بختک یا فلج خواب چیست و چرا رخ می‌دهد

جام جم سرا: تقریبا به تعداد فرهنگ‌هایی که در جهان وجود دارد، اسامی مختلفی برای این مشکل ایجاد شده و طی قرن‌ها، انواع اجنه، اهریمن‌ها و نفرین‌ها مقصر دانسته شده‌اند.

پزشکان می‌گویند اغلب آنچه به عنوان بختک در میان عموم مردم رایج است، پدیده‌ای موسوم به «فلج خواب» است.

علائم بختک چیست؟

بختک یا فلج خواب چند علامت مشخص دارد که مهم‌ترین آن ناتوانی در حرکت دادن بدن و صحبت کردن است به طوری که فرد به دلیل ترس و دلهره می‌خواهد فریاد بزند اما انگار بی‌فایده است. از دیگر علائم این مشکل احساس خفگی است به گونه‌ای که فرد تصور می‌کند به زمان مرگ نزدیک شده و انگار موجودی روی قفسه سینه او قرار گرفته است. در این وضعیت ممکن است توهمات شنیداری، ‌ دیداری یا حتی لمسی اما رؤیا مانند نیز اتفاق بیفتد؛ چیزهایی مثل احساس حضور فردی در اتاق، احساس فشردگی در قفسه سینه، دیدن منبع نور، شنیدن صدای افراد، دیدن شبح، ‌ تجربه خروج از بدن و... طبیعی است که بارز‌ترین علامت در این حالت احساس وحشت و اضطراب است.

آیا پای شیاطین در میان است؟

در مورد پدیده فلج خواب باور‌ها و تفسیرهای مختلفی در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف وجود دارد. همان طور که گفته شد ایرانی‌ها این پدیده را به نام «بختک» می‌شناسند. بعضی‌ها هم از آن تعبیر به جن‌زدگی می‌کنند و تمام اتفاقاتی که برای فرد می‌افتد به گردن دیوهای بدسرشت و اجنه می‌اندازند. ایرلندی‌ها هم بر این باورند که فلج خواب بر اثر دروغی که روز قبل گفته شده بروز می‌کند. طی قرن‌ها باور عمومی بر این بوده که این مشکل با انواع اجنه و نفرین‌ها مرتبط است.

چطور می‌شود از فلج خواب پیشگیری کرد؟

فلج خواب یک اختلال خواب بی‌خطر است بنابراین می‌توان با رعایت برخی موارد آن را از بین برد یا تکرارش را به حداقل رساند. نخوابیدن به پشت، کاهش استرس، به اندازه کافی خوابیدن، ‌ انجام ورزش‌های منظم، زیاد غذا نخوردن و ننوشیدن نوشیدنی‌های حاوی کافئین همگی از عواملی است که می‌تواند از چنین وضعیتی پیشگیری کند. برای به دست آوردن سریع هوشیاری بهتر است فرد سعی کند انگشتان دست و پا، و همچنین چشمانش را به شدت تکان دهد و به دنبال آن سرش را حرکت دهد. در مواردی که فلج خواب به مدت ۶ ماه، دست‌کم هفته‌ای یک بار در فرد رخ ‌دهد باید از دارودرمانی استفاده کرد.

چرا ایجاد می‌شود؟

تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد، فلج خواب یک اختلال ژنتیک است و تمام افرادی که این موضوع را تجربه می‌کنند در سلول‌هایشان ماده‌ای به نام «HLA-DR۲» دارند. از دیگر عواملی که می‌توان برای فلج خواب در نظر گرفت اضطراب و استرس، ‌ اختلال ترس و همچنین اختلال در نظم خواب است. به گونه‌ای که در برخی موارد افراد اظهار می‌کنند زمانی که روز خسته‌کننده یا پراسترسی را گذرانده‌اند، بیشتر از همیشه این حالت سراغشان آمده است.

بختک زمانی رخ می‌دهد که مغز از وضعیت «REM» بیرون می‌آید اما فلج موقت بدن همچنان باقی می‌ماند. طی خواب و زمانی که فرد در حال رؤیا دیدن است، مغز انتقال سیگنال‌های عصبی به سوی عضلات اسکلتی بدن را متوقف می‌کند تا فرد رؤیا‌هایش را در حین خواب به مرحله عمل نرساند

از دیگر موارد ایجاد کننده این حالت می‌توان به تغییرات در سبک زندگی یا مصرف قرص‌های خواب‌آور و آنتی‌هیستامین‌ها اشاره کرد. گفته می‌شود افرادی که به صورت طاق باز یا به اصطلاح به پشت می‌خوابند، بیشتر به فلج خواب دچار می‌شوند.

