دستور نیکی به پدر و مادر
«و قضی ربُک الا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احساناً» (اسراء 23)
و خدای تو حکم فرموده هیچکس را جز او نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید.
با پدر و مادر چگونه رفتار کنیم؟
جوانی به خدمت امام صادق علیه السلام رسید و گفت: ای فرزند پیامبر، پدری دارم که پیر و ناتوان شده اســت: نمی تواند کار کند، نمی تواند راه برود، حتی برداشتن لقمه هم برایش دشوار اســت، ناچارم در همه کارها به او کمک کنم.
امام صادق علیه السلام فرمود: تو بسیار خوشبخت و سعادتمند هستی که این چنین با مهربانی به پدرت خدمت می کنی. همه کارهای پدر را- تا آنجا که می توانی- خودت بر عهده بگیر، لباسهایش را تمیز کن، دست و صورتش را بشوی، او را به حمام ببر، با دست خود لقمه در دهانش بگذار و در همه حال احترامش را نگهدار. در موقع فراغت نزدش بنشین و از او احوالپرسی کن، به حرفهایش توجه کن و دلداریش بده، مبادا به او بی احترامی کن، مبادا سخن تندی بگویی، مبادا کاری کنی که از تو ناراحت و غمگین شود.
او زمانی که کودک بوده ای برای تو زحمتها کشیده و رنجها برده اســت. اکنون وظیفه داری که او را یاری کنی و خدمتگذارش باشی.
خدا را سپاسگزار باش که به تو نیرو داده تا به پدرت خدمت کنی و به این وسیله سعادتمند گردی.
خدا فرمان داده که جز او را نپرستیم و در همه حال با پدر و مادر مهربان و نیکوکار باشیم.
1- بزرگترین عمل بعد از توحید از نظر قرآن، نیکی به پدر و مادر اســت.
2- خدا را عبادت کنید و چیزی را به او شریک مگیرید و به پدر و مادر نیکی کنید.«نساء/36».
3- خداوند حکم و فرمان داد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید.
4- هرگاه یکی از آنان یا هر دو، به پیری برسند به آنان افّ مگو و تندی مکن.
5- با آنان به نرمی و آرامی و مهربانی سخن گوی «با احترام و بزرگوارانه سخن بگوی».
6- مهربانی و افتادگی در پیش گیر.
7- هنگام دعا کردن بگو: پروردگارا همانطور که آنها مرا، در کودکی تربیت کردند تو نیز بر آنان رحمت آور.
8- با آنان نیکو معاشرت و رفتار کنید. وضع اقتصاد و درآمد پدر و مادرتان را در نظر بگیرید و آنها را برای خریدن چیزی مجبور نکنید.
9- آنها را ناچار نساز که برای تأمین نیازمندیهای خود از تو درخواست کنند.
10- حتی اگر بی نیاز هم باشند به آنان کمک کن «قبل از درخواست آنان، نیازشان را برطرف کن».
11- اگر ترا ملول و ناراحت کردند مگو از شما دلتنگ هستم و زنهار کلمه ای بگویی که رنجیده خاطر شوند.
12- اگر ترا کتک زدند «خدای ناکرده»، آنان را مترسان و پرخاش مکن.
13- بر سرشان داد مزن و بگو: خدایا آنانرا بیامرز.
14- با آغوش باز آنان را بپذیرید و در روزهای مقدس مثل عیدها آنان را فراموش نکنید، به دیدار آنها بشتابید و در صورت امکان دل آنها را با تبریک گفتن و تشکر کردن و هدیه دادن شاد کنید.
15- پر و بال تواضع و فروتنی را با کمال مهربانی نزدشان بگستران.
16- جز به رأفت و مهربانی به ایشان نگاه مکن، و چشمانت را بر آنها خیره مساز.
17- صدای خود را از صدای آنان بلندتر منما.
18- دست خود را بالای دست آنها قرار مده.
19- در راه رفتن از آنها پیشی مگیر. در حضور آنان دراز نکش.
20- یکی از راههای قدردانی از پدر و مادر، داشتن اخلاق نیکو و خوب درس خواندن و سعی و تلاش شماست.
21- از پدر و مادر اطاعت کن و به آنان نیکی نما چه در حال حیات و چه بعد از مرگ ایشان.
22- نیکی به پدر و مادر از نماز، روزه، حج و جهاد بالاتر اســت.
23- آنان را به اسم صدا نزنید.
24- صحبت آنها را قطع نکنید، منتظر باشید حرفشان را تمام کنند سپس شما حرف بزنید.
25- مایه بدگویی آنها نشوید «کاری نکنید که مردم به پدر و مادرتان بد بگویند».
26- در تمام کارها- جز معصیت خدا- از آنها اطاعت کنید.
27- در مواردی که اطاعت آنان منجر به معصیت و یا ترک واجب گردد نباید از آنان پیروی کنید.
28- مسافرت مباح بلکه مستحب با نهی آنان جایز نیست.
29- اگر در وقت نماز کاری بخواهند باید نماز را تأخیر بیندازید «مگر آنکه وقت نماز تنگ باشد».
30- با همه ثوابی که نماز جماعت دارد اگر شما را از آن بازدارند نباید شرکت کنید.
31- منع از جهاد در صورتی که امام فرزند را شخصاً تکلیف نکرده باشد «و یا بسیج همگانی مسلمین واجب نباشد.»
32- اگر در حال نماز مستحبی چیزی از شما بخواهند باید نماز را قطع کنید و خواسته آنان را برآورده سازید.
