آقا، خانم، حواست باشد: زنان بی‌فرزند از فضا نیامده‌اند

جام جم سرا:

یکی از مواقع و موارد گفته شده زمانی است که زوجی خواسته یا ناخواسته بچه‌دار نمی‌شوند. در ادامه مطلب مواردی را برشمرده‎ایم که بهتر است بیان آنها را از فرهنگ لغات و جملاتتان حذف کنید:

چه زمانی می‌خواهید بچه‌دار شوید؟
این که زوجی به چه دلیلی تاکنون بچه‌دار نشده‌اند، واقعا به اطرافیان ارتباطی ندارد. ممکن است فردی که شما این سوال را از او می‌پرسید درحال تلاش برای بچه‌دار شدن باشد و این سوال شما می‌تواند موجب ناراحتی یا دلشکستگی او شود. حتی شاید برای این مساله دچار خجالت و نگرانی از حرف مردم شود. از این گذشته، شاید شما بچه خیلی دوست داشته باشید و فکر کنید با بچه‌دار شدن می‌توان به زندگی دونفره رونق بخشید، اما دلیل نمی‌شود دیگران نیز همین فکر را داشته باشند. برخی دوست ندارند به این زودی بچه‌دار شوند.

هر وقت مادر شدی، می‌فهمی
درست است که مادر شدن از خیلی لحاظ تغییراتی در زندگی زنان ایجاد می‌کند که ساده‌ترین آن، تغذیه درست و اهمیت دادن به انتخاب خوراکی مناسب است، اما زنان دیگر که هنوز بچه ندارند نیز از فضا یا سیاره دیگر نیامده‌اند. این اصلا درست نیست تصور کنید افرادی که فرزند ندارند، نمی‌توانند مسئولیت‌ها و مشکلات یا حتی لذت‌های پدر یا مادر شدن را درک کنند. همه انسان‌ها خودشان زمانی کودک بوده‌اند یا در اطراف خود کودکانی دارند که بتوانند نیازها، شادی‌ها و زیبایی‌های وجود آنها را ببینند و لذت ببرند.

نگران نباش، خیلی زود باردار می‌شوی
اگر فردی که شما می‌شناسید به دلایل پزشکی نمی‌تواند بچه‌دار شود، با این جمله‌های بی‌ارزش که نگران نباش و آرام‌ باش، نمی‌توانید او را آرام کنید. این جملات را نباید هرگز به کار بگیرید. با این امیدهای بیهوده فقط می‌توانید موجب آسیب روحی بیشتر او شوید. شاید این فرد هرگز باردار نشد. این حرف‌های شما همیشه در ذهنش می‌مانند و آزارش می‌دهد زیرا بعدها درمی‌یابد که بیهوده به آنها امید بسته بوده است.

وقتت را پر کن، سرت را گرم کن
جملاتی مثل این که خوب است از زمان خود برای تماشای فیلم، مطالعه کتاب یا حتی صرف شام عاشقانه با همسرت استفاده کنی، جزو ناشیانه‌ترین جملات در این مواقعند.
صرف این‌که فردی فرزند ندارد، به این مفهوم نیست که زندگی او ساکن و بی‌هیجان می‌گذرد و دیگر هیچ لذتی را نمی‌تواند تجربه کند. برخی از زوج‌ها اتفاقا برای این‌که هیجانات بیشتری را تجربه کنند، عمداً بچه‌دار نمی‌شوند. آنها می‌خواهند سال‌های بیشتری را دونفری در کنار هم باشند و تجربه‌های جالب بسیاری داشته باشند. به بیان دیگر، بچه‌دار شدن آخرین گزینه آنهاست. پس تصور نکنید اگر آنها فرزندی ندارند اکنون در غم و سکوت و بی‌ارزشی زندگی می‌کنند که بخواهید چنین پیشنهادهایی به آنها بدهید.

تو را دعوت نکردم چون میهمانی بچه‌ها بود
اگر میان دوستانتان زوجی هستند که هنوز بچه ندارند، آنها را از دورهمی‌های خود حذف نکنید. تصور نکنید چون بقیه بچه دارند و آنها ندارند، باید دعوتشان نکنید. شاید تصورتان این باشد آنها راحت نیستند در جایی باشند که بچه‌ها از در و دیوار بالا می‌روند، اما این فقط طرز فکر شما است ولی شما که واقعا نمی‌دانید آیا حضور کودکان برایشان ناراحت‌کننده است یا خیر؟

روش‌های دیگر مثل رژیم، دارو یا مراجعه به پزشکان‌ متخصص دیگر را امتحان کرده‌ای؟
مطمئن باشید افرادی که به دلایل مختلف بچه‌دار نمی‌شوند، راه‌های بسیاری را برای موفقیت آزمایش می‌کنند. شاید نشان‌دادن توجه به آنها خوب باشد و نوعی همدلی و محبت شما را نشان دهد اما این افراد به شنیدن روش‌های درمان نیازی ندارند. مطمئن باشید خودشان راه‌هایی بیشتر از شما بلد هستند. آنها به گوش شنوا نیاز دارند. اگر پزشک خاصی سراغ دارید و می‌خواهید آنها را با هم آشنا کنید، مساله فرق دارد. اما اگر فقط می‌خواهید راهکارهای عموما تکراری پیشنهاد کنید، لطفا دست از این کار بکشید.

