گاهی فکر می‌کنید شاید بد نباشد معاینه کامل پزشکی انجام دهید، اما به سبب مشغله زیاد مدارا و شاید هم تنبلی می‌کنید یا نگران هزینه‌های معاینات هستید و خلاصه فکر می‌کنید هنوز خیلی مانده تا پیری و قضیه را پشت گوش می‌اندازید تا این که بالاخره یک روز با همان درد شدید صبحگاهی به سرویس بهداشتی می‌روید و ناگهان همانجا زمین می‌خورید، شکستگی و... .
شاید یکی از مهمترین مشکلات در طب سالمندان، پذیرش این حقیقت از سوی آنها باشد که بدن به علت فرسودگی در سنین بالا به مراقبت دوچندان نیاز دارد. اما به طور دقیق، مرز سالمندی کجاست؟ دکتر هوشنگ بیضایی، متخصص داخلی و فوق‌تخصص طب سالمندی از دانشگاه لندن ـ که پزشکی 84 ساله و از نخستین متخصصان طب سالمندان در کشور است ـ در گفت‌وگو با جام‌جم در تعریف یک فرد سالمند می‌گوید: اولین تعریف بر اساس سن تقویمی است. متاسفانه در کشورهای مختلف معمولا سن بازنشستگی 60 سالگی را با سن سالمندی یکسان در نظر می‌گیرند که البته اشتباه بزرگ علمی و اجتماعی است. زیرا در بسیاری از موارد، یک فرد 60 ساله میتواند سالمند نباشد و به عنوان عنصری بسیار مفید و فعال در جامعه ایفای نقش کند. آن چیزی که از نظر منابع علمی و تجربی و ساختارهای فیزیولوژیک و زیست‌شناسی بشر به نتیجه رسیده و مورد تائید سازمان بهداشت جهانی است این است که سن بازنشستگی حدود 70سالگی است.
سالمندی وقتی رخ می‌دهد که...
تعاریف دیگری نیز برای سالمندی وجود دارد، ازجمله این که سالمندی هنگامی رخ می‌دهد که قدرت دفاعی بدن نقصان می‌یابد یا توان فیزیکی انسان دچار مشکل میشود.
این متخصص طب سالمندی در تکمیل این تعریف می‌افزاید: اما تعریف جامعی که خودم همیشه پسندیده‌ام و در کمیته بهداشت و درمان وزارت بهداشت از سال‌ها پیش مطرح کرده‌ام، این است که سالمندی در سنی رخ می‌دهد که انسان شخصا قادر به انجام احتیاجات روزمره خود نیست و به کمک فرد دیگری نیاز دارد. بنابراین به طور مطلق نمی‌شود تعریف جامع و کاملی ارائه کرد.
علائم سالمندی
دکتر بیضایی در توضیح این که اگر کسی با توجه به شاخصه‌های بیان شده برای سالمندی نداند در دسته سالمندان قرار دارد یا نه، مهمترین علائم سالمندی را این گونه بر می‌شمارد: فرد سالمند راه رفتنش اشکال دارد، حرکاتش محدود است، حافظه‌اش ممکن است دچار مشکل شده باشد، سرفه می‌کند، نفسش با چند قدم راه رفتن تنگ میشود، گاهی نیاز به عینک و سمعک دارد و گاهی هم موهای سر و صورتش سفید شده و از همه مهم‌تر این که به علت تغییراتی که در استخوان و عضلات و ستون فقرات سالمند ایجاد میشود پشتش خم شده است. در این میان خانم‌ها به علت زایمان و تغییرات هورمونی در میانسالی دچار فرسودگی و پوکی استخوان می‌شوند. همین‌طور کمبود ترشحات هورمون‌های تخمدان باعث چروک شدن پوست میشود، تغییرات خلق و خو و تحریک‌پذیری، آسیب‌پذیری و احساس ناشی از عدم فرزندآوری به افسردگی شایع در سنین پس از یائسگی برای خانم‌ها منجر میشود که مربوط به سالمندی نیست.
معاینات دوره‌ای سالمندان
این متخصص طب سالمندان درباره معاینات‌دوره‌ای افراد در سنین بالا می‌گوید: اصولا این معاینات شامل چند مرحله است. اولین مرحله، معاینات کلینیکی است که توسط پزشک در مطب انجام میشود. وسایل و ابزارهای لازم برای این معاینات به ترتیب اهمیت عبارت است: آزمایشات خون و ادرار، آزمایش‌های هورمونی بدن، سونوگرافی از اعضای مختلف که بویژه در مورد خانم‌ها سونوگرافی سینه‌ها در دوره‌های کوتاه‌تر و البته ماموگرافی بسیار مهم است. موارد دیگر شامل اسکن و ام‌آر‌آی، کنترل مایعات نخاع بدن، نوار مغز و... است. بنابراین بر حسب نیازهای مختلف، ابزارهای گوناگونی برای سنجش وجود دارد.
وی در پاسخ به این که چرا معاینات دوره‌ای برای سالمندان الزامی است، می‌گوید: در سنین بالا سیستم بدن در بخش‌های مغز، قلب، کبد، کلیه و اندام‌های حرکتی به‌شدت فرسوده میشود و نیازمند توجه بیشتری است. ساده‌ترین عارضه در سنین بالا زمین خوردگی و شکستگی استخوان ران است که به سال‌ها بستری شدن، فیزیوتراپی، زخم بستر و... منجر میشود.
دکتر بیضایی با اشاره به این که قلب و عروق بسیار آسیب‌پذیر هستند و بزرگترین علت مرگ و میر انسان‌ها به آنها مربوط میشود، سرطان را دومین عامل تلفات افراد بیان می‌کند و می‌گوید: خوشبختانه امروزه فرصت پیشگیری از بسیاری از سرطان‌ها فراهم است. بخصوص در مورد سرطان پروستات در آقایان که قابلیت شناسایی بموقع را دارد و همین طور سرطان پستان در خانم‌ها. بعلاوه در خانواده‌هایی که سابقه سرطان سینه و... وجود دارد باید معاینات دوره‌ای بموقع انجام شود.
هر بیمار، یک نسخه مجزا
به گفته دکتر بیضایی مطالعات نشان می‌دهد 25 درصد سالمندان در کشورهای مختلف مایل به بیان مشکلات پزشکی خود نیستند، زیرا آن را به پیری ربط می‌دهند و ناخوشایند تصور می‌کنند. وی می‌گوید: خوشبختانه با معاینات دوره‌ای برای هر سالمند با توجه به سابقه بیماری‌های قبلی، وضع مالی، دوری از خویشان، داغ‌دیدگی، فوت فرزند، طلاق و... که هر کسی در زندگی داشته است، پزشک توصیه می‌کند معاینات دوره‌ای را به چه شکلی و هر چند هفته تا چند ماه یا چند سال یکبار انجام دهد. بیشتر این معاینات به صورت سه ماهه، شش ماهه و یکساله انجام میشود و همواره پیشگیری بهتر از درمان است.
این متخصص طب سالمندان با تأکید بر این که سالمند باید به طور پیوسته تحت نظر یک پزشک متخصص داخلی باشد، می‌گوید: پزشک عمومی تجربه این کار را ندارد و باید این کار به متخصص داخلی سپرده شود تا مشکلات سالمند در کوتاه‌ترین زمان تشخیص داده و با کمترین هزینه برطرف شود.
کاظم کوکرم