آیا بختک خطرناک است؟

تحقیقاتی که به‌تازگی انجام شده حاکی از آن است که بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از جمعیت کلی جهان، در طول عمر خود دست‌کم یک بار فلج خواب را تجربه کرده‌اند که در این میان ۹۵ درصد از آن‌ها تجربه حوادث وحشتناک را در خواب داشته‌اند. مجموع این عوامل نشان می‌دهد این پدیده شیوع بالایی دارد. نکته مهم دیگر آن است که با توجه به نقش ژنتیک در بروز این مشکل اگر یکی از اعضای خانواده دچار این مشکل باشد، احتمال اینکه دیگر اعضای خانواده هم به آن مبتلا شوند، وجود دارد. از نگاه جنسیتی به طور معمول احتمال بروز فلج خواب در زنان دو تا چهار برابر بیشتر از مردان است.

اگرچه بسیاری از افرادی که با این مشکل مواجهند، از اتفاقاتی که می‌افتد آگاه نبوده و دچار وحشت می‌شوند، ولی این فرایند اصلا خطرناک نیست و در عرض چند لحظه پایان می‌یابد و هیچ گونه عارضه‌ جسمی را در پی نخواهد داشت.

باورهایی درباره فلج خواب: دماغ بختک را چنگ بزنید!

عوام روایت دیگری از بختک داشتند. آن‌ها بر این باور بودند که بختک کنیز اسکندر بود! هنگامی که کلاغ به مشک محتوی آب حیات که اسکندر با خود از ظلمات آورده بود منقار زد و آب حیات بر زمین ریخت، این کنیز بی‌درنگ مشتی از آن آب را برداشته و نوشید و اسکندر که خشمگین شده بود به ضرب شمشیر بینی او را کند و بختک از گل بینی دیگری برای خود ساخت! بختک اگر کسی را ببیند که طاقباز خوابیده به سینه او می‌جهد.

اگر در آن حال فرد بیدار شود و به بینی او چنگ بیندازد، بختک از بیم آنکه بینی‌اش کنده شود گنجی از گنجه‌ اسکندر را که می‌شناسد رشوه خواهد داد تا دست از بینی‌اش بردارد!

فلج خواب، واقعا چیست؟

ایـــن پدیــــده بــــا نــــام «Sleep Paralysis» شناخته می‌شود. هنگام به خواب رفتن یا هنگام بیدار شدن صبحگاهی و در مرحله «REM» خواب (یعنی مرحله‌ای که در آن رویا می‌بینیم)، بدن به طور طبیعی برای چند ثانیه یا گاهی تا چند دقیقه دچار فلج موقت می‌شود. در این حالت فرد به هیچ عنوان قادر به حرکت نیست ولی در عین حال حس‌ می‌کند نسبت به تمام وقایع اطراف خود آگاه است. بختک زمانی رخ می‌دهد که مغز از وضعیت «REM» بیرون می‌آید اما فلج موقت بدن همچنان باقی می‌ماند. در واقع طی خواب و زمانی که فرد در حال رؤیا دیدن است، مغز انتقال سیگنال‌های عصبی به سوی عضلات اسکلتی بدن را متوقف می‌کند تا فرد رؤیا‌هایش را در حین خواب به مرحله عمل نرساند؛ مثلا اگر خواب دویدن می‌بیند، ‌از تختخواب بلند نشود و شروع به دویدن نکند.

وقتی فرد می‌خواهد از خواب بیدار شود مغز دوباره کنترل عضلات را به دست می‌گیرد و آن‌ها را از حالت فلج خارج می‌کند.

در فلج خواب ناهنجاری‌های مغزی ایجاد می‌شود که در نتیجه آن‌ها مکانیسم‌های عصبی در زمانی نامناسب فعال شده‌اند. در اصل این افراد به جای آنکه خواب خود را با امواج آهسته مغزی شروع کنند، مستقیم وارد مرحله عمیق می‌شوند.(پرشین وی)

کابوس یا همان بختک از کجا می‌آید؟

به گزارش جام جم سرا به نقل از مجله سیب سبز، انسان تقریبا نیمی از عمرش را در خواب می‌گذراند؛ از همین رو در طب سنتی شش اصل ضروری پایه‌های تندرستی هستند که مساله خواب و بیداری یکی از آنهاست. در صورتی که آداب صحیح خواب و بیداری رعایت نشود، سلامتی مورد تهدید قرار می‌گیرد و بیماری‌ها و ناراحتی‌هایی را به وجود می‌آورد.

البته از نظر دکتر علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی همه قانون‌هایی را که در این مطلب آمده نمی‌توان در مورد کودکان هم صادق دانست. او می‌گوید به‌طور معمول هر فرد بزرگسال باید هشت تا 10 ساعت خواب شب داشته باشد اما محدودیت‌هایی که برای خواب بزرگسالان در نظر گرفته می‌شود، شامل حال کودکان و نوجوانان نمی‌شود چون افراد کم‌سن و سال غالبا طبع‌شان گرم و خشک است و به ساعات خواب و استراحت کمتری نیاز دارند.

