برای دوام در دنیای پررقابت امروز نیازمند خلاقیت هستیم. اما خلاقیت به عنوان یکی از مهارت های مورد نیاز انسان باید از زمان کودکی به افراد آموزش داده شود. در واقع، باید به کودکان تکنیک هایی را آموزش داد که آنها بتوانند با دیدی نو و تازه به شرایط و موقعیت های اطراف خود نگاه کنند.
تلاش و خودباوری 2 اصل مهم اسـت که باید به کودکان آموزش داد. باید به کودکان یاد داد با هر مشکلی که با آن روبرو می شوند چه ساختن یک کاردستی یا درگیری و اختلاف با همکلاسی، راه حل های زیادی را برای حل مساله به کار بگیرند. اگر بتوان در کودکی خلاقیت و مهارت حل مساله را آموزش داد، در بزرگسالی قادر به حل خلاقانه مسائل خود خواهد بود. بهتر اسـت والدین ابتدای کار سریع دخالت نکنند و اجازه دهند فرزندشان خودش به تنهایی با مشکل روبرو شود. مگر اینکه مشکل خطرناک باشد. درواقع، لازم اسـت که کودک د رچالش قرار بگیرد.
تکنیک «چرا» در این روش که بیشتر در مورد کودکان کاربرد دارد والدین یا مربی برای کودک سوال هایی را مطرح می کنند تا کنجکاوی کودک را تحریک کنند. برای مثال: «چرا این شکل گرد اسـت؟»، «چرا رنگ این حیوان زرد اسـت؟»، «چرا گوشه این کاردستی ات این شکلی اسـت؟» و... درواقع با طرح «چرا» ذهن کودک را وادار به خلاقیت می کنند و مانع شکل گیری یک الگوی تکراری می شوند.
از کودکان بخواهیم و هرگاه با مشکلی روبرو شدند نظر افراد خانواده یا دوستان و معلم خود را نیز جویا شوند. با این کار ایده های مختلف به ذهن کودک راه پیدا می کند و همچنین به خلاقیت گروهی می رسد. زیرا بعضی از خلاقیت ها فردی و برخی دیگر گروهی اسـت. در این تمرین کودک از طریق مشورت به راه حل های متنوعی می رسد و مهارت خلاقیت در او شکوفا می شود.
ترسیم مشکل
از فرزندتان بخواهید مشکل خود را نقاشی کند. وقتی کودک مشکل را نقاشی می کند نیمکره راست او شروع به فعالیت می کند و نمای کلی مساله در مقابل او نشان داده می شود. درواقع، وقتی می خواهیم به کودک خلاقیت را آموزش دهیم قبل از هر چیز باید مساله را مشخص کنیم؛ اینکه «مساله» واقعا چیست؟
خلاقیت با ایفای نقش
اگر فرزندتان با مساله ای روبرو شده و می خواهد به یک راه حل خلاقانه برسد، از او بخواهید مشکل خود را با کمک پدر و مادر یا خواهر و برادرش به صورت یک نمایش به اجرا دربیاورد. از این طریق نگرش جدیدی در ذهن کودک ایجاد کرده اید.
یکی از تکنیک هایی که هم در دوران کودکی و نوجوانی و هم در بزرگسالی برای تقویت خلاقیت می توان از آن استفاده کرد فکر کردن و اندیشیدن به مشکل هنگام خواب اسـت. هر مشکلی که دارید شب قبل از خواب با این اندیشه بخوابید. هنگام خواب کورتکس مغز که آشنا با بایدها و نبایدهای دیکته شده اسـت، دیگر فعال نیست و در عوض سیستم های دیگر مغز که با بایدها و نبایدهای جامعه و اطرافیان آشنا نیست، فعالیت خود را آغاز می کند. برهمین اساس فرد ممکن اسـت صبح وقتی از خواب بیدار شود جرقه ای در ذهنش زده شده باشد و به یک راه حل جدید برسد. این روش در نوجوانان و بزرگسالان بیشتر کاربرد دارد.
مشکل کودک را به خودش بسپارید
یکی از تکنیک های ایجاد خلاقیت در فرزندان این اسـت که والدین اجازه بدهند کودک به تنهایی با مشکل خود روبرو شود. از کودک بخواهید در مقابل مشکلی که برایش ایجاد شده راه حل هایی ارائه دهد یعنی تنها به یک راه حل اکتفا نکنید. البته رسیدن به راه حل ها می تواند با مشورت و کمک گرفتن از والدین یا افراد دیگر نیز باشد، اما مهم تر از همه ارزیابی راه حل هاست. باید به کودک کمک کرد که تفکر نقادانه داشته باشد یعنی به ارزیابی راه حل هایی که ارائه می دهد، بپردازد.
نیمکره راست کودکان فعال تر اسـت
در سنین کودکی هنوز افکار و دیدگاهی در کودکان شکل نگرفته و کودک هنوز به یک شیوه زندگی برای مثال یک روش کاری، یک روش تفکر یا یک روش ارتباطی عادت، نکرده بنابراین در این شرایط بروز خلاقیت بسیار آسان تر از دوران بزرگسالی اسـت. کودکان و نوجوانان آمادگی ذهنی بیشتری برای خلاقیت دارند چون نیمکره راست آنها در این سنین فعال تر اسـت و همان طور که می دانید نیمکره راست مرکز خلاقیت و اندیشه های نو اسـت. اما با بالا رفتن سن نیمکره چپ بلندپروازی ها و نواندیشی های نیمکره راست را محدود می کند. به همین دلیل سیستم آموزشی و تربیتی آموزش و پرورش و خانواده ها باید به گونه ای پایه ریزی شود که باعث از بین رفتن خلاقیت های ذاتی در کودکان و نوجوانان نشود.
* کارشناس: دکتر سید کاظم ملکوتی - روان پزشک، عضو هیات علمی دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان
* تنظیم کننده: ملیحه مهدوی