراد گمراهی هستند که با اختیارِ خود از مسیر هدایت جدا شده و از قوه تعقل بی بهره‌اند ؛ مثل کافرهایی که مهر بر دل هایشان خورده است و دیگر هدایت نخواهند شد. (16)
پس مفهوم عدم سماع موتی را می‌توان هم برای کافرانی که سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را درک نمی‌کنند به کار برد و هم برای اجساد بی روحی که به خاک تبدیل شده‌اند .
مراد از «سماع الموتی» در این نوشتار، شنیدن اموات یا ادراک مردگان است.

4. سؤال‌های پژوهش

در رویکرد مسئله‌ی نوشتار حاضر، سؤال اصلی و سؤال‌های فرعی ذیل بررسی می‌گردد:

سؤال اصلی:

چگونه می‌توان سماع موتی را بر اساس ادله روایی ثابت کرد؟

سؤال‌های فرعی:

1. گونه‌های روایی که از طریق آن سماع موتی ثابت می‌شود، در منابع اهل سنت کدام است؟
2. ادله سماع موتی و استمرار حیات انبیا و اولیای الهی چیست؟
3. علمای اهل سنت که قائل به سماع موتی هستند در مواجهه با روایات مثبت سماع چه رویکردی از خود نشان داده‌اند ؟ (نگرش نقلی صرف یا رویکرد تحلیلی - استدلالی)

5. اهداف پژوهش

این پژوهش اهداف زیر را در نظر دارد:
اثبات روایی سماع موتی؛
تفکیک و تفصیل روایات دال بر سماع موتی و استمرار حیات پس از مرگ از منابع اهل سنت؛
تبیین نحوه مواجهه علمای اهل سنت با روایات سماع.

6. جامعه آماری

این مقاله در تحلیل مسئله سماع موتی در محورهای یاد شده، منابع حدیثی و کلامی مذاهب اهل سنّت را مدنظر قرار داده است و به ویژه بر منابع پیش از قرن دهم هجری تأکید می‌کند.

گفتار دوم: گونه‌های روایی دال بر سماع موتی و تحلیل اندیشوران اهل تسنن پیرامون آن

در اولین محور از بررسی گونه‌ای روایی سماع موتی، به طرح ادله سماع موتی پرداخته شده است و پس از آن دیدگاه تحلیلی علمای اهل سنت تبیین می‌گردد. لازم به ذکر است در نگرش اندیشوران به این مسئله، برخی رویکرد نقلی صرف اتخاذ کرده و بعضی علاوه بر آن، به طرح نظر و استدلال خود پیرامون مسئله پرداخته‌اند .

الف) اخبار دال بر سماع موتی

از میان روایت‌های متعددی که قدرت شنیدنِ مردگان را ثابت می‌کند، برخی اخبار به صراحت از سماع موتی سخن به میان آورده‌اند که با تکیه بر دلالت منطقی آن، می‌توان مخالفان را به شرط عدم تعصب در اعتقادات مجاب کرد، زیرا در فضای تعصب و جدال فکری، هر سخن روشن و نص صریحی قابل تأویل و توجیه است. اولین محور از مباحث به این دسته از روایات اختصاص دارد:

1. شنیدن صدای کفش تشییع کنندگان

بسیاری از منابع اهل سنت روایاتی را ذکر کرده‌اند که: نبی مکرم اسلام در بیان رخدادهای پس از مرگ و مواجهه انسان با عالم برزخ از شنیدن صدای کفش تشییع کنندگان خبر داده‌اند . این امر بر بطلان پندار کوتاه اندیشانی دلالت می‌کند که انسان را پس از مرگ چون جماد می‌دانند. رویکرد نویسندگان در این بحث، یا صرف نقل خبر و بیان روایات است، یا درصدد اثبات تحلیلی مدعای سماع خفق نعلین برآمده‌اند و یا متعرض حکم فقهی مرتبط با بحث شده‌اند . اولین محور به بیان برخی از روایات که از طریق محدثان و نویسندگان اهل سنت نقل شده است اختصاص می‌یابد:
1. قال رسول الله: انه لَیَسمَعُ خَفَقَ نِعَالِهم إذَا وَلَّوا مُدبِرِینَ ... (17)
2. قال رسول الله: إِنَّ المَیِّتَ إذا وُضِعَ فی قَبرِهِ إنه لَیَسمَعُ خَفقَ نِعَالِهم إذا انصَرَفُوا. (18)
3. عن أنسِ بن مَالِکٍ عَنِ النبی أنَّهُ قال: إِنَّ العَبدَ إذا وُضِعَ فی قَبرِهِ وَ تَوَلَّی عنه أصحَابُهُ أنه لَیَسمَعُ خَفقَ نِعَالِهم فَیَأتِیهِ مَلَکَانِ فَیَقُولآنِ له ما کُنتَ تَقُولُ فی هذا الرَّجُلِ یعنی مُحَمَّداً قال أما المُؤمِنُ فیقول أشهَدُ أنَّهُ عبد اللهِ وَ رَسُولُهُ فَیُقَالَ له انظَر إلی مَقعَدِکَ فی النَّارِ قد اَبدَلَکَ الله بِهِ مَقعَداً فی الجَنَّة فَیَرَاهُمَا جَمیِعاً. (19)
گروهی از اندیشمندان اهل تسنن، علاوه بر طرح روایات این باب، به تحلیل موضوع پرداخته‌اند ؛ مثلاً طبری در توجیه تعارض ظاهری روایات سماع از جمله روایات سماع خفق نعال با آیه (إِنَّ اللَّهَ یُسْمِعُ مَن یَشَاءُ وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ) (20) بیان داشته است که مراد از آیه شریفه، عدم توانایی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر شنواندن مردگان است، زیرا تنها پروردگار متعال قادر بر این امر است؛ هم چنان که هدایت به ایمان و توفیقِ ارشاد نیز به دست اوست.
طبری در ادامه به تبیین توجیه دوم پرداخته است و می‌گوید:
مراد از عدم سماع موتی در آیت شریفه، صرف شنیدن نیست؛ بلکه مراد سماعی است که برای آن‌ها مفید واقع گردد، زیرا آنان از دار اعمال به سرای جزا منتقل شده‌اند و دیگر مجالی برای بهره مندی از هدایت ندارند.
او در نهایت با توجه به روایات وارده در این خصوص، تصریح می‌کند که اموات صدای زنده‌ها را می‌شنوند و هر باوری غیر از این، ظن نادرست است. (21)
مؤلف تفسیر اعراب القرآن که از دیگر موافقان سماع موتی است در رد تعارض ظاهری روایت سمع خفق نعال با آیه (إِنَّ اللَّهَ یُسْمِعُ مَن یَشَاءُ وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ) (22) بیان داشته که سخن نبی (صلی الله علیه و آله و سلم) ، مبیّن کلام خداست و پیامبر می‌فرماید: «ان المیت لیسمع». (23)
ابن بطال استناد عایشه به آیاتی از قرآن را که به ظاهر بر عدم سماع اموات دلالت دارد بیان کرده است و قول درست را پذیرش اخبار صحیحی می‌داند که در آن نبی مکرم اسلام به صراحت بر سماع موتی خبر داده‌اند . از نظر این شارح صحیح بخاری، ایمان به سماع موتی واجب است و نهایت تأویل قابل پذیرش، در جمع بین اخبار دالِ بر سماع و آیاتی که به ظاهر بر عدمِ سماع دلالت دارند، این است که مراد، نفی قدرت استقلالی پیامبر بر سماع موتی است. (24) برخی اندیشوران با رویکرد فقهی در بیان جواز یا عدم جواز مشی بین قبور با کفش، به روایاتی در باب «سمع خفق نعال توسط مردگان» استناد نموده‌اند ؛ (25) این نحوه‌ی استدلال، به روشنی از پذیرش سماع موتی در به کارگیریِ مبنای نظری در استنباط‌های فقهی دلالت دارد.

