جام جم سرا: حتما برای شما هم پیش آمده که طی یک سفر از جاده‌های زیبا و عجیب شگفت‌زده شوید، اما براستی چه تعداد از جاده‌های ما در طول سفر شانس گذراندن لحظاتی به یادماندنی و خاطره‌انگیز را برای مسافران فراهم می‌کنند؟
برای خیلی از ما معمولا هنگام مسافرت، رسیدن به مقصد مهم‌تر از هر چیزی است. به همین دلیل از وقتی عوارضی را رد کرده و وارد جاده می‌شویم تصمیم می‌گیریم تخت گاز و بدون کوچک‌ترین توقفی رانندگی کنیم تا شاید یک ساعتی زودتر به مقصد برسیم.
طبیعی است با این‌طور رانندگی کردن شاید زودتر بتوان به مقصد رسید، اما در این میان یک اتفاق ناخوشایند می‌افتد آن هم لذت نبردن از ساعت‌هایی است که شما در طول سفر محکوم به گذراندن آن هستید.
صحنه‌های یکنواخت و خسته‌کننده‌ای از بیابان و برهوت و گاه همراه با فضای سبزی که بندرت ممکن است به چشم‌تان بخورد. از پارک و شهربازی و مراکز خرید بین راهی هم که خبری نیست مگر دکه‌ای پرت و دور افتاده در مسیر که از سر صبح تا آخر شب شاید بجز از سر ناچاری کمتر مسافری تمایلی به توقف داشته باشد.
براستی چرا بجز موارد انگشت شمار، بسیاری از جاده‌های ما برای مسافرانی که می‌خواهند زمینی از شهری به شهر دیگر سفر کنند، جذاب نیستند و مسافران را فراری می‌دهند؟ این شرایط ناخوشایند فقط به این دلیل رقم خورده که از مهمترین اصل یک سفر لذت بخش یعنی جذاب بودن مسیر سفر خبری نیست؛ فرصتی طلایی که بسیاری از کشورهای دنیا سال‌هاست اهمیت آن را درک و روی آن برنامه‌ریزی کرده‌اند و به نتایج خوبی هم رسیده‌اند ، اما این‌طور که از ظواهر امر پیداست این موضوع در کشور ما از سوی سازمان‌های متولی مورد غفلت واقع شده است.
جاذبه توریستی فراموش شده
کشور ما با مساحت یک میلیون و 648 هزار و 195 کیلومتر مربع دارای بیش از 1330 شهر و حدود 32 هزار روستاست که در بسترهای جغرافیایی متنوع شامل کوه‌ها، دشت‌ها، ساحل‌ها، جنگل‌ها و کویر‌ها پراکنده شده‌اند.
این شهر‌ها به‌وسیله راه‌های برون شهری با طولی حدود 200 هزار کیلومتر به یکدیگر پیوند داده شده‌اند که از این طول 80 هزار کیلومتر راه اصلی و فرعی و 120 هزار کیلومتر به راه‌های روستایی اختصاص دارد و سالانه میلیون‌ها نفر از این راه‌ها عبور می‌کنند، در حالی که برای ساخت هر متر راه اصلی یک میلیون تومان و هر متر بزرگراه دو میلیون و هر متر آزاد راه سه میلیون تومان هزینه میشود و هزینه نگهداری هر کیلومتر آزاد راه سه میلیارد ریال و هر کیلومتر راه اصلی یک میلیارد ریال تمام میشود.
اجرای پروژه‌های راه و جاده‌سازی و نگهداری از آنها درحالی هزینه‌های سنگینی را به سازمان‌های متولی از وزارت راه و شهرسازی گرفته تا سازمان راهداری تحمیل می‌کند که به نظر می‌رسد در این میان توجه به کیفیت بصری جاده‌ها آنچنان که باید مورد توجه واقع نشده است.
