اگر سوالی پرسیدند و مثلا معدل ثلث آخرمان را پرسیدند، باز با نگاه تائید مادر اجازه پاسخ داشتیم. بچه خوب، ساکت بود و سر به زیر و بی‌سر و صدا. مبصرها به هر دانش‌آموزی که بیشتر می‌توانست دست به سینه بنشیند و سرش را پایین بگیرد، علامت مثبت می‌دادند و اسمش می‌رفت در فهرست خوب‌ها. دوره پدرسالاری بود، موسم به دل عزیز بودن و به دیده خوار و خفیف ماندن. اساس تربیت بر مدار کوفتن بود. به کودک پر و بالی نمی‌دادند، حالش را می‌گرفتند تا پررو نشود؛ در مدرسه، در خانه و در اجتماع. در جشن‌ها و عزاها غذای کودکان نصف دیگران بود؛ یک سیخ کوبیده فقط، بدون گوجه. بچه‌ها باید در ته‌صف زنجیرزنی عزاداری می‌ایستادند با یک زنجیر لاغر و تنک. لباس و کفش جزو میراث بود، از برادر و خواهر بزرگ‌تر به کوچک‌ترها ارث می‌رسید. مخلص کلام این که اگر اغراق نباشد، کودک یک شهروند درجه 2 در جامعه پدرسالار آن روزها بود. آن روزها که می‌گویم همین دهه 60 خودمان است، فکرتان به قاجاریه و افشاریه راه گم نکند مبادا. و چون بزرگ شدیم، همچنان همان کودک خجالتی و سرکوب شده بودیم؛ پای تخته دست و پایمان می‌لرزید، در جمع گلویمان خشک می‌شد و زبان چون سمباده به کام می‌چسبید، پشت تریبون صدایمان می‌لرزید و در زندگی درمانده بودیم و گدای حق مسلم خود.
این روزها اما ورق برگشته و دوره و زمانه عوض شده است. یک کودک چهارساله تمام خانواده را روی انگشتش می‌چرخاند. سازها کوک می‌کند هر روز برای خودش. بلبل زبان است. شیرین‌کاری می‌کند، ترش و شیرین میشود. حرفش خریدار و دررو دارد. از سبیل مهمان بالا می‌رود، میزبان را سرکوفت می‌زند بابت نداشتن میوه نوبرانه. کودک امروز راحت برای دیگران شعر می‌خواند، دکلمه می‌کند و قصه می‌بافد. او دیگر مانند اسلاف خود نمی‌پندارد که حرف‌زدن و ابراز وجود در جلوی بزرگ‌تر بی‌احترامی و دراز کردن پا فراتر از گلیم خویش است.
تاثیر اجتماع بر اعتماد به نفس فردی
برآیند میزان اعتماد به نفسی که تک‌تک افراد یک جامعه از آن برخوردارند، یک خودباوری و اعتماد به نفس عمومی و همگانی را شکل میدهد. این رابطه، معکوس نیز میتواند باشد؛ به آن معنا که اعتماد به نفس موجود و قابل مشاهده در سطح اجتماع روی اشخاص تاثیر مستقیم می‌گذارد و به نوعی در رفتار و گفتارشان انعکاس می‌یابد.
به اعتقاد یک جامعه‌شناس، حتی اعتماد به نفس فردی هم در اصل اجتماعی است و افراد از وقایع و رخدادهای صورت گرفته در اطراف خود مثل رقابت‌ها، مسابقات، افتخارات و چشم‌اندازی که نسبت به آینده وجود دارد، تاثیر گرفته و درجه خودباوری و اتکا به نفس‌شان بالا و پایین میشود.
صلاح‌الدین قادری، افتخارات و دستاوردهای بزرگ در طول تاریخ را از جمله عوامل موثر در ساختن اعتماد به نفس یک ملت بیان می‌کند و می‌گوید: هر ایرانی در هر کجای دنیا که زندگی کند به تاریخ کهن کشورش و وجود بنایی مثل تخت جمشید افتخار می‌کند و به خود می‌بالد.
به گفته وی شکست، سرخوردگی و احساس ناامنی نیز باعث زائل‌شدن حس اعتماد به نفس در افراد و در سطح جامعه میشود.