شوهرت با بچه‌دار نشدن موافقه؟
این سوال دقیقا این‌طور به‌نظر می‌رسد که می‌خواهید از خصوصی‌ترین مسایل زندگی دوست یا فامیل خود سر دربیاورید. وقتی این سوال را از یک زن می‌پرسید، غیرمستقیم به او می‌گویید تو داری شوهرت را از چیزی که می‌خواهد، محروم می‌کنی. اما شما که واقعیت‌ها را نمی‌دانید. چرا درمورد مسایلی نظر می‌دهید یا کنجکاوی می‌کنید که واقعا هیچ تاثیری در زندگی شما ندارند. بدون شک در پاسخ چنین سوالی خواهید شنید: «من و همسرم با هم تصمیم گرفته‌ایم بچه‌دار نشویم.» چرا برای سوالی که پاسخ آن از همان ابتدا معلوم است، بیهوده زحمت می‌کشید.

چند سال‌ بعد نظرت درمورد بچه تغییر خواهد کرد
تصور کنید یکی به شما بگوید: «در سال‌های آینده حس تو به فرزندانت تغییر خواهد کرد و آنها را به افراد دیگری خواهی فروخت!» جمله شما هم به همین اندازه مسخره و بی‌ارزش است. وقتی فردی دوست دارد بچه داشته باشد، دوست دارد دیگر. شما نمی‌توانید برای احساس او نظر دهید. از کجا معلوم که تا چند‌سال دیگر بچه‌دار نشوند!

این را قبول کنید که روش زندگی آدم‌ها با هم فرق دارد و شما برای بچه داشتن یا نداشتن آنها نمی‌توانید نظر بدهید.(زینا اسماعیلی‌مقدم/شهروند)

راهکارهای ژنتیک برای زوج‌های بی‌فرزند

جام جم سرا: خانواده ها علاوه بر آنکه می خواهند نابارور نباشند، تمایل به داشتن فرزند سالم دارند. علم ژنتیک به واسطه مشاوره ژنتیک به هر دو موضوع مرتبط است. ما در ژنتیک یک روش ثابت و قابل تکرار برای همه افراد و مشکلات نداریم چون علم ژنتیک، علمی بسیار پیچیده است و انسان نیز یک موجود با ارگانیسم بسیار پیچیده است. اینجا وظیفه علم ژنتیک آن است که به زوجین و خانواده ای کمک کند که خواستار داشتن فرزند و آن هم فرزندی سالم هستند و از طرفی با علم پیچیده ژنتیک نیز آشنا نیستند.

شجره نامه، سابقه رسم شده ازدواج ها و تولدها، بیماری و حالات و صفات خاص در یک خانواده در چند نسل، متوالی است. در شجره نامه، صفات غیر طبیعی، ناهنجاری های ژنی و بیماری ها ثبت می شوند. اگر در این مرحله مشکل زوج، مرتبط با ژنتیک تشخیص داده شود، انجام آزمایش ژنتیک پیشنهاد می شود که نوع آزمایش درخواستی با توجه به علایم و یافته های شجره نامه متفاوت می باشد.

ژنتیک با دو روش بر روی افراد تأثیر می گذارد؛ یا مستقیماً بر روی ناباروری افراد تأثیر می گذارد مثل زمانی که یک کروموزوم X در خانمی کم و یا در مردی اضافه می شود و منجر به عدم تولید اسپرم در آن مرد و یا عدم تولید تخمک در خانم می شود و نهایتاً سبب ناباروری آنها می گردد. اینجاست که ژنتیک این مشکل را تشخیص می دهد و مواقعی نیز وجود دارد که افراد واقعاً نابارور نیستند، یعنی توانایی فرزندآوری را دارند اما دارای مشکلی هستند که می توان از طریق ژنتیک آن را تشخیص داد که در اینجا همه افراد خانواده، گذشته، شواهد بیماری و سلامت افراد در یک شجره نامه رسم و ثبت می شود.