بجز موارد معدودی مانند جاده چالوس، هراز، عباس‌آباد ـ کلاردشت، گردنه حیران، اسالم به خلخال، کرند غرب ـ بابایادگار در کرمانشاه، جاده کویری نهبندان، جاده ساحلی چابهار، جاده زنجان ـ منجیل، سراوان ـ فومن که به‌طور طبیعی دارای جذابیت‌های بصری ناشی از پوشش گیاهی طبیعی هستند، در سایر جاده‌ها هیچ کار خاصی برای زیباسازی بصری مسیرهای بین راهی برون شهری انجام نشده است.
امروزه نبود مناظر بصری قابل توجه در طول مسیر در جاده‌های کشور و گلایه‌های مسافران از نبود فضاهایی مناسب برای استراحت میان راهی در کنار افزایش تخریب فضاهای حاشیه‌ای جاده‌ها و به تبع آن، نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری نیاز به توجه به مدیریت راه‌های بین‌شهری را دوچندان کرده است.
مدیریت مناظر جاده‌ای در کشورهای دیگر
در کشور استرالیا با توجه به وسعت زیاد و اقلیم نسبتا گرم و جاده‌های طولانی شرایطی شبیه ایران در جاده‌های آن کشور حکمفرماست. به همین دلیل وزارت راه و حمل و نقل این کشور به منظور ایجاد شرایط مطلوب برای جاده‌ها بر اساس قوانینی که در مورد حفاظت از محیط زیست تدوین شده برنامه‌هایی را برای مدیریت جاده‌ها و راه‌های اصلی و فرعی آنها طراحی و تدوین کرده‌اند.
در این زمینه، مدیریت منظر جاده‌ها در سه سطح و با کمک آژانس‌ها و گروه‌های اجتماعی و انجمن‌های فعال و حافظ محیط‌زیست انجام میشود.
از دیگر نمونه‌های توجه به مناظر جاده‌ای می‌توان به آمریکا اشاره کرد. به طور نمونه در این کشور جاده برون شهری طراحی شده که از قلب منطقه‌ای با مناظر زیبا و دارای مزرعه‌های تاریخی می‌گذرد.
استفاده از گاردریل‌های چوبی، استفاده از سبزه به‌عنوان شانه راه و حفظ درختان بلند و نرده‌های سنگی تقریبا نزدیک به جاده از دیگر اقداماتی است که در راستای مدیریت زیبایی منظر جاده‌ها از سوی طراحان و کارشناسان در جاده‌های این کشور به اجرا در آمده است.
البته مهمترین گام در طراحی هر پروژه‌ای این است که پروژه از جانب مردم مورد پذیرش قرار گیرد که توجه به زیباسازی جاده‌ها در کنار توسعه زیربنایی آنها با استقبال مردم این کشور قرار گرفته است.
پیدا کنید متولی را
مدیریت مناظر راه‌ها سعی دارد ضمن فراهم آوردن بستری ایمن برای حرکت مسافران، لذت تجربه و درک مناظر جاده‌ای را هم به آنها بچشاند، در حالی که متاسفانه اهمیت این موضوع در کشور ما از سوی وزارت راه و شهرسازی به‌عنوان متولی اصلی جاده‌سازی در کشور چندان جدی گرفته نشده است. البته شاید مهمترین دلیلش این باشد که در چارچوب وظایف سازمانی این وزارتخانه صرفا به موضوع احداث جاده تاکید شده است و نه مسائل جانبی مانند توجه به زیباسازی‌های محیطی.
این حلقه مفقوده‌ای است که مجید پاکساز، عضو انجمن طراحان شهری نیز آن را تائید می‌کند و می‌گوید: واقعیت این است برای بسیاری از مردم ما سفر، فقط رسیدن به مقصد تعریف شده است و کمتر به دنبال لذت بردن از مسیر هستند، در صورتی که خیلی وقت‌ها جاده و راه از خود مقصد میتواند لذت‌بخش‌تر باشد.