مهاجرت مغزها
قادری حتی بخشی از جریان مهاجرت مغزها از کشور را ناشی از پایین آمدن اعتماد به نفس عمومی می‌داند و می‌گوید: معمولا آن دسته از نخبگانی که از کشور مهاجرت می‌کنند، نبود چشم‌اندازی روشن برای آینده را دلیل خروج‌شان می‌دانند؛ یعنی اعتمادسازی لازم برای این افراد صورت نگرفته است. اگر شرایطی فراهم شود که بتوانند بیشتر به جامعه خود اعتماد کنند و به عبارتی اعتماد به نفس‌شان احیا و تقویت شود، شانس ماندگاری‌شان در کشور هم بالا می‌رود.
این استاد دانشگاه، سطح اعتماد به نفس کنونی در جامعه را مثبت و امیدوارکننده ارزیابی می‌کند و می‌گوید: عموم جامعه یعنی کسانی که زندگی روزمره خود را دارند و خیلی در فضاهای روشنفکری نیستند و با درگیری‌های ذهنی کمتری دست و پنجه نرم می‌کنند، از اعتماد به نفس متوسط رو به بالایی برخوردار هستند.
وی تاکید می‌کند: در جامعه امروزی ما بندرت افرادی یافت می‌شوند که خودشان را پایین‌تر از دیگران بدانند و احساس کنند که از عهده کاری برنمی‌آیند.
همه باید حرف‌شان را بزنند
قادری با انتقاد از این که در جامعه انگ و برچسب زدن به افراد زیاد شده است، یادآور میشود: اگر انسان‌ها اجازه حرف زدن و ابراز وجود نداشته باشند، اعتماد به نفس خود را به مرور از دست خواهند داد و به یک یاس و ناامیدی می‌رسند.
این جامعه‌شناس توصیه می‌کند به همه کسانی که حرفی برای گفتن دارند براساس منطق جذب حداکثری و منطبق بر اصول و آرمان‌های نظام اجازه صحبت و ابراز عقیده داده شود، چراکه ایجاد یک فضای آرام و کنترل شده گفت‌وگو حتی باعث دور شدن افراد از تندروی‌ها و بی‌اعتمادی‌ها میشود.
وی سوق جامعه به سوی خودمحوری‌ها را از دیگر دلایل پایین آمدن اعتماد به نفس عمومی ذکر و بیان می‌کند: خودمحوری‌ها گاهی چنان پررنگ و خطرناک میشود که فرد حاضر نیست هیچ حرف و یا حتی توصیه خلاف باب میل خود را بپذیرد، با این که می‌داند به آن نیاز دارد.
اعتماد به نفس، پررویی نیست
امروزه در میان گروهی از مردم، اعتماد به نفس با معضلی که در ادبیات عامیانه پررویی نامیده میشود در یک ردیف قرار می‌گیرد و حتی گاهی به اشتباه همان وقاحت پنداشته شده و به بیراهه می‌رود. به طور مثال برخی تصور می‌کنند نشانه برخورداری از اعتماد به نفس بالا، لزوما جوک تعریف کردن در میان یک جمع دوستانه یا آواز خواندن در یک میهمانی فامیلی و خانوادگی است. حاضرجواب بودن هم نشات گرفته از یک خودباوری تلقی میشود.
قادری این تصورات و گمان‌های نادرست را ناشی از فقدان و خلأ یک فضای هنجاری مبتنی بر اصول و مفاهیم در حوزه‌های عمومی جامعه ذکر می‌کند و اظهار می‌دارد: اعتماد به نفس، عمل کردن در راستای توانایی‌ها و توانمندی‌های مثبت پذیرفته شده در اجتماع و در سطح عموم است، اما متاسفانه در ادبیات عامه ناهنجاری‌هایی مثل پرده‌دری، پررویی و وقاحت اعتماد به نفس تلقی میشود.
این عضو هیات مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران اضافه می‌کند: در جوامعی که فضای نقادی عمومی وجود ندارد، افراد شارلاتان با اعمال فشار و منتسب کردن خود به حوزه‌های قدرت، میدان را از انسان‌های متخصص و توانمند می‌گیرند و برای خود یک اعتماد به نفس کاذب به وجود می‌آورند.