2. شنیدن سلام

از جمله دلایل بدیهی در سماع موتی، سلام گفتن به شخص نبی مکرم اسلام در نماز می‌باشد که یکی از واجبات فقهی و بایدهای فکری اسلامی است. چنان که مسلمانان، با هر مذهب و مسلک فکری، سلام و صلوات به آخرین سفیر دین الهی را حداقل در پنج نوبت از نمازهای یومیه خود لازم دانسته‌اند و پس از حیات ظاهری حضرت نیز به همان منوال پیشین، به نبی مکرم اسلام، سلام و صلوات می‌فرستند. علاوه بر آن منابع اهل سنت به محورهای متعددی از روایات در باب سلام بر اموات و شنیدن آن اشاره کرده‌اند که به آن پرداخته می‌شود.

الف) اخبار سلام پیامبر به اموات

به گزارش تاریخ، زیارت مردگان، سلام کردن و گفت و گو با آن ها، از جمله سیره رفتاری پیامبر رحمت است. عنایت به این که در موارد نقل شده غالباً حضرت، ضمیرِ خطاب به کار می‌برده‌اند، در اثبات سماع موتی مفید فایده است، چون سخن گفتن به لحن خطابی در صورتی مفید است که مخاطب قادر بر شنیدن و ادراک گفت وگو باشد؛ در غیر این صورت بیهوده است. مخالفان می‌کوشند در توجیه این گونه روایات خطابی به مجاز، استعاره و تمثیل در سخن ادیبان و شاعران استناد نموده و مثال‌هایی را بر شمرند که شاعر یا سخنور اجسام بی جان را به مقاصد مختلف مورد خطاب قرار می‌دهد، اما روشن است که مقایسه کلام نبی مکرم اسلام با این سنخ سخن باطل است؛ کلام و سیره ایشان بنا بر آیات متعددی از کلام وحی حجیت داشته و لازم الاتباع است؛ (26) هم چنین باز نمودن باب تشکیک در دلالات سخن بزرگترین رهبر آسمانی، نمی‌تواند به حد خاصی محدود شود و در نهایت به عدم حجیت سنت نبوی منجر می‌شود که از دید هیچ مسلمانی پذیرش عقلی و نقلی ندارد. پس از این توضیح اجمالی، روایاتی در باب سلام رسول اعظم بیان می‌گردد. روایات زیر از جمله روایات متعددی است که سلام پیامبر رحمت (صلی الله علیه و آله و سلم) به اهل قبور را بیان می‌دارد:
1. عن أبی هُرَیرَة أَنَّ رَسُولَ اللهِ خَرَجَ إلی المقبُرَة فقال السلام علیکم دار قوم مؤمنین و انّا ان شاء الله بکم لاحقون. (27)
2. عن عَائِشَة أنّها قالت کان رسول اللهِ کُلَّمَا کان لَیلَتُهَا من رسول اللهِ یَخرُجُ من آخِرِ اللَّیلِ إلی البَقِیعِ فیقول السَّلَامُ عَلَیکُم دَارَ قَومٍ مُؤمِنینَ وَ أتَاکُم ما تُوعَدُونَ غَدّا مُؤَجَّلُونَ وَ إِنَّا إن شاءَ الله بِکُم لَاحِقُونَ (28)
3. أن رسول الله کان إذا أتی علی المقابر قال السلام علیکم أهل الدار من المؤمنین و المسلمین و إنا إن شاء الله بکم لاحقون أنهم لنا فرط و نحن لکم تبع و أسأل الله العافیة لنا ولکم. (29)
علاوه بر نقل این گونه اخبار، برخی احادیث به بیان تعلیمی رسول اکرم در باب سلام گفتن بر اموات اختصاص یافته است. در اثری که ابوهریره به نقل آن مبادرت ورزیده، حضرت ختمی مرتبت، در پاسخ به این سؤال یکی از صحابه در مورد نحوه سخن گفتن با مُردگان، هم نحوه سلام و سخن گفتن را تعلیم می‌نمایند و هم شنیدن سخنان توسط مردگان را متذکر می‌گردند:
عن أبی هریرة رضی الله عنه قال قال أبو رزین یا رسول الله إن طریقی علی الموتی فهل من کلام أتکلم به إذا مررت علیهم قال: قل السلام علیکم یا أهل القبور من المسلمین و المؤمنین أنتم لنا سلف و نحن لکم تبع و إنا إن شاء الله بکم لاحقون. قال أبو رزین یا رسول الله یسمعون قال: یسمعون ولکن لا یستطیون أن یجیبوا. (30)
علاوه بر این، به اعتراف رهبر فکری وهابیت، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) این نحوه گفت و گو با مردگان را به مسلمانان نیز تعلیم داده‌اند . ابن تیمیه که، تناقضات گفتاری وی در بحث سماع موتی مشهود است پس از بیان امر حضرت رسول به سلام دادن بر اموات می‌نویسد: «این خطاب به مردگان است و فقط کسانی که می‌شنوند مورد خطاب قرار می‌گیرند.» (31) هم چنین ابن کثیر سلفی نیز می‌نویسد: «خطاب با اهل قبور، گفت و گو با کسانی است که می‌شنوند و فهم دارند و سلف بر این مسئله اجماع نظر دارند.» (32)

ب) پاسخ مردگان به سلام زنده‌ها

گونه‌هایی از اخبار سلام بر اموات در منابع اهل سنت، به بیان احادیثی اختصاص دارد که پاسخ سلام از سوی مردگان است و از طریق اولویت بر سماع سلام دلالت دارد؛ احادیث زیر از این جمله است:
1. قال رسول الله: «ما من أحد مر بقبر أخیه المؤمن کان یعرفه فی الدنیا فیسلم علیه إلا عرفه ورد علیه السلام.» (33)
2. قال سلیمان بن سحیم رأیت رسول الله فی النوم فقلت یا رسول الله هؤالاه الذین یأتونک ویسلمون علیک أتفقه سلامهم قال: نعم و أرد علیهم. (34)
3. إذا مر الرجل بقبر لرجل یعرفه فسلم علیه رد علیه السلام و عرفه و إذا مر بقبر لا یعرفه وسلم علیه رد علیه السلام. (35)
هم چنین حضرت به زیارت قبر شهدای احد امر فرموده است و به صراحت از شنیدن سلام و پاسخ آن حکایت می‌فرمایند:
و کان رسول الله یقول: ... ثم یقبل علی أصحابه فیقول: ألا تسلمون علی قوم یردون علیکم السلام؟ لا یسلم علیهم أحدٌ إلا ردوا علیه السلام إلی یوم القیامة. و مر رسول ا لله علی مصعب بن عمیر فوقف علیه، ودعا، و قرأ: «رجالٌ صدقوا ما عاهدوا علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما یدلوا تبدیلاً»، أشهد أن هؤلاء شهداء عندالله یوم القیامة، فأتوهم و زوروهم وسلموا علیهم والذی نفسی بیده، لا یسلم علیهم أحدٌ إلی یوم القیامة إلا ردوا علیه. (36)
بیهقی از اندیشمندان برجسته اهل سنت می‌نویسد: «زائران قبول شهیدان احد، سلام آن‌ها را از درون قبر شنیدند».
قال العطاف وحدثتنی خالتی أنّها زارت قبول الشهداء قالت ولیس معی إلا غلامان یحفظان علی الدابة فسلمت علیهم فسمعت رد السلام و قالوا والله إنا نعرفکم کما یعرف بعضنا بعضا قالت فاقشعررت و قلت یا غلام أدننی بغلتی فرکبت. (37)
سیوطی نیز به ذکر روایت علمای اهل سنت تصریح کرده است:
و أخرج ابن جریر فی تهذیب الآثار و إبن أبی الدنیا فی کتاب من عاش بعد الموت و البیهقی فی الدلائل عن العطاف بن خالد قال حدثتنی ... (38)