پاکساز در گفت‌وگو با جام‌جم به تجربه کشورهای دنیا برای ایجاد جاده‌ها و راه‌های جاذب مسافر اشاره کرده و از پوشش گیاهی به‌عنوان نمونه‌ای از جذابیت بخشی به مسیر نام برده و می‌گوید: متاسفانه در کشور ما جز جاده‌هایی که به‌طور طبیعی دارای پوشش گیاهی هستند، در بسیاری از مسیرها و جاده‌ها اقدام خاصی برای زیباسازی بصری طول راه از سوی سازمان‌های متولی ساخت جاده مانند وزارت راه و شهرسازی و سازمان راهداری انجام نشده است.
وی تاکید می‌کند: جذابیت بخشی به جاده‌ها و راه‌های برون شهری صرفا در ایجاد پوشش گیاهی و فضای سبز در طول مسیر خلاصه نمی‌شود، چراکه نوع آب و هوای هر منطقه اجازه و امکان کاشت پوشش گیاهی برای زیباسازی مسیر را نمی‌دهد و با توجه به این محدودیت می‌توان سراغ گزینه‌های دیگری برای گردشگرپذیر کردن جاده‌ها رفت.
پاکساز با یادآوری تجربه موفق بسیاری از کشورهای دنیا در این زمینه توضیح می‌دهد: در آمریکا و اروپا سال‌هاست با احداث یکسری امکانات تفریحی، رفاهی، خدماتی و توریستی مانند فروشگاه‌های بزرگ با پارکینگ‌های مجهز، شهربازی، مراکز اقامتی، رفاهی مانند رستوران‌های مجهز و... جاده‌ها و راه‌های بین شهری به مکان‌هایی توریستی و جاذب سفر، هم برای مسافران داخلی و هم خارجی تبدیل شده‌اند.
پاکساز با یادآوری آمار بالای تصادفات جاده‌ای در کشور که بخش قابل توجهی از آن به‌دلیل خستگی و کلافگی، سرعت بالا و بی توجهی رانندگان اتفاق می‌افتد، تصریح می‌کند: احداث فضاهای تفریحی، فرهنگی، رفاهی و مراکز خرید رانندگان را ترغیب می‌کند به جای اینکه با سرعت بالا رانندگی کنند و فقط به رسیدن به مقصد بیندیشند با دیدن این جاذبه‌ها در طول مسیر توقف کنند و ضمن اینکه از این امکانات بهره می‌برند، دقایقی استراحت کنند تا با قدرت و توان بهتری به رانندگی ادامه دهند.
عضو انجمن طراحان شهری با انتقاد از مشخص نبودن متولی زیباسازی جاده‌ای در کشور می‌گوید: در پروژه‌های ساخت جاده و آزادراه و اتوبان‌ها پیمانکاران صرفا وظیفه ساخت را به عهده دارند و تقریبا پس از اتمام کار دیگر به کارهای جانبی که می‌توان با کمک آن جاده را به مسیر گردشگری تبدیل کرد، کاری ندارند؛ در حالی که می‌توان همین کار را هم به پیمانکار واگذار کرد تا ضمن عملیات ساخت، اقدامات مربوط به محوطه‌سازی مسیر را نیز انجام دهد یا حتی می‌توان یک پیمانکار جداگانه برای زیباسازی جاده و ایجاد جذابیت‌های محیطی برای مسافران در نظر گرفت.
طرح جاده‌های گردشگرپذیر در وزارت راه
امروزه سازمان راهداری صرفا به ساخت جاده و راه بسنده کرده است، در حالی که میتواند در کنار عملیات احداث، فرصتی برای متخصصان راه‌سازی فراهم کرد تا با تشکیل کمیته‌های مشترک موضوع زیباسازی جاده‌ای و ایجاد فضاهای گردشگری در مسیرهای برون‌شهری با جدیت بیشتری در وزارت راه و شهرسازی و سازمان راهداری پیگیری شود.
این‌طور که پاکساز می‌گوید این پیشنهاد از سوی انجمن طراحان شهری به معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی ارسال شده که خوشبختانه کلیات این طرح نیز مورد تائید کارشناسان وزارتخانه واقع شده و قرار است بزودی جمع بندی نظر کارشناسان در شورای عالی شهرسازی مطرح و مورد بررسی نهایی قرار گیرد.
پوران محمدی / گروه جامعه