وی خلط مفهومی مسائل را مشکل دیگر جوامع اینچنینی می‌داند و بیان می‌کند: متاسفانه انسان‌ها روی مسائلی که تعریف و شاخصه مشخصی درباره آنها وجود ندارد، یکسری تفسیرهای شخصی سوار می‌کنند و می‌پندارند باید درباره هر موضوعی بدون آن که از تخصص و آگاهی لازم برخوردار باشند، اظهارنظر کنند و این فرصتی به آدم‌های فرصت‌طلب میدهد که برای تامین منافعشان، افراد کاربلد را کنار بزنند و به حاشیه برانند.
محسن محمدی / جام‌جم
این بستنی نورسیده با ذائقه ما ایرانی‌های نوشابه‌خور جور است، اما نکته مهم آن است که چرا مصرف نوشابه را نفی می‌کنیم، اما فرآورده‌هایی همچون پاستیل و بستنی‌هایی با طعم و اسانس نوشابه تولید می‌کنیم که سبب تحریک ذائقه و افزایش مصرف نوشابه میشود؟ مگر سعی بر این نیست که نوشابه را به دلیل بی‌خاصیت بودن و زیان‌های زیادی که برای سلامت دارد، هر چه سریع‌تر از سفره خانوارهای ایرانی حذف کنیم؟ پس ماجرای تولید این فرآورده‌های نوشابه‌ای چیست؟
همچنین حال این پرسش مطرح است که آیا بستنیهای با روکش نوشابه در مقایسه با انواع بستنیهای رنگی و میوه‌ای مضرات بیشتری دارد؟ آیا می‌توان گفت این نوع بستنی‌ها زیانی به اندازه نوشابه دارد؟ دکتر آراسب دباغ‌مقدم، متخصص علوم و صنایع غذایی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: استفاده از رنگ و اسانس در بستنیهای شیری و یخی به طور معمول مجاز است. این رنگ‌ها اغلب از نوع طبیعی، شبه‌طبیعی و به میزان کمتر، از نوع مصنوعی است که میزان مجاز مواد اولیه و افزودنی به این نوع بستنی‌ها، البته انواع کارخانه‌ای آن، زیر نظر مهندسان علوم و صنایع غذایی و شیر آن زیر نظر دکتر دامپزشک کنترل میشود و از طرف وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو یا زیرمجموعه‌های آن در دانشگاه‌های علوم پزشکی مورد نظارت و بازرسی قرار می‌گیرد، اما اغلب بستنیهای قیفی و رنگی فله‌ای با شیرهای بریده و کهنه تولید میشود و بار میکروبی بالا دارد یا با شیرخشک مخصوص دام تهیه میشود که بیماریزایی بالایی برای انسان دارد و حتی مواد رنگی و اسانس افزوده شده به آن میتواند غیرخوراکی و بیش از دوز تعریف شده باشد.
شکر و چربی زیان‌آورتر است یا مواد رنگی و طعم‌دهنده
پایه اصلی اغلب بستنیهای لبنی شیر است و علاوه بر شیر، از چربی و مواد پایدارکننده، طعم‌دهنده، رنگ و شکر نیز در این محصولات استفاده میشود.
دکتر دباغ‌مقدم درباره بستنیهای با روکش نوشابه‌ای می‌گوید: این محصول فرمولاسیونی مانند سایر بستنی‌ها دارد و از سوی ارگان‌های مسئول مورد تائید قرار گرفته و از نظر میزان اسانس و مواد رنگی با استانداردها مطابقت دارد. اگر بخواهیم مضرات این گونه بستنی‌ها را بررسی کنیم، میزان بالای شکر و چربی مورد استفاده در آن زیانبارتر تلقی میشود.
به گفته این متخصص، در بستنیهای با روکش شکلات، استفاده از روغن پالم و چربی‌های اشباع و ترانس مطرح است و بستنیهای با روکش میوه یا رنگی اغلب با رنگ و اسانس مشابه طبیعی یا مصنوعی تهیه می‌شوند که از نظر مخاطره‌آمیز بودن با بستنیهای نوشابه‌ای برابری می‌کنند و هیچ یک بر دیگری ارجحیت ندارد و توصیه میشود مصرف بستنیهای رنگی به حداقل برسد.
روکشی با مضرات نوشابه
بستنی با روکش نوشابه به دلیل آن که پایه لبنی دارد، در مقایسه با پاستیل، آبنبات، بستنی یخی و نوشابه که مواد اولیه و اصلی آن فقط از آب، شکر، اسانس و رنگ است، ارزش غذایی بیشتری دارد.