ج) جواب پیامبر در قبر به گفتار و سلام

برخی روایات این باب نیز حکایت از پاسخ دادن به سلام زائرانی است که تشرف حضور مرقد نبوی را داشته و یا خواهند داشت:
1. عن إبراهیم بن یسار قال: حججت فی بعض السنین فجئت المدینة قتقدمت إلی قبر رسول الله فسلمت علیه فسمعت من داخل الحجرة: و علیک السلام. (39)
2. ... أبَا هُرَیرَة، یَقُولُ: سَمِعتُ رَسُولَ الله یَقُولُ: "وَالَّذِی نَفسُ أبِی القَاسِمِ بَیَدِهِ، لَیَنزِلَنَّ عِیسَی ابن مَریَمَ إِمَامّا مَقسِطًا وَ حَکَمَا عَدلا، فَلَیَکسِرَنَّ الصَّلِیبَ، وَلَیَقتُلَنَّ الخِنزِیرَ، وَلَیُصلِحَنَّ ذَاتَ البَینِ، وَلَیُذهِبَنَّ الشَّحنَاءَ، وَلَیُعرَضَنَّ عَلَیهِ المالُ فَلا یَقبَلُهُ، ثم لئن قال علی قبری، فقال یا محمد لا جیبنه. (40)
3. أن رسول الله قال: إن عیسی ابن مریم یکون مارا بالمدینة حاجا أو معتمرا ولئن سلم علی لأردن علیه. (41)
4. عن رسول اللهِ قال: ما من أحَدٍ یُسَلِّمُ علی الا رَدَّ الله عزوجل إلی روحی حتی أرُدَّ علیه السلام. (42)
علاوه بر نقل روایت، برخی از بزرگان اهل سنت به تحلیل اخبار پرداخته و از آن حیات همیشگیِ نبی مکرم اسلام را نتیجه گرفته‌اند . نمونه‌ای از تبیین روایت به شرح زیر است:
در کتاب ترمذی روایت کردیم که پیامبر فرمودند: هر کس به من سلام می‌کند خداوند روحم را بر می‌گرداند تا جواب سلامش را بدهم. از این حدیث استفاده می‌شود که پیامبر همیشه زنده است، زیرا محال است که در شبانه روز کسی نباشد که برپیامبر سلام نفرستد. اگر گفته شود که این فرمایش حضرت، تناسبی با حیات دائمی ندارد، چون عالم خالی نمی‌شود از مسلمانی که بر پیامبر سلام می‌فرستد؛ بلکه در یک ساعت سلام‌های متعددی بر حضرت می‌شود کمو از این سخن تعدد حیات و وفات پیامبر در کمتر از یک ساعت لازم می‌آید؛ جواب این است که منظور از روح در این حدیث - رد الله الی روحی - مجازاً حرف زدن است پس گویا پیامبر فرموده باشند که خدا قدرت حرف زدن را به من باز می‌گرداند و حضرت همیشه زنده است. (43)