33- اگر اجازه ندهند حق گرفتن روزه مستحبی را هم ندارید.
34- حق پدر و مادر بر هیچ فرزندی با مرگ آنها خاتمه نمی یابد بلکه پس از مرگ آنها نیز وظیفه دارید نیکی و احسان نمایید و حقوق آنها را ادا کنید.
35- پس از مرگ آنها می توانید در حقشان: نماز بخوانید، روزه بگیرید، حج بروید و صدقه و انفاق دهید. و هرکس قبر پدر و مادر یا یکی از آن دو را در هر جمعه یکبار زیارت کند خدا او را می بخشد و او را نیکوکار می نویسد.
36- پس از مرگ آنان در حق آنها نماز بخوانید، دعا کنید، به عهد و پیمانشان وفا کنید، دوستانشان را احترام نمایید و برای آنها طلب آمرزش کنید.
37- با پدر و مادر خصومت و دشمنی نکنید که موجب خواری و ذلت اســت.
38- آنان را در پناه خود بگیرید همانگونه که در دوران کودکی و ضعف شما، از شما حمایت کردند.
39- پس از ازدواج، همسر خود را وادار نکنید که با مادرش بدرفتاری کند.
40- توجه داشته باشید اگر عاق والدین شوید و دل آنها را بشکنید بوی بهشت به مشام شما نخواهد رسید.
41- هرکس به پدر و مادر خود با خشم و نفرت نگاه کند خداوند نمازش را نمی پذیرد.
42- خداوند به عزت و جلال خود سوگند یاد کرده که اگر عاق والدین به اندازه همه پیامبران عمل نیک انجام دهد خداوند از او نمی پذیرد.
43- اگر پدر و مادر از فرزند خود راضی باشند خداوند نیز از او راضی اســت.
44- اگر پدر و مادر از فرزند خود خشمگین باشند خداوند نیز از او خشمگین اســت.
45- اگر پدر و مادرتان را اندوهگین نمایید موجب عاق و آزار آنان شده اید.
46- توجه داشته باشید: پدر و مادرها به هنگام پیری، خواستار و نیازمند انس و الفت و همبستگی بیشتری هستند. بنابراین با آنان زیاد ارتباط برقرار کنید و به نوعی زحمات آنان را جبران نمایید.
47- نیکی و احترام به پدر و مادر واجب اســت حتی اگر تبهکار و کافر نیز باشند.
48- هر فرزند نیکوکاری که با مهربانی و محبت به پدر و مادرش نگاه کند در مقابل هر نگاه ثواب یک حج کامل مقبول به او داده می شود و نگاه محبت آمیز فرزند به پدر و مادرش عبادت اســت.
49- بنده ای که مطیع پدر و مادر و پروردگارش باشد روز قیامت در بالاترین جایگاه اســت.
50- موقع ورود آنها به منزل یا جایی که شما حضور دارید برخیزید و احترام کنید و به آنها تواضع و فروتنی نمایید. همیشه با زبان خوش با آنان صحبت کنید.
51- اگر پدر و مادرتان نقطه ضعفی دارند بهتر این اســت که با واقع بینی با آن برخورد کنید و ضمناً ویژگیهای نیک آنان و محبت آنان را نسبت به خودتان نادیده نگیرید.
52- با میل و رغبت از راهنماییها و اندرزهای دلسوزانه آنان بهره بگیرید.
53- در آشکار و نهان با آنان صمیمی و مهربان باشید و به اطاق آنان بی اجازه وارد نشوید.
54- اگر پدر و مادرت ترا صدا زدند و ترا خواستند نخست مادرت را اجابت کن.
55- هیچوقت آنان را غمگین و محزون ننمایید و هنگامی که آنها مریض هستند سر و صدا نکنید و از آنها خوب پرستاری کنید.
56- توجه داشته باشید اگر خدای ناکرده دستی به سوی پدر و مادر دراز شود که آنان را کتک بزند همیشه ملعون و از رحمت خدا دور اســت.
57- به بهانه اینکه امتحان دارید نباید از فرمان آنها سرپیچی کنید.
58- سعی کنید مشکل خود را مؤدبانه و با متانت با آنان در میان بگذارید.
59- مخصوصاً در میان جمع و در مهمانیها، احترام خاصی به آنان قائل شوید و هنگامی که مطالعه می کنند یا تلفنی صحبت می کنند رعایت ادب را نموده و ساکت باشید.
60- رمز موفقیت در زندگی، در احترام به پدر و مادر و مطیع آنان بودن اســت.
61- وظیفه فرزندان در رابطه با مادر خیلی سنگین تر و دشوارتر اســت.
به داستان زیر توجه فرمایید:
فردی نزد رسول خدا (ص) آمد و پرسید به چه کسی نیکی کنم فرمود به مادرت. بار دوم پرسید پس از او به چه کسی؟ و همان پاسخ را شنید. بار سوم پرسید پس از او به چه کسی؟ و همان جواب آمد . بار چهارم پرسید که پس از او؟ جواب داد به پدرت.
62- در برابر آن ها وظیفه شناس باشید، وقتی به مقامی رسیدید و یا صاحب ثروت و کاری شدید و یا ازدواج کردید هیچ وقت آنان را فراموش نکنید.
خدایا چنان کن سرانجام کار
تو خشنود باشی و ما رستگار
منبع مقاله : شیخ الاسلامی، جعفر؛ (1375)، 2222 نکته در تربیت، تهران: اسلامی، چاپ سوم