شجره نامه حداقل در سه نسل ثبت و رسم می شود. ممکن است فرد مراجعه کننده جهت دریافت مشاورۀ ژنتیک در ظاهر سالم باشد اما بخش هایی از بیماری نسل های قبل از خود را به صورت نهفته با خود به همراه داشته باشد که خود فرد از آن بی اطلاع است، بنابراین نیاز به رسم شجره نامه توسط مشاوره ژنتیک و تحلیل آن ضرورت می یابد.

هر صفتی که در ما انسان ها وجود دارد بنوعی آن را از نسل قبل از خود گرفته ایم که یا به صورت مستقیم و روشن در ما بروز می کند و یا به صورت نهفته در ما وجود دارد. در موارد کمی نیز صفتی در ما وجود دارد که به صورت خود به خود و برای بار اول در ما ظهور پیدا کرده است و صفتی جدید می باشد.

اگر در خانواده ای سالم، تولد فرزندی معلول وجود دارد و این معلولیت یک یا چند بار تکرار شده است، اگر سابقۀ معلولیت در خود فرد به صورت عمده و یا خفیف وجود دارد و یا سابقه تکرار یک بیماری معمولی که به شکلی غیر معمول در خانواده دیده می شود همچون کم شنوایی که در افراد بالای 60 و 65 سال امری طبیعی و در یک کودک و یا نوجوان امری غیر طبیعی به شمار می رود، همگی نیازمند انجام مشاورۀ ژنتیک و تشخیص از این طریق می باشند.

در برخی موارد، افراد دچار مشکل ژنتیکی هستند و این اختلال ژنتیکی در آنها به قدری شدید است که قادر به تولید مثل نیستند و گاهی اوقات این معلولیت ها علاوه بر ایجاد معلولیت های ذهنی و حرکتی در تولید مثل هم سبب اختلال می شوند و شاید بتوان گفت که سیستم بیولوژیک آنها به گونه ای طراحی شده است تا بیماری ژنتیکی را به نسل بعد از خود منتقل نکنند.

در این میان برخی بیماری های ژنتیکی وجود دارند که شدت آنها آنقدر بالا نیست که در ظاهر، سیستم تولید مثل را دچار اختلال کنند اما اگر این تولید مثل اتفاق بیفتد، منجر به بروز معلولیت می شود.

ما با تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی جنین و با استفاده از روش های کمک باروری، میان جنین هایی که تشکیل می شوند، بررسی ژنتیکی انجام داده و جنین مبتلا را کنار می گذاریم و آن جنینی را که هم از نظر ژنتیکی سالم است و هم قرار نیست سقط شود را انتخاب می کنیم و به این صورت از طریق علم ژنتیک به نوعی با یک میانبر، مسیر را کوتاه کرده و به خانواده این فرصت داده می شود تا امکان بارداری و فرزند سالم را داشته باشد.

در جابه جایی های کروموزومی، امکان سقط مکرر به میزان مساوی برای زن و مرد وجود دارد. به طور مثال مردی جابجایی کروموزومی دارد و بالطبع همسر وی جنین را سقط می کند، زیرا از این جابه جایی کروموزومی، جنین غیر طبیعی تشکیل می شود، یا منجر به ناباروری، سقط مکرر و یا تولید فرزند معلول می شود که در اینجا می توان گفت، عامل مردانه در این امر دخیل بوده است.

از لحاظ بیماری های کروموزومی میان کشور ما و سایر کشورهای دنیا تفاوت چندانی وجود ندارد. در کشور ما، آمار بیماری های کروموزمومی همچون سندرم دان و جابه جایی های کروموزومی مشابه به آمار جهانی است یعنی بیماری های کروموزومی ژنتیکی هستند اما ارثی نیستند و می توان گفت چیزی در بدن فرد بیمار کم و زیاد شده است اما از پدرد و مادر و نسل قبل از وی به ارث نرسیده است.

گروهی از بیماری ها هستند که بیماری های تک ژنی می باشند که در آزمایشگاه مولکولی تشخیص داده شده و به دو دسته غالب و مغلوب تقسیم می شوند. نوع مغلوب این گونه بیماری ها در کشور ما شیوع بالاتری دارد. از جمله آنها می توان به بیماری هایی چون تالاسمی، ناشنوایی و نابینایی های ارثی و بیماری هایی از این دست اشاره کرد.

با و جود امکانات و روش های جدید ژنتیکی موجود در کشور در درمان ناباروری حتی اگر ازدواج فامیلی هم صورت بگیرد، ما می توانیم از آنها مراقبت کنیم، پس چنانچه زوجی، ازدواج فامیلی انجام دادند، توصیه ما این است که قبل از اقدام به بارداری، حتماً یک مشاورۀ ژنتیک انجام دهند. (دکتر سعید رضا غفاری - متخصص ژنتیک پزشکی/ مهر)