ب) تصریح روایات بر سماع اموات

علاوه بر روایاتی که به برخی مصداق‌های سمع از جمله شنیدن صدای کفش تشییع کنندگان یا شنیدن سلامِ سلام کنندگان و پاسخ به آن اشاره نموده‌اند ؛ (44) اخباری نیز به طور کلی بر سماع مردگان تصریح کرده‌اند . از میان این آثار، منابع متعددی به ذکر حدیث قتیل بدر پرداخته‌اند . در این روایت صحیح، نبی مکرم اسلام مشرکان کشته شده در نبرد بدر را خطاب قرار داده است و از حق بودن وعده الهی سخن و پرسش می‌نمایند؛ این رفتار پیامبر اعظم، تعجب برخی را برانگیخت، (45) چه این که بر مبنای فرهنگ جاهلی که تا پیش از اسلام بر آن باور بودند انسان پس از مرگ نابود شده و وجودی ندارد. هم چنان که پروردگار متعال در توصیف منکرین معاد به این تفکر اشاره کرده است؛ (46) رسول اکرم در پاسخ به تبیینی روشن در باور اعتقادی معاد مبادرت فرموده و مرده را شنواتر از آن‌ها معرفی می‌کند. این خبر با طریق متعدد و مضامینی نزدیک به هم در منابع اسلامی یاد شده است:
حدثنا حمید، عن أنس، قال: سمع المسلمون مقال النبی من جوف اللیل و هو علی بئر بدر ینادی: «یا أبا جهل بن هشام، یا عتبة بن ربیعة، یا شیبة بن ربیعة، یا أمیة بن خلف، ألا هل وجدتم ما وعد ربکم حقا؟ فأنی قد وجدت ما وعدنی ربی حقا» فقال المسلمون: یا رسول الله، تنادی قوما قد جیفوا، فقال: «ما أنتم بأسمع لما أقول منهم إلا أنهم الا یستطیعون أیجیبونی». (47)
رویکرد تحلیلی اندیشوران اهل سنت در این خصوص قابل تأمل است و به واقع پاسخی روشن به معدود منکران سماع موتی است. ابن عربی بعد از ذکر خبر قتیل بدر بیان می‌دارد که مرگ، عدم محض و فنای صرف نیست و تبدل حال و انتقال از داری به دار دیگر است ... روح دارای قدرت سمع، هوشیاری و علم به حسب ادراکات خویش می‌باشد.
ابن بطال تحلیل قابل توجهی در بحث کرده است که گزیده‌ای از آن بیان می‌گردد:
با استناد به آیاتی از قرآن کریم که به عذاب‌های برزخی اشاره می‌کند بازگشت حیات صحیح بوده و اعتقاد به آن لازم است؛ در نتیجه اعتقاد سماع کلام توسط اموات صحیح است و توجیه مخالفان در استناد به آیات قرآن کامل نیست. (48)
نویسنده السیرة النبویة نیز قول عایشه در تعارض روایت قتیل بدر با آیات قرآن را رد نموده و می‌نویسد: «به خلاف آنچه وی معتقد است، قول درست بر اساس نصوص روشن، قول جمهور صحابه و بعد آنان - در سماع میت - است.» (49)
امام محمد غزالی در شرح کلمه الباعث، روایت قلیب را ذکر نموده و مضمون زیر را بیان کرده است:
پندار کسانی که مرگ را عدم می‌دانند باطل است؛ چه شهدایی که به فرمایش قرآن کریم زنده هستند و چه اشقیایی که پیامبر درواقعه بدر آن‌ها را مخاطب ساخت، حیات در همه استمرار دارد؛ ارباب بصیرت می‌دانند که انسان برای ابد خلق شده است و راهی به عدم و فنا ندارد؛ هر چند مدتی تصرف او در جسدش قطع می‌شود که در این هنگام به او مرده گفته می‌شود. (50)
هم چنین سهیلی بیان عایشه از روایت (51) و اشاره وی به تعارض آن با آیات قرآن را به سبب عدم حضور وی در ماجرای قلیب رد کرده و می‌گوید:
عایشه در جریان قلیب بدر حضور نداشته و حاضران نسبت به کلام حضرت احفظ هستند. به پیامبر گفته شد آیا با قومی سخن می‌گویید که مردار شده‌اند ؟ حضرت فرمود: شما نسبت به آنچه به آن‌ها می‌گویم شنواتر نیستید. درباره نحوه شنیدن می‌توان گفت: آنان با همین سرهای خود شنیدند، به این نحو که روح به جسد یا بعض جسد برگشت نموده است که این قول اکثریت اهل تسنن است؛ یا با گوش قلب یا روح شنیدند بنابر نظر کسانی که سؤال را متوجه روح می‌دانند. (52)
تحلیل جامع تر از شنقیطی در پاسخ کسانی که بر محوریت گفتار عایشه به انکار سماع موتی پرداخته‌اند قابل تأمل است:
تأویل عایشه در روایت که در نهایت با استناد به قرآن، عدم سماع را منتج شده است صحیح نمی‌باشد. سه نکته در رد تأویل ایشان قابل ذکر است:
1. روایت عدل با تأویل باطل نمی‌شود.
2. انکار سماع توسط عایشه تمام نیست، زیرا او ضمن نفی سماع، علم را در آنان ثابت نموده است؛ چنان که می‌گوید: «انهم لیعلمون الآن أن الذی کنت أقول لهم هوالحق؛ روشن است اثبات علم، به صحت سماع منتهی می‌شود و به عبارتی به دنبال علم، سماع نیز ثابت است.»
3. برای تأویل نیاز به روایات صحیحه است. (53)
هم چنین تحلیل نووی بر سماع اموات چنین است:
مذهب اهل سنت بر خلاف خوارج و معظم معتزله و بعض مرجئه، به عذاب قبر و سؤال دو مَلَک و نشستن مرده در قبر معتقدند. قول کسانی که بازگشت روح را شرط نمی‌دانند از دیدگاه ما فاسد است، چون الم و احساس از ویژگی‌های زنده است. (54)
یکی از اندیشمندان معاصر اهل سنت گفتار قتاده در روایت مبنی بر این که این گفت و گو، تخاطب حقیقی نبوده و از باب توبیخ و تصغیر است را رد کرده و می‌نویسد:
روایت نص صریح در سماع موتی است و پیامبر تخصیصی برای آن ذکر ننموده‌اند . قول قتاده که بخاری نیز به نقل آن مبادرت نموده است، اجتهاد و نظر شخصی وی می‌باشد. (55)
نویسنده در ادامه بیان داشته که دیگر روایات این باب، نص صریح در سماع موتی است و از ظاهر آن‌ها عمومیت سماع هر میت مستفاد می‌گردد. (56)

گفتار سوم: گونه‌های روایات دال بر استمرار حیات انبیا و اولیای الهی پس از مرگ و تحلیل علمای اهل تسنن

برخی از اندیشمندان نیز در اثبات سماع، به حیات انبیا پس از مرگ استناد کرده و البته رویکردهایی متقاربی را در اثبات امر اتخاذ نموده‌اند ؛ برخی تنها به ذکر ادله روایی بسنده کرده، بعضی علاوه بر آن، تحلیل و استدلال علمی خویش را بیان کرده‌اند، دیگر اندیشوران نیز یا به مسئله به عنوان اصل موضوعی نظر نموده و در بحث‌هایی چون آداب زیارت، فضیلت زیارت و ... از آن بهره جسته‌اند و جمعی نیز وجهه اهتمام خویش را بر پاسخ گویی به ادله مخالفان معطوف داشته‌اند . در این محور به تفکیک یاد شده، مباحث تبیین می‌گردد.

الف) ادله روایی دال بر حیات پس از مرگ

برخی مستندات خبری که بر استمرار حیات بعد از مرگ دلالت دارد،؛ از این میان روایاتی به طور صریح به حیات پس از مرگ دلالت نموده‌اند و برخی به طریق الزامی به اثبات مدعا می‌انجامد. اخبار زیر از مهم ترین ادله روایی در این خصوص است:

1. انبیا در قبرهایشان زنده هستند و نماز می‌خوانند

اخبار صحیحی که بر حیات انبیا در قبر دلالت می‌کند و حتی بالاتر از آن تصریح به اقامه نماز کرده، گواه روشنی بر استمرار حیات و لازم آن از جمله سمع و ادراک است. در این مجال اندک در پی تبیین ماهیت این اخبار و بررسی دلالی آن به طور تفصیلی نیستیم و این سؤال که آیا اقامه نماز به شکل ظاهری آن مدنظر می‌باشد؛ چنان که برخی از تحلیل گران روایی به آن قائل شده‌اند، و یا مراد دیگری از تعبیر اقامه نماز اراده شده، بحث تفصیلی دیگری است؛ آنچه در اثبات مدعای نوشتار در سماع موتی با استناد به این روایات حاصل می‌آید این است که جامعه روایی اهل تسنن به حیات پس از مرگ باورمند بوده و اخبار آن را قبول کرده‌اند . برخی از روایات این باب به اجمال، عبارتند از:
عن أنس بن مالک قال رسول الله الأنبیاء أحیاء فی قبورهم یصلون. (57)
ابن حجر از اجماع علما و تواتر روایات دال بر حیات انبیا خبر داده و می‌نویسد: «الاجماع علی حیات الانبیاء کما تواترت به الاخبار». (58)
علاوه بر وجود اخبار عامی که بر حیات انبیا دلالت دارد، روایاتی نیز به حیات برخی انبیا به طور خاص اشاره دارد.
مسلم نیشابوری در کتاب صحیح خود روایت آورده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شب معراج حضرت موسی (علیه السلام) را دید که در قبر خود نماز می‌خواند: «مررت بموسی لیلة أسری بی عند الکتثیب الأحمر و هو قائم یصلی فی قبره». (59)
سیوطی درباره‌ی این روایات ادعای تواتر کرده (60) و سبکی از آن به عنوان عقیده قطعی یاد نموده و دیگر علمای اهل سنت نیز به آن بر اثبات حیات پس از مرگ استناد نموده‌اند .