کجا بخوابیم؟

برای داشتن یک خواب خوب نمی‌شود هر جایی خوابید. محل خواب باید ویژگی‌های خاصی داشته باشد تا خواب باکیفیت و آرامی داشته باشید.

- محل خواب باید ساکت و دنج باشد. جایی را انتخاب کنید که حتی‌الامکان سر و صداهای کمتری را بشنوید.

- نور محل خواب باید خیلی کم باشد. اگر قرار است در محل پرنوری بخوابید، می‌توانید یک دستمال کوچک روی چشم‌های‌تان بگذارید تا فضا را برای‌تان به شکل تصنعی تاریک کند.

- دمای محل خواب باید معتدل باشد. در هر فصلی اتاق خیلی گرم و اتاق خیلی سرد، مانع خواب خوب می‌شود. این سرما و گرما را با پوشش‌تان هم می‌توانید تعدیل کنید. البته موقع خواب باید دمای خانه کمی سردتر از زمان بیداری باشد چون خون برای خنک کردن به قسمت‌های گرم بدن می‌رود. اگر پاها خنک باشند و بالاتنه و سر در گرما قرار گرفته باشد، خون به سمت سر می‌رود تا آن را خنک کند. در این صورت پرخونی سر اتفاق می‌افتد و باز بی‌خوابی سراغ فرد می‌آید.

- بستر خواب باید صاف و هموار باشد؛ بسترهایی که پستی و بلندی دارند، برای خواب راحت نیستند. اگر در جایی هستید که سطح ناهمواری دارد، سعی کنید ابتدا ناهمواری را با استفاده از پتو یا پارچه صاف کنید بعد روی آن بخوابید.

- جایی بخوابید که در آن احساس امنیت کامل دارید؛ مثلا خوابیدن کنار افراد خانواده و کسانی که دوست‌شان دارید، احساس امنیت می‌آورد؛همچنین یا خوابیدن زیر تابلویی که بر دیوار است، ممکن است احساس خطر و ناامنی در شما ایجاد کند و خواب را آشفته کند.

- در خواب سر باید بالاتر از پاها قرار بگیرد تا خون به سختی به قسمت سر برسد. مغز پرخون خواب را از سر می‌پراند. در چنین وضعیتی هرقدر هم فرد خسته باشد، خوابش نخواهد برد. پس این قانون را رعایت کنید و بدون بالش نخوابید.

خواب روز را از دست ندهید

خواب پیش از ظهر بر تندرستی و کیفیت فعالیت‌های روزانه تاثیر مثبتی می‌گذارد. در بعضی از کشورهایی که بر این تاثیرات به خوبی واقف هستند حتی در ادارات زمان کوتاهی را برای استراحت کارکنان‌شان در نظر گرفته‌اند تا بدین‌وسیله راندمان کاری‌شان را بالا ببرند. البته مدت زمان خواب روزانه هم بسیار مهم است. 15 تا 20 دقیقه خواب پیش از ظهر (به شرط سحرخیزی) و 15 تا 20 دقیقه خواب بعد از ناهار مفید است. ولی بیش از آن، نتیجه عکس خواهد داد.

بعضی عادت دارند بعد از ناهار چند ساعت بخوابند؛ طوری که قسمت اعظم ظهر را در خواب هستند. توصیه می‌شود هرگز این‌قدر نخوابید چون شما را کسل خواهد کرد و نشاط لازم برای انجام فعالیت‌های روزانه را از شما می‌گیرد.

توصیه‌هایی برای یک خواب خوب

با توجه به سبک زندگی شلوغ و بی‌نظم امروزی خیلی‌ها از بی‌خوابی یا بد خوابیدن گله می‌کنند. رعایت بعضی نکات ساده می‌تواند این مشکلات را برطرف کند و برای‌تان خوابی آرام بسازد.

- برای شام غذاهای سنگین و چرب نخورید.

- بین شام و زمان خواب دست‌کم باید دو ساعت فاصله بیندازید.

- روی بالش‌تان گلاب بپاشید.

- یک‌سوم پیمانه گلاب را با دوسوم آب و شکر مخلوط کنید و شربت گلاب بنوشید.

- نوشیدن شربت‌های بهارنارنج و بادرنجبویه هم برای خواب مفید است.

- به خودتان عطر بزنید چون باعث رفع انسدادهای عصبی می‌شود.

- تنها نخوابید.