دکتر محمدحسین عزیزی، متخصص علوم و صنایع غذایی و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: روکش این نوع بستنی به دلیل آن که از ترکیب اسانس و رنگ تهیه میشود، مشابه ترکیبات نوشابه است و ارزشی ندارد، اما چون این ترکیب نوشابه‌ای به میزان کمتر و فقط در روکش بستنی‌ها به کار می‌رود مضرات نوشابه را ندارد، اما میتواند گرایش افراد را به مصرف نوشابه بیشتر کند.
این متخصص در پاسخ این پرسش که آیا مواد رنگی و اسانس به کار رفته در بستنی میتواند جلوی جذب مواد مغذی شیر را بگیرد، می‌گوید: شکر و بیشتر از همه چربی‌های اشباع به کار رفته در بستنی تا حدودی قابلیت جذب کلسیم و برخی ریزمغذی‌های بستنی را پایین می‌آورد، اما مواد رنگی و طعم‌دهنده اختلال چندانی در جذب مواد مغذی بستنی ایجاد نمی‌کند.
مواد نگهدارنده بستنیهای رنگی بیشتر است؟
مصرف مستمر و طولانی‌مدت خوراکی‌های حاوی افزودنی مصنوعی همچون مواد رنگی و طعم‌دهنده، میتواند موجب بروز مشکلات کبدی و حساسیت شدید شده، در زنان باردار منجر به تغییرات هورمونی و عصبی غیر طبیعی و در کودکان باعث عقب‌افتادگی ذهنی و بیش‌فعالی شود. به همین دلیل، مصرف زیاد بستنی رنگی برای کودکان زیر سه سال، زنان باردار و شیرده، سالمندان، بیماران و افراد دچار ضعف سیستم ایمنی مناسب نیست، ضمن این که به توصیه دکتر عزیزی بهتر است مصرف بستنیهای رنگی را به کمتر از دو بار در هفته تقلیل دهید.
این متخصص در پاسخ این پرسش که آیا به بستنیهای رنگی مواد نگهدارنده بیشتری می‌زنند، می‌گوید: معمولا در صنعت به هیچ کدام از بستنی‌ها مواد نگهدارنده افزوده نمی‌شود چون محصول در فریزر به صورت منجمد نگهداری میشود و سرما جلوی فساد محصول را می‌گیرد. در دمای فریزر میکروبی که منجر به فساد بستنی شود قابلیت رشد و تکثیر ندارد و اگر شیر بستنی از نوع پاستوریزه باشد، محصول بیماریزا نخواهد بود.
سازمان غذا و دارو چرا مجوز میدهد؟
اصلی‌ترین پرسش در ارتباط با فرآورده‌هایی که حاوی اسانس و مواد رنگی هستند، آن است که سازمان غذا و داروی کشور با چه توجیهی برای تولیدشان مجوز صادر می‌کند؟
دکتر سهیل اسکندری، معاون مدیر کل فرآورده‌های غذایی، آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو در پاسخ این پرسش به جام‌جم می‌گوید: درباره فرآورده‌هایی که آسیب‌رسان سلامت هستند، تاکید ما و نیز تمام سازمان‌های بهداشتی دنیا بر مصرف محدود است. یعنی اگر مواد غذایی حاوی رنگ و اسانس مانند انواع نوشیدنی، اسنک، بستنی و دیگر تنقلات با مصرف مداوم به غذای اصلی تبدیل نشود، مشکلی برای افراد ایجاد نخواهد کرد.
وی با اشاره به تولید بستنی با طعم نوشابه می‌افزاید: اگر تولید محصولی مجوز می‌گیرد، یعنی این محصول از سوی کارشناسان سازمان غذا و دارو بررسی شده و مغایرتی با سلامت افراد نداشته است. صرفا باید به میزان محدود مصرف فرآورده‌های غذایی که در آن ها از انواع رنگ و اسانس استفاده میشود توجه شود.
البته در این راستا توجه به چراغ راهنمای تغذیه‌ای (برچسب تغذیه‌ای) که بزودی روی تمام فرآورده‌های خوراکی درج خواهد شد بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
جام جم - فاخره بهبهانی