2. شنیده شدن صدا از درون قبر

اخباری که به هر نحو دلالت بر شنیده شدن صدا از درون قبر که حاکی از حیات پس از مرگ می‌کند متعددند؛ برخی خبرها از شنیده شدن صدای عذاب خبر می‌دهند، برخی ناظر به شنیده شدن صدای قرآن از درون قبر است:

الف) شنیده شدن صدای عذاب از درون قبر

عن أبی أیُّوبَ رضی الله عَنهُم قال خَرَجَ النبی و قد وَجَبَت الشَّمس فسمع صوتا فقال یَهُودُ تَعَذَّبُ فی قُبُورِهَا (61)
هم چنین رسول مکرم اسلام علت عدم دعا کردن جهت شنیده شدن صدای عذاب قبر، که گویای امکان آن و نشان از حیات مردگان است را ترس از امتناع دفن بیان داشته و می‌فرماید:
لَو لَا أن لَا تَدَافَنُوا لَدَعوتُ اللهَ أن یُسمِعَکُم من عَذَابِ القَبرِ؛ (62)
اگر نمی‌ترسیدم که از دفن هم دیگر امتناع کنید دعا می‌کردم تا صدای عذاب شدن مردگان در قبر را می‌شنیدید.
ابن تیمیه پس از استناد به روایت مذکور، اخبار سماع موتی را متعدد دانسته و می‌نویسد:
ثبت عنه فی الصحیح أنه نادی المشرکین یوم بدر لما ألقاهم فی القلیب وقال ما أنتم بأسمع لما أقول منهم و الآثار فی هذا کثیرة منتشرة والله أعلم. (63)

ب) شنیده شدن صدای خواندن سوره تبارک میت از درون قبر

چنان که بیان شد برخی روایات به شنیده شدن صدای قرآن از قبر تصریح می‌کند. این اخبار دلیل واضحی بر استمرار حیات انسان پس از زندگی دنیوی است:
عن ابن عَبَّاسِ قال ضَرَبَ بَعضُ أصحَابِ النبی خِبَاءَهُ علی قَبرٍ و هو لَا یَحسِبُ ءنَّهُ قَبرٌ فإذا فیه إِنسَانٌ یَقرَأُ سُورَة تَبَارَکَ الذی بیده المُلکُ حتی خَتَمَهَا فَأتَی النبی فقال یا رسول الله إنی ضَرَبتُ خِبَائِی علی قَبرٍ وَ أنا لَا أحسِبُ أَنَّهُ قَبرٌ فَإذا فیه إِنسَانٌ یَقرَأ سُورَة تَبَارَکَ المُلکِ حتی خَتَمَها ... (64)

ب) ادله تحلیلی

برخی از اندیشوران اسلامی به ذکر روایات این باب اکتفا نکرده و به بیان تحلیلی در اثبات مدعای خویش دست یازیده‌اند ؛ در این رویکرد چند نظرگاه کلی است:

1. بیان اثباتی در سماع و ادراک موتی

برخی از تحلیل گران اسلامی نحوه استنتاج خویش از روایات سماع را به روش‌های گوناگون بیان داشته‌اند :
سهیلی (م 581ق.) پس از بیان روایت، آیه شریفه (وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاء عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ
) (65) را ذکر کرده، سپس به معرفی نمونه‌هایی می‌پردازد که پس از سال‌های متمادی جسد سالم آن‌ها دیده شده است. هر چند این بخش از استنتاج وی، که بر مقدمه سلامت جسم استوار گشته در اثبات مدعا قاصر و قابل خدشه است، ولی در ادامه به اخبار صحیح در این باره استناد کرده و با بررسی سندی بحث اثباتی خویش در مسئله سماع موتی را اتقان بخشیده است. (66)
سبکی نیز ضمن پذیرش قطعی روایات حیات انبیا، علم و احاطه انبیا پس از مرگ را با طرح دو مقدمه تبیین می‌کند؛ مضمون استنباط وی چنین است:
مقدمه اول آن است که با اخبار صحیح ثابت شده که نبی ما زنده است دوم آن است که زنده یا جاهل است یا عالم، و در نهایت با توجه به حکم قرآن کریم که می‌فرماید: (ما ضَلَّ صاحِبُکُم وَ ما غَوی) (67) جهل بر پیامبر جایز نمی‌باشد و ایشان، پس از حیاتِ دنیوی نیز عالِم و دارای فهم است. (68)
ابن ملقن نیز بحث روایی خود را با بررسی دلالی همراه کرده و به عدم تعارض اخبار در این باب و صحت همه آن‌ها باورمند است. (69) هم چنین یکی از شارحان صحیح بخاری، اخبار این باب را به عنوان مؤید یکدیگر ذکر نموده است و در ادامه چنین نتیجه می‌گیرد که شهیدان به نص قرآن زنده هستند؛ از آن جا که برتریِ پیامبران بر شهدا ثابت است حیات انبیا نیز مستفاد می‌گردد. وی در نهایت در تحکیم بیان خویش، به دیگر اخبار در موضوع صلوات بر پیامبر و عرضه اعمال متمسک شده است. (70)
تحلیل یکی از اعلام قرن نهم هجری چنین است:
انبیا و از جمله پیامبر زنده‌اند و حیات ایشان تا قیامت استمرار دارد؛ چند دلیل بر این امر است:
1. خداوند در قرآن می‌فرماید: (وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاء عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ
) (71) ، شهادت برای حضرت به اتم وجوه حاصل است، زیرا ایشان بنا بر قول پروردگار (وَ یَکُونَ الرَّسُولُ علَیکم شَهیداً) (72) شهید شهدا است. حتی اگر شهادت را مختص به قتل بدانیم برای حضرت نیز حاصل است به واسطه اکله خیبر؛ چنان که ابن مسعود و ابن عباس تصریح کرده‌اند که ایشان به شهادت از دنیا رفته‌اند .
2. حدیث مرفوع انس: «الأنبیاء أحیاء فی قبورهم یصلون»؛ (73)
3. حدیث مسلم: «أتیت علی موسی لیلة أسری بی و هو قائم یصلی فی قبره»؛ (74)
4. حدیث إسراء پیامبر و رؤیت انبیا؛
5. حدیث أوس بن أوس «إن الله حرم علی الأرض أن تأکل أجساد الأنبیاء» (75)
و آخرین مطلب آن که بزرگانی چون إمام بیهقی و استاد ابوالقاسم قشیری، ابوحاتم بن حبان، ابوطاهر حسین بن علی اردستانی، محیی الدین نووی و محب الدین طبری و دیگران به ادله سماع موتی استناد کرده و بر آن تصریح داشته‌اند . (76)