کابوس یا همان بختک از کجا می‌آید؟

کابوس‌هایی که می‌بینید، صرفا به احوال روانی شما مربوط نمی‌شود. در خواب فکر می‌کنید بیدار هستید و موجود ترسناکی به شما حمله می‌کند ولی قادر به انجام هیچ واکنشی نیستید حتی نمی‌توانید دست و پای‌تان را تکان دهید. به این حالت بختک می‌گویند که در طب سنتی منشا جسمانی دارد. درواقع نوعی عامل پیش‌آگهی‌دهنده است که از نوعی اختلال (به عنوان مثال فلج یا آلزایمر) خبر می‌دهد. وقتی که خواب هستید سرعت جریان عصبی کند است و هر اختلالی بیشتر خودش را نشان می‌دهد. در اصطلاح طب سنتی می‌گویند فرد دچار انسداد مجاری روح شده است.

خواب‌تان را تعبیر کنید

در طب سنتی خواب‌ها را به دو دسته تقسیم می‌کنند؛ رویای صادق و رویای کاذب. رویای کاذب در اثر عدم رعایت اصول تندرستی به وجود می‌آید؛ به عنوان مثال بخاراتی که از غذاها متصاعد می‌شوند، خوابیدن در میان سر و صدا و شلوغی یا خوابیدن در یک مکان سرد، فشار زیادی را به فرد وارد می‌کند. در نتیجه فرد وقتی از خواب بیدار می‌شود می‌گوید خواب‌های بی‌سر و تهی دیده‌ام.

این قبیل خواب‌ها تعبیری ندارند و نمی‌توان آنها را تحلیل کرد اما رویای صادقه درست نقطه مقابل رویای کاذب قرار می‌گیرد. هر رویای صادقی یک تعبیر دارد و قابل بررسی است.

رنگ‌خواب‌ها‌ و سوء‌مزاج‌ها

رنگ‌ها در تعبیر خواب‌ نقش مهمی ایفا می‌کنند. از روی رنگی که در خواب دیده می‌شود، می‌توان نوع سوء‌مزاج را تشخیص داد.

- دیدن رنگ زرد و آتش در خواب علامت سوء‌مزاج گرم و خشک است.

- دیدن تاریکی و سیاهی در خواب نشان می‌دهد که فرد سوء‌مزاج سرد و خشک دارد.

- کسانی که در خواب، خون یا رنگ قرمز می‌بینند، دچار سوء‌مزاج گرم و ‌تر هستند.

- دیدن اشیای سفید و آبی، آب، باران و. . . بر داشتن سوءمزاج سرد و ‌تر دلالت می‌کند.

چرا‌خواب‌ها‌تکرار می‌شوند؟

بعضی از خواب‌ها تکراری هستند و از نظر ما تکرار یک خواب از عمق سوء‌مزاج خبر می‌دهد.

- افرادی که می‌بینند از یک بلندی به پایین پرت می‌شوند، این خواب نشان می‌دهد این افراد سوداوی مزاج هستند.

- افرادی که می‌بینند در حال پرواز هستند،این خواب معلوم می‌کند که آنها دچار سوء‌مزاج صفراوی شده‌اند.

- افرادی که می‌بینند در حال بحث و مشاجره با دیگران هستند، این قبیل افراد به هر دو نوع سوء‌مزاج سوداوی و صفراوی مبتلا هستند.

- خواب مردگان، فرشتگان و پرندگان را کسانی می‌بینند که لطافت طبع دارند و امور مادی زندگی آنها را کمتر اسیر شان کرده است.

وقت خاموشی است

برای اینکه باتری بدن‌تان شارژ شود، چه زمان و چقدر باید بخوابید

1. دیر نخوابید

اغلب مردم با توجه به مشغله‌هایی که دارند معمولا حدود ساعت یک تازه به تختخواب می‌روند که این کار به سلامت‌شان آسیب‌های جدی می‌رساند.

ناراحتی‌هایی مثل خستگی مزمن، افسردگی، بدخلقی، مشکلات گوارشی و مشکلات پوستی نتیجه داشتن سبک خواب غلط است؛ پس به این زمانبندی احترام بگذارید.

2. کافی بخوابید

افراد نرمال در طول شبانه روز به شش تا هشت ساعت خواب احتیاج دارند. بهترین زمان برای خوابیدن ساعت 9 تا یک بامداد است. هر یک ساعت خواب در این زمان با ساعت‌ها خواب در وقت های دیگر برابری می‌کند. طب ایرانی بر این نکته تاکید فراوان دارد اما متاسفانه سبک زندگی در جامعه ما کاملا خلاف این است.

3. وقت‌شناس باشید

گفتیم دلیلی ندارد که روی ساعات خواب کودک‌تان حساس باشید و به زور او را در طول روز بخوابانید اما به جای اینکه حواس‌تان به میزان خواب کودک‌تان باشد، کافی است روی خواب شب پافشاری کنید. کودکان و نوجوانان باید عادت کنند ساعت 9 یا 10 هر شب به تختخواب بروند و بخوابند.