دکتر زهرا سلیمانی، متخصص گفتاردرمانی معتقد است به طور معمول، کودکان اولین واژه را در 9 تا 12 ماهگی بیان می‌کنند. گاهی اولین واژه خارج از این طیف سنی یعنی قبل از 9 ماهگی بیان میشود و گاهی نیز حتی تا 18 ماهگی کودک واژه‌ای نمی‌گوید و با این حال طبیعی تلقی میشود.
عضو هیأت علمی گروه گفتاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: علاوه بر عامل بیان اولین واژه، باید فاکتورهای دیگر هم برای رشد طبیعی در نظر گرفت.
کودکان بعد از بیان چند واژه شروع به ترکیب آنها و بیان عبارات و جملات می‌کنند. کودکان معمولا تا سه سالگی، جملات ساده و اغلب کلمات مورد نیاز برای ارتباط با اطرافیان را بیان می‌کنند.
به طوری که تا پنج سالگی، گفتار کودکان از نظر ساختار جملات و تلفظ صداهای زبان فارسی بسیار شبیه گفتار بزرگسالان شده است. این الگوی کلی رشد به والدین کمک می‌کند کودک خود را با آن مقایسه و تأخیر گفتار را هم در بیان اولین کلمات و هم در بیان جمله شناسایی کنند.
کودکانی که دیرتر به حرف می‌افتند
اما چرا برخی کودکان زودتر و برخی دیرتر به حرف می‌افتند؟
به گفته این گفتار درمانگر، عوامل مختلفی مانند شرایط محیطی و ژنتیکی در این امر اثر دارد. برخی کودکان در محیطی زندگی می‌کنند که شرایط ارتباطی خوبی میان آنها، پدر، مادر و اطرافیان وجود دارد. آنها زیاد با کودکان صحبت می‌کنند؛ بنابراین چنین کودکانی معمولا زودتر صحبت کردن را آغاز می‌کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که چه زمانی والدین باید نسبت به احتمال وجود مشکل یا اختلالی در گفتار کودک به شک بیفتند و پیگیری کنند، می‌گوید: وقتی در کنار تأخیر در صحبت کردن شرایط دیگری مانند بی‌توجهی و درک نکردن وقایع محیط، تأخیر در رشد حرکاتی مثل نشستن و راه افتادن، نداشتن واکنش نسبت به اسم خود و صداهای محیطی مطرح است معمولا مشکل جدی وجود دارد که خانواده باید سریع اقدام کند. به طور کلی کودکانی که تا 12 ماهگی هیچ واژه‌ای نمی‌گویند و آواسازی‌های محدودی دارند باید از سوی یک گفتار درمانگر از نظر بررسی عوامل خطر در بروز مشکلات گفتاری معاینه شوند و راهنمایی‌های لازم برای تسهیل در رشد گفتار و زبان را دریافت کنند.
کودکانی که می‌شنوند، اما حرف نمی‌زنند
با آن که عمده‌ترین دلایل بروز اختلال گفتاری در کودکان ناشی از آسیب‌های شنوایی ازجمله عفونت‌های مکرر گوش میانی، مشکلات حسی ـ حرکتی و ناتوانی‌های ذهنی است، اما ممکن است کودکانی که اختلال شنوایی ندارند نیز دچار اختلالات گفتاری بشوند.
دکتر سلیمانی با بیان این مطالب توضیح می‌دهد: برخی کودکان به دلایلی مثل توارث، ضربه به سر، ناتوانی‌های ذهنی و... در دوره زبان‌آموزی نمی‌توانند مراحل رشد طبیعی گفتار و زبان را طی کنند، اما برخی کودکان نیز در یک دوره زمانی به طور طبیعی، کلمات اولیه مثل بابا یا آب را به زبان می‌آورند، اما پس از آن دیگر صحبت نمی‌کنند.
این متخصص می‌افزاید: در این کودکان عوامل مختلفی مانند عوامل درونی کودک و محیط اطراف باید بررسی شود. هر چقدر کودک بزرگ‌تر میشود به عوامل پیچیده‌تر شناختی، حرکتی، شنوایی و ارتباطی برای یادگیری زبان نیاز دارد. اگر در این عوامل، اختلالی وجود داشته باشد یا به وجود بیاید کودک قادر نیست به طور طبیعی گفتار را یاد بگیرد. به عنوان مثال اگر کودک در محیطی بزرگ شود که والدین ناآگاهانه به تلاش‌های ارتباطی وی پاسخ ندهند او دیگر انگیزه برای صحبت کردن بیشتر و ارتباط نخواهد داشت.
تاخیر در گفتار به دلیل آسیب‌های عوامل روحی
به طور دقیق نمی‌توان نقش عوامل روحی و روانی در تاخیر گفتار را مشخص کرد؛ زیرا تأخیر گفتار تنها به دلیل یک عامل ایجاد نمی‌شود و عوامل زیادی در پیدایش آن موثر است.
دکتر سلیمانی با تائید این مساله می‌گوید: اما از آنجا که زبان در محیط خانواده کسب میشود، اگر کودک در محیطی رشد کند که امنیت روانی داشته باشد جنبه‌های مختلف شناختی و شخصیتی نیز رشد موفقی خواهد داشت.
آیا درمان ممکن است؟
برای انجام اقدامات به موقع درمانی، به خانواده‌ها توصیه میشود وقتی نسبت به رشد طبیعی گفتار و زبان کودک خود نگران شدند و مشاهده کردند کودک‌شان در رشد با دیگر کودکان هم‌سن تفاوت دارد، در اولین فرصت با یک گفتاردرمانگر مشورت کرده، راهنمایی‌های لازم را برای تسهیل شرایط رشد در محیط خانواده دریافت کنند.
این متخصص گفتاردرمانی با بیان مطالب فوق تاکید می‌کند: گفتار درمانگر میتواند از بدو تولد به خانواده کودکانی که به دلایلی مانند سندرم داون در معرض خطر اکتساب زبان هستند به صورت دوره‌ای مشاوره دهد و در صورت نیاز، اقدامات درمانی کند.
پونه شیرازی