2. تبیین اجمالی مراد از حیات و کیفیت سماع

برخی از نویسندگان نیز ضمن توجه کلی به اثبات حیات پس از مرگ، به بیانی اجمالی از کیفیت حیات و یا کیفیت سماع مردگان پرداخته‌اند ؛ خلاصه‌ای از تحلیل بحث در سیره حلبیه بدین صورت است:
پروردگار متعال در میت قدرت قرار نداده و مرده قادر به افعال اختیاری نیست، ولی پیامبران و شهدای معرکه دارای قدرت و افعال اختیاری‌اند . حلبی پس از طرح این ادعا به روایت «الانبیا احیاء فی قبورهم» استناد کرده و متذکر روایت ابویعلی می‌شود که: «لینزلن عیسی بن مریم (سلام الله علیها) ثم إن قال علی قبری و قال یا محمد لأجبته». (77)
وی در نهایت به این مطلب تصریح نموده که مراد از حیات، حیات حقیقی مانند زندگی دنیایی نیست که مرده نیاز به طعام و شراب داشته باشد، البته ادراکات؛ مثل علم و سمع برای آن‌ها و سایر اموات ثابت است. (78) کیفیت سمع بنا بر احتمالی از ابن جوزی در بیان کیفیت سماع قتیل بدر این است که پروردگار صدای پیامبر را به ارواح مردگان رسانده است. او در ادامه توضیح می‌دهد که بدن آلتی برای شنیدن و سایر ادراکات انسان است. پروردگار متعال می‌تواند بدون وسیله و یا با وسیله‌ای دیگر، ادراکات را به روح برساند. (79) هر چند برخی از علمای اهل تسنن به نامعلوم بودن کیفیت سمع اشاره داشته‌اند . (80)
شارح نسائی در باب رویت عرض صلات بر نبی مکرم اسلام (81) به طرح احتمالات پرداخته است و عنوان می‌کند برخی که مرگ را مانع از سماع می‌دانستند از کیفیت عرض صلات بعد از مرگ سؤال کرده و پیامبر در پاسخ، روایت «إنه الله حرم علی الأرض أن تأکل أجساد الأنبیاء» (82) را فرمودند. این خبر، کنایه‌ای از حیات انبیا در قبرهایشان است و یا بیانی از خرق عادت مستمره به طریق تمثیل می‌باشد. چه بسا نزد آنان، مانع عرض صلاة بر رسول اکرم و مانع سماع و ادراک حضرت، فنای بدن بوده نه مجرد مرگ و مفارقت روح، چرا که عود به بدن مادامی که جسد از تغییر زیاد به دور باشد ممکن است؛ بر این اساس پیامبر به بقای بدن انبیا اشاره کرده‌اند . نکته دیگر این است که آنها با تعجب از بعدِ وفات پیامبر سؤال می‌کردند، نمی‌فهمیدند که عرض صلوات و سماع آن، نیازی به جسم ندارد و بر روح عرضه می‌شود. (83)

3. تبیین آثار و لوازم سماع موتی

در برابر اندیشورانی که بدون شرح و بسط خاص، به استمرار حیات و یا به مطلق ادراک مردگان مانند سماع و علم که نمودی از استمرار حیات است اشاره نموده‌اند ؛ (84) برخی به اجمال یا تفصیل متذکر آثار و لوازم این باور دینی شده‌اند . این طیف از جامعه علمی اسلامی سماع مردگان را به عنوان اصل موضوعه در نظر گرفته و در بیان مشروعیت استغاثه و توسل، (85) آداب زیارت اعم از حضور قلب و رعایت ادب حضور به آن استناد جسته‌اند ؛ و یا در استنتاج فقهی چون جواز یا عدم جواز نماز در مقبره انبیاء و ...، (86) استحباب صلوات فرستادن بر نبی مکرم اسلام و عدم تفاوت حیات و ممات حضرت (87) و ... به آن متمسک شده‌اند . (88)

نتیجه بحث

از مجموع مباحث گذشته بدست می‌آید که مسئله سماع موتی به اعتراف علمای اهل تسنن، دیدگاه غالبی در جامعه اسلامی است. این نگرش با توجه به مبنای فکری مسلمانان در جاودانگی انسان و حیات برزخی وی از مسلمات اعتقادی است و نقطه‌ی مقابل تفکر ظاهرگرایانه وهابیت می‌باشد. تفکر سماع موتی را اندیشوران متعددی از اهل تسنن با طرح روایات ناظر به سماع موتی و یا اخبار دال بر استمرار حیات مطرح کرده و در مواردی با تصحیح سندی و اطلاق دلالی به نتیجه اثبات مطلق سماع رسیده‌اند . در رویکرد تحلیلی چند نکته کلی قابل ذکر است.
1.سخن منکرین سماع مخالف اخبار صحیحه است و قابل پذیرش نیست.
2. نهایت تأویل قابل پذیرش در جمع بین اخبار دال بر سماع و آیاتی که به ظاهر بر عدم سماع دلالت دارد این است که مراد نفی قدرت استقلالی پیامبر بر سماع موتی است.
3. صحت سماع موتی قطعی است و در احکام جنائز به آن استناد می‌شود.
4. استناد منکران سماع به برخی از آیات قرآن، کامل نبوده و حاکی از عدم تدبر در فهم آیات الهی است.
5. دیدگاه مخالفان سماع، اجتهاد شخصی است و با عنایت به نص صریح در موضوع، عمومیت سماع مردگان منتج می‌گردد.
6. مبنای تئوریک سماع موتی این است که مرگ عدم محض و فنای صرف نبوده و تبدل حال و انتقال از سرایی به سرای دیگر است.
7.مذهب اهل سنت، خلافِ خوارج و معظم معتزله و بعض مرجئه، به عذاب قبر و سؤال دو مَلَک و نشستن مرده در قبر معتقد است. قول کسانی که بازگشت روح را شرط نمی‌دانند از دیدگاه اهل سنت فاسد است؛ چرا که الم و احساس از ویژگی‌های زنده است.
8. با توجه به اصل سماع موتی، زیارت مُردگان و توسل به آن‌ها جایز است و به ویژه زیارت و توسل به انبیا و اولیای الهی دارای فضایل بی شمار می‌باشد که مستلزم توجه به آدابش است.
9. گفت و گوی پیامبر با قتیلِ بدر، حقیقی و دال بر سماع موتی است و هر گفتاری که این کلام را به توبیخی بودن یا تصغیر مشرکان تأویل نماید، باطل و توجیه بدون دلیل است.
10. اصل شنیدن مردگان قطعی و البته در کیفیت آن که آیا با آلت جسی و بر مبنای دیدگاه بازگشت روح به جسم صورت می‌گیرد و یا از طریق روح انسان است اختلاف می‌باشد و البته این اختلاف به اصل مسئله خللی وارد نمی‌کند.

پی‌نوشت‌ها

1. دکتری عرفان و تصوف، مدیر گروه اخلاق مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
2. دکتری تفسیر تطبیقی، محقق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، کارشناس شبکه ولایت.
3. محمدبن جریر طبری، تاریخ الطبری، ج 5، ص 621؛ سمرقندی، تفسیرالسمرقندی المسمی بحرالعلوم، ج 2، ص 318؛ ابن عطیه اندلسی، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج 3، ص 468؛ بدرالدین عینی، عمدة القاری شرح الصحیح البخاری، ج 19، ص 30.
4. حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج 4، ص 560؛ ابوعبدالله احمد شیبانی، مسند أحمد بن حنبل، ج 5، ص 422؛ سمهودی، خلاصة الوفا بأخبار دارالمصطفی، ج 1، ص 59؛ ابن عساکر دمشقی، تاریخ مدینة دمشق، ج 57، ص 249؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج 15، ص 142.
5. شعراء، آیه 212.
6. بقره، آیه 7.
7. نمل، آیه 80.
8. انفال، آیه 31.
9. بقره، آیه 93.
10. فراهیدی، کتاب العین، ج 1، ص 348؛ راغب اصفهانی، مفردات فی غریب القرآن، ص 425 و فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج 4، ص 347 ذیل ماده سمع.
11. (بِقادِرٍ عَلی أن یُحیِی الموتی) ؛ «می تواند مردگان را زنده کند؟» احقاف، آیه 33.
12. انعام، آیه 122.
13. فرقان، آیه 49.
14. زمر، آیه 30.
15. اعراف، آیه 57.
16. فراهیدی، کتاب العین، ج 8، ص 140؛ راغب اصفهانی، مفردات فی غریب القرآن، ج 1، ص 781؛ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج 11، ص 195؛ علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، ج 7، ص 303؛ نشوان حمیری، شمس العلوم، ج 9، ص 6409، ذیل ماده موت.
17. «مرده صدای کفش تشییع کنندگان را در بازگشت می‌شنود.» ابوعبدالله احمد شیبانی، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ج 2، ص 347؛ احمد بن حنبل در السنه خود، اسناد روایت را صحیح دانسته است: السنه، ج 2، ص 612؛ در جای دیگر این مضمون خبر به صورت مرفوع از ابی هریره یا با سندهای دیگر گزارش شده است: همان، ج 2، ص 445؛ ج 2، ص 596؛ ابوبکر عبدالله بن محمد، الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، ج 3، ص 553 و 56؛ حنظلی، مسند إسحاق بن راهویه، ج 1، ص 314؛ هشام ابن عمار، حدیث هشام بن عمار، ج 1، ص 204؛ محمدبن جریر طبری، تهذیب الآثار و تفصیل الثابت عن رسول الله من الأخبار، ج 2، ص 492، 499، 498، 505؛ همو، جامع البیان عن تأویل أی القرآن، ج 13، ص 215؛ ابی داود سجستانی، البعث، ج 1، ص 7؛ طحاوی، شرح معانی الاثار، ج 1، ص 510؛ احمد دینوری، المجالسة و جواهر العلم، ج 1، ص 13؛ ابوحاتم تمیمی بستی، صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان، ج 7، ص 389؛ سلیمان طبرانی، معجم الاوسط، ج 3، ص 106؛ ابوعبدالله حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین ج 1، ص 536؛ احمد بیهقی، إثبات عذاب القبر، ج 1، ص 61؛ همو، الاعتقاد و الهدایة إلی سبیل الرشاد علی مذهب السلف و أصحاب الحدیث، ج 1، ص 221؛ ابن عبدالبر، الدرر، ج 1، ص 106؛ طیوری بن عبدالله صیرفی حنبلی، الطیوریات من انتخاب الشیخ أبی طاهر السلفی، ج 9، ص 820؛ شمس الدین محمد زرعی دمشقی، إعلام الموقعین عن رب العالمین، ج 1، ص 179؛ ابن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، ج 2، ص 535.
18. مرده زمانی که در قبر قرار می‌گیرد صدای کفش تشییع کنندگان را در هنگام بازگشت می‌شنود. مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، ج 4، ص 2201؛ محمد حمیدی، الجمع بین الصحیحین البخاری و مسلم، ج 2، ص 576؛ کمال الدین محمد سیواسی، شرح فتح القدیر، ج 5، ص 195؛ طحاوی حنفی، حاشیة علی مراقی الفلاح شرح نور الإیضاح، ج 1، ص 412.
19. مرده زمانی که در قبر قرار می‌گیرد و اصحابش از وی روی می‌گردانند صدای کفش آنها (مشایعین) را می‌شنود، پس آن هنگام دو ملک نزد او می‌آیند و به او می‌گویند درباره این مرد یعنی محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) چه می‌گویی، مؤمن شهادت به عبد و رسول بودن می‌کند و به او گفته می‌شود به جایگاهت در آتش نگاه کن، پروردگار جایگاهی در بهشت برای تو مهیا نم

عبارات مرتبط با این موضوع
گونه شناسی ادله روایی سماع موتی؛ با تأکید بر منابع اهل سنت گونه شناسی ادله روایی سماع موتی؛ با تأکید بر منابع اهل سنت

حذف کامل ذغال‌سنگ از منابع انرژی‌ فنلاند

[ad_1]

حذف کامل ذغال‌سنگ از منابع انرژی‌ فنلاند

دانش > محیط زیست جهان - همشهری آنلاین:
فنلاند طرحی را برای توقف استفاده از ذغال‌سنگ تا سال ۲۰۳۰ ارائه کرده‌است تا به اولین کشور در جهان تبدیل شود که ارتباط خود را با این سوخت قدیمی و آلوده قطع می‌کند.

براساس گزارش ساینس الرت، این استراتژی که بخشی از هدف این کشور برای دستیابی به منابع انرژی بدون کربن تا سال 2050 است، بلند‌پروازانه‌ترین طرحی که است تاکنون با هدف پایان‌دادن به اتکای یک کشور به یکی از سوخت‌های فسیلی ارائه شده‌است و می‌تواند قدمی بزرگ به سوی رسیدن به اهداف توافق پاریس به شمار رود.

اگرچه کشورهای مختلف برای تبدیل شدن به کشورهایی بدون کربن تا سال 2050 برنامه‌هایی مشابه دارند، تمامی این طرح‌ها در زمینه متوقف‌سازی استفاده سوخت‌های فسیلی با یکدیگر برابر نیستند. برای مثال در بریتانیا و کانادا قرار بر این است که نیروگاه‌های ذغالی در شرایطی که مخزن و جاذب کربن داشته‌باشند، پس از این سال نیز به کار خود ادامه دهند، اما در مقابل فنلاند سرسختانه قصد دارند ذغال را از لیست منابع انرژی خود حذف کند و ذغال‌سنگ به کلی از بازار فنلاند خارج شود.

در این راستا فنلاند قصد دارد نیروگاه‌های برق تجدید‌پذیر خود را تجهیز کند و از میزان واردات سوخت‌هایی مانند نفت، گازوئیل، روغن و دیگر انواع سوخت‌های فسیلی بکاهد و تا سال 2020 آن را به نیمی از میزان واردات سال 2005 برساند.

برای دستیابی به این هدف، فنلاند می‌خواهد تعداد خودروهای برقی خود را افزایش دهد و تا سال 2030 به 250 هزار دستگاه برساند و همچنین تعداد خودروهای گازی (گاز زیستی) را نیز تا 50 هزار دستگاه افزایش دهد.

با این‌همه توقف استفاده از ذغال در فنلاند توجه بسیاری با به خود جلب کرده‌ و در عین حال صنعت ذغال در این کشور را دچار واهمه کرده‌است با این‌همه فنلاند معتقد است کنار گذاشتن ذغال سنگ تنها راه برای دستیابی به اهداف اقلیمی بین‌المللی است. یکی از دلایلی که فنلاند اینچنین راحت می‌تواند قید ذغال سنگ را از صنعت انرژی خود بزند این است که این منبع تنها هشت درصد از سهم تولید برق این کشور را به عهده دارد.

اصلی‌ترین منبع برای تولید برق در فنلاند انرژی هسته‌ای است و پس از آن انرژی آب رتبه دوم را دارد. از سوی دیگر میزان تولید منابع تجدید‌پذیر انرژی در فنلاند رو به افزایش گذاشته‌است و سال گذشته 40 درصد از انرژی این کشور توسط این منابع تامین شده‌است که براساس محاسبات اخیر، این میزان تا سال 2030 به 47 درصد خواهد رسید.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
اتحادیه اروپا از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد پرش به ناوبری جستجو این مقاله نیازمند ویکی‌سازی استنیوزهاب نشریه روزانه گروه مپنارییس موسسه پژوهشی مپفن از اجرایی شدن طرح‌های دانشجویی به منظور توسعه پایدار کشور و خبرگزاری بولتن اخبار،آخرین خبرها،خبر فوریسرمربی ماشین سازی بازهم انتخاب نشد اپلیکیشن جابجایی چهره ها در عکس اپل بیشتر از ایالات متحده آمریکا ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزادایالاتمتحدهآمریکانام نام آمریکا اقتباسی است از نام آمریگو وسپوچی جهانگرد و کاشف ایتالیایی که توسط اتحادیه اروپا از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد پرش به ناوبری جستجو این مقاله نیازمند ویکی‌سازی است نیوزهاب نشریه روزانه گروه مپنا رییس موسسه پژوهشی مپفن از اجرایی شدن طرح‌های دانشجویی به منظور توسعه پایدار کشور و ارتباط خبرگزاری بولتن اخبار،آخرین خبرها،خبر فوری سرمربی ماشین سازی بازهم انتخاب نشد اپلیکیشن جابجایی چهره ها در عکس اپل بیشتر از سامسونگ در ایالات متحده آمریکا ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد ایالاتمتحده ایالات متحدهٔ آمریکا در نیمکرهٔ غربی زمین، و در شمال قارهٔ آمریکا واقع است این کشور از ۴۸

اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از منابع آب و خاک کشور است

[ad_1]

معاون اول رئیس جمهوری با اشاره به ضرورت حفظ منابع آب و خاک کشور در اسناد بالادستی ، اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری را یکی از اولویت های مهم در جهت صیانت از منابع آب و خاک کشور برشمرد.

به گزارش ایرنا از پایگاه اطلاع رسانی معاون اول رئیس جمهوری، اسحاق جهانگیری در جلسه شورای عالی آب که عصر امروز- شنبه- برگزار شد با بیان این مطلب افزود: برای جلوگیری از فرسایش خاک و عبور از بحران کم آبی، اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری باید به یک مطالبه عمومی تبدیل شود.
معاون اول رئیس جمهوری ادامه داد: در سالیان گذشته و در برنامه های توسعه مربوط به دوره های قبل توجه ویژه ای به موضوع آبخیزداری و آبخوانداری صورت گرفته بود اما متاسفانه از مقطعی، توجه به این موضوع کم رنگ شد و آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفت.
جهانگیری موضوع فرسایش خاک را یکی از اصلی ترین مسائل در حفظ منابع آب و خاک کشور ارزیابی کرد و اظهار داشت: یکی از بهترین اقدامات برای مقابله با فرسایش خاک، اجرای طرح های آبخیزداری است و خوشبختانه اجرای این طرح ها فناوری پیچیده ای نیست که از دسترس ما خارج باشد و انتظار داریم وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی به طور ویژه به این موضوع بپردازند.
معاون اول رئیس جمهوری با تاکید براینکه اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری باید به فرهنگ و مطالبه عمومی در کشور تبدیل شود، خاطرنشان کرد: این موضوع باید دوباره در جامعه زنده شود و نباید به دست فراموشی سپرده شود.
جهانگیری با تاکید براینکه سازمان برنامه و بودجه کشور نیز باید نگاه ویژه ای به اجرای این طرح ها داشته باشد و برای تامین منابع مورد نیاز آن تلاش کند، خواستار تشکیل کارگروهی متشکل از وزارتخانه های جهاد کشاورزی، نیرو، کشور، سازمان برنامه و بودجه و سازمان حفاظت محیط زیست شد و اظهار داشت: این کارگروه باید موضوع اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری را به طور ویژه پیگیری کند و گزارش جلسات و نتایج آن را به طور مرتب به دولت و شورایعالی آب ارائه دهد تا بتوانیم به اهداف کمی برنامه ششم توسعه در این زمینه جامه عمل بپوشانیم.
رئیس شورایعالی آب در ادامه این نشست با اشاره به سفرهای اخیر خود به دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری و دغدغه مردم این استان ها درخصوص کمبود آب گفت: مسئولین و مردم این دو استان خواستار اجرای مصوبه 9 ماده ای شورایعالی آب هستند که ضروری است دستگاه های مربوطه اجرای دقیق این مصوبه را با جدیت در دستور کار خود قرار دهند.
جهانگیری همچنین با اشاره به اینکه موضوعات آب و محیط زیست از موضوعات اصلی و محوری در برنامه ششم توسعه است، افزود: مردم انتظار دارند مسائل مرتبط با آب و محیط زیست در طول برنامه ششم حل و فصل شود و مناسب است شورایعالی آب علاوه بر طرح موضوعات ملی، در هر جلسه مسائل یک استان را نیز در دستور کار قرار دهد.
همچنین در این جلسه که وزرای نیرو، جهاد کشاورزی و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز حضور داشتند، رئیس سازمان هواشناسی کشور گزارشی از وضعیت بارش و دمای هوای کشور از ابتدای مهر تا 22 آبان سال جاری و پیش بینی دما و بارش برای سه ماه آینده کشور ارائه کرد.
وزیر جهاد کشاورزی هم گزارشی از وضعیت آبخیزداری و آبخوانداری در ایران ارائه کرد و ضمن اشاره به عملکرد طرح های آبخیزداری و آبخوانداری در برنامه های مختلف توسعه، به تشریح برنامه های کلان آبخیزداری در برنامه ششم توسعه و سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی پرداخت.
در این جلسه وزیر نیرو هم با تاکید براینکه این وزارتخانه اجرای طرح های آبخیزداری را به صورت صد در صد تایید می کند، گفت: البته لازم است پیش از اجرای این طرح ها مطالعات همه جانبه انجام شود و با جامع نگری، همه آثار و پیش بینی های لازم در حوزه های آبریز مورد بررسی قرار گیرد.
در این نشست گزارشی نیز از سوی معاونت امور آب و آبفا وزارت نیرو درخصوص تاثیر پروژه های آبخیزداری بر منابع آب تجدیدپذیر کشور ارائه شد و پس از ارائه نظرات و دیدگاه های مختلف درخصوص طرح های آبخیزداری و آبخوانداری، مقرر شد کارگروهی متشکل از وزارتخانه های جهاد کشاورزی، نیرو، کشور، سازمان برنامه و بودجه کشور و سازمان حفاظت محیط زیست تشکیل شود و موضوع اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری را به طور ویژه پیگیری کند.
سیام**3061**1449*تنظیم کننده: میترا بلندقامتی*انتشاردهنده: امیر کاردان راد

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از منابع آب و خاک کشور است اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از اجرای طرح های آبخیزداری و در جهت صیانت از منابع آب و از منابع آب و خاک کشور است اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری را یکی از اولویت های مهم در جهت صیانت از منابع آب اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از منابع آب و از منابع آب و خاک اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از اجرای طرح های آبخیزداری آب و خاک کشور تاکید شده است در جهت صیانت از منابع آب اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از در جهت صیانت از منابع آب و از منابع آب و خاک کشور طرح های آبخیزداری است و جی آی اس، علوم زمین و مهندسی آبخیزداری گامی در جهت صیانت از در حفظ منابع آب و خاک کشور اجرای طرح های آبخیزداری و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از منابع آب و آبخیزداری کشور اجرای برنامه‌های آبخیزداری و افزایش بهره‌وری آب در دشت‌های در کشور موجود است و اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از منابع آب و آخرین اخبار مهم ایران و جهان نتایج جستجو بدنبال منابع آب منابع آب و خاک اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت صیانت از منابع آب و منابع آب و خاک کشور جهانگیری اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت جهانگیری اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری گامی در